31.12.2014 yildagi -son
Kassatsiya shikoyati XPK 180-moddasi birinchi qismining 2-bandiga zid ravishda, ya’ni shikoyat hal qiluv qarorini qabul qilgan xo‘jalik sudini chetlab o‘tgan holda berilganligi sababli qaytarilgan.
Kassatsiya instansiyasi tomonidan qabul qilinadigan ajrimlarga nisbatan ham XPKning 151-moddasi tatbiq etiladi. Ya’ni, ushbu moddaning ikkinchi qismida belgilanishicha, alohida hujjat tariqasida chiqariladigan ajrimda xo‘jalik sudining nomi, ishning tartib raqami, ajrim chiqarilgan sana, nizo predmeti, qabul qilingan hal qiluv qarori, qaror mazmunining qisqacha bayoni, ishda ishtirok etuvchi shaxslarning nomi, ajrim chiqarilayotgan masala, xo‘jalik sudi o‘z xulosalarini chiqarishga olib kelgan sabablar, bunda tayanilgan qonun hujjatlari, ko‘rib chiqilayotgan masala bo‘yicha xulosa ko‘rsatilishi lozim.
2. XPKning 23-moddasiga ko‘ra, iqtisodiyot sohasida yuridik shaxslar, yuridik shaxs tuzmagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan va yakka tartibdagi tadbirkor maqomini qonunda belgilangan tarzda olgan fuqarolar o‘rtasidagi fuqaroviy, ma’muriy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga doir ishlar taalluqlidir.
Birinchi instansiya sudi da’vogarning da’vo arizasida qo‘yilgan talab xo‘jalik sudiga ko‘rib chiqish uchun tegishli emas deb hisoblab, XPK 117-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan da’vo arizasini qabul qilishni rad etish haqida noto‘g‘ri xulosaga kelgan. Chunki XPKning 23-moddasi birinchi qismi 1-bandiga ko‘ra, iqtisodiyot sohasida yuridik shaxslar, yuridik shaxs tuzmagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan va yakka tartibdagi tadbirkor maqomini qonunda belgilangan tarzda olgan fuqarolar o‘rtasidagi fuqaroviy, ma’muriy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga doir ishlar taalluqlidir.
Mazkur Kodeks 24-moddasi birinchi qismining 4-bandiga ko‘ra, majburiyatlar bajarilmaganligi yoki tegishli darajada bajarilmaganligi to‘g‘risidagi nizolar, shuningdek ushbu moddaning ikkinchi qismiga ko‘ra, xo‘jalik sudi o‘zining vakolat doirasiga kiritilgan boshqa nizolarni ham hal qilishi nazarda tutilgan.
XPK 155-6-moddasining ikkinchi qismiga binoan hakamlik sudining hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi masala hakamlik sudining hal qiluv qarori hakamlik muhokamasi taraflaridan qaysi birining foydasiga chiqarilgan bo‘lsa, o‘sha tarafning arizasiga binoan xo‘jalik sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi.
XPK 155-7-moddasining yettinchi qismiga muvofiq ushbu Kodeksning 155-6-moddasida nazarda tutilgan talablar va ushbu modda qoidalari buzilgan holda berilgan hakamlik sudining hal qiluv qarorini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi ariza ushbu Kodeksning 118-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga binoan arizachiga qaytariladi.
Birinchi instansiya sudi “Hakamlik sudlari to‘g‘risida”gi Qonunning 3-moddasiga tayangan holda ishda Palata hakamlik muhokamasi tarafi bo‘la olmaydi deb hisoblagan.
“Hakamlik sudlari to‘g‘risida”gi Qonunning 3-moddasiga ko‘ra, hakamlik muhokamasi taraflari - o‘z huquq va manfaatlarini himoya qilish uchun hakamlik sudiga da’vo taqdim etgan yuridik va jismoniy shaxslar (da’vogarlar), shuningdek o‘ziga nisbatan da’vo taqdim etilgan shaxslar (javobgarlar)dir.
Ammo, birinchi instansiya sudi arizani ish yuritishga qabul qilib qo‘yganligi sababli, XPK 155-7-moddasining yettinchi qismiga muvofiq arizani qaytarmasdan, balki ariza imzolash huquqiga ega bo‘lmagan shaxs tomonidan imzolangan degan vaj bilan analogiya bo‘yicha XPK 88-moddasining 3-bandini mos holda qo‘llab, da’voni ko‘rmasdan qoldirgan.
4. XPK 189-moddasi ikkinchi qismining 5, 6 va 7-bandlariga ko‘ra, kassatsiya instansiyasi sudining qarorida hal qiluv qarori, qarorning qonuniyligini tekshirish to‘g‘risida masala qo‘yilishiga sabab bo‘lgan asoslar, kassatsiya shikoyati (protesti) yuzasidan mulohazada bayon qilingan vajlar, majlisda hozir bo‘lgan shaxslarning tushuntirishlari ko‘rsatilishi lozim.
Vaholanki, XPK 189-moddasi ikkinchi qismining 5-bandida kassatsiya instansiyasi sudining qarorida hal qiluv qarori, qarorning qonuniyligini tekshirish to‘g‘risida masala qo‘yilishiga sabab bo‘lgan asoslar, 6-bandida kassatsiya shikoyati (protesti) yuzasidan mulohazada bayon qilingan vajlar, 7-bandida esa, majlisda hozir bo‘lgan shaxslarning tushuntirishlari ko‘rsatilishi lozimligi belgilangan.
XPK 188-moddasi uchinchi qismining 2-bandida ish xo‘jalik sudi tomonidan ishda ishtirok etuvchi, majlis vaqti va joyi to‘g‘risida tegishli ravishda xabardor qilinmagan shaxslardan birontasining yo‘qligida ko‘rilgan bo‘lsa, hal qiluv qarorini yoki qarorni bekor qilish uchun asos bo‘ladi deb ko‘rsatilgan.
Kassatsiya instansiyasi sudi XPKning mazkur normasiga asoslanib, javobgar ishni ko‘rish vaqti va joyi to‘g‘risida tegishli ravishda xabardor qilinmasdan ish uning ishtirokisiz ko‘rib chiqilganligi sababli hal qiluv qarorini bekor qilib, ishni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborishni lozim topgan.
O‘z navbatida, javobgar qarshi da’vo taqdim etib, taraflar o‘rtasida tuzilgan 2013-yil 24-apreldagi shartnoma javobgar rahbari tomonidan imzolanmaganligi va u FKning 116-moddasiga muvofiq o‘z-o‘zidan haqiqiy bo‘lmagan bitim hisoblanganligi uchun uni haqiqiy emas deb topishni hamda 10 000 000 so‘m ma’naviy zarar va 1 300 000 so‘m yuridik xizmat haqini undirishni so‘ragan.
FK 327-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga asosan boshqa shaxslarning pul mablag‘larini g‘ayriqonuniy ushlab qolish, ularni qaytarib berishdan bosh tortish, ularni to‘lashni boshqacha tarzda kechiktirish yoxud boshqa shaxs hisobidan asossiz olish yoki jamg‘arish natijasida ulardan foydalanganlik uchun ushbu mablag‘lar summasiga foiz to‘lanishi kerak. Foizlar miqdori kreditor yashaydigan joyda, kreditor yuridik shaxs bo‘lganida esa, uning joylashgan erida pul majburiyati yoki uning tegishli qismi bajarilgan kunda mavjud bo‘lgan bank foizining hisob stavkasi bilan belgilanadi. Qarz sud tartibida undirib olinganida sud kreditorning talabini da’vo qo‘zg‘atilgan kundagi yoki qaror chiqarilgan kundagi bank foizining hisob stavkasiga qarab qondirishi mumkin.
Birinchi instansiya sudi FKning mazkur moddasiga asosan da’vogarning bank foizi undirish talabini bankning qayta moliyalash stavkasidan kam bo‘lmagan miqdorda qanoatlantirishi lozim edi.
Adliya vazirligi tomonidan 1997-yil 12-martda 313-raqam bilan ro‘yxatga olingan “Konsullik legalizatsiyasi to‘g‘risidagi Yo‘riqnoma”ning 4-bandiga asosan O‘zbekiston Respublikasining korxona va tashkilotlari xorijiy davlatning korxona va tashkilotlari tomonidan yuborilgan hujjatlar va aktlarni faqatgina konsullik legalizatsiyasi mavjