Eksport hajmining barqaror o‘sishini ta’minlash va uning nomenklaturasini diversifikatsiyalash bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga parlament so‘rovi yuborish haqidagi masalani ko‘rib chiqib, “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Qonunining 12-moddasiga hamda “Parlament nazorati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 14-moddasiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati qaror qiladi:
1. Eksport hajmining barqaror o‘sishini ta’minlash va uning nomenklaturasini diversifikatsiyalash bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga parlament so‘rovi ilovaga muvofiq yuborilsin.
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi parlament so‘rovini ko‘rib chiqish yakunlari bo‘yicha 2022-yilning 1-apreliga qadar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatiga yozma javob taqdim etsin.
3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Xalqaro munosabatlar, tashqi iqtisodiy aloqalar, xorijiy investitsiyalar va turizm masalalari qo‘mitasi (R. Alimov) parlament so‘roviga kelib tushgan javobni tahlil qilib, 2022-yil 25-apreligacha Oliy Majlis Senati Kengashiga axborot kiritsin.
4. Mazkur Qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati Raisining birinchi o‘rinbosari S. Safoyev zimmasiga yuklansin.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining 2021-yil 16-dekabrdagi SQ-457-IV-sonli qaroriga
ILOVA
ILOVA
Ishbilarmonlik muhitini yaxshilash va mahalliy korxonalar, kichik va o‘rta biznes subyektlari eksport salohiyatini oshirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish O‘zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Tashqi savdo hajmlarining izchil o‘sishini ta’minlash va eksportni rag‘batlantirishga qaratilgan tarkibiy o‘zgartirishlar tizimli asosda amalga oshirilmoqda.
Xususan, valyuta siyosati liberallashtirilib, qator ma’muriy va byurokratik to‘siqlar bartaraf etildi. Eksport qilinadigan meva-sabzavot mahsulotlariga narx belgilash tartibi bekor qilindi va to‘lovlarning bozor mexanizmi yo‘lga qo‘yildi, eksport qiluvchilar uchun qator soliq imtiyozlari va preferensiyalar joriy etilgan.
Keyingi yillarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Hukumatning eksportni qo‘llab-quvvatlash maqsadida 50 ga yaqin hujjatlari qabul qilingan.
Ilg‘or xalqaro tajriba asosida eksport qiluvchilarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzurida Eksportni qo‘llab-quvvatlash agentligi va uning jamg‘armasi tashkil etilgan.
Jamg‘arma tomonidan tijorat banklariga eksportga oid savdo operatsiyalarini moliyalashtirish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatish maqsadida ularga moliyaviy resurslar ajratish mexanizmi joriy etilgan.
Milliy brend va tovarlarni chet elda targ‘ib qilish, har yili sanoat va hududiy mahsulotlar ko‘rgazma va yarmarkalarini o‘tkazish maqsadida “Made in Uzbekistan” dasturi ishlab chiqilgan va amalga oshirilgan.
Amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida tovar ayirboshlash hajmi barqaror o‘sib bormoqda. Jumladan, 2017 — 2020-yillarda tovar ayirboshlash hajmi 137,8 mlrd dollarga yetgan.
Mamlakatimiz eksporti tarkibida xomashyo ulushi kamayishiga erishilgan. Jumladan, 2017-yilda xomashyo jami eksportning 25 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, 2020-yilda ushbu ko‘rsatkich 16 foizga kamaygan.
Eksport qiluvchi korxonalar soni 5 400 taga yetib, so‘nggi to‘rt yilda 1 891 taga (35 foizga) ko‘paydi. Bu o‘z navbatida, 561 mln dollarlik qo‘shimcha eksport ko‘rsatkichlarini ta’minlagan.
Eksport qilinadigan tovarlar nomenklaturasi sezilarli darajada diversifikatsiya qilinishi natijasida 2017 — 2021-yillarda eksportga chiqariladigan mahsulotlar soni 1 622 tadan 2 365 taga yetkazilib, 1,5 baravar o‘sishga erishilgan.
Shu bilan birga, qator muammolar eksport hajmining o‘sishi va uning nomenklaturasi kengayishiga to‘sqinlik qilmoqda.
Birinchidan, investitsiya faoliyati va eksport subyektlarini qo‘llab-quvvatlash sohasidagi normativ-huquqiy hujjatlarning tez-tez o‘zgarib turishi eksport qiluvchi korxonalar faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Masalan, Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 31-dekabrdagi qarori bilan tasdiqlangan Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi Eksportni rag‘batlantirish agentligi tomonidan eksport qiluvchi tashkilotlarga moliyaviy yordam ko‘rsatish tartibi to‘g‘risidagi nizomga bir necha marotaba o‘zgartirish kiritilgan.
Ikkinchidan, eksport qiluvchilar garov sifatida sug‘urta xizmatlaridan foydalanganda sug‘urta mukofotini qoplashga kompensatsiyalar taqdim etish mexanizmi talab darajasida yo‘lga qo‘yilmagan.
2021-yil yanvar — oktyabr oylarida 5 400 ta eksport qiluvchi korxonadan faqat 114 tasi (2,1%) ushbu imkoniyatdan foydalana olgan.
Uchinchidan, eksport qiluvchi korxonalar tomonidan chet ellarda savdo uylarni ochish va saqlash, shuningdek, ofis va omborxonalarni ijaraga olish, reklama faoliyati bilan bog‘liq xarajatlarini qoplash mexanizmi amalda yo‘lga qo‘yilmagan.
Masalan, 2021-yil 1-dekabr holatiga mazkur imtiyozdan bironta ham korxona foydalanmagan. Asosiy sabab — byurokratik to‘siqlarning ko‘pligi va ushbu imkoniyatlar haqida tadbirkorlarning xabardor emasligi.
To‘rtinchidan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 24-yanvardagi PQ-2740-sonli qaroriga asosan tashkil etilgan “O‘zagroeksportbank” aksiyadorlik tijorat banki ustav jamg‘armasi to‘liq shakllantirilmaganligi sababli Markaziy bank tomonidan 2019-yil noyabr oyida kreditlash sohasidagi faoliyati to‘xtatilgan.
Natijada qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qiluvchi tashkilotlarni qo‘llab-quvvatlovchi, ularning eksport salohiyatini samarali va barqaror rivojlantirishni ta’minlovchi, shuningdek, agrosanoat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar uchun yanada qulay shart-sharoitlar yaratish bo‘yicha ko‘zlangan maqsadga erishilmagan.
Beshinchidan, mamlakatimizda xalqaro darajada akkreditatsiyadan o‘tkazilgan, mamlakatimiz mahsulotlarini tekshirish va sertifikatlash imkoniyatiga ega bo‘lgan milliy laboratoriyalarning yo‘qligi mahalliy va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qilishga to‘sqinlik qilmoqda.
Oltinchidan, tashqi savdo operatsiyalarining yagona axborot tizimidan foydalanganda tashqi savdo ishtirokchilari qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
Ayniqsa, tizim ishlashida tez-tez uzilishlar bo‘lishi va ishlamasdan qolishi holatlari qayd etilgan.
Yuqoridagilarni inobatga olib, “Parlament nazorati to‘g‘risida”gi Qonunning 14-moddasiga asoslanib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati:
1) qonun hujjatlarini tizimlashtirish va kodifikatsiyalash, tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir etuvchi normativ-huquqiy hujjatlarga o‘tish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar to‘g‘risida;
2) eksport nomenklaturasi va geografiyasini diversifikatsiyalash bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar to‘g‘risida;
3) eksport qiluvchilar tomonidan garov sifatida sug‘urta xizmatlaridan foydalanganda sug‘urta mukofotini qoplash uchun tovon to‘lash, shuningdek, savdo uylarini ochish va saqlab turish, ofis, savdo va omborxonalarni ijaraga olish, chet elda reklama kampaniyalarini tashkil etish bilan bog‘liq xarajatlarni qoplash mexanizmlarini takomillashtirish hamda ommalashtirish to‘g‘risida;
4) eksportoldi va eksportni moliyalashtirish, sug‘urtalashni amalga oshiruvchi, shuningdek, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini eksport qiluvchi korxonalar uchun boshqa moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatuvchi yetakchi moliyaviy institut sifatida “O‘zagroeksportbank” ATB faoliyatini to‘laqonli ishlashini ta’minlash to‘g‘risida;
5) mahalliy qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat mahsulotlarini tekshirish va sertifikatlash imkoniyatiga ega xalqaro darajada akkreditatsiyadan o‘tgan milliy laboratoriyalarni ochish bo‘yicha amalga oshirilayotgan ishlar to‘g‘risida;