Qonunchilikka o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilganligi, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qarorlarining yangi to‘plamini nashrga tayyorlashda masalalar kelib chiqqanligi munosabati bilan, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
I. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining jinoyat ishlari bo‘yicha quyidagi qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin:
1. “Savdo sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi 1996-yil 15-martdagi 9-sonli qarori:
1-bandining ikkinchi xatboshisidagi “bozor ma’muriyatining mansabdor shaxslariga” so‘zlari “bozorlar, savdo komplekslari ma’muriyatining xodimlariga” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tmagan holda amalga oshirib, ancha miqdordagi nazorat qilinmaydigan daromad olish Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 176-moddasi ikkinchi qismi, xuddi shunday huquqbuzarlikni qo‘p miqdordagi nazorat qilinmaydigan daromad olgan holda sodir etish Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 176-moddasi uchinchi qismi bilan ma’muriy javobgarlikni keltirib chiqaradi. O‘sha harakatlar, juda ko‘p miqdorda sodir etilsa, Jinoyat kodeksi 188-moddasi bilan jinoiy javobgarlikni yuzaga keltiradi”;
“Noqonuniy tadbirkorlik faoliyati (mahsulotlar, ishlar, xizmatlarni realizatsiya qilish) natijasida olingan nazorat qilinmaydigan daromad aniqlashda, mazkur faoliyatni amalga oshirish bilan bog‘liq chiqimlar chegirib tashlangan holda hisobga olingan tushum summasidan kelib chiqish lozim”;
“Tushuntirilsinki, amaldagi qonunchilikka muvofiq faoliyatning ayrim turlari bilan shug‘ullanish uchun maxsus ruxsatnoma (litsenziya) talab qilinadi. Bunday ruxsatnomaning yo‘qligi, basharti aybdor muqaddam shunday harakatlar uchun bir yil mobaynida Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 165, 1763-moddalari bilan ma’muriy javobgarlikka tortilgan bo‘lsa, Jinoyat kodeksining 190-moddasi bo‘yicha javobgarlikni yuzaga keltiradi. Agar bunda aybdor tadbirkorlik faoliyatini faqat ruxsatnomasiz (litsenziya) amalga oshiribgina qolmay, balki davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan juda qo‘p miqdordagi nazorat qilinmaydigan daromad olgan holda amalga oshirganligi aniqlansa, uning harakatlari Jinoyat kodeksining 188 va 190-moddalari majmui bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim”.
“Haq olish evaziga tovarlarni yoki mahsulot ishlab chiqaruvchilarni bozorga erkin kirib kelishiga to‘sqinlik qiluvchi, o‘ta yuqori narxlarni sun’iy ravishda saqlab turuvchi bozorlar, savdo komplekslari ma’muriyatining mansabdor shaxslari hamda o‘z faoliyatini savdo sohasida amalga oshiruvchi boshqa mansabdor shaxslar tashkilotning ustav fondida davlat ulushi bor-yo‘qligidan kelib chiqqan holda Jinoyat kodeksining 210-moddasi bo‘yicha poraxo‘rlik yoki 1929-moddasi bo‘yicha tijoratda pora evaziga og‘dirib olish uchun javobgarlikka tortiladilar”;
8-bandning ikkinchi xatboshisidagi “Jinoyat kodeksining 205-moddasi bilan mansab vakolatini suiiste’mol qilish tariqasida yoki Jinoyat kodeksining 206-moddasi bilan hokimiyat yoki mansab vakolatidan chetga chiqish” so‘zlari “Jinoyat kodeksining 205-moddasi bilan mansab vakolatini suiiste’mol qilish yoxud Jinoyat kodeksining 206-moddasi bilan hokimiyat yoki mansab vakolatidan chetga chiqish yoinki, tashkilotning ustav fondida davlat ulushi bo‘lmagan taqdirda, Jinoyat kodeksining 19211-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Xo‘jalik yurituvchi subyektdan bir martalik yoki boshqa yig‘imlar uchun belgilangan miqdordan ortiq pul mablag‘lari olgan bozor, savdo komplekslari ma’muriyatining xizmatchilari qonunga xilof ekanligini bila turib, mulkiy manfaatdor bo‘lganligi uchun Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 611-moddasi ikkinchi qismi yoki 1932-moddasi bilan ma’muriy javobgarlikka tortilishi kerak. O‘sha harakatlar ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takroran sodir etilsa, shaxs Jinoyat kodeksi 19210-moddasining ikkinchi qismi yoki 214-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortilishi lozim”;
13-bandning ikkinchi jumlasidagi “ularga tegishli mulkni qonunga xilof tarzda olib qo‘yilishi” so‘zlari “ularga tegishli mulkni qonunga xilof tarzda xatlash yoki olib qo‘yish” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“131. Dastlabki tergov organlari va sudlar Jinoyat kodeksining 13-moddasida nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsning ahvolini yaxshilaydigan qonun orqaga qaytish kuchiga ega ekanligi haqidagi talablarni og‘ishmay bajarishlari lozim.
Tushuntirilsinki, O‘zbekiston Respublikasining 2015-yil 20-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga xususiy mulkni, tadbirkorlik subyektlarini ishonchli himoya qilishni yanada kuchaytirishga, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida” gi Qonunining (bundan buyon matnda-Qonun) 5-moddasi quyidagi:
jinoyat ishlari surishtiruv, dastlabki tergov organlari va sudning ish yurituvida (birinchi, apellatsiya, kassatsiya, nazorat instansiyalarida) bo‘lgan;
132. Qonun kuchga kirgunga qadar Jinoyat kodeksi 188, 189-moddalari birinchi yoki ikkinchi qismida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etgan, ishlari surishtiruv, dastlabki tergov organlari va sudning ish yurituvida (birinchi, apellatsiya instansiyalarida) bo‘lgan shaxslarga nisbatan jinoyat ishlari Jinoyat-protsessual kodeksi 83-moddasi 2-bandiga asosan tugatilishi, mazkur shaxslar esa, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 36-moddasida nazarda tutilgan muddatlarga rioya etgan holda ma’muriy javobgarlikka tortilishi lozim.
Jinoyat kodeksi 188, 189-moddalari birinchi yoki ikkinchi qismida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etganligi uchun jazo o‘tayotgan shaxslarga nisbatan jinoyat ishlari Jinoyat-protsessual kodeksi 83-moddasi 2-bandiga asosan tugatilishi, mazkur shaxslar esa, javobgarlikdan umuman ozod qilinishi lozim.
Qonun amalga kiritilgunga qadar hukm qilingan, biroq, jazoni o‘tab bo‘lmagan shaxslarga nisbatan, shuningdek, sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxslarga nisbatan sud qarorlarini Qonunga muvofiqlashtirish masalasi Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan tartibda yuqori instansiya sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi.
133. Bir necha jinoyat yoki bir necha hukm bo‘yicha sudlangan shaxslarga nisbatan sud qarorlarini Qonunga muvofiqlashtirishda sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, Jinoyat kodeksi 188, 189-moddalari birinchi yoki ikkinchi qismi bilan hukm qilingan shaxslar javobgarlikdan ozod qilingan hollarda, bir necha jinoyat yoki bir necha hukm bo‘yicha tayinlangan uzil-kesil jazo turi va miqdori qayta muhokama qilinishi kerak”;
2. “Iqtisodiyot sohasidagi jinoiy ishlar bo‘yicha sud amaliyotida yuzaga kelgan ayrim masalalar to‘g‘risida”gi 1998-yil 17-apreldagi 11-sonli qarori:
“Jamiyatda mulk huquqini e’zozlash vaziyati vujudga keltirilishi lozimligini, unga nisbatan har qanday tajovuzlarning sodir etilishi muqarrar javobgarlikka va jazoga tortilishi kerakligini ta’kidlash lozim”;
6-bandi birinchi xatboshisi uchinchi jumlasidagi “agar bu harakatlar oqibatida mulkdorlarning huquqlariga yoki qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlariga ko‘p miqdorda zarar yoxud jiddiy ziyon yetkazilgan bo‘lsa, hokimiyat yoki mansab vakolatini suiiste’mol qilish jinoyatining tarkibini tashkil qiladi” so‘zlari “shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etilgan bo‘lsa, Jinoyat kodeksi 1921-moddasida nazarda tutilgan — xususiy mulk huquqini buzish jinoyati alomatlarini tashkil etadi” so‘zlariga almashtirilsin;
“Aybdor shaxs harakatlarida Jinoyat kodeksi 1921-moddasining ikkinchi yoki uchinchi qismlarida nazarda tutilgan jinoyat alomatlari mavjud bo‘lganda, jinoiy javobgarlik unga nisbatan muqaddam ma’muriy jazo qo‘llanilganidan qat’iy nazar, kelib chiqadi”,
7-bandning ikkinchi qismi ikkinchi jumlasidagi “boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar” so‘zlari “tadbirkorlik faoliyatiga to‘sqinlik qilish, noqonuniy aralashish bilan bog‘liq va tadbirkorlik subyektlari huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzishga qaratilgan jinoyatlar, shuningdek boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Bunday g‘ayriqonuniy harakatlarga, jumladan, xususiy mulk huquqini buzish, tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini tekshirish va taftish qilish tartibini buzish, faoliyatini yoki ularning banklardagi hisobvaraqlari bo‘yicha operatsiyalarni qonunga xilof ravishda to‘xtatib turish, homiylikka va boshqa tadbirlarga majburiy jalb etish, muayyan faoliyat bilan shug‘ullanish uchun maxsus ruxsatnoma (litsenziya) berishni rad qilish yoki uni berishdan bosh tortish, imtiyozlar va preferensiyalarni qo‘llashni g‘ayriqonuniy ravishda rad etish, qo‘llamaslik yoki qo‘llashga to‘sqinlik qilish va h. k. kiritilishi mumkin”;
“Aybdorlarning qayd etilgan harakatlari ish holatlariga va kelib chiqqan oqibatlarga qarab, Jinoyat kodeksi XIII1-bobidagi tegishli moddalar bilan (Jinoyat kodeksi 205 yoki 207-moddasi bilan emas), g‘arazli maqsadlar aniqlanganda esa, bu harakatlar tovlamachilik yo‘li bilan pora berilishini talab qilishning niqoblangan shakli deb tavsiflanishi lozim”
10-bandning ikkinchi xatboshisi ikkinchi jumlasidagi “205-moddasi dispozitsiyasi” so‘zlari “19211-moddasi yoki 205-moddasi dispozitsiyalarida” so‘zlari bilan almashtirilsin;
17-bandning birinchi xatboshisidagi “Nazorat qilinmaydigan foyda (daromad) olish maqsadida ro‘yxatdan o‘tishdan bo‘yin tovlagan holda savdo yoki vositachilik faoliyatlarni” so‘zlari “Tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan nazorat qilinmaydigan daromad olgan holda” so‘zlari bilan almashtirilsin;
17-bandning ikkinchi xatboshisidagi “noqonuniy savdo yoki vositachilik faoliyati uchun” so‘zlari “noqonuniy tadbirkorlik faoliyati uchun” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Shaxsni Jinoyat kodeksi 188-moddasi bilan aybdor deb topish uchun tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan juda ko‘p miqdordagi nazorat qilinmaydigan daromad olgan holda amalga oshirganligi fakti aniqlangan bo‘lishi kerak”;
3. “Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar yuzasidan sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2000-yil 28-apreldagi 8-sonli qarori:
“Jazo tayinlashda alohida yondashuv qoidasiga rioya etilmayapti, ayrim hollarda jinoiy yo‘l bilan orttirilgan pul va boshqa qimmatliklar davlat tasarrufiga o‘tkazilmayapti, valyuta qimmatliklarining qonunga xilof qanday yo‘llar bilan va qaysi manbalardan qo‘lga kiritilayotganligi, jinoyatlarning sabablari va ularning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni aniqlash masalalariga lozim darajada e’tibor qaratilmayapti”;
“2. E’tibor qaratilsinki, valyuta qimmatliklarining ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi 2003-yil 11-dekabrdagi Qonunining (bundan buyon matnda — Qonun) 3-moddasida belgilangan bo‘lib, uni kengaytirilgan holda talqin etish mumkin emas. Bunday qimmatliklarga quyidagilar kiradi:
b) chet el valyutasidagi qimmatli qog‘ozlar — O‘zbekiston Respublikasining “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi Qonuni yoki xorijiy davlatlarning qonun hujjatlariga muvofiq qimmatli qog‘ozlar jumlasiga kiritilgan, qiymati chet el valyutasida ifodalangan pul hujjatlari;
xorijiy davlatda muomalada bo‘lgan hamda qonuniy to‘lov vositasi hisoblangan banknotlar, xazina biletlari va tangalar ko‘rinishidagi chet el pul belgilari, xuddi shu xorijiy davlatning pul belgilariga almashtirilishi lozim bo‘lgan muomaladan chiqarilgan yoki chiqarilayotgan chet el pul belgilari;
hisob raqamlarda va omonatlarda bo‘lgan xorijiy davlatlarning pul birliklaridagi va xalqaro hisob-kitob birliklaridagi mablag‘lar kiradi”;
10-banddagi “tovlamachilik yo‘li bilan haq berishni talab qilish” so‘zlari “tijoratda pora evaziga og‘dirib olish, xizmatchining qonunga xilof ravishda moddiy yoki mulkiy foyda olishi” so‘zlari bilan almashtirilsin;
4. “Ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rish bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2000-yil 15-sentabrdagi 22-sonli qarori:
“Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, MJtK 9-moddasiga asosan ma’muriy huquqbuzarlik uchun javobgarlikni yengillashtiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatlar orqaga qaytish kuchiga egadir, ya’ni ushbu hujjatlar kuchga kirgunga qadar sodir etilgan huquqbuzarlik hollariga ham tatbiq etiladi, ma’muriy huquqbuzarlik uchun javobgarlikni belgilovchi yoki javobgarlikni kuchaytiruvchi hujjatlar esa, orqaga qaytish kuchiga ega bo‘lmaydi”;
“61. Tushuntirilsinki, MJtK 171-moddasiga asosan maxsus avtomatlashtirilgan foto va video qayd etish texnika vositalari orqali qayd etilgan yo‘l harakati qoidalarini buzganlik uchun transport vositasi egasi (mulkdori), basharti u yuridik shaxsga tegishli bo‘lsa — ushbu transport vositasi foydalanishiga mas’ul shaxs ma’muriy javobgarlikka tortilishi lozim.
Avtomatlashtirilgan foto va video qayd etish texnika vositalari deganda, maxsus texnika vositalar, shu jumladan foto va video yozuv funksiyasiga ega, avtomatik rejimda ishlaydigan va yo‘l harakati xavfsizligi boshqaruvi kompyuterlashtirilgan tizimining tarkibiy qismi hisoblanadigan foto radarlar tushuniladi”;
“MJtK 3091-moddasida ko‘rsatilgan ma’muriy ishlar sud tomonidan ma’muriy javobgarlikka tortilayotgan shaxsning ishtirokisiz ko‘rib chiqiladi;
9-bandi birinchi xatboshisining birinchi jumlasidagi “ikki oydan kechiktirmay” so‘zlari “bir yildan kechiktirmay” so‘zlari bilan almashtirilsin;
10-bandi uchinchi xatboshisining birinchi jumlasidagi “tug‘ilgan yili” so‘zlari “tug‘ilgan yili, fuqaroligi” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Bundan tashqari, huquqbuzarni mansabdor shaxs, nodavlat notijorat tashkiloti, davlat ishtirokidagi tashkilotning xizmatchisi, shuningdek davlat ishtirokidagi tashkilotning huquqiy maqomini to‘g‘ri aniqlash kabi masalalar sinchkovlik bilan o‘rganilmog‘i lozim. Jumladan, tashkilotning davlat ishtirokidaligini asosli deb topish uchun, u ro‘yxatdan o‘tgan tegishli idoralardan huquqbuzarlik sodir etilgan vaqtda tashkilot ustav fondida davlat ulushi yoki davlat ishtiroki mavjud yoki mavjud emasligini tasdiqlovchi hujjatlar talab qilib olinishi lozim”;
20-bandning uchinchi xatboshisidagi “aybdorligi yoki aybsizligi haqidagi dalillar” so‘zlari “aybdorligi yoki aybsizligi haqidagi dalillar, shaxsni javobgarlikdan ozod qilish asoslari” so‘zlari bilan almashtirilsin;
20-bandning to‘rtinchi xatboshisidagi “ma’muriy jazo turi” so‘zlari “ma’muriy jazo turi yoki shaxsni javobgarlikdan ozod qilinganligi haqidagi sud qarori” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Maxsus avtomatlashtirilgan foto va video qayd etish texnika vositalari orqali qayd etilgan yo‘l harakati qoidalari buzilganligi uchun ma’muriy javobgarlikka tortish haqidagi qaror ustidan keltirilgan shikoyatni ko‘rib chiqishda qoidabuzarlik qayd etilgan paytda transport vositasini uning egasi (mulkdori) emas, balki boshqa shaxs boshqarganligi yoki mazkur transport vositasi uning egaligidan chiqib ketganligi aniqlansa, bunday hollarda transport vositasi egasi (mulkdori) MJtK 271-moddasi 1-bandiga asosan ma’muriy javobgarlikdan ozod qilinadi. Bunday hollarda, zarur hujjatlar tegishli shaxsni ma’muriy javobgarlikka tortish masalasini hal etish uchun yo‘l harakati xavfsizligi organlariga yuborilishi shart”;
5. “Jazolarni liberallashtirish to‘g‘risidagi qonunni iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlarga nisbatan qo‘llashning ayrim masalalari haqida”gi 2004-yil 21-maydagi 4-sonli qarori:
7-bandning birinchi xatboshisidagi “JK 205-moddasi” so‘zlari “JK 19211 yoki 205-moddasi” so‘zlari bilan almashtirilsin;
7-bandning ikkinchi xatboshisidagi “JK 167 va 205-moddalarida” so‘zlari “tegishincha JK 167 va 205-moddalarida yoki 19211-moddalarida” so‘zlari bilan almashtirilsin;
8-bandning birinchi xatboshisidagi “JK 167 va 209-moddalarida” so‘zlari “tegishincha JK 167 va 209-moddalarida yoki JK 167 va 228-moddalarida” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Sudlar shunga e’tibor berigilari kerakki, Jinoyat kodeksi Maxsus qismining qator moddalari normalarida muayyan shart mavjud bo‘lib, unga ko‘ra quyidagi hollarda mahkumga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash tariqasidagi jazoning qo‘llanilishi istisno etiladi”:
JK 167, 168, 170, 180, 181, 1811, 184-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlar uchun — jinoyat oqibatida yetkazilgan moddiy zarar qoplangan taqdirda;
JK 173, 175-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlar uchun — jinoyat oqibatida yetkazilgan moddiy zarar uch karra miqdorida qoplangan taqdirda”;
9-bandning to‘rtinchi xatboshisidagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
10-banddagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
11-banddagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
13-bandning ikkinchi xatboshisidagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
14-bandi birinchi xatboshisidagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
14-bandi ikkinchi xatboshisidagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
17-bandi birinchi xatboshisidagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
19-banddagi “ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari “ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan almashtirilsin;
6. “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to‘g‘risida”gi 2006-yil 3-fevraldagi 1-sonli qarori:
“jarima, axloq tuzatsh ishlari, qamoq, ozodlikni cheklash tariqasidagi jazolar — JK 82-84 va 841-moddalarida nazarda tutilgan muddat va miqdorlardan”;
“21. Qonun mazmuniga ko‘ra, (JK 46-moddasining to‘rtinchi qismi) tayinlangan jazo muddatining jami bo‘lib o‘ndan bir qismidan ko‘prog‘ini o‘tashdan bo‘yin tovlangan taqdirda, sud axloq tuzatish ishining o‘talmagan muddatini shu muddatga ozodlikni cheklash yoki ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo turi bilan almashtirishi mumkin. Bunda Jinoyat kodeksining aybdor sudlangan moddasi sanksiyasi axloq tuzatish ishlariga almashtirilishi natijasida kelib chiqqan muddatdan kam ozodlikni cheklash yoki ozodlikdan mahrum qilish jazosini ko‘zda tutishining yoki umuman ozodlikni cheklash yoki ozodlikdan mahrum qilish jazosini ko‘zda tutmasligining ahamiyati yo‘q”;
“22. Axloq tuzatish ishlarini ozodlikni cheklash yoki ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoga almashtirish masalasini hal qilishda, sud, axloq tuzatish ishi ijrosini amalga oshiruvchi organ tomonidan ushbu jazo ijrosini ta’minlash bo‘yicha choralar ko‘rilganligi, mahkum qonun talabiga muvofiq jazoni o‘tashdan bosh tortganlik uchun javobgarlik to‘g‘risida ogohlantirilganligi haqida berilgan ma’lumotlarga ega bo‘lishi lozim”;
23-bandning birinchi xatboshisidagi “ozodlikdan mahrum qilish yoki qamoq” so‘zlari “ozodlikni cheklash yoki ozodlikdan mahrum qilish” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Qamoq jazosi, shuningdek, jarima (JK 44-moddasi 3-qismiga muvofiq) va axloq tuzatish ishlari (JK 83-moddasi 2-qismiga muvofiq) jazolarini almashtirish tartibida ham tayinlanishi mumkin. Bunda qamoq jazosining eng kam muddati bir oydan kam bo‘lishi, biroq olti oydan oshmasligi, voyaga yetmagan shaxslar uchun esa, uch oydan oshmasligi kerak”;
“251. Ozodlikni cheklash sud tomonidan mahkumga nisbatan yashash joyini u yoki bu sabab bilan tark etishni butunlay taqiqlashdan yoki sutkaning muayyan vaqtida yashash joyidan chiqishni cheklashdan iboratdir (JK 481-moddasi birinchi qismi).
Tushuntirilsinki, sud hukmining qaror qismida: ozodlikni cheklash tariqasidagi jazo, yashash joyini butunlay tark etishni taqiqlashdan yoki sutkaning muayyan vaqtida yashash joyidan chiqishni cheklashning mazmuni aniq ko‘rsatilishi lozim.
Ozodlikni cheklash olti oydan besh yilgacha muddatga, voyaga yetmaganlarga esa olti oydan ikki yilgacha tayinlanadi hamda mahkumning yashash joyidagi ichki ishlar organining jazolarni ijro etish inspeksiyasi yoki sud tomonidan belgilangan boshqa organ nazorati ostida o‘taladi.
Ozodlikni cheklash, uni o‘tash shartlari sud tomonidan sodir etilgan qilmishning xususiyati va jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlashning oldini olishni inobatga olgan holda belgilanadi.
252. Jinoyat kodeksi 481-moddasining 3-qismiga muvofiq qo‘llanilayotgan taqiqning (cheklashning) xususiyatlarini hisobga olgan holda, sud mahkumning zimmasiga quyidagi qushimcha taqiqlarni (cheklashlarni) yuklashi mumkin:
mahkumlarning nazorat qiluvchi organning roziligisiz yashash joyini, ish va (yoki) o‘qish joyini o‘zgartirmaslik, tegishli ma’muriy hududdan tashqariga chiqmaslik;
Sudlar shuni inobatga olishlari lozimki, mazkur taqiqlar (cheklashlar) JK 481-moddasi birinchi qismida belgilangan majburiy taqiqlar (cheklashlar)ga qo‘shimcha hisoblanganligi sababli, ularni mahkumning zimmasiga yuklatilishi sud hukmining tavsif qismida asoslantirilishi lozim. Shu munosabat bilan mahkumning shaxsi va ishning boshqa holatlari inobatga olingan holda, ushbu qo‘shimcha taqiqlar (cheklashlar) sud tomonidan mahkumga to‘la yoki qisman yuklatilishi mumkin.
253. Jinoyat kodeksi 481-moddasi to‘rtinchi qismiga muvofiq, sud ozodlikni cheklashga hukm qilingan shaxsning zimmasiga o‘zi yetkazgan moddiy va ma’naviy zararning o‘rnini qoplash, ishga yoki o‘qishga joylashish majburiyatlarini, shuningdek uning tuzalishiga ko‘maklashuvchi boshqa majburiyatlarni yuklashi mumkin.
254. JKning 481-moddasi beshinchi qismiga muvofiq, agar ozodlikni cheklashga hukm qilingan shaxs jazoni o‘tash davrida o‘zining jinoiy qilmishlarini anglab yetgan, tuzalish yo‘liga qat’iy o‘tgan, yetkazilgan moddiy va ma’naviy zararning o‘rnini qoplagan bo‘lsa, sud mahkumga nisbatan ilgari tayinlangan taqiqlarni (cheklashlarni) to‘liq yoki qisman bekor qilishi mumkin. Shuni nazarda tutish lozimki, qayd etilgan asoslar bo‘yicha ozodlikni cheklashga hukm qilingan mahkum JK 481-moddasi uchinchi qismiga asosan sud tomonidan unga yuklangan qo‘shimcha majburiyat (taqiq)lardangina ozod etilishi mumkin.
Jinoyat-ijroiya kodeksining 443-moddasi beshinchi qismiga muvofiq mahkumni unga yuklatilgan majburiyat (taqiq)lardan to‘liq yoki qisman ozod etish jazoni ijro etish idoralari taqdimnomasiga binoan sud tomonidan JPK 541-moddasida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
255. Mahkum ozodlikni cheklash tariqasidagi jazoni o‘tashdan qasddan bo‘yin tovlagan yoki sud tomonidan zimmasiga yuklangan majburiyatlarni bajarmagan taqdirda, sud ozodlikni cheklash jazosining o‘talmay qolgan muddatini JK 43-moddasida nazarda tutilgan boshqa turdagi jazo bilan almashtirishi mumkin. Jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlash vaqti o‘talgan jazo muddatiga qo‘shib hisoblanmaydi.
Jinoyat-ijroiya kodeksi 444-moddasining uchinchi qismiga muvofiq quyidagilar ozodlikni cheklash tariqasidagi jazoni o‘tashdan qasddan bo‘yin tovlovchilar deb e’tirof etiladi;
a) o‘ziga nisbatan sud tomonidan belgilangan taqiqlarni (cheklashlarni) buzishga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligi to‘g‘risida ogohlantirish tarzida intizomiy jazo qo‘llanilganidan keyin bir yil ichida jazoni o‘tash tartibi va shartlarini buzishga yo‘l qo‘ygan mahkum;
v) yashash joyidan yashiringan, qayerda ekanligi uch sutkadan ortiq vaqt ichida aniqlanmagan mahkum;
g) yashash joyidagi jazolarni ijro etish inspeksiyasiga belgilangan muddatdan uch sutkadan ortiq vaqt mobaynida kelmagan mahkum.
256. Ozodlikni cheklash harbiy xizmatchilar, chet el fuqarolari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashash joyiga ega bo‘lmagan shaxslarga nisbatan tayinlanmaydi”;
38-band “xizmat bo‘yicha cheklash, qamoq” so‘zlaridan keyin “ozodlikni cheklash” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
7. “Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlaganlik uchun javobgarlikka oid qonunchilikning sudlar tomonidan qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi 2013-yil 31-maydagi 8-sonli qarori:
“21. Budjetdan tashqari Umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasiga majburiy ajratmalar”;
7-bandning birinchi xatboshisidagi “JK boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar (JK 205-209, 227, 228-moddalari)” so‘zlari “tadbirkorlik faoliyatiga to‘sqinlik qilish, qonunga xilof ravishda aralashish bilan bog‘liq jinoyatlar hamda xo‘jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga tajovuz qiladigan boshqa jinoyatlar (JK 19211-moddasi) va boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar (JK 205-209, 227, 228-moddalari)” so‘zlari bilan almashtirilsin;
“Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, nodavlat tijorat yoki boshqa nodavlat tashkilotlari mansabdor shaxslarining soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlashda qasddan ko‘maklashishga qaratilgan harakatlari jinoyatda ishtirokchilik sifatida JK 28-moddasi hamda JK 184-moddasining tegishli qismi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi, agar ayni paytda ular g‘araz yoki boshqa shaxsiy manfaatlarni ko‘zlagan yoki shu maqsadlarda jinoyatlarni yashirishda ko‘maklashgan bo‘lsalar, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari mansabdor shaxslarining harakatlari, shuningdek Jinoyat kodeksining boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi tegishli moddalari (JK 205, 209, 210-moddalari) bilan, nodavlat tijorat yoki boshqa nodavlat tashkilotlari mansabdor shaxslarining harakatlari esa, Jinoyat kodeksining tadbirkorlik faoliyatiga to‘sqinlik qilish, qonunga xilof ravishda aralashish bilan bog‘liq jinoyatlar hamda xo‘jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga tajovuz qilish uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddalari (JK 1929, 19211, 228-moddalari) bilan ham kvalifikatsiya qilinishi lozim”;
“131. Jinoyat kodeksi 184-moddasi beshinchi qismiga ko‘ra, birinchi marta jinoyat sodir etgan shaxs, agar u soliq tekshiruvi materiallarini ko‘rib chiqish natijalari bo‘yicha davlat soliq xizmati organining qarorini olgan kundan e’tiboran o‘ttiz kun ichida soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar, shu jumladan, penyalar va boshqa moliyaviy sanksiyalar tarzida davlatga yetkazilgan zararning o‘rnini to‘liq qoplasa, javobgarlikdan ozod qilinishi lozim.
Tushuntirilsinki, JK 184-moddasida nazarda tutilgan jinoyatni birinchi marotaba sodir etgan, shu jumladan, mazkur modda bo‘yicha sudlanganligi tugallangan yoki olib tashlangan shaxs ushbu asoslarga ko‘ra javobgarlikdan ozod etilishi lozim,
Jinoyat kodeksi 184-moddasi beshinchi qismiga asosan jinoyat ishini tugatish masalasini muhokama qilishda, o‘ttiz kunlik muddat ichida yetkazilgan zararni qoplash masalasiga (SK 36-moddasi), shuningdek uning to‘liq qoplanganligi faktini tasdiqlovchi dalillar (to‘lov topshiriqnomalar chiptalar va sh.o‘.) mavjudligiga alohida e’tibor qaratilishi lozim”;
“191. Tushuntirilsinki, O‘zbekiston Respublikasining 2015-yil 20-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga xususiy mulkni, tadbirkorlik subyektlarini ishonchli himoya qilishni yanada kuchaytirishga, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonunining (bundan buyon matnda — Qonun) 5-moddasi quyidagi:
jinoyat ishlari surishtiruv, dastlabki tergov organlari va sudning ish yurituvida (birinchi, apellatsiya, kassatsiya, nazorat instansiyalarida) bo‘lgan;
192. Qonun kuchga kirgunga qadar, JK 184-moddasida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etgan, ishlari surishtiruv, dastlabki tergov organlari va sudning ish yurituvida (birinchi, apellatsiya instansiyalarida) bo‘lgan shaxslarga nisbatan jinoyat ishlari, JK 184-moddasining beshinchi qismida nazarda tutilgan holatlar mavjud bo‘lganda, JPK 84-moddasi birinchi qismi 8-bandi tartibida tugatilishi lozim.
Jinoyat kodeksi 184-moddasida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etganligi uchun jazo o‘tayotgan shaxslarga nisbatan jinoyat ishlari ham JK 184-moddasining beshinchi qismida nazarda tutilgan holatlar mavjud bo‘lganda, JPK 84-moddasi birinchi qismi 8-bandi tartibida tugatilishi lozim.
Qonun amalga kiritilgunga qadar hukm qilingan, biroq, jazoni o‘tab bo‘lmagan shaxslarga nisbatan, shuningdek sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxslarga nisbatan sud qarorlarini Qonunga muvofiqlashtirish masalasi Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan tartibda yuqori instansiya sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi.
193. Bir necha jinoyat yoki bir necha hukm bo‘yicha sudlangan shaxslarga nisbatan sud qarorlarini Qonunga muvofiqlashtirishda sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 184-moddasi bilan hukm qilingan shaxslar javobgarlikdan ozod qilingan hollarda, bir necha jinoyat yoki bir necha hukm bo‘yicha tayinlangan uzil-kesil jazo turi va miqdorini qayta muhokama qilishlari kerak”;
8. “Tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq ishlar bo‘yicha sud amaliyotining ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 2013-yil 11-dekabrdagi 20-sonli qarori:
Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi (bundan buyon matnda — MJtK) XVII-bobida tadbirkorlik faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashish uchun ma’muriy javobgarlik belgilangan. Shunda tadbirkorlik faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashish deganda quyidagilar tushuniladi:
mulk huquqini qonunga xilof ravishda cheklash va (yoki) undan mahrum qilish, xususiy mulkka tajovuz qilish, nomaqbulligi oldindan ayon bo‘lgan shartlarni mulkdorga majburan qabul qildirish (MJtK 2411-moddasi);
tadbirkorlik subyektlarini pul mablag‘lari hamda boshqa moddiy qimmatliklarni ajratish bilan bog‘liq homiylikka va boshqa tadbirlarga majburiy jalb etish (MJtK 2414-moddasi);
litsenziya va ruxsat etish xususiyatiga ega boshqa hujjatlarni berishning belgilangan tartibi hamda muddatlarini buzish (MJtK 2415-moddasi);
imtiyozlar va preferensiyalarni qo‘llashni g‘ayriqonuniy ravishda rad etish, qo‘llamaslik yoki qo‘llashga to‘sqinlik qilish (MJtK 2416-moddasi);
ish haqi, nafaqalar, stipendiyalar va ularga tenglashtirilgan o‘zga to‘lovlarni to‘lash uchun pul mablag‘lari berishni asossiz ravishda kechiktirish (MJtK 2417-moddasi);
tadbirkorlik subyektlariga davlat xizmatlari ko‘rsatishning qonun hujjatlarida belgilangan tartibi va muddatlarini buzish (MJtK 2419-moddasi);
davlat xizmati ko‘rsatishni g‘ayriqonuniy ravishda rad etish yoxud uni ko‘rsatishdan bo‘yin tovlash (MJtK 2419-moddasi);
qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan statistika va boshqa hisobotni, shuningdek qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hisobotni taqdim etishning belgilangan muddatlari va tartibiga zid ravishda talab qilib olish (MJtK 24110);
olib qo‘yilayotgan yer uchastkasidagi tadbirkorlik subyektlariga tegishli binolarni, boshqa imoratlarni, inshootlarni yoki dov-daraxtlarni zararning o‘rnini mazkur mol-mulkning bozor qiymati bo‘yicha oldindan va to‘liq qoplamagan holda buzib tashlash (MJtK 24111);
Xo‘jalik subyektlar faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashishga (xo‘jalik subyektlar faoliyatini qasddan tekshirish tashabbusi bilan chiqish va (yoki) o‘tkazish; xo‘jalik subyektlarining faoliyatini va (yoki) ularning banklardagi hisobvaraqlari bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatib turish; qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan hollarda xo‘jalik subyektlarining hisobvaraqlarida pul mablag‘lari mavjudligi to‘g‘risidagi axborotni talab qilib olish) yo‘l qo‘ygan mansabdor shaxslar MJtK XVII-bobining tegishli moddalari bilan javobgarlikka tortilishlari lozim.
Tadbirkorlik faoliyatiga to‘sqinlik qilish, qonunga xilof ravishda aralashishga qaratilgan shunday harakatlarni ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin sodir etgan mansabdor shaxslar jinoiy javobgarlikka tortilishlari lozim (JK 1921 — 1928-moddalari);
“Tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan ancha miqdorda (MJtK 176-moddasi ikkinchi qismi), shu jumladan, bir necha marta ko‘p miqdorda (MJtK 176-moddasi uchinchi qismi) nazorat qilinmaydigan daromad olgan holda amalga oshirganlik uchun ma’muriy javobgarlik belgilangan.
Jinoyat kodeksi 188-moddasi bo‘yicha jinoiy javobgarlik, faqatgina shaxs tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tkazmasdan juda ko‘p miqdorda nazorat qilinmaydigan daromad olgan holdagina yuzaga keladi. Bunda jinoiy javobgarlik shaxs muqaddam shunday harakatlar uchun ma’muriy javobgarlikka tortilgan yoki tortilmaganligidan qat’i nazar, kelib chiqadi”;
“133. Dastlabki tergov organlari va sudlar Jinoyat kodeksining 13-moddasida nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsning ahvolini yaxshilaydigan qonun orqaga qaytish kuchiga ega ekanligi haqidagi talablarni og‘ishmay bajarishlari lozim.
Tushuntirilsinki, O‘zbekiston Respublikasining 2015-yil 20-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga xususiy mulkni, tadbirkorlik subyektlarini ishonchli himoya qilishni yanada kuchaytirishga, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonunining (bundan buyon matnda — Qonun) 5-moddasi quyidagi:
jinoyat ishlari surishtiruv, dastlabki tergov organlari va sudning ish yurituvida (birinchi, apellatsiya, kassatsiya, nazorat instansiyalarida) bo‘lgan;
134. Qonun kuchga kirgunga qadar Jinoyat kodeksi 188, 189-moddalari birinchi yoki ikkinchi qismida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etgan, ishlari surishtiruv, dastlabki tergov organlari va sudning ish yurituvida (birinchi, apellatsiya instansiyalarida) bo‘lgan shaxslarga nisbatan jinoyat ishlari Jinoyat-protsessual kodeksi 83-moddasi 2-bandiga asosan tugatilishi, mazkur shaxslar esa, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 36-moddasida nazarda tutilgan muddatlarga rioya etgan holda ma’muriy javobgarlikka tortilishi lozim.
Jinoyat kodeksi 188, 189-moddalari birinchi yoki ikkinchi qismida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etganligi uchun jazo o‘tayotgan shaxslarga nisbatan jinoyat ishlari Jinoyat-protsessual kodeksi 83-moddasi 2-bandiga asosan tugatilishi, mazkur shaxslar esa, javobgarlikdan umuman ozod qilinishi lozim.
Qonun amalga kiritilgunga qadar hukm qilingan, biroq jazoni o‘tab bo‘lmagan shaxslarga nisbatan, shuningdek sudlanganlik holati tugallanmagan yoki sudlanganligi olib tashlanmagan shaxslarga nisbatan sud qarorlarini Qonunga muvofiqlashtirish masalasi Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan tartibda yuqori instansiya sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi.
135. Bir necha jinoyat yoki bir necha hukm bo‘yicha sudlangan shaxslarga nisbatan sud qarorlarini Qonunga muvofiqlashtirishda sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, Jinoyat kodeksi 188, 189-moddalari birinchi yoki ikkinchi qismi bilan hukm qilingan shaxslar javobgarlikdan ozod qilingan hollarda, bir necha jinoyat yoki bir necha hukm bo‘yicha tayinlangan uzil-kesil jazo turi va miqdorini qayta muhokama qilishlari kerak”.
II. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining fuqarolik ishlari bo‘yicha quyidagi qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin:
1. “Fuqarolik holati dalolatnomalari yozuvlaridagi xatoliklarni belgilashni tartibga soluvchi qonunchilikni sudlar tomonidan qo‘llanishi haqida”gi 1992-yil 13-noyabrdagi 5a-sonli qarori:
“Manfaatdor shaxslar o‘rtasida huquq to‘g‘risida nizo bo‘lsa, ariza da’vo ishini yuritish tartibida ko‘riladi”;
“Pri nalichii spora o prave mejdu zainteresovannimi litsami zayavleniye rassmatrivayetsya v poryadke iskovogo proizvodstva”;
2. “Fuqarolik protsessual qonun hujjatlari ayrim normalarining sudlar tomonidan qo‘llanilishi haqida”gi 2003-yil 19-dekabrdagi 19-sonli qarori:
“Agar arizada yoki sud tomonidan bitta ish yurituviga birlashtirilgan bir qancha talablar hamda sudda ko‘rishga tayyorlash va ko‘rish yuzasidan ba’zilari bo‘yicha umumiy, ba’zilari bo‘yicha esa, qisqartirilgan muddatlar belgilangan bo‘lsa, fuqarolik ishi sudda ko‘rishga tayyorlab bo‘lingan kundan e’tiboran bir oydan, o‘ta murakkab ishlar bo‘yicha, sudyaning asoslantirilgan ajrimiga ko‘ra, ikki oydan kechiktirilmay ko‘rilishi lozim”;
“Esli v zayavlenii ili sudom v odnom proizvodstve soyedineni neskolko trebovaniy, dlya odnix iz kotorix ustanovlen obщiy, a dlya drugix sokraщenniy srok podgotovki i rassmotreniya dela, to grajdanskoye delo podlejit rassmotreniyu so dnya okonchaniya podgotovki v srok ne pozdneye odnogo mesyatsa, po delam osoboy slojnosti na osnovanii obosnovannogo opredeleniya suda ne pozje dvux mesyatsev”;
“Yer uchastkalari davlat yoki jamiyat ehtiyojlari uchun olib qo‘yilishi munosabati bilan fuqarolar mulkida bo‘lgan uylar (kvartiralar) buzilgan taqdirda, mazkur fuqarolarga, ularning oila a’zolariga, shuningdek ushbu uylarda (kvartiralarda) doimiy yashayotgan fuqarolarga ularning tanlovi bo‘yicha va taraflar kelishuviga ko‘ra, uy-joy maydonining ijtimoiy normasidan kam bo‘lmagan sahndagi, barcha qulayliklari bo‘lgan, avvalgisiga teng qimmatli boshqa turar joy mulk qilib beriladi hamda dov-daraxtlarning bozor qiymati to‘lanadi yoxud buzilayotgan uy (kvartira), boshqa imoratlar, inshootlar va dov-daraxtlarning bozor qiymati, shuningdek yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati to‘liq hajmda to‘lanadi. Buzilayotgan uyning (kvartiraning) yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati berilayotgan uy-joyning yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymatidan ortiq bo‘lgan taqdirda, bu farq mulkdorga kompensatsiya qilinishi lozim, berilayotgan uy-joyning yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymati buzilayotgan uyning (kvartiraning) yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquqning bozor qiymatidan ortiq bo‘lgan taqdirda esa, bu farq uy-joy berilgan yoki yer uchastkasiga bo‘lgan huquq berilgan paytdan e’tiboran besh yil ichida mulkdor tomonidan kompensatsiya qilinishi lozim”;
“V sluchaye snosa naxodyaщixsya v sobstvennosti grajdan jilix domov (kvartir) v svyazi s iz’yatiyem zemelnix uchastkov dlya gosudarstvennix ili obщestvennix nujd ukazannim grajdanam, chlenam ix semey, a takje grajdanam, postoyanno projivayuщim v etix domax (kvartirax), po ix viboru i po soglasheniyu storon predostavlyayetsya v sobstvennost drugoye ravnotsennoye blagoustroyennoye jiloye pomeщeniye ploщadyu ne nije sotsialnoy normi ploщadi jilya i viplachivayetsya rinochnaya stoimost nasajdeniy libo viplachivayetsya rinochnaya stoimost snosimix jilogo doma (kvartiri), inix stroyeniy, soorujeniy i nasajdeniy, a takje rinochnaya stoimost prava na zemelniy uchastok v polnom obyeme. V sluchaye previsheniya rinochnoy stoimosti snosimogo doma (kvartiri) ili prava na zemelniy uchastok rinochnoy stoimosti predostavlyayemogo jilya ili prava na zemelniy uchastok, raznitsa podlejit kompensatsii sobstvenniku, a v sluchaye previsheniya rinochnoy stoimosti predostavlyayemogo jilya ili prava na zemelniy uchastok rinochnoy stoimosti snosimogo doma (kvartiri) ili prava na zemelniy uchastok, raznitsa podlejit kompensatsii sobstvennikom v techeniye pyati let s momenta predostavleniya jilya ili prava na zemelniy uchastok”;
4. “Ma’naviy zararni qoplash haqidagi qonunlarni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 2000-yil 28-apreldagi 7-sonli qarori:
o‘zbek tilidagi matni 1-bandidagi “Avtomobil to‘g‘risida”gi so‘zlar “Avtomobil transporti to‘g‘risida”gi so‘zlar bilan almashtirilsin;
“Ma’naviy va jismoniy azoblarni qo‘llash haqidagi da’vo arizalarni qabul qilish va ishlarni ko‘rishda, ma’naviy zarar pul bilan qoplansada, nomulkiy zarar ekanligini hisobga olish lozim, Shuni hisobga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 3-noyabrdagi 533-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Davlat boji stavkalari”ning 1-moddasining “d” bandiga binoan mulkka oid bo‘lmagan da’vo arizalardan undiriladigan miqdorda davlat boji undirilishi lozim”;
“Pri prinyatii i rassmotrenii iskovix zayavleniy o kompensatsii fizicheskix i nravstvennix stradaniy neobxodimo uchitivat, chto moralniy vred yavlyayetsya vredom neimuщestvennogo xaraktera, nesmotrya na to, chto kompensiruyetsya v denejnoy forme. Uchitivaya eto, gosudarstvennaya poshlina doljna vzimatsya na osnovanii p. “d” st. 1 postanovleniya Kabineta Ministrov Respubliki Uzbekistan ot 3-noyabrya 1994 goda za № 533 “O stavkax gosudarstvennoy poshlini” kak s iskovix zayavleniy neimuщestvennogo xaraktera”;
5. “Fuqarolarning sud ishlariga doir murojaatlarini ko‘rib chiqish amaliyoti haqida”gi 1998-yil 28-dekabrdagi 31-sonli karori:
“Fuqarolik-protsessual kodeksining 310-moddasiga binoan fuqarolik ishlari bo‘yicha sudning qarori qonuniy, asosli va adolatli ekanligini tekshirish haqida murojaat qilish huquqiga ishda ishtirok etuvchi shaxslar — taraflar, uchinchi shaxslar, ularning vakillari va sud protsessi ishtirokchilari, shuningdek ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan, ammo huquq va majburiyatlari haqidagi masala sud tomonidan hal etilgan shaxslar haqli (FPKning 33-moddasi)”;
“Soglasno statye 310 Grajdansko-protsessualnogo kodeksa pravom obraщeniya o proverke zakonnosti, obosnovannosti i spravedlivosti sudebnogo resheniya po grajdanskim delam obladayut lish uchastvuyuщiye v dele litsa — storoni, treti litsa, ix predstaviteli i uchastniki sudebnogo protsessa, a takje litsa, ne privlechennie k uchastiyu v dele, o pravax i obyazannostyax kotorix sud razreshil vopros (st. 33 GPK)”;
6. “Fuqarolik ishlari bo‘yicha ekspertiza tayinlash, o‘tkazish va ekspert xulosasiga baho berishda sud amaliyotida kelib chiqadigan ayrim masalalar haqida”gi 2008-yil 12-dekabrdagi 24-sonli qarori:
o‘zbek tilidagi matni 3-bandi birinchi qismidagi “Sudlar ekspertiza tayinlash va o‘tkazish masalasini hal etishda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga, FPK” so‘zlaridan keyin “Sud ekspertizasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
rus tilidagi matni 3-bandi birinchi qismidagi “Pri rassmotrenii voprosa o naznachenii i proizvodstve ekspertizi sudam sleduyet rukovodstvovatsya normami Konstitutsii, GPK” so‘zlaridan keyin “Zakona Respubliki Uzbekistan “O sudebnoy ekspertize” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
“FPK 194-moddasining 2-qismiga ko‘ra, ekspert (ekspertlar komissiyasi) xulosasi asoslantirilmaganda yoki uning to‘g‘riligiga shubha tug‘ilganda yoxud unga asos qilib olingan dalillar ishonchli emas deb topilganda yoki ekspertizani o‘tkazishning protsessual qoidalari jiddiy buzilganda qayta ekspertiza tayinlanadi. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, bir necha ekspertlarning xulosalari bir-biriga zidligi deganda ekspertlar komissiyasining xulosalaridagi tafovut (qarama-qarshilik, jiddiy farq) tushuniladi.
Qayta ekspertiza muqaddam xulosa berilgan obyektlarga nisbatan sud tomonidan avval qo‘yilgan savollar yuzasidan tayinlanadi, biroq uni o‘tkazish boshqa ekspertga (yoki ekspertlar komissiyasiga) topshirilishi lozim.
Qayta ekspertizani o‘tkazish ekspert (yoki ekspertlar komissiyasi) xulosasiga asos qilib olingan dalillar haqiqiy emas deb tan olingan yoki ekspertiza o‘tkazishning protsessual qoidalari jiddiy buzilgan taqdirda ham tayinlanishi mumkin.
Ekspert (yoki ekspertlar komissiyasi) xulosasi ishning haqiqiy holatlariga zid bo‘lsa yoki ishni ko‘rish vaqtida ekspert (yoki ekspertlar komissiyasi) xulosasiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan yangi holatlar aniqlansa, sud tomonidan qayta ekspertiza tayinlanishi mumkin.
Sud ekspert (yoki ekspertlar komissiyasi) xulosalariga qo‘shilmasa, qayta ekspertiza tayinlash majburiy emas. Ushbu masalani hal etayotganda ekspertiza predmeti bo‘lgan holatlarga doir ishda boshqa dalillarning mavjudligi, shuningdek takroriy ekspertiza o‘tkazishning amaliy imkoniyatlari hisobga olinishi lozim.
Ish bo‘yicha taraflarning ekspert (yoki ekspertlar komissiyasi) xulosasiga qo‘shilmasligi, mutahasis fikri mavjudligi va boshqa vajlar qayta ekspertiza o‘tkazish uchun asos bo‘la olmaydi.
Qayta ekspertiza xulosasida ekspertning (yoki ekspertlar komissiyasining) oldingi ekspertiza xulosasining to‘g‘riligi yoki noto‘g‘riligi haqidagi xulosasi qaysi ma’lumotlarga asoslanganligi ko‘rsatilishi shart”;
“Soglasno chasti 2 stati 194 GPK, povtornaya ekspertiza naznachayetsya v sluchaye, kogda zaklyucheniye eksperta (komissii ekspertov) neobosnovanno ili ego pravilnost vizivayet somneniya libo priznani nedostovernimi dokazatelstva, polojennie v ego osnovu, ili bili suщestvenno narusheni protsessualnie pravila proizvodstva ekspertizi. Sudam sleduyet imet v vidu, chto pod protivorechiyem mejdu zaklyucheniyami neskolkix ekspertov sleduyet ponimat rasxojdeniye (protivorechiye, seryeznoye razlichiye) v vivodax komissii ekspertov.
Povtornaya ekspertiza naznachayetsya sudom po raneye postavlennim sudom voprosam, v otnoshenii tex je obyektov, po kotorim raneye davalos zaklyucheniye, odnako proizvodstvo eye doljno bit naznacheno drugomu ekspertu (libo komissii ekspertov).
Proizvodstvo povtornoy ekspertizi vozmojno takje i v sluchaye priznaniya nedostovernimi dokazatelstv, polojennix v osnovu zaklyucheniya eksperta (komissii ekspertov), libo suщestvennogo narusheniya protsessualnix pravil proizvodstva ekspertizi.
Povtornaya ekspertiza mojet bit naznachena sudom, esli vivodi eksperta (komissii ekspertov) protivorechat fakticheskim obstoyatelstvam dela ili esli vo vremya sudebnogo razbiratelstva ustanovleni novie dannie, kotorie mogut povliyat na vivodi eksperta (komissii ekspertov).
Pri nesoglasii suda s vivodami eksperta (komissii ekspertov) naznacheniye povtornoy ekspertizi ne yavlyayetsya obyazatelnim. Pri reshenii etogo voprosa sleduyet uchitivat nalichiye v dele inix dokazatelstv po obstoyatelstvam, yavlyayuщimsya predmetom ekspertizi, a takje prakticheskuyu vozmojnost provedeniya povtornoy ekspertizi.
Nesoglasiye storon po delu s zaklyucheniyem eksperta (komissii ekspertov), nalichiye mneniy spetsialistov i drugiye motivi ne mogut slujit osnovaniyem dlya provedeniya povtornoy ekspertizi.
V zaklyuchenii povtornoy ekspertizi doljno bit ukazano, na osnovanii kakix dannix issledovaniya ekspert (komissiya ekspertov) prishel k vivodu o podtverjdenii pravilnosti libo oshibochnosti prediduщego zaklyucheniya
7. “Fuqarolik ishlari bo‘yicha sud harajatlarini undirish amaliyoti to‘g‘risida”gi 2009-yil 24-noyabrdagi 14-sonli qarori:
o‘zbek tilidagi matni 4-bandidagi “Fuqarolik protsessual kodeksining” so‘zlaridan keyin “(keyingi o‘rinlarda — FPK)” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
rus tilidagi matni 4-bandidagi “Grajdanskogo protsessualnogo kodeksa” so‘zlaridan keyin “(daleye — GPK)” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
“Davlat bojini qaytarish FPKning 108 va SKning 342-moddalarida ko‘rsatilgan asoslarga muvofiq amalga oshiriladi. Boj qonunda talab qilinganidan ortiqcha miqdorda to‘langan bo‘lsa, shu ortiqcha to‘langan qismi qaytariladi. Qonunda qayd etilgan boshqa hollarda boj to‘liq miqdorda qaytarilishi lozim”;
“Vozvrat gosudarstvennoy poshlini proizvoditsya po osnovaniyam, perechislennim v statyax 108 GPK i 342 NK. Poshlina, vnesennaya v bolshem razmere, chem eto trebuyetsya po zakonu, vozvraщayetsya v chasti izlishne uplachennoy summi. V ostalnix ukazannix v zakone sluchayax poshlina podlejit vozvratu v polnom obyeme”;
8. “Vakillikka doir fuqarolik protsessual qonunchiligi normalarining sudlar tomonidan qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi 2010-yil 14-maydagi 05-sonli qarori:
“Sudlarga tushuntirilsinki, ishga kirishish uchun huquq beruvchi hujjatlar shartnoma bo‘yicha vakillarga protsess ishtirokchisining faqat umumiy huquqlarini (FPK 34-moddasi) berib, ularga quyidagilar kiradi: ish materiallari bilan tanishish, ulardan ko‘chirmalar olish, nusxalar ko‘chirish, raddiya berish to‘g‘risida arz qilish, dalillar taqdim etish, dalillarni tekshirishda ishtirok etish, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga va odil sudlovni amalga oshirishga ko‘maklashayotgan shaxslarga savollar berish, arizalar berish, iltimosnomalar taqdim etish, sudga og‘zaki va yozma tushuntirishlar berish, ishni sudda ko‘rish davomida tug‘iladigan hamma masalalar bo‘yicha o‘zlarining vajlarini bayon qilish, boshqa shaxslarning arzlari, iltimosnomalari, vajlariga qarshi e’tiroz bildirish, sudning hal qiluv qarori, ajrimi, qarori va buyrug‘i ustidan shikoyat qilish, sud chiqargan hal qiluv qarori, ajrim, qaror va buyruqning majburiy ijrosini talab qilish, sud ijrochisining harakatlari vaqtida hozir bo‘lish va o‘z huquqlarini amalga oshirish.
Ishda ishtirok etuvchi shaxslar ushbu Kodeksda nazarda tutilgan boshqa protsessual huquqlardan ham foydalanadilar”;
“Raz’yasnit sudam, chto dokumenti, predostavlyayuщiye pravo na vstupleniye v delo, nadelyayut dogovornix predstaviteley lish obщimi pravami uchastnika protsessa (statya 34 GPK), k kotorim otnosyatsya nijesleduyuщiye: znakomitsya s materialami dela, delat iz nix vipiski, snimat kopii, zayavlyat otvodi, predstavlyat dokazatelstva, uchastvovat v issledovanii dokazatelstv, zadavat voprosi drugim litsam, uchastvuyuщim v dele, i litsam, sodeystvuyuщim osuщestvleniyu pravosudiya, delat zayavleniya, zayavlyat xodataystva, davat ustnie i pismennie ob’yasneniya sudu, izlagat svoi dovodi po vsem voznikayuщim v xode sudebnogo razbiratelstva voprosam, vozrajat protiv zayavleniy, xodataystv, dovodov drugix lits, objalovat resheniya, opredeleniya, postanovleniya i prikazi suda, trebovat prinuditelnogo ispolneniya resheniya, opredeleniya, postanovleniya i prikaza suda, prisutstvovat i realizovat svoi prava pri deystviyax sudebnogo ispolnitelya.
Litsa, uchastvuyuщiye v dele, polzuyutsya i drugimi protsessualnimi pravami, predusmotrennimi v dannom Kodekse”;
9. “Yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni belgilash haqidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 1991-yil 20-dekabrdagi 5-sonli qarori:
rus tilidagi matni 17-bandi beshinchi xatboshisidagi “v nego vkralas” so‘zlari “dopuщena” so‘zlari bilan almashtirilsin;
10. “Yer kodeksini tatbiq qilishda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar to‘g‘risida”gi 2006-yil 3-fevraldagi 3-sonli qarori:
11. “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan keltirilgan shikoyatlarni sudlarda ko‘rish amaliyoti to‘g‘risida”gi 1996-yil 19-iyuldagi 18-sonli qarori:
o‘zbek tilidagi matni 6-bandi 3-xatboshisi “ko‘chmas mulkka nisbatan huquqlarni davlat ro‘yxatiga olishni rad etish” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
rus tilidagi matni 6-bandi 3-xatboshisi “otkaz v gosudarstvennoy registratsii prav na nedvijimoye imuщestvo” so‘zlari bilan to‘ldirilsin;
“Yuridik va jismoniy shaxslarning ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish rad etilgan taqdirda, davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organning qarori yuzasidan sud tartibida shikoyat qilish bilan bog‘liq ishlarni ko‘rishda Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 7-yanvardagi 1-sonli qarori 1-ilovasiga muvofiq “Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni va u haqda tuzilgan bitimlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi to‘g‘risida nizom” talablaridan kelib chiqib, hal qilish lozim”;
“Pri rassmotrenii del, svyazannix s jalobami na resheniya organa, provodyaщego gosudarstvennuyu registratsiyu, ob otkaze v gosudarstvennoy registratsii prav fizicheskix i yuridicheskix lits na nedvijimoye imuщestvo, neobxodimo isxodit iz trebovaniy prilojeniya №1 “Polojeniya o poryadke gosudarstvennoy registratsii prav na nedvijimoye imuщestvo i sdelok s nimi”utverjdennogo Postanovleniyem Kabineta Ministrov ot 07.01.2014 goda №1”;
o‘zbek tilidagi matni 12-bandi “Sud davlat boshqaruvi organlari va mansabdor shaxslarning jismoniy shaxslarning huquqlarini buzuvchi xatti-harakatlari ustidan shikoyatlar bo‘yicha hal qiluv qarorini qabul qilganda, aybdor tarafdan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 03.11.1994-yildagi “Davlat boji stavkalari haqida”gi 533-sonli qarorining 1-moddasi “b”-bandida ko‘rsatilgan miqdorda davlat bojini undiradi” so‘zlari bilan to‘ldirilsin”;
rus tilidagi matni 12-bandi “Sud pri vinesenii resheniya po jalobam na nepravomernie deystviya organov gosudarstvennogo upravleniya i doljnostnix lits, narushayuщix prava fizicheskix lits, vziskivayet s vinovnoy storoni gosudarstvennuyu poshlinu v razmere, ukazannom v p. “b” st. 1 postanovleniya Kabineta Ministrov Respubliki Uzbekistan ot 03.11.1994 goda № 533 “O stavkax gosudarstvennoy poshlini” so‘zlari bilan to‘ldirilsin”;
12. “Bolalar tarbiyasi bilan bog‘liq nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 1998-yil 11 sentyabdagi 23-sonli qarori:
o‘zbek tilidagi matni 7-bandi 3-xatboshisidan keyin quyidagi mazmundagi xatboshilar bilan to‘ldirilsin:
“Sud mazkur turkumdagi ishlarni sudda ko‘rishga tayyorlash, nizoni hal qilishda ahamiyatga ega va taraflar tomonidan isbotlanishi lozim bo‘lgan holatlarni aniqlashi kerak, bunda asosiy e’tiborni aynan bolaning ota-onasi yoxud boshqa tarbiyalaydigan shaxslarning shaxsiy xususiyatlariga, shuningdek bola bilan shu shaxslar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga qaratish kerak. Bunday ishlar, farzandni tarbiyasiga berishni talab qilayotgan shaxslarning vasiylik va homiylik organi tomonidan tegishli tartibda tuzilgan va tasdiqlangan turmush sharoitlarini tekshirish xulosalarini olgandan so‘ng ko‘rishga tayinlanadi.
