LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 16-iyundagi 385-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining ayrim qarorlariga o‘zgartirishlar kiritish, shuningdek ba’zilarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblash to‘g‘risida (O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Huquqbuzarliklar profilaktikasi va jinoyatchilikka qarshi kurashish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2017-yil 14-martdagi PQ-2833-son qarori)”gi qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
“Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq, shuningdek voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlashda voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar rolini yanada kuchaytirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiya tarkibi 2-ilovaga* muvofiq tasdiqlansin.
2. Vazirlar Mahkamasining “Voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirish haqida” 2000-yil 21-sentabrdagi 360-son qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi QT, 2000-y., 9-son, 60-modda) 3-ilovaga muvofiq o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilsin.
3. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar (shaharlar) hokimliklari o‘z huzuridagi voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar faoliyatini ushbu qaror bilan tasdiqlangan Nizom talablariga muvofiqlashtirsinlar.
4. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari A.N. Aripov zimmasiga yuklansin.
1. Ushbu Nizom voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar (keyingi o‘rinlarda komissiyalar deb ataladi)ni tashkil etish va ularning faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilaydi.
Komissiyalar o‘z faoliyatini jamoatchilik asosida amalga oshiradigan, voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning oldini olish organlari hisoblanadi.
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik, qarovsizlik, huquqbuzarliklar va boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarning oldini olish, ularga imkon tug‘diruvchi sabablar va sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish;
ijtimoiy jihatdan xavfli ahvolda bo‘lgan voyaga yetmaganlarni ijtimoiy-pedagogik reabilitatsiya qilish maqsadida tuziladi.
2. Komissiyalar tumanlar (shaharlar), viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida tuziladi.
Tumanlar (shaharlar), viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari huzuridagi komissiyalar tegishli hududlar hokimlari tomonidan tuziladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzuridagi komissiya Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi tomonidan tuziladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi komissiya O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tuziladi.
3. Komissiyalar o‘z faoliyatida yuqori komissiyalarga, shuningdek tegishli hududlar hokimlariga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisob beradilar.
4. Tumanlar (shaharlar), viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzuridagi komissiyalar yuqori komissiyani har yarim yillik yakunlari bo‘yicha o‘z faoliyati to‘g‘risida xabardor qilib turadilar va ularga hisobot beradilar, tegishli hududlar hokimlarini, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisini esa — har yil yakunlari bo‘yicha xabardor qilib turadilar va ularga hisobot beradilar.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi komissiya yil yakunlari bo‘yicha o‘z faoliyati to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasini xabardor qilib turadi va unga hisobot beradi.
5. Komissiyalar rais (tuman (shahar), viloyat va Toshkent shahar hokimi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi yoki ularning o‘rinbosari), rais o‘rinbosari, mas’ul kotib va komissiyaning 6—12 nafar a’zosidan iborat tarkibda tuziladi. Komissiya a’zolari soni komissiyaning ish hajmiga qarab belgilanadi.
Komissiyaning mas’ul kotibi joriy ishlarni va komissiya qarorlarining bajarilishi yuzasidan nazoratni amalga oshiradi. Tumanlar (shaharlar), viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzuridagi komissiyalarda mas’ul kotib lavozimi, zaruriyat bo‘lganda esa voyaga yetmaganlar bilan ishlash bo‘yicha inspektor lavozimi joriy etiladi.
Komissiya tarkibiga tegishli ravishda xalq ta’limi, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, sog‘liqni saqlash, Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, ichki ishlar organlari, shuningdek xotin-qizlar qo‘mitasi, kasaba uyushmalari, nodavlat notijorat tashkilotlar, mudofaaga ko‘maklashish jamiyati, mehnat jamoalari, madaniy-ma’rifiy va boshqa muassasalarning vakillari kiradilar.
Komissiyalar tarkibida: voyaga yetmaganlar o‘rtasida madaniy-tarbiyaviy ishlar bo‘yicha, ta’lim muassasalari o‘quvchilari bilan ishlash bo‘yicha, voyaga yetmaganlarni ishga joylashtirish va ularning maishiy turmushi sharoitlarini yaxshilash masalalari bo‘yicha, ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytib kelgan va tarbiyalash koloniyalaridan ozod qilingan voyaga yetmaganlarni nazorat qilish bo‘yicha seksiyalar tashkil etilishi mumkin.
6. Komissiyalarning faoliyati keng jamoatchilik ishtirokida amalga oshiriladi. Komissiya ishiga kasaba uyushmalari, ta’lim muassasalarining ota-onalar qo‘mitalari, vasiylik kengashlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari vakillari va jamoatchilikning boshqa vakillari jalb etiladi.
Komissiyalar ishlashga jalb qilingan shaxslardan voyaga yetmaganlar bilan ishlovchi jamoatchi inspektorlar va jamoatchi tarbiyachilar ajratadilar.
7. Komissiyalar o‘z vakolatlariga kiritilgan masalalar bo‘yicha davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo‘lgan qarorlar qabul qiladilar.
Davlat organlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar komissiya qarorlarini bajarish yuzasidan ko‘rilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida komissiyaga o‘n kun mobaynida xabar berishlari shart.
8. Komissiyalarni moddiy-texnik jihatdan ta’minlash bilan bog‘liq masalalarni hal etish bo‘yicha vazifalar tegishli ravishda tumanlar (shaharlar), viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklariga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashiga, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga yuklanadi.
9. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Komissiyaning asosiy vazifalari hisoblanadi:
vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirish;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Hukumatiga takliflar kiritish;
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar (shaharlar) hokimliklari huzuridagi komissiyalar faoliyatiga tashkiliy-uslubiy rahbarlik qilish.
10. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Komissiya o‘ziga yuklangan vazifalarga muvofiq:
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash chora-tadbirlarini amalga oshiradi;
tumanlar (shaharlar), viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi huzuridagi komissiyalar faoliyatini nazorat qiladi va muvofiqlashtiradi, ularning faoliyatini tahlil qiladi, ularga tashkiliy-uslubiy yordam ko‘rsatadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalarning ijobiy ish tajribasini umumlashtiradi hamda ommalashtiradi, ularga tashkiliy-uslubiy yordam ko‘rsatadi;
O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining, nodavlat notijorat tashkilotlarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtiradi;
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga rioya qilish, ularning nazoratsizligi va huquqbuzarliklari, ota-onalar qarovisiz qolgan bolalarni aniqlash va joylashtirish bilan bog‘liq masalalarni o‘rganadi va umumlashtiradi;
manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasidagi ustuvor yo‘nalishlar bo‘yicha kelishib olingan yondashishlarni ishlab chiqadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik, huquqbuzarliklar va boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash bo‘yicha tadbirlar kompleksini ishlab chiqadi, shuningdek ushbu tadbirlarning amalga oshirilishini nazorat qiladi;
Komissiya vakolatiga kiritilgan muammolarni hal etish bilan bog‘liq maqsadli dasturlar loyihalarini o‘rganadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlikni, qarovsizlikni, ular tomonidan huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etilishiga imkon tug‘diruvchi sabablar va sharoitlarni tahlil qiladi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasidagi nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha takliflar ishlab chiqadi;
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda qatnashadi;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalar faoliyatini o‘rganadi, uni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi;
O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining, nodavlat notijorat tashkilotlarning Komissiya vakolatiga kiruvchi masalalar bo‘yicha takliflarini ko‘rib chiqadi.
11. Quyidagilar Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari huzuridagi komissiyalarning asosiy vazifalari hisoblanadi:
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish va tiklash, voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik, qarovsizlik, huquqbuzarliklar va g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarga imkon tug‘diruvchi sabablar va sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish chora-tadbirlarini amalga oshirish;
davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha takliflar tayyorlash;
tumanlar (shaharlar) hokimliklari huzuridagi komissiyalar (keyingi o‘rinlarda tumanlar (shaharlar komissiyalari deb ataladi) faoliyatiga tashkiliy-uslubiy rahbarlik qilish.
12. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari huzuridagi komissiyalar o‘zlariga yuklangan vazifalarga muvofiq:
Toshkent shahri, tegishli viloyatlar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududidagi voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ushbu hodisalarning kelib chiqish sabablarini bartaraf etish, bolalarni joylashtirish va ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqadilar va amalga oshiradilar;
tumanlar (shaharlar) komissiyalarining faoliyatini nazorat qiladilar, yo‘naltiradilar va muvofiqlashtiradilar;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalarning ijobiy ish tajribalarini umumlashtiradilar va ommalashtiradilar, ularga tashkiliy-uslubiy yordam ko‘rsatadilar;
davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtiradilar;
tumanlar (shaharlar) komissiyalarining qarorlarini tekshiradilar va noqonuniy yoki asossiz qarorlarni bekor qiladilar.
13. Quyidagilar tumanlar (shaharlar) hokimliklari huzuridagi komissiyalarning asosiy vazifalari hisoblanadi:
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish va tiklash, voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik, qarovsizlik, huquqbuzarliklar va boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarga imkon tug‘diruvchi sabablar va sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish chora-tadbirlarini amalga oshirish;
voyaga yetmaganlarni tarbiyalash, o‘qitish, ta’minlash sharoitlari, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi muassasalarida voyaga yetmaganlar bilan muomala qilish yuzasidan nazoratni tashkil etish;
davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish masalalari bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish;
jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilgan yoxud ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytib kelgan voyaga yetmaganlarni ishga joylashtirish va ularning maishiy yashash sharoitini yaxshilashda yordam ko‘rsatish, davlat yordamiga muhtoj bo‘lgan boshqa voyaga yetmaganlarni joylashtirish shakllarini aniqlashda, shuningdek, voyaga yetmaganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilishga doir qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa funksiyalarni amalga oshirishda ko‘maklashish.
14. Tumanlar (shaharlar) hokimliklari huzuridagi komissiyalar o‘zlariga yuklangan vazifalarga muvofiq:
xalq ta’limi, sog‘liqni saqlash, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, madaniyat, ichki ishlar organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat tashkilotlar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning bolalarni tarbiyalash, ularni joylashtirish, salomatligini mustahkamlash, voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtiradilar;
tumanlar (shaharlar) hududidagi voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi, ularning keltirib chiqaruvchi sabablari va sharoitlarini bartaraf etish, bolalarni joylashtirish, shuningdek ularning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqadilar va amalga oshiradilar;
davlat va jamoat yordamiga muhtoj bo‘lgan voyaga yetmaganlarni aniqlash va hisobga olish tadbirlarini amalga oshiradilar;
voyaga yetmaganlar, pedagogik jamoalar va jamoatchilik o‘rtasida huquqiy targ‘ibotni amalga oshiradilar;
voyaga yetmaganlarning, ularning ota-onasi yoki ota-onasining o‘rnini bosuvchi shaxslarning, shuningdek voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilishi bilan bog‘liq boshqa shaxslarning shikoyatlari va arizalarini ko‘rib chiqadilar;
jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilgan yoki ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytib kelgan voyaga yetmaganlarni ishga joylashtirishga va ularning maishiy yashash sharoitlarini yaxshilashga, davlat tomonidan ijtimoiy yordamga muhtoj bo‘lgan voyaga yetmaganlarni joylashtirish shakllarini aniqlashga yordam beradilar;
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga muvofiq komissiyalar vakolatiga kiritilgan ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqadilar;
voyaga yetmaganlarga nisbatan ta’sir ko‘rsatish chora-tadbirlarini ko‘radilar va mazkur Nizomda hamda boshqa qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa funksiyalarni bajaradilar.
15. Komissiyalar ichki ishlar organlari bilan birgalikda tarbiyaviy ta’sir qilish yoki ma’muriy jazolash choralari ko‘rilgan, ozodlikdan mahrum etish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoga hukm qilingan, jazoga shartli hukm qilingan va jazoni o‘tashdan muddatidan oldin shartli ravishda ozod qilingan, ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytgan yoki tarbiya koloniyalarida jazoni o‘tagan voyaga yetmaganlarning xulq-atvorini kuzatib borishni tashkil etadilar, shuningdek ushbu toifadagi voyaga yetmaganlarning hisobini olib boradilar.
Komissiyalar, zarur bo‘lgan hollarda, voyaga yetmaganlarni ishga joylashtirish yoki ularni ta’lim muassasalariga yuborish chora-tadbirlarini ko‘radilar.
16. Komissiyalar bolalarni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida hamda yetim va ota-ona qarovisiz qolgan bolalar uchun mo‘ljallangan ta’lim muassasalarida saqlash va tarbiyalash sharoitlari, bolalarning istiqomat joylarida madaniy dam olishlari uyushtirilishi, shuningdek, zarur hollarda, umumiy ta’lim maktablarida, boshqa ta’lim muassasalarida, madaniy-ma’rifiy muassasalar va sport tashkilotlarida voyaga yetmaganlar bilan tarbiyaviy ishlar olib borilishi yuzasidan nazoratni amalga oshiradilar.
Voyaga yetmaganlarni umumta’lim maktablaridan yoki boshqa ta’lim muassasalaridan chiqarish faqat komissiyaning roziligi bilan amalga oshirilishi mumkin.
17. Komissiyalar korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda voyaga yetmaganlarga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya qilinayotganligi, ular bilan olib borilayotgan tarbiyaviy ishlarning ahvoli, ularning umumiy ta’lim, madaniy va kasbiy darajasini oshirish uchun zarur moddiy-maishiy sharoitlar yaratib berilganligi yuzasidan nazoratni amalga oshiradilar.
Komissiyalar, agar ishlarni davom ettirish voyaga yetmaganlarning sog‘lig‘iga xavf soladigan yoki ular uchun boshqacha ziyon keltiradigan bo‘lsa, ular bilan tuzilgan mehnat shartnomasini to‘xtatishni talab qilishga haqlidir.
18. Komissiyalar mazkur tuman (shahar) hududida joylashgan ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida, tarbiya koloniyalarida, ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasida huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘linmalarida va voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlarida tarbiyaviy ishlar, umumiy ta’lim va kasb-hunar o‘quvlarining olib borilishi, ularni saqlash va mehnatining to‘g‘ri tashkil etilishi yuzasidan doimiy nazoratni amalga oshiradilar, shuningdek ushbu muassasalarga ko‘rsatib o‘tilgan ishlarni amalga oshirishda yordam ko‘rsatadilar.
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalarda voyaga yetmaganlarni saqlash, tarbiyalash va o‘qitish sharoitlarini nazorat qilish;
yetim va ota-onasining qarovisiz qolgan bolalar uchun ta’lim muassasalarida, ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida, tarbiya koloniyalarida hamda ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlarida voyaga yetmaganlarni saqlash va tarbiyalash sharoitlarini, shuningdek ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasidagi huquqbuzarliklar profilaktikasi bo‘linmalaridagi ishlarning holatini tekshirish;
umumta’lim maktablari va boshqa ta’lim muassasalarida, madaniy-ma’rifiy muassasalarda, shuningdek voyaga yetmaganlar ishlayotgan korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda voyaga yetmaganlar bilan olib borilayotgan tarbiyaviy ishlarning ahvolini tekshirish;
yangi uy-joy mavzelari va tumanlarni qurish loyihalashtirilganda o‘yin va sport maydonchalari, bolalar stadionlari va bolalar dam olish zonalari qurish uchun yer maydonlari ajratilishini nazorat qilib borish;
davlat organlari, korxonalar, muassasalar va tashkilotlardan komissiya ishi uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni olish;
ko‘rib chiqilayotgan masalalar bo‘yicha axborot va tushuntirishlar olish uchun o‘z majlislariga mansabdor shaxslarni, mutaxassislarni va boshqa shaxslarni taklif etish;
komissiya majlislarida korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning tegishli organlari rahbarlarining voyaga yetmaganlarni saqlash va tarbiyalash sharoitlariga oid masalalar yuzasidan axborotlarini eshitish;
voyaga yetmaganlarni, ota-onalarni shaxsan qabul qilish, ularning shikoyat va arizalarini ko‘rib chiqish, ularning shaxsiy hujjatlar yig‘majildlari bilan tanishish;
zarur tayyorgarlikka, hayotiy tajribaga yoki bolalar bilan ishlash tajribasiga ega bo‘lgan fuqarolarni ularning roziligi bilan ota-onalarga yoki ota-ona o‘rnini bosuvchi shaxslarga yordam berish uchun huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etgan voyaga yetmaganlarni qayta tarbiyalashga jalb etish;
prokuratura organlariga voyaga yetmaganlar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilishi hollari, shuningdek komissiyalarning taqdimnomalarida ko‘rsatilgan voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari buzilishlarini bartaraf etish choralarini ko‘rmagan shaxslar to‘g‘risida xabarlar yuborish;
voyaga yetmaganlar bilan tarbiyaviy ish olib borish, ularni o‘qishga yuborish va ishga joylashtirish masalalari yuzasidan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning tegishli organlariga taqdimnoma kiritish;
voyaga yetmaganlarni afv etish to‘g‘risida iltimos qilish, ularni javobgarlikdan ozod qilish, ularga ancha yengilroq bo‘lgan jazoni qo‘llash, ularni shartli ravishda hukm etish, sudlanganlikni muddatidan ilgari olib tashlash to‘g‘risidagi tavsiyanomalar bilan jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudiga murojaat qilish; jazoni ijro etuvchi organ bilan birgalikda voyaga yetmaganlarni jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish yoki jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirish to‘g‘risida jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudiga tavsiyanoma kiritish; ichki ishlar organi bilan birgalikda ozodlikdan mahrum etish to‘g‘risidagi hukmning ijrosini kechiktirishni bekor qilish hamda mahkumni hukmda belgilangan ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tash uchun yuborish to‘g‘risida jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish; tarbiya koloniyasining ma’muriyatiga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslarni jazoni o‘tash vaqtida saqlab turish sharoitlarini o‘zgartirish haqida jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish to‘g‘risida rozilik berish;
voyaga yetmaganlar bilan tarbiyaviy ish olib borishning, ular kasb-hunar ta’limining, ularni ishga joylashtirish va o‘qishga yuborishning ahvoli to‘g‘risidagi masalalarni tuman (shahar) hokimliklariga ko‘rib chiqish uchun kiritish;
davlat tegishli organlari va boshqa tashkilotlarga ularning komissiyalar qarorlarini bajarmagan mansabdor shaxslarini javobgarlikka tortish to‘g‘risida taklif kiritish.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari huzuridagi komissiyalar o‘z funksiyalarini bajarishda ushbu bandda nazarda tutilgan huquqlardan ham foydalanadilar.
20. Tuman (shahar) komissiyalari ta’lim, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, sog‘liqni saqlash, ichki ishlar organlari bilan birgalikda va jamoatchilikning faol ishtirokida yetim va ota-ona qarovisiz qolgan bolalarni; voyaga yetmaganlarni va ijtimoiy jihatdan xavfli ahvoldagi oilalarni; ta’lim muassasalarida mashg‘ulotlarga uzrli sababsiz muntazam bormaydigan voyaga yetmaganlarni, shuningdek davlat va jamoatchilik yordamiga muhtoj bo‘lgan boshqa voyaga yetmaganlarni aniqlaydilar va hisobga qo‘yadilar hamda ularni joylashtirish chora-tadbirlarini ko‘radilar.
21. Tuman (shahar) komissiyalarining voyaga yetmaganlarni joylashtirish shakli ko‘rsatilgan qarorlari:
jismoniy yoki aqliy rivojlanishida yetishmovchiligi bor bolalarni ixtisoslashtirilgan umumta’lim maktablariga va boshqa tegishli o‘quv-tarbiya muassasalariga joylashtirish uchun;
3) vasiylik va homiylik organlariga — yetim va ota-ona qarovisiz qolgan bolalarni joylashtirish uchun;
4) sog‘liqni saqlash organlariga — spirtli ichimliklar, giyohvand vositalar, psixotrop yoki intellektual-o‘zini idora qilish faoliyatiga ta’sir etadigan boshqa moddalarni muntazam iste’mol qiladigan voyaga yetmaganlarni davolashni, rivojlanishida yoki xulq-atvorida nuqsonlari bo‘lgan voyaga yetmaganlarga ixtisoslashtirilgan diagnostika va davolash-tiklash yordami ko‘rsatishni tashkil etish uchun;
5) ichki ishlar organlariga — voyaga yetmaganlar va ijtimoiy jihatdan xavfli ahvoldagi oilalar bilan yakka tartibda profilaktika ishlari olib borishni tashkil etish uchun;
6) korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning rahbarlariga (mehnat organlaridan bo‘sh ish joylari va bo‘sh lavozimlar borligi to‘g‘risida ma’lumotlar olingandan keyin) — ishga qabul qilish uchun yuboriladi.
o‘n to‘rt yoshga to‘lmasdan jamiyat uchun xavfli xatti-harakatlar sodir etgan, o‘n uch yoshga to‘lgandan keyin og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirgan voyaga yetmaganlar bundan mustasno;
o‘n to‘rt yoshdan o‘n olti yoshgacha bo‘lgan davrda ular uchun jinoiy javobgarlik nazarda tutilmagan, jamiyat uchun xavfli xatti-harakatlar sodir etgan;
o‘n to‘rt yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan davrda jinoyat alomatlari bo‘lgan xatti-harakatlar sodir etib, ularga nisbatan jinoiy ish qo‘zg‘atish rad qilingan yoki jinoiy ish to‘xtatilgan;
o‘rta, o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi ta’lim muassasalarida (umumta’lim maktablari, akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida) o‘qishdan bosh tortgan;
jamiyat uchun katta xavfli bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etganida tergovchi yoki prokurorning qarori yoxud sud ajrimi asosida javobgarlikdan ozod qilingan;
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida nazarda tutilgan tartibda ma’muriy huquqbuzarliklar sodir etgan voyaga yetmaganlar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish yuklanadi.
23. Tuman (shahar) komissiyalari ushbu Nizomning 22-bandida nazarda tutilgan hollarda voyaga yetmaganlarga nisbatan quyidagi ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llashlari mumkin:
voyaga yetmaganga jabrlanuvchidan uzr so‘rash majburiyatini yuklash to‘g‘risida tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish;
o‘n besh yoshga to‘lgan voyaga yetmagan zimmasiga, agar u mustaqil ish haqiga ega bo‘lsa va zarar miqdori belgilangan eng kam oylik ish haqidan ortiq bo‘lmasa yetkazilgan moddiy zararning o‘rnini qoplash yoki uni bartaraf etish majburiyatini yuklash yoki belgilangan eng kam oylik ish haqi miqdoridan ortiq bo‘lmagan moddiy zararni o‘z mehnati bilan qoplash majburiyatini yuklash to‘g‘risida tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish;
o‘n olti yoshga to‘lgan va mustaqil ish haqiga ega bo‘lgan voyaga yetmaganga O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida nazarda tutilgan hollarda va miqdorlarda jarima solish;
voyaga yetmaganni o‘z ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar yoxud jamoat tarbiyachilari nazoratiga, shuningdek ularning roziligi bilan mehnat jamoasi yoki nodavlat notijorat tashkilot kuzatuviga topshirish;
voyaga yetmaganni qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish to‘g‘risida sudga iltimosnoma yuborish.
Har bir aniq holat bo‘yicha qabul qilingan ta’sir ko‘rsatish choralari to‘g‘risida komissiyalar voyaga yetmaganning yashash, o‘qish yoki ish joyi bo‘yicha huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘linmalari tomonidan voyaga yetmaganlar o‘rtasida yakka tartibda profilaktika o‘tkazilishini ta’minlash uchun ichki ishlar tegishli hududiy organlarini xabardor qilishga majbur.
24. Tuman (shahar) komissiyalari voyaga yetmaganlarning ota-onalari yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarga nisbatan, voyaga yetmagan shaxsni saqlash, tarbiyalash va o‘qitish bo‘yicha o‘z vazifalarini bajarishdan bosh tortganligi yoki o‘z vazifalarini zarur darajada bajarmaganligi yoxud voyaga yetmaganlarning xulq-atvoriga salbiy ta’sir ko‘rsatganligi yoki ular bilan shafqatsiz muomalada bo‘lganligi uchun, shu jumladan voyaga yetmaganlarni huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etishga jalb qilganligi uchun, shuningdek voyaga yetmaganlar tomonidan huquqbuzarliklar yoki boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar sodir etilganligi uchun quyidagi ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llashi mumkin:
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida belgilangan miqdorlarda jarima solish;
favqulodda hollarda, bolaning hayotiga yoki sog‘lig‘iga bevosita xavf solinganda ish sud tomonidan hal etilgungacha bolani vaqtincha ota-onasidan yoki bola ularning vasiyligida bo‘lgan boshqa shaxslardan olib qo‘yish to‘g‘risida vasiylik va homiylik organlariga iltimosnoma kiritish.
Komissiya ota-onalarning muomala layoqatini cheklangan deb topish, ularni ota-onalik huquqidan mahrum etish, bolalarni ota-onalaridan ularni ota-onalik huquqidan mahrum etmasdan olib qo‘yish, shuningdek agar bolalarning ota-onalari ota-onalik huquqidan mahrum qilingan bo‘lib, shu bolalari bilan birgalikda yashashlari mumkin emas deb topilsa, ularni boshqa turar joy bermasdan ko‘chirib yuborish to‘g‘risida fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudiga da’vo bilan murojaat qilish huquqiga ega.
25. Voyaga yetmaganlarni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga yuborish komissiyaning iltimosnomasi asosida chiqarilgan jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudining ajrimi bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin.
26. Tuman (shahar) komissiyalari o‘z bolalarini tarbiyalashga noto‘g‘ri munosabatda bo‘layotgan yoki komissiya chiqargan qarorning bajarilishiga to‘sqinlik qilayotgan ota-onalarga yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarga nisbatan ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llash haqida, shuningdek bolalarning huquqbuzarliklar qilishlari uchun sharoit yaratib berayotgan yoxud voyaga yetmaganlarni jinoyat va boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlar qilishga undayotgan yoki jalb etayotgan shaxslarni javobgarlikka tortish to‘g‘risida tegishli davlat organlariga taqdimnoma kiritadilar.
27. Ushbu Nizomning 23-bandida nazarda tutilgan ta’sir ko‘rsatish choralari qo‘llanilayotganda tuman (shahar) komissiyasi huquqbuzarlikning xususiyatini va sabablarini, voyaga yetmaganning yoshini va uning hayot sharoitlarini, uning huquqbuzarlik qilishda qay darajada ishtirok etganligini, shuningdek uning turmushidagi, ta’lim muassasasidagi va ishdagi xulq-atvorini albatta hisobga olishi lozim.
Komissiyaning ogohlantirish berish to‘g‘risidagi qarori bir yil mobaynida amal qiladi. Agar ta’sir ko‘rsatish chorasi qo‘llanilgan voyaga yetmagan shu muddat ichida yangi huquqbuzarlik sodir etmasa ta’sir ko‘rsatish chorasi tugallangan hisoblanadi. Ta’sir ko‘rsatish chorasini qo‘llagan komissiya o‘z qaroriga binoan, agar ana shunday ta’sir ko‘rsatish chorasi qo‘llanilgan voyaga yetmagan namunali axloqi bilan o‘zini ko‘rsatsa, jazoni bir yil o‘tmasdan ham bekor qilishi mumkin.
Komissiyaning voyaga yetmaganni o‘z ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar yoxud jamoat tarbiyachilari nazoratiga yoki mehnat jamoasi, nodavlat notijorat tashkilot kuzatuviga topshirish to‘g‘risidagi qarorining amal qilish muddati, agar voyaga yetmagan o‘zining namunali axloqi va ishga hamda o‘qishga bo‘lgan halol munosabati bilan o‘zining tuzalganligini isbot etsa, mazkur shaxslar yoki tashkilotlar iltimosnomasiga binoan istalgan vaqtda bekor qilinishi mumkin.
Tanlab olingan tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish chorasi voyaga yetmaganga ta’sir qilmagan taqdirda komissiya bunday voyaga yetmaganga nisbatan ushbu Nizomning 23-bandida ko‘rsatilgan ta’sir ko‘rsatish choralaridan qattiqrog‘ini qo‘llashga haqlidir.
28. Tuman (shahar) komissiyasining jarima solish to‘g‘risidagi qarori shu qaror topshirilgan kundan boshlab o‘n besh kun mobaynida ana shunday jarima solingan shaxs tomonidan to‘lanishi lozim, bunday qaror ustidan shikoyat yoki protest berilgan taqdirda esa — mazkur shikoyat yoki protest qondirilmaganligi haqida ma’lumotnoma olingan kundan boshlab o‘n besh kundan kechiktirmay to‘lanadi.
O‘n olti yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan shaxslar mustaqil ish haqiga ega bo‘lmasa, jarima ularning ota-onasidan yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslardan undirib olinadi.
Jarima muddatida to‘lanmagan taqdirda komissiyaning jarima solish to‘g‘risidagi qarori jarima summasini sud hujjatlarini va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida qonun hujjatlarida belgilangan qoidalarga muvofiq jarima solingan shaxsning ish haqidan yoki boshqa maoshidan, pensiyasi yoki stipendiyasidan majburiy tartibda ushlab qolish uchun yuboriladi.
Agar jarima solingan shaxs ishlamayotgan bo‘lsa yoki solingan jarimani boshqa sabablarga ko‘ra uning ish haqidan yoki boshqa maoshidan, pensiyasi yoki stipendiyasidan undirib olishning iloji bo‘lmasa, jarima komissiyaning jarima solish to‘g‘risidagi qarori asosida undiruvni huquqbuzarning mol-mulkiga, shuningdek uning umumiy mulkdagi ulushiga qaratish yo‘li bilan sud ijrochisi tomonidan undirib olinadi.
29. Voyaga yetmaganlar ixtisoslashtirilgan maktablarda o‘n besh yoshga yetgungacha, ixtisoslashtirilgan kasb-hunar kollejlarida esa — o‘n sakkiz yoshga yetgungacha saqlanadilar.
Favqulodda hollarda bunday o‘quvchilarni ixtisoslashtirilgan maktablarda saqlash muddati ular o‘n olti yoshga yetgungacha uzaytirilishi mumkin.
Voyaga yetmaganlar ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida axloqan tuzalgunlarigacha saqlanadilar, lekin bu muddat uch yildan ortiq bo‘lmasligi kerak.
Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalari joylashgan joydagi tuman (shahar) komissiyasi o‘quvchiga ko‘rsatib o‘tilgan muassasalarda joriy o‘quv yilida o‘rta umumta’lim maktabi yoki kasb-hunar kollejining tegishli sinfini tugallagungacha uch yil muddat o‘tgandan keyin ham qolishga ruxsat berishi mumkin.
Ixtisoslashtirilgan maktablarning o‘n besh yoshga to‘lgan, ammo axloqan tuzalmagan o‘quvchilari shu maktablar joylashgan joydagi tuman (shahar) komissiyasi tomonidan ixtisoslashtirilgan maxsus kasb-hunar kollejlariga yuborilishi mumkin.
Voyaga yetmaganlarning ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida bundan keyin bo‘lishlarining maqsadga muvofiq-nomuvofiqligi masalasi vaqt-vaqti bilan, lekin yiliga kamida bir marta shu muassasalar joylashgan joydagi tuman (shahar) komissiyalari tomonidan, mazkur komissiyalarning o‘z tashabbusi bilan, ana shu muassasalar ma’muriyatlarining taqdimnomasi yoki voyaga yetmaganlarning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar iltimosnomasiga binoan ko‘rib chiqiladi.
30. Ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalariga jismoniy nuqsonlari, ushbu muassasalarda saqlash, tarbiyalash va o‘qitishga to‘sqinlik qiluvchi, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlangan kasalliklar ro‘yxatiga kiritilgan kasalliklari bo‘lgan voyaga yetmaganlarning joylashtirilishi mumkin emas.
31. Voyaga yetmaganning ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasida bo‘lishi pedagoglar kengashining shu muassasa rahbari tomonidan tasdiqlangan qarori asosida mazkur muassasa joylashgan joydagi tuman (shahar) komissiyasining qarori bilan to‘xtatiladi, bu haqda voyaga yetmagan shu muassasadan chiqqunga qadar kamida bir oy oldin uning yashab turgan joyidagi komissiyaga xabar beriladi, komissiya voyaga yetmaganni ishga joylashtirish yoki ta’lim muassasasiga yuborish hamda unga zarur moddiy-maishiy sharoitlar yaratish yuzasidan chora-tadbirlar ko‘rishi shart.
32. Agar voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasidan, yetim bolalar va ota-ona qarovisiz qolgan bolalar uchun mo‘ljallangan ta’lim muassasasidan chiqarilganidan keyin, uni ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar qonunda belgilangan tartibda ota-onalik yoki vasiylik huquqlaridan mahrum etilganligi tufayli ular huzuriga yuborish mumkin bo‘lmasa, shuningdek uning avvalgi istiqomat joyiga kelishi bir qancha sabablarga ko‘ra (ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar yo‘qligi, turmushi va mehnat qilishi hamda bundan keyin tarbiyalanishi uchun qulay sharoitlar yo‘qligi sababli) mumkin bo‘lmasa, ushbu muassasa joylashgan joydagi tuman (shahar) komissiyasi voyaga yetmaganni mazkur shaxsning maishiy yashash sharoitini yaxshilash, uni o‘qish yoki ishga joylashtirish chora-tadbirlarini ko‘radi. Zarur hollarda tuman (shahar) komissiyasi voyaga yetmagan shaxsga vasiy, homiy tayinlash to‘g‘risidagi taqdimnoma bilan tegishli tuman (shahar) hokimligiga murojaat qilishga haqlidir.
Ushbu masalalarni hal qilishda mazkur bandda ko‘rsatilgan muassasalar joylashgan joydagi tuman (shahar) komissiyasi voyaga yetmagan ilgari yashab kelgan joydagi yoki uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar turgan joydagi komissiyaning tegishli xulosasini olishi lozim.
33. Tarbiya koloniyasidan ozod bo‘lgan voyaga yetmagan istiqomat qilayotgan joydagi komissiya u o‘n sakkiz yoshga yetgungacha uni ishga yoki o‘qishga joylashtirish choralarini ko‘radi va uning axloqini nazorat qilib boradi.
Ozod bo‘lgan voyaga yetmaganning o‘z ota-onasi yoki ular o‘rnini bosuvchi shaxslar huzuriga qaytishiga ularning yo‘qligi yoxud ota-onalik huquqidan yoki vasiylik huquqidan mahrum etilganligi munosabati bilan imkon bo‘lmasa, ozod bo‘lgan voyaga yetmaganning ilgari yashab kelgan joyidagi komissiya tarbiya koloniyasi ma’muriyatining taqdimnomasiga binoan uni ixtisosiga muvofiq keladigan ishga yoki o‘qishga joylashtirish, shuningdek unga tegishli uy-joy-maishiy sharoitlar yaratish chora-tadbirlarini ko‘radi.
Tarbiya koloniyasidan ozod bo‘lgan voyaga yetmaganni tarbiyaviy mulohazalar sababli ilgarigi istiqomat joyiga yuborish maqsadga muvofiq emas deb topilgan favqulodda hollarda uni ishga joylashtirish tarbiya koloniyasi ma’muriyatining taqdimnomasiga binoan shu tarbiya koloniyasi joylashgan joydagi komissiya tomonidan amalga oshiriladi.
Komissiya tarbiya koloniyasidan ozod bo‘lgan voyaga yetmaganni u yordam so‘rab murojaat qilgan kundan boshlab o‘n kun muddatdan kechiktirmay joylashtirish masalasini hal qilishi shart.
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida nazarda tutilgan tartibda topshirilgan ishlarni;
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga muvofiq ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni;
kasaba uyushmalari, ta’lim muassasalari huzuridagi ota-onalar qo‘mitalari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlar taqdimnomasi bo‘yicha topshirilgan ishlarni;
Komissiyalar ishlarni ular komissiyaga tushgan paytdan boshlab ko‘pi bilan o‘n besh kun muddatda ko‘rib chiqadilar.
35. Voyaga yetmagan shaxslarning huquqbuzarliklar qilganligi to‘g‘risida tuman (shahar) komissiyasi ko‘rib chiqishi lozim bo‘lgan materiallar komissiyaning raisi yoki uning o‘rinbosari tomonidan oldindan o‘rganib chiqiladi va ular:
ishga oid materiallarni qo‘shimcha ravishda tekshirish yoki tushgan arizalar, taqdimnomalar bo‘yicha tekshirib chiqish;
unchalik zararli bo‘lmagan huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi materiallarni, agar huquqbuzarga nisbatan tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishga muvaffaq bo‘linsa, voyaga yetmagan yashayotgan yoki o‘qiyotgan joy bo‘yicha fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga yoki nodavlat notijorat tashkilotlarga topshirish xususida qaror qabul qiladi.
36. Huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ish komissiyada qo‘rib chiqilgunga qadar voyaga yetmagan o‘z ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar kuzatuviga topshirilishi mumkin, yetim va ota-ona qarovisiz qolgan bolalar uchun ta’lim muassasalarida yoki ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalarida tarbiyalanuvchi voyaga yetmagan esa — shu muassasalar ma’muriyatining nazoratiga berilishi mumkin.
Ishini komissiya ko‘rib chiqishi kerak bo‘lgan voyaga yetmagan, uning ruhiy jihatdan sog‘lom ekanligiga shubha tug‘ilgan taqdirda, mazkur shaxs tibbiyot tekshiruvidan o‘tish uchun yuboriladi.
37. Komissiya ishlarni tayyorlash va ko‘rib chiqish paytida voyaga yetmaganning yoshini, mashg‘ulotini, yashab turgan va tarbiyalanayotgan sharoitini, huquqbuzarlik qilganligi faktini va uning mazmunini tasdiqlovchi ma’lumotlarni, huquqbuzarlik qilishga da’vat etgan katta yoshdagi kishilar va boshqa qatnashchilar bo‘lgan-bo‘lmaganligini, voyaga yetmaganlarga ilgari ta’sir ko‘rsatish chorasi qo‘llanilgan-qo‘llanilmaganligini aniqlashi zarur.
Komissiya voyaga yetmaganning huquqbuzarliklar sodir etishiga olib kelgan sabab va sharoitlarni tekshirib, ularni bartaraf etish chora-tadbirlarini ko‘rishi shart.
38. Komissiya zarur ma’lumot va hujjatlarni talab qilib olishi, shuningdek komissiyada ko‘rilayotgan masalalar yuzasidan izohlar olish uchun mansabdor shaxslar va fuqarolarni chaqirishi mumkin.
Mansabdor shaxslar va fuqarolar komissiya chaqirig‘i bo‘yicha uzrsiz sabablar bilan kelmagan taqdirda komissiya ishni ko‘rib chiqishni qoldirishi, ularni ishlayotgan yoki o‘qiyotgan joyidagi ma’muriyat, nodavlat notijorat tashkilotlar orqali keltirishni ta’minlash choralarini ko‘rishi mumkin.
Ishi ko‘rilayotgan voyaga yetmagan, shuningdek uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar komissiya majlisiga uzrsiz sabablar bilan kelishdan bosh tortgan taqdirda ular ichki ishlar organlari orqali komissiyaning asoslangan qarori bo‘yicha olib kelinishi mumkin.
39. Ish ko‘rishga tayyor deb topilgach, shu ishni tayyorlash vazifasi topshirilgan komissiya raisi, rais o‘rinbosari yoki a’zosi ish ko‘rib chiqilishidan oldin voyaga yetmaganni, uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarni, zarur hollarda esa ta’lim muassasalarining vakillarini ham barcha materiallar bilan tanishtirib chiqadi, komissiya majlisiga kimlarni chaqirish kerakligini aniqlab oladi hamda ish ko‘riladigan vaqt va joyni belgilaydi.
40. Komissiyaning majlisi komissiya tarkibining yarmidan ko‘pi hozir bo‘lgan taqdirda haqiqiy hisoblanadi.
Komissiyaning majlisida ishi ko‘rilayotgan voyaga yetmagan, shuningdek uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar, zarur hollarda esa ta’lim muassasalarining vakillari bo‘lishi shart.
Hukm etilgan voyaga yetmaganlarni jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish, ularga tayinlangan jazoni yengilroq jazo bilan almashtirish to‘g‘risidagi jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudiga iltimosnomalarni va mahkumlar xususidagi boshqa iltimosnomalarni qo‘zg‘atish masalalarini ko‘rib chiqishda komissiya majlisida tarbiya koloniyasi ma’muriyatining vakili va mahkumning o‘zi hozir bo‘lishi shart.
Agar holatlarni tekshirib chiqish va muhokama qilish voyaga yetmaganga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lsa, komissiya materiallarni majlisda voyaga yetmaganning ishtirokisiz ko‘rib chiqishga haqlidir.
41. Komissiyalar voyaga yetmaganlarning ma’muriy huquqbuzarliklari to‘g‘risidagi o‘zlariga tegishli ishlarni O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida nazarda tutilgan tartibda ko‘rib chiqadilar.
42. Komissiya ish yuzasidan to‘plangan materiallarni ko‘rib chiqadi, voyaga yetmaganning, uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarning, jabrlanganning va guvohlarning tushuntirishlarini tinglaydi va ishning barcha holatlarini har tomonlama ko‘rib chiqqach, quyidagi qarorlardan birini qabul qiladi:
43. Komissiya majlisida protokol tuziladi, unda majlis bo‘lgan sana va joy, ko‘rib chiqilayotgan ishning mazmuni, ishni ko‘rishda qatnashayotgan shaxslarning majlisga kelgan-kelmaganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar, ularning bergan izohlarining qisqacha mazmuni, ishga oid boshqa ma’lumotlar, shuningdek qabul qilingan qarorni o‘qib eshittirish va uning yuzasidan shikoyat berish va muddatlarini tushuntirish to‘g‘risidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Protokolni raislik qiluvchi va komissiya kotibi imzolaydi.
Komissiya ishi ko‘rilayotgan shaxslarning ishlaydigan yoki yashaydigan joyida sayyor majlislar o‘tkazishi mumkin.
44. Komissiya qarorlari majlisda qatnashgan komissiya a’zolarining oddiy ko‘pchilik ovozi bilan qabul qilinadi.
komissiyaning nomi; ishni ko‘rib chiqish sanasi; ishi ko‘rib chiqilayotgan shaxs to‘g‘risidagi ma’lumotlar; ishni ko‘rib chiqish chog‘ida aniqlangan holatlar; mazkur huquqbuzarlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi normativ-huquqiy hujjat, ish yuzasidan qabul qilingan qaror ko‘rsatiladi.
Qaror raislik qiluvchi va komissiyaning mas’ul kotibi tomonidan imzolanadi va qabul qilingandan keyin e’lon qilinadi.
Komissiya qarorining nusxasi uch kun mobaynida voyaga yetmaganga, uning ota-onasiga yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarga, zarur hollarda esa — voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalarga topshiriladi yoki pochta orqali yuboriladi.
Qabul qilingan qaror to‘g‘risida komissiya voyaga yetmagan huquqbuzarning ishlab, o‘qib turgan joyiga yoki yashash joyi bo‘yicha fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga, shuningdek uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar yashab turgan joydagi fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga xabar beradi.
45. Jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudining voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga yuborish to‘g‘risidagi qarori bajarilishini ta’minlash uchun voyaga yetmagan ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlariga joylashtirilishi mumkin, u bu yerda barcha zarur hujjatlar rasmiylashtirilgungacha, Xalq ta’limi vazirligi yoki Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligidan yo‘llanma olingungacha, ko‘pi bilan o‘ttiz kun saqlanadi.
Favqulodda hollarda voyaga yetmaganning ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlarida turish muddati qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ko‘pi bilan o‘n besh kunga uzaytirilishi mumkin.
Ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish markazlari voyaga yetmagan uchun shaxsiy hujjatlar yig‘majildini rasmiylashtirishni tugallaydilar hamda Xalq ta’limi vazirligi yoki Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligidan yo‘llanma olinganidan keyin voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiya materiallari bo‘yicha jinoiy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudining chiqarilgan ajrimi asosida voyaga yetmaganni ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasasiga keltiradilar.
46. Voyaga yetmaganlar o‘rtasida huquqbuzarliklarni keltirib chiqaruvchi sharoitlar va sabablarni aniqlash hamda bartaraf etish maqsadida komissiyalar o‘z majlislarida ko‘rib chiqilgan huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar hisobini yuritadilar va tuman (shahar), viloyat, Toshkent shahri, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va O‘zbekiston Respublikasi doirasida ushbu hisobga olish ma’lumotlarini har chorakda umumlashtirib boradilar.
47. Komissiya qarori yuzasidan voyaga yetmagan, uning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi, shuningdek jabrlanuvchi tomonidan yuqori komissiyaga yoki sudga shikoyat berilishi mumkin.
Komissiya qarori yuzasidan yuqori komissiyaga u chiqarilgan kundan boshlab o‘n kun muddatda shikoyat berilishi mumkin. Yuqori komissiyaning shikoyat bo‘yicha qarori o‘n besh kundan kechikmay qabul qilinishi kerak va u uzil-kesil hisoblanadi.
Komissiya qarori yuzasidan sudga shikoyat berish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Komissiyaning ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish bo‘yicha chiqargan qarori yuzasidan O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida nazarda tutilgan tartibda shikoyat berilishi mumkin.
Komissiyaning qarori va shikoyat bo‘yicha chiqarilgan qaror yuzasidan prokuror protest bildirishi mumkin. Prokurorning protest bildirishi shu protest ko‘rib chiqilgunga qadar komissiya qarorining va shikoyat yuzasidan chiqarilgan qarorning ijrosini to‘xtatib turadi.
“2. Belgilab qo‘yilsinki, voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi bo‘yicha o‘z faoliyatini jamoatchilik asosida amalga oshiruvchi organlar hisoblanadi”.
“4. Quyidagilar voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalarning asosiy vazifalari etib belgilansin:
voyaga yetmaganlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlash, voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi, qarovsiz qolishi, huquqbuzarligi va boshqa g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlariga olib keluvchi sabablar hamda shart-sharoitlarni aniqlash va bartaraf etish chora-tadbirlarini amalga oshirish;
davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlarning voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi masalalari bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish;
voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasini amalga oshiruvchi organlar va muassasalarda voyaga yetmaganlarni saqlash, tarbiyalash va ularga ta’lim berish sharoitlarini nazorat qilish;
voyaga yetmaganlarning ongini va tafakkurini shakllantirish va darajasini oshirish, dunyoqarashini kengaytirish, shuningdek huquqiy savodxonligini oshirish maqsadida ma’naviy-ma’rifiy ishlarni faollashtirish;
jazoni ijro etish joylaridan ozod bo‘lib kelgan yoki maxsus o‘quv-tarbiya muassasalaridan qaytgan voyaga yetmaganlarni turar joy va ish bilan ta’minlashda yordam berish, shuningdek voyaga yetmaganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo‘yicha qonunda nazarda tutilgan boshqa funksiyalarni amalga oshirish.
5. O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi voyaga yetmaganlar to‘g‘risidagi qonunlar ijrosi yuzasidan nazoratni kuchaytirsin, voyaga yetmaganlar o‘rtasida sodir etilayotgan huquqbuzarliklar va jinoyatlarning kelib chiqishi sabablari va shart-sharoitlarini puxta o‘rganish va bartaraf etish chora-tadbirlarini ko‘rsin.
6. O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi voyaga yetmaganlar o‘rtasidagi huquqbuzarliklar profilaktikasi bo‘linmalari ishlari samaradorligini oshirsin, ichki ishlar organlarining voyaga yetmaganlar o‘rtasidagi huquqbuzarliklar profilaktikasi har bir inspektori va profilaktika inspektoridan o‘z tasarrufidagi hududda sodir etilgan huquqbuzarlik va jinoyatlar uchun mas’ul ekanligini qat’iy talab qilsin.
7. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Respublika Ma’naviyat va targ‘ibot markazi, O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi, “Sog‘lom avlod uchun” Xalqaro hukumatga qarashli bo‘lmagan xayriya jamg‘armasi, “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bolalarni tarbiyalash va o‘qitish ishlari yuzasidan nazoratni kuchaytirsinlar, yashash joylarida ijtimoiy notinch ahvoldagi voyaga yetmaganlar va oilalarni aniqlash, ular bilan yakka tartibda profilaktika ishlari olib borish masalalarini doimiy nazoratga olsinlar.
8. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Ichki ishlar vazirligi bilan birgalikda spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalari, psixotrop yoki intellektual-irodaviy faoliyatga ta’sir ko‘rsatadigan boshqa moddalarni muntazam iste’mol qiluvchi voyaga yetmaganlarni aniqlash, hisobga olish, tekshirish va tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish, rivojlanishi va xulq-atvorida nuqsonlari bo‘lgan voyaga yetmaganlarga ixtisoslashtirilgan diagnostika va davolash-tiklash yordami ko‘rsatish ishlarini qat’iy yo‘lga qo‘ysinlar”.
4. 9-banddagi “jazoni ijro etish joylaridan” va “maxsus o‘quv-tarbiya muassasalaridan” so‘zlari tegishli ravishda “jazoni ijro etish muassasalaridan” va “ixtisoslashtirilgan o‘quv-tarbiya muassasalaridan” so‘zlari bilan almashtirilsin.