“Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-y., 9-son, 320-modda) 25-moddasi, “Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida”gi Qonunining (“O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami”, 2010-y., 52-son, 508-modda) 15-moddasi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 4-apreldagi “Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida”gi 101-son (“O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami”, 2011-y., 14-son, 138-modda) qarori ijrosini ta’minlash maqsadida, Toshkent shahar hokimligi Obodonlashtirish bosh boshqarmasi tizimidagi Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasining murojaatini inobatga olib, qaror qilaman:
1. Toshkent shahriga tegishli dafn etish joylarini saqlash qoidalari (keyingi o‘rinlarda “qoidalar” deb ataladi) ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Toshkent shahar Arxitektura va shahar qurilishi bosh boshqarmasi (A. Tadjiyev), Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati markazi (R. Umarov), Toshkent shahar Tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasi (Sh. Muxamedjanov), Obodonlashtirish bosh boshqarmasi (A. Karimov), Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi (X. Rasulev):
qoidalar Toshkent shahar va Toshkent viloyati hududida joylashgan Toshkent shahriga tegishli qabristonlarda bir xilda ijro etilishi;
manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslarning e’tiboriga yetkazish uchun qoidalar ko‘rinarli joylarga o‘rnatilishi;
qoidalarda belgilangan normalar mahalla fuqarolar yig‘inlari raislari (oqsoqollar) bilan birgalikda doimiy targ‘ib qilib borilishi ta’minlansin.
3. “Toshkent oqshomi” va “Vecherniy Tashkent” gazetalari tahririyati (A. Akromov), “Kompyuterlashtirish markazi” DUK (M. Asamov):
mazkur qarorni rasmiy e’lon qilinishini va www.toshkent.uz veb-saytiga joylashtirilishi ta’minlansin.
5. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish Toshkent shahar hokimining o‘rinbosari B. Raxmonov zimmasiga yuklatilsin.
1. Toshkent shahriga tegishli dafn etish joylarini saqlash qoidalari (keyingi o‘rinlarda qoidalar deb ataladi) “Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 52-son, 508-modda) 15-moddasiga va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 4-apreldagi “Dafn etish va dafn ishi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga oshirish chora-tadbirlari haqida”gi 101-sonli qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2011-y., 14-son, 138-modda) muvofiq, Toshkent shahriga tegishli dafn etish joylarini (keyingi o‘rinlarda qabriston deb ataladi) va qabr usti yodgorliklari inshootlarini saqlash, ulardan foydalanish tartibini belgilaydi.
2. Shahar aholisiga xizmat ko‘rsatuvchi qabristonlar Toshkent shahri va Toshkent viloyatida joylashgan bo‘lib, Toshkent shahar hokimiyatining bevosita tasarrufidadir.
Qabristonlarni obodonlashtirish, saqlash va ulardan foydalanish, dafn etish xizmatlari ko‘rsatish bo‘yicha bevosita faoliyat Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi tomonidan shaharning mahalliy aholisi, shuningdek boshqa millatlar va xalqlarning mavjud an’analari, urf-odatlari va udumlariga muvofiq amalga oshiriladi.
3. Qabrlar, sag‘analar, shuningdek dafn etishni amalga oshirishga mo‘ljallangan boshqa binolar va inshootlarni barpo etish uchun ekologik, sanitariya, shaharsozlik va boshqa me’yorlarga hamda mazkur qoidalarga muvofiq ajratilgan yer uchastkalari qabristonlar hisoblanadi. Qabristonlar qonun hujjatlariga muvofiq moddiy madaniy meros obyektlari jumlasiga kiritilishi mumkin.
4. Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasiga qabristonlarni zarur darajada saqlash, ulardan foydalanish, dafn etish xizmatlarini ko‘rsatish, obodonlashtirish bo‘yicha vazifalarni bajarish majburiyati yuklanadi.
5. Har bir qabriston qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan me’yorlar bo‘yicha tegishli xodimlarga ega bo‘lishi kerak.
6. Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi tomonidan qabristonlarni obodonlashtirish, mukammal va joriy ta’mirlash, ularni zarur darajada saqlash mahalliy budjet mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
Qabristonlarni saqlash va obodonlashtirishda, Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi bilan kelishilgan xolda, yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy xayr-ehsonlaridan va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari ko‘magida hashar yo‘li bilan o‘rnatilgan tartibda foydalanish mumkin.
ma’muriy va boshqa binolar, yo‘llar, xiyobonlar, tarixiy va memorial qabrlar, umumiy foydalanish hojatxonalari va boshqa obyektlarning joylashishi belgilangan holda qabristonning sxematik tarxi;
qabristonning ish jadvali (ziyorat qilish qoidalari) va boshqa yo‘l-yo‘riq hujjatlari qo‘yilgan ko‘rgazma taxta;
fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi rahbariyati, qabriston uchun mas’ul bo‘lgan xodimlar va aloqa bog‘lash telefonlari, qabr qazish va dafn etish xizmatlari uchun tariflar hamda mazkur qoidalar ko‘rsatilgan ma’lumotlar.
jamoat tartibi va sokinlikni buzish, mast-alast, giyohvandlik va boshqa xil narkotik moddalar ta’siri holatida bo‘lish;
qabristonlarga transport vositasida kirish (nogiron va keksalarni, qabriston uchun zarur jihoz va buyumlarni olib kirish bundan mustasno).
10. Qabristonning mas’ul xodimlari, dafnlarni va o‘rnatilayotgan qabr usti yodgorliklarini raqamlangan va ip bilan tikilgan hamda Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi tomonidan muhrlangan daftarlarga qayd etishlari, shuningdek elektron bazani yuritish uchun Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasiga ma’lumot taqdim etishlari shart.
Dafn etishni amalga oshirish huquqini beradigan barcha hujjatlar — fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlari tomonidan beriladigan o‘lim haqidagi ma’lumotnoma, avvalda dafn etilgan yaqin qarindoshlarning o‘lganlik to‘g‘risidagi tegishli hujjatlar nusxasi, dafn etuvchi jismoniy yoki yuridik shaxsning arizasi, belgilangan tartibda tikilishi va saqlanishi kerak.
Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlari tomonidan beriladigan o‘lim haqidagi ma’lumotnoma Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi arxivida saqlanishi shart.
11. Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi va qabristonning mas’ul xodimlari quyidagilarni ta’minlashi shart:
qabriston hududida zarur darajadagi tartibni ta’minlash va mazkur qoidalar hamda boshqa tegishli qonun hujjatlarining talablarini qat’iyan bajarish;
bosh xiyobon, asosiy va ikkinchi darajali yo‘llarda to‘siqsiz yurish va o‘tish imkoniyatini (qishda qordan tozalash, muzni parchalash, qum sepish, yozda o‘rilgan o‘tlarni o‘z vaqtida olib ketish va shu kabilarni) ta’minlash;
eskirgan (qurigan) daraxtlarning ag‘darilishi va qabr usti yodgorliklarini shikastlashiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularning o‘z vaqtida kesilishini ta’minlash ishlari Toshkent shahar Tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasining xulosasi va qabriston joylashgan tuman hokimining qaroriga asosan amalga oshirish;
umumiy foydalanish joylarini toza saqlash, qabristondan chiqqan chiqindilar uchun maxsus yashik va qutilar o‘rnatish hamda chiqindi to‘plash joylari tashkil etish, chiqindilarni qabriston hududidan o‘z vaqtida olib chiqilishini ta’minlash;
muhandislik inshootlarining zarur darajada ishlashini ta’minlash, tashqi to‘siq, bino va inshootlar, yo‘llar, muhandislik tarmoqlari va inshootlarining joriy va mukammal ta’mirlanishini amalga oshirish hamda ko‘kalamzorlashtirish;
jismoniy va yuridik shaxslarning buyurtmanomalariga ko‘ra dafn uchun ushbu qoidalar bilan belgilangan o‘lchamda joy (uchastka) bepul berish;
anjomlarning (belkurak, panshaxa, paqir, xokandoz, supurgi, zambil va hokazolarning) yetarli miqdorda bo‘lishini va ularning fuqarolarga qabrlarga qarash uchun bepul til xat bilan berilishini ta’minlash;
qabristonda zarur darajadagi tartibni ta’minlash bo‘yicha, shu jumladan, xotirlash kunlari, umumxalq hasharida qabrlarni suvash va boshqa tadbirlarni tashkil etishda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan hamkorlik qilish;
xizmatlar uchun Toshkent shahar hokimining qarori bilan belgilangan tariflar bo‘yicha hisob-kitob qilgan holda jismoniy va yuridik shaxslarning qabristonda ko‘rsatiladigan xizmatlarga doir buyurtmalarini o‘z vaqtida va sifatli bajarish;
qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish tartibiga binoan ularning o‘lchamlarini, hududni ko‘kalamzorlashtirish uchun daraxt va butalarning turlarini to‘g‘ri tanlashga rioya etilishini nazorat qilish;
dafn etilganning qarindoshlariga ta’mir talab qabr usti yodgorligi to‘g‘risida yozma xabar qilish va uni tuzatishni talab qilish;
go‘r qazuvchi ishchilarga sanitariya qoidalarini hamda diniy va mahalliy an’analarni hisobga olib, me’yorlarni qat’iyan bajargan holda ishlarni bajarishning xavfsiz usullarini o‘rgatishni tashkil qilish;
qabr usti yodgorliklarining saqlanishini ta’minlash, ular o‘g‘irlangan, buzilgan, vayron qilingan taqdirda huquqni muhofaza qilish organlarini va yodgorliklarning egalarini xabardor qilish;
yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya etilishini ta’minlash, yong‘inga qarshi zarur miqdordagi anjomlar bilan butlash;
qabristonning butun hududini — qabrlar usti bilan har yili kamida ikki marta (Xotira kuni va diniy bayramlar arafasida) har tomonlama supurib-sidirishni amalga oshirish.
tegishli diniy konfessiya qabristonida vafot etgan yaqinlari va qarindoshlarini dafn etish uchun ushbu qoidalar bilan belgilangan o‘lchamda bepul joy (uchastka) olish;
sanitariya qoidalari hamda boshqa qoidalar va me’yorlarga zid bo‘lmagan diniy marosimlar va mahalliy an’analarga rioya etgan holda dafn etish udumini bajarish;
marosim xizmatlaridan foydalanish va ularga Toshkent shahar hokimining qarori bilan tasdiqlangan miqdordagi tariflar bo‘yicha haq to‘lash;
buyurtirilgan xizmatlarning o‘z vaqtida va sifatli bajarilishini qabriston ma’muriyatidan talab qilish;
Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi bilan kelishgan holda yaqinlari va qarindoshlarining qabrlariga ushbu qoidalar bilan belgilangan o‘lchamda qabr usti yodgorliklarini o‘rnatish.
13. Dafn etishni amalga oshirgan jismoniy va yuridik shaxslar qabrlar hamda qabr usti yodgorliklarini zarur holatda saqlashi shart (cho‘kkan qabr va yodgorlik xamda lavhalarni tiklash, qabrlarni suvash, yaroqsiz yodgorliklarini olib tashlash va x.k.).
14. Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi va qabristonning mas’ul xodimlari bilan kelishgan holda, dafn etilgan joy (uchastka) doirasida, uzunligi 1,5 metr, eni 1 metr va balandligi 0,5 metr (qabr ustidagi tuproq tepaligi balandligi darajasida), yozuvlar uchun vertikal plitaning balandligi 1 metrgacha bo‘lgan o‘lchamda qabr usti yodgorliklarini o‘rnatishga (ko‘rishga) yo‘l qo‘yiladi.
15. Qabr atrofiga metall va boshqa ashyolardan yasalgan to‘siqlarni o‘rnatish, qo‘shni qabrlarning hududlarini va bo‘sh joy (uchastka)larni egallab oladigan qabr usti yodgorliklarini barpo etish taqiqlanadi.
16. Byustlar, haykaltaroshlik yodgorliklari yoki alohida arxitektura shakliga ega bo‘lgan inshootlarni o‘rnatishga faqat loyiha-smeta hujjatlari hamda Toshkent shahar hokimligining qarori asosida ruxsat beriladi.
17. Qabr usti yodgorliklarining joylashtirilishi, shuningdek daraxt va butalar o‘tqazish ishlarini amalga oshirishdan avval ma’muriyati bilan kelishiladi.
18. Qabr usti yodgorliklarining o‘rnatilishi qabristonning mas’ul xodimlari tomonidan qabr usti yodgorliklarini ro‘yxatdan o‘tkazish daftarida ro‘yxatdan o‘tkazilib, unda qabr joylashgan chizma (xarita), qatori va raqami, dafn etilgan kishining familiyasi, ismi-sharifi, yodgorlik o‘rnatilgan sana, yodgorlikning qisqacha tavsifi (yodgorlikning hajmi, rangi va ko‘rinishi haqidagi ma’lumotlar), uni o‘rnatgan shaxslarning manzili, familiya, ismi shariflari ko‘rsatiladi.
19. Barcha qabr usti yodgorliklari ularni o‘rnatgan jismoniy va yuridik shaxslarning mulki hisoblanadi.
20. Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi tashabbusi bilan qabr usti yodgorliklarini buzib tashlashga yo‘l qo‘yilmaydi, eskirib ketgan qabr usti yodgorliklarini egalari tuzatishdan bosh tortgan, ular belgilangan tartibda egasiz deb topilgan hollar bundan mustasno.
Qabr usti yodgorliklarini buzib tashlash, Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi ko‘rsatmasiga asosan qabr usti yodgorliklarining elementlari albatta tavsiflangan, qabriston joylashgan hududdagi o‘zini o‘zi boshqarish organi bilan kelishilgan buzib tashlash dalolatnomasi asosida, qabriston xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
21. Dafn etish — marhumning jasadini va saqlab qolingan tana qismlarini sanitariyaga oid hamda boshqa me’yorlar va qoidalarga zid bo‘lmagan urf-odatlar va an’analarga muvofiq yerga ko‘mish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Dafn etish muayyan diniy konfessiya qabristoni hududida bajariladi.
22. Marhumni dafn etish er (xotin), ota-ona, farzandlar va boshqa qarindoshlar yoki marhumning qonuniy vakili, bunday shaxslar bo‘lmasa — zimmasiga dafnni amalga oshirish majburiyatini olgan boshqa shaxsning arizasiga asosan amalga oshiriladi.
23. Dafn etishga ruxsatni qabristonning mas’ul xodimi faqat fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlari tomonidan berilgan o‘lim to‘g‘risidagi ma’lumotnoma taqdim etilganidan keyingina beradi.
24. Dafn etish uchun joy (uchastka) marhum ishlab turgan, yashab turgan yoki ro‘yxatda turgan hududdagi qabristonlardan bepul va qat’iyan sanitariyaga doir va boshqa qoidalar hamda me’yorlarga muvofiq ajratiladi.
Istisno tariqasida, marhumning xohish irodasini bajarish maqsadida qarindoshlarning roziligi bilan uni qabriston muddati (tuproq xususiyatiga qarab 10 — 20 yil) tugagan yaqin qarindoshlari qabriga dafn etish mumkin, bunda qarindoshligini tasdiqlovchi hujjatlar (tug‘ilganlik, nikoh va o‘lim to‘g‘risidagi guvohnomalar) taqdim etiladi.
25. Qabristonning mas’ul xodimlari har bir dafn etishda ro‘yxatdan o‘tkazish daftariga quyidagi ma’lumotlarni qayd etadilar:
marhumning qarindoshlari yoki qonuniy vakilining, agar bunday shaxslar bo‘lmasa — zimmasiga dafn etish majburiyatini olgan boshqa shaxsning familiyasi, ismi-sharifi, manzili.
26. Dafn etilgan shaxslarni saqlanib qolgan tana qismlarini olish va ularni yangi joyga olib o‘tish mumkinligi haqidagi Toshkent shahar davlat sanitariya-epidemiologiya markazining xulosasiga asosan, qumloq va kam tuproqli joy (uchastka)larda dafn etilgandan keyin kamida bir yil o‘tgach, chirish va mineralga aylanish jarayonlari sekin bo‘ladigan nam tuproqlarda esa — kamida uch yil o‘tgach yo‘l qo‘yiladi. Bu ish Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi vakillari va manfaatdor shaxslar ishtirokida amalga oshiriladi. Dafn etilgan shaxslarni ko‘chirib, qayta dafn etish yilning sovuq vaqtida, kunduzi, amalga oshirishi tavsiya qilinadi.
Saqlanib qolgan tana qismlarini olish va qabrni tugatish to‘g‘risida qabristonning dafnlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftariga tegishli belgi qo‘yiladi.
27. Eksgumatsiya — O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Qabriston go‘rkovlari eksgumatsiya jarayonida qabrni lahadgacha (tobut qopqog‘igacha) ochib berish va ochilgan joy (uchastka)ni qayta ko‘mish ishlarini amalga oshiradi.
28. Vafot etgan shaxsning eri (xotini), ota-onasi, farzandlari va boshqa qarindoshlari yoki qonuniy vakili yoxud zimmasiga dafn etish majburiyatini olgan boshqa shaxs bo‘lmagan taqdirda ichki ishlar organlari tomonidan marhumning shaxsi aniqlanganidan keyin uni dafn etish, shuningdek shaxsi ichki ishlar organlari tomonidan aniqlanmagan marhumni dafn etish qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi tomonidan sud-tibbiy ekspertiza davlat muassasalari bilan tuzilgan shartnoma asosida, mahalliy budjet mablag‘lari hisobiga amalga oshiriladi.
29. Dafn etishlar faqat ishlab turgan qabristonlarda, mahallalarga va oilalarga joy (uchastka)lar (xilxonalar) ajratilmagan xolda, navbat tartibida qator qilib amalga oshiriladi.
30. Har bir marhum alohida qabrga dafn etiladi. Qabrlar oralig‘idagi masofa uzun tomonlari bo‘yicha 1 metrdan, qisqa tomonlari bo‘yicha esa — 0,5 metrdan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
31. Har bir alohida qabr uchun o‘lchami o‘rtacha 2x1 m bo‘lgan joy (uchastka) ajratiladi. Qabrning o‘lchamlari:
ayvon chuqurligi 1,20 — 1,30 m., kengligi 1x1 m., lahad og‘zi 0,4 — 0,5 m., chuqurligi 2,2 — 2,3 m.;
v) vafot etgan bolalarni dafn etishda qabr uchun joy (uchastka)ning o‘lchamlari tegishli ravishda kamaytirilishi mumkin.
32. Har bir qabr ustidan (“sag‘analar”dan tashqari) yer sathidan 0,5 metr balandlikda tuproq ko‘tarma (tepacha) (ko‘tarma qabrni yer usti suvlaridan himoya qilish uchun undan chetga chiqishi kerak) yoki qabr usti plitasi bo‘lishi kerak. Yer sathida “sag‘ana” ko‘rinishida barpo etiladigan musulmon qabrlari (yer osti suvlari sathi yuqori bo‘lganda) yer usti suvlari va atmosfera yog‘inlaridan himoyalangan bo‘lishi kerak, buning uchun himoya qatlami barpo etilishi kerak va “sag‘ana” o‘lchamlarining yer sathida bo‘yiga ko‘ra 2,5 metrgacha, eni bo‘yicha 1,5 metrgacha va “sag‘ana” asosidan boshlab balandligi 1,5 metrgacha bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi, yozuvlar uchun qabr ustidagi vertikal plita balandligi 1 metrgacha bo‘lishi lozim.
33. Har bir qabr tepachasiga dafndan so‘ng majburiy tartibda beton ustuncha o‘rnatilib, unda mazkur qabristonning dafnlarni ro‘yxatdan o‘tkazish daftaridagi yozuvga muvofiq dafnning ro‘yxatdan o‘tkazish raqami ko‘rsatilishi kerak.
34. Qabristonning butun hududi o‘ralgan bo‘lishi kerak. Qabristonlar, odatda, serob mahalliy materiallardan (yig‘ma temir-beton, g‘isht, shlakoblok, arralangan va bo‘laklangan toshlar, paxsa va boshqalardan) tiklangan, balandligi 2 metrdan past bo‘lmagan, mustahkam to‘siqqa (devorga) ega bo‘lishi lozim. Qabristonning belgilanmagan joylaridan o‘tish yo‘llarini ochish qat’iyan taqiqlanadi.
35. Qabristonning o‘lchamiga bog‘liq holda uning hududida quyidagi bino va inshootlar bo‘lishi mumkin:
37. Dafn etish uchun va qabrni ziyorat qilishga mo‘ljallangan narsalar (gullar va boshqalar)ni sotish, odatda, qabristonga kiriladigan asosiy eshik yonida tashkil qilinadi.
39. Qabriston hududi ziyoratchilar va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar tomonidan yashil o‘simliklarni sug‘orish, maishiy ehtiyojlarini to‘liq ta’minlashga yetarli miqdorda suv bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
Suv ta’minoti suv quvuri tarmog‘iga ulanish, qabriston hududi yaqinida maxsus quduqlar qazish, nasos qurilmasi o‘rnatish va yashil o‘simliklarni sug‘orish uchun sug‘orish suv quvuri yoki irrigatsiya tizimlarini barpo etish yo‘li bilan, mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib o‘rnatilgan tartibda hal qilinishi mumkin.
Ayrim hollarda xo‘jalik-ichimlik suvi ehtiyojlari va sug‘orish uchun suv ta’minoti suv tashish usuli bilan hal etilishi mumkin.
Qabristonlar hududidan xo‘jalik-ichimlik suvi quvuri va suv tarmoqlari hamda boshqa muhandislik-kommunikatsiya magistral tarmoqlarini o‘tkazish qat’iyan taqiqlanadi.
40. Katta qabristonlar hududida suvni ochiq manbalardan (daryolar, ko‘llar, kanal va ariqlardan) va yopiq suv manbalaridan (artezian quduqlardan) suv oladigan sug‘orish suv quvuri tarmog‘ini o‘rnatish, zarur hollarda sug‘orish maqsadlari uchun metall suv sig‘imlari va ochiq ehtiyot rezervuarlari (havzalar) barpo etish tavsiya qilinadi.