Sud mazkur masala yuzasidan nizoni mazmunan ko‘rayotganda ota-onaning huquqlari tengligi tamoyili va bola manfaatlarida turli xil holatlarni inobatga oladi. Zaruratga qarab, sud tomonidan sud-psixologik ekspertizasi tayinlanishi lozim, bunday ekspertiza ota-onalar (ulardan biri)ga nisbatan, ahvolni psixologik tahlil qilish (oilaviy mojaro) bo‘yicha ham o‘tkazilishi mumkin. Biroq sud ekspertizasining xulosasi, vasiylik va homiylik organining xulosasi ham dalillardan biri bo‘lib, ishdagi boshqa dalillar yig‘indisi bilan birgalikda sud tomonidan baholanishi lozimligini e’tiborga olishi kerak.
Boladan alohida yashayotgan ota-onaning huquqidan kelib chiqqan holda u bilan ko‘rishishda, shuningdek voyaga yetmaganning shu ota-ona bilan ko‘rishish huquq va manfaatlarini himoya qilish zaruratidan kelib chiqib, sud har bir aniq ishning holatlarini inobatga olib hal qiluv qarorining xulosa qismida ko‘rilish tartibini (vaqti, joyi, ko‘rishish davomiyligi va h.k) bayon etishi lozim.
Bola bilan ota-onaning ko‘rishish tartibini belgilashda bolaning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘i, uning axloqiy kamolotiga ta’sir qiladigan holatlar, bolaning yoshi va sog‘lig‘ining holati, bolaning ota (ona)ga bog‘liqligi va boshqa holatlar inobatga olinadi, Belgilangan ko‘rishish tartibi bolaning manfaatiga javob berishi va ijro etish imkoniyati mavjud bo‘lishi lozim.
Istisno hollarda, boladan alohida yashayotgan ota-onaning bola bilan ko‘rishishi unga zarar yetkazishi mumkin bo‘lsa, sud O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 75-moddasi 2-qismiga muvofiq, ota-onaning huquqini amalga oshirishda ota-ona bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘iga, axloqiy kamolotiga zarar yetkazishga haqli emasligidan kelib chiqib, sud ota-onaning bola bilan ko‘rishish tartibini belgilash haqidagi da’vosini, qabul qilingan qarorda asoslantirgan holda rad qilishga haqli”;
rus tilidagi matni 7-bandi 3-xatboshisidan keyin quyidagi mazmundagi xatboshilar bilan to‘ldirilsin;
“Pri podgotovke del dannoy kategorii k sudebnomu razbiratelstvu, sudu neobxodimo opredelit obstoyatelstva, imeyuщiye znacheniye dlya razresheniya spora i podlejaщiye dokazivaniyu storonami, obrativ osoboye vnimaniye na lichnie kachestva roditeley libo inix lits, vospitivayuщix rebenka, a takje slojivshiyesya vzaimootnosheniya etix lits s rebenkom. Takiye dela naznachayutsya k rassmotreniyu v sudebnom zasedanii tolko posle polucheniya sostavlennix i utverjdennix v ustanovlennom poryadke aktov organov opeki i popechitelstva ob obsledovanii usloviy jizni lits, pretenduyuщix na vospitaniye rebenka.
Sud, rassmatrivaya po suщestvu spor po dannomu voprosu, prinimayet vo vnimaniye v interesax rebenka razlichnie obstoyatelstva s uchetom soblyudeniya prinsipa ravenstva roditelskix prav oboix roditeley. Pri neobxodimosti sudom doljna bit naznachena sudebno-psixologicheskaya ekspertiza, takaya ekspertiza mojet provoditsya v otnoshenii roditeley (odnogo iz nix), a takje po psixologicheskomu analizu situatsii (semeynogo konflikta). Odnako, sleduyet imet v vidu, chto zaklyucheniye sudebnopsixologicheskoy ekspertizi i zaklyucheniye organa opeki i popechitelstva, yavlyayas lish odnim iz dokazatelstv, doljno bit otseneno sudom v sovokupnosti s drugimi imeyuщimisya v dele dokazatelstvami.
Isxodya iz prava roditelya, projivayuщego otdelno ot rebenka, na obщeniye s nim, a takje iz neobxodimosti zaщiti prav i interesov nesovershennoletnego na obщeniye s etim roditelem, sudu, prinimaya vo vnimaniye obstoyatelstva po kajdomu konkretnomu delu, sleduyet izlojit v rezolyutivnoy chasti resheniya poryadok obщeniya (vremya, mesto, prodoljitelnost obщeniya i t.p.).
Pri opredelenii poryadka obщeniya roditelya s rebenkom prinimayutsya vo vnimaniye fizicheskoye i psixicheskoye zdorovye rebenka, obstoyatelstva, vliyayuщiye na ego nravstvennoye razvitiye, vozrast rebenka i sostoyaniye ego zdorovya, privyazannost rebenka k roditelyam i drugiye obstoyatelstva.Ustanovlenniy poryadok obщeniya doljen otvechat interesam rebenka i bit ispolnimim.
V isklyuchitelnix sluchayax, esli obщeniye rebenka s otdelno projivayuщim roditelem mojet nanesti yemu vred, sud na osnovanii p. 2 st. 75 SK RU, isxodya iz togo, chto pri osuщestvlenii roditelskix prav roditeli ne vprave prichinyat vred fizicheskomu i psixicheskomu zdorovyu detey i ix nravstvennomu razvitiyu, vprave otkazat v iske roditeley ob opredelenii poryadka obщeniya s rebenkom, obosnovav ego v prinimayemom reshenii”;
13. Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakti)ni bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarning qo‘llanilishi haqida”gi 1998-yil 17-apreldagi 12-sonli qarori:
“Xodimning pensiya yoshiga to‘lganligi, qonun hujjatlariga muvofiq yoshga doir davlat pensiyasini olish huquqi mavjud bo‘lganda, ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasini O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 100-moddasi 2-qismi 7-bandiga muvofiq bekor qilinishiga yo‘l qo‘yiladi.
Sudlar ushbu turkumdagi ishlarni ko‘rishda ish beruvchi mehnat shartnomasini bekor qilish niyati haqida xodimning pensiya yoshiga to‘lganligi munosabati bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganda kamida ikki oy oldin yozma ravishda ogohlantirilganligini tekshirishlari kerak.
Sudlar ushbu toifadagi ishlarni ko‘rishda xodimning pensiya yoshiga to‘lganligi, qonun hujjatlariga muvofiq yoshga doir pensiyasini olish huquqi mavjudligiga e’tibor qaratishlari lozim.
O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonunining 7-moddasiga binoan, yoshga doir pensiya olish huquqiga: erkaklar — 60 yoshga to‘lganda va ish stajlari kamida 25 yil bo‘lgan taqdirda; ayollar — 55 yoshga to‘lganda va ish stajlari kamida 20 yil bo‘lgan taqdirda ega bo‘ladilar”.
“Prekraщeniye trudovogo dogovora po initsiative rabotodatelya na osnovanii p. 7 ch.2 st. 100 Trudovogo kodeksa dopuskayetsya pri dostijenii rabotnikom pensionnogo vozrasta pri nalichii prava na polucheniye gosudarstvennoy pensii po vozrastu v sootvetstvii s zakonodatelstvom.
Sudi pri rassmotrenii dannix kategoriy del doljni proveryat soblyudeniye rabotodatelem preduprejdeniya rabotnika v pismennoy forme o namerenii prekraщeniya trudovogo dogovora v svyazi s dostijeniyem rabotnikom pensionnogo vozrasta ne meneye chem za dva mesyatsa.
Sudi pri rassmotrenii dannix kategoriy del doljni obratit vnimaniye na dostijeniye rabotnikom pensionnogo vozrasta pri nalichii prava na polucheniye gosudarstvennoy pensii po vozrastu v sootvetstvii s zakonodatelstvom.
V sootvetstvii so st. 7 Zakona Respubliki Uzbekistan “O gosudarstvennom pensionnom obespechenii grajdan” pravo na polucheniye pensii po vozrastu imeyut: