Qonunchilikka o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilganligi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qarorlarining yangi to‘plamini nashrga tayyorlashda masalalar kelib chiqqanligi munosabati bilan, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining jinoyat ishlari bo‘yicha quyidagi qarorlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin:
1. “Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishga oid jinoyat ishlari bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi 1995-yil 27-oktabrdagi 21-sonli qarori:
“Bunday moddalar ro‘yxati Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1988-yildagi “Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishga qarshi kurash to‘g‘risida”gi Konvensiyasining 1 va 2-sonli jadvallarida, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015-yil 12-noyabrdagi 330-sonli qaroriga 7-ilovada mavjud”;
“Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni ozginadan ko‘proq yoki ko‘p miqdorga mansubligi masalasini hal etish tergov organi va sudning vakolati doirasiga kiradi, bunda ular narkotik moddalar ustidan nazorat qilish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Davlat komissiyasining “Qonunga xilof ravishda muomalada bo‘lgan giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning miqdorlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 2016-yil 22-martdagi 13/16-sonli qarorida berilgan tavsiyalarga amal qilishlari zarur”.
2. “Qonunga xilof ravishda qurolga egalik qilish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi 1996-yil 27-fevraldagi 3-sonli qarori:
“1. Sudlarning e’tibori o‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini qonunga xilof ravishda egallash, ularga qonunga xilof ravishda egalik qilish, shuningdek o‘qotar qurol yoki o‘q-dorilarni beparvolik bilan saqlash to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklarga qaratilsin va bu jinoyatlar jamiyat xavfsizligiga, fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘iga jiddiy tahdid solishi ko‘rsatib o‘tilsin”;
“3. Bunday ishlarni tergov qilish va sudda ko‘rish chog‘ida o‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini olish, tayyorlash manbalarini aniqlash lozim. O‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalari saqlanayotgan obyektlarni qo‘riqlashda mansab sovuqqonligiga yo‘l qo‘yilganlik hollari yoxud o‘qotar qurol yoki unga o‘q-dorilar tayyorlangan asbob-uskunalardan foydalanish ustidan tegishli nazoratning bo‘lmaganligi aniqlangan taqdirda sudlar bunga xususiy ajrim chiqarish yo‘li bilan o‘zlarining munosabatlarini bildirishlari, zarur hollarda esa jinoyat ishi qo‘zg‘atish to‘g‘risidagi masalani hal qilish uchun tegishli materiallarni ilova qilgan holda prokurorga xabar qilishlari shart. Ichki ishlar organlari faoliyatida mavjud bo‘lgan qonunga xilof ravishda saqlanayotgan o‘qotar qurollarni aholidan olishdagi va ularni ro‘yxatdan o‘tkazishdagi kamchiliklar ham sudlarning e’tiboridan chetda qolmasligi lozim”;
“5. Sudlar shuni e’tiborga olishlari lozimki, Jinoyat kodeksining 247, 248-moddalari bo‘yicha javobgarlik foydalanish uchun yaroqli bo‘lgan o‘qotar qurol, o‘q-dorilar, portlovchi moddalar yoki portlatish qurilmalarini yoxud foydalanishga yaroqsiz o‘qotar qurol yoki portlatish qurilmalarini egallagan, egalik qilgan, olgan, olib yurgan, saqlagan yoki o‘tkazganda (basharti ularni yaroqli holatga keltirish uchun aybdor aniq imkoniyatga ega bo‘lgan bo‘lsa) kelib chiqadi”.
3. “Savdo sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi 1996-yil 15-martdagi 9-sonli qarori:
“2. Sudlarga tushuntirilsinki, shaxsning tovar bozorlarida raqobatni cheklashga olib kelgan yoki olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlari “Raqobat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining 2012-yil 6-yanvardagi Qonunini buzish deb baholanishi va Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 178-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Bunday harakatlarga quyidagilar kiradi:
monopoliyaga qarshi organga va iste’molchilarning huquqlarini himoya qiluvchi organlarga axborot taqdim etmaslik yoki o‘z vaqtida taqdim etmaslik yoxud ularga bila turib haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ma’lumotlarni taqdim etish;
monopoliyaga qarshi organning qoidabuzarliklarni tugatish to‘g‘risidagi, dastlabki holatni tiklash haqidagi, iste’molchilarning huquqlari buzilishlarini bartaraf etish to‘g‘risidagi ko‘rsatmalarini bajarishdan bo‘yin tovlash, o‘z vaqtida yoki lozim darajada bajarmaslik;
tayyorlovchining tovarlar (ishlar, xizmatlar) xavfsizligi va sifati ustidan nazoratni amalga oshiruvchi davlat boshqaruvi organlarining ko‘rsatmalarini bajarishdan bo‘yin tovlash, ularni o‘z vaqtida yoki lozim darajada bajarmaslik;
xo‘jalik yurituvchi subyektlarni qo‘shib yuborishda, qo‘shib olishda hamda aksiyalarni (ulushlarni) va boshqa mulkiy huquqlarni olish bo‘yicha bitimlar tuzishda monopoliyaga qarshi talablarni buzish;
raqobatni cheklashga olib keladigan yoki olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlarni kelishib olingan holda sodir etish va bitimlarni tuzish, shuningdek tovar yoki moliya bozorida ustun mavqeni suiiste’mol qilish, xuddi shuningdek tanlov (tender) yoki birja savdolariga doir monopoliyaga qarshi talablarni buzish;
normativ hujjatlar talablariga javob bermaydigan tovar (ish, xizmat) tufayli iste’molchilarga zarar yetkazish, shuningdek iste’molchilarga tovarlar (ishlar, xizmatlar) to‘g‘risida axborot taqdim etmaslik yoki bila turib noto‘g‘ri ma’lumotlar taqdim etish;
yaroqlilik muddati o‘tgan tovarlarni, shuningdek ishlab chiqarilgan sanasi va yaroqlilik muddati ko‘rsatilishi shartligi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tovarlarni ishlab chiqarilgan sanasi va yaroqlilik muddati ko‘rsatilmagan holda realizatsiya qilish va sotish uchun qabul qilish”.
4. “Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar yuzasidan sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2000-yil 28-apreldagi 8-sonli qarori:
“9. Qilmishni Jinoyat kodeksining 177-moddasi ikkinchi va uchinchi qismi bilan tavsiflashda jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish to‘g‘risidagi qarorda, ayblov xulosasi va hukmda aybdorning qilmishi aynan qanday belgisiga ko‘ra javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holat sifatida qaralayotganligi albatta ifodalangan bo‘lishi lozim. Bu o‘rinda shuni inobatga olish kerakki, valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishning takroran, xavfli retsidivist tomonidan (agar sudlanganlik holati tugallanmagan yoki olib tashlanmagan bo‘lsa), bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib, uyushgan guruh tomonidan yoki uning manfaatlarini ko‘zlab ancha miqdorda, shuningdek, ko‘p yoki juda ko‘p miqdorda sodir etilishi qilmishni JK 177-moddasining ikkinchi yoki uchinchi qismi tegishli bandlari bilan kvalifikatsiya qilishga asos bo‘ladi va muqaddam shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilgan bo‘lishi talab etilmaydi”.
5. “Gumon qilinuvchi va ayblanuvchini himoya huquqi bilan ta’minlashga oid qonunlarni qo‘llash bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2003-yil 19-dekabrdagi 17-sonli qarori:
“8. Jinoyat-protsessual kodeksining 49-moddasiga muvofiq jinoyat protsessining har qanday bosqichida, shaxs ushlanganida esa, uning harakatlanish erkinligiga bo‘lgan huquqi amalda cheklangan paytdan boshlab ishda himoyachining ishtirok etishiga ruxsat beriladi.
Bu o‘rinda shuni nazarda tutish kerakki, shaxs JPK 221-moddasida ko‘rsatilgan asoslarga ko‘ra ushlangan hollarda, garchi qonunda bu haqda tegishli bayonnoma shaxs ichki ishlar organi yoki boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organga keltirilgandan so‘ng rasmiylashtirilishi belgilangan bo‘lsa-da, uning harakatlanish erkinligiga bo‘lgan huquqi amalda cheklangan paytdan boshlab gumon qilinuvchi deb hisoblanadi. Aynan shu paytdan boshlab ushlab turilgan shaxs gumon qilinuvchiga berilgan barcha huquqlardan, shu jumladan, himoyachi olish, yaqin qarindoshlariga yoxud advokatiga telefon qilish yoki xabar yuborish, ko‘rsatuv berishdan bosh tortish, shuningdek o‘zi bergan ko‘rsatuvlari jinoyat ishi bo‘yicha unga qarshi dalil sifatida ishlatilishi mumkinligini bilish huquqidan foydalanadi. Shu tufayli, bunday hollarda u guvoh sifatida so‘roq qilinishi, jinoyat ishida gumon qilinuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilinganligi haqidagi qaror unga e’lon qilinmasdan hamda tegishli huquq va majburiyatlari tushuntirilmasdan turib, unga nisbatan tergov harakatlari olib borilishi mumkin emas.
Aybini bo‘yniga olish to‘g‘risidagi arz bilan tegishli davlat organiga murojaat qilgan shaxs ham shunday huquqiy holatga ega (JPK 113-moddasi)”;
“11. Ish bo‘yicha himoyachi sifatida qatnashishi mumkin bo‘lgan shaxslar toifasi JPK 49-moddasining ikkinchi va uchinchi qismlarida belgilangan. Ular jumlasiga, xususan, advokatlar hamda gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yaqin qarindoshlaridan biri yoki qonuniy vakillari kiradi.
Qonunga binoan, belgilangan tartibda advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziya olgan va advokatlar tuzilmalarining: advokatlar hay’ati, advokatlik firmasi, byurosi a’zosi bo‘lgan shaxslar advokat hisoblanadi.
Gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yaqin qarindoshlari deganda, uning ota-onasi, tug‘ishgan va o‘gay aka-ukasi va opa-singillari, eri(xotini), farzandlari (farzandlikka olinganlar), bobosi, buvisi, nevaralari, shuningdek, er(xotin)ining ota-onasi, tug‘ishgan va o‘gay aka-ukasi va opa-singillari nazarda tutiladi.
Advokatning ishda ishtirok etishiga u advokatlik guvohnomasini ko‘rsatganidan va uning muayyan ishni yuritishga vakolatli ekanligini tasdiqlovchi orderni taqdim etganidan so‘ng yo‘l qo‘yiladi.
Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining ishda himoyachi sifatida ishtirok etishga ruxsat berilgan yaqin qarindoshi yoki qonuniy vakiliga surishtiruv, dastlabki tergov organi, sud tomonidan qaror, ajrim berilib, unda himoyachining JPK 53-moddasida nazarda tutilgan huquq va majburiyatlari tushuntiriladi. Qaror (ajrim) surishtiruvchi, tergovchi, prokuror, sud (sudya) tomonidan himoyachi sifatida tanlangan shaxsning qarindoshligi yoki vakillik vakolatini va shaxsini tasdiqlovchi hujjat taqdim etilgandan so‘ng darhol chiqarilishi va unga berilishi lozim”;
“Pri otkaze podozrevayemogo, obvinyayemogo ot zaщitnika vvidu otsutstviya sredstv k oplate ego truda, doljnostnie litsa gosudarstvennix organov, otvetstvennix za proizvodstvo po ugolovnomu delu, obyazani v sootvetstvii s chastyu chetvertoy stati 50 UPK prinyat meri k osvobojdeniyu podozrevayemogo, obvinyayemogo ot oplati uslug po okazaniyu yemu yuridicheskoy pomoщi polnostyu ili chastichno”;
“Himoyachiga qamoqda saqlanayotgan gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi bilan uchrashuv berilishi uchun quyidagilar asos bo‘ladi:
gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining yaqin qarindoshlari yoki qonuniy vakili uchun — uni himoyachi sifatida ishda ishtirok etishga ruxsat berilganligi to‘g‘risidagi surishtiruv, dastlabki tergov organi, sudning qarori (ajrimi)”.
6. “Jazolarni liberallashtirish to‘g‘risidagi qonunni iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlarga nisbatan qo‘llashning ayrim masalalari haqida”gi 2004-yil 21-maydagi 4-sonli qarori:
“JK 132, 173, 175, 198, 202 va 233-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlar uchun — jinoyat oqibatida yetkazilgan moddiy zarar uch karra miqdorida qoplangan taqdirda”;
7. “Qasddan odam o‘ldirishga oid ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi 2004-yil 24-sentabrdagi 13-sonli qarori:
“Yaqin qarindoshlar deganda, qarindosh yoki quda tomonidan qarindosh bo‘lgan shaxslar, ya’ni ota-ona, tug‘ishgan va o‘gay aka-uka va opa-singillar, er-xotin, farzand, shu jumladan farzandlikka olinganlar, bobo, buvi, nevaralar, shuningdek er-xotinning ota-onasi, tug‘ishgan va o‘gay aka-uka va opa-singillari tushuniladi”.
8. “Sudlar tomonidan amnistiya aktlarini qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi 2006-yil 22-dekabrdagi 16-sonli qarori:
“3. Jinoyat kodeksi 68, 76 va 79-moddalariga muvofiq, amnistiya akti qo‘llanilishi natijasida quyidagi huquqiy oqibatlar kelib chiqishi mumkin:
“sud muhokamasi bosqichida — amnistiya aktiga asosan sudlanuvchiga nisbatan jinoyat ishini tugatish yoki jazo tayinlamasdan ayblov hukmi chiqarish yoxud mahkumni jazodan ozod qilish yoinki muddatidan ilgari shartli ravishda ozod etish, jazoni qisqartirish (kamaytirish) to‘g‘risidagi masalani;
hukmni ijro etish bosqichida — amnistiya aktiga asosan mahkumni jazodan ozod qilish yoki muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish yoxud jazoni qisqartirish (kamaytirish) to‘g‘risidagi prokuror iltimosnomasini”;
“Jazodan ozod qilishni, muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilishni, jazoni yengilroq jazo bilan almashtirish yoki qisqartirish (kamaytirish)ni nazarda tutuvchi amnistiya aktini qo‘llash uchun sudlanuvchi(mahkum)ning roziligi talab etilmaydi”;
“18. Shuni nazarda tutish lozimki, muayyan shaxs, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining unga nisbatan amnistiya aktini qo‘llash chog‘ida ishtiroki masalasi sud tomonidan JPK 410-moddasi, 590-moddasining to‘rtinchi va beshinchi qismlariga muvofiq hal etiladi”;
“31. Amnistiya aktiga asosan jinoyat ishini qo‘zg‘atish rad qilingan yoki tugatilgan hollarda fuqaroviy da’voni ta’minlash choralari, ashyoviy dalillar taqdiri to‘g‘risidagi masalalar sud tomonidan JPK 401-moddasi birinchi qismi, 211-moddasi 1—4, 6-bandlarida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq hal etiladi”.
9. “Sudlar tomonidan jinoyat uchun jazo tayinlash amaliyoti to‘g‘risida”gi 2006-yil 3-fevraldagi 1-sonli qarori:
mehnatga qobiliyatsiz (belgilangan tartibda birinchi, ikkinchi guruh nogironi deb topilgan) shaxslarga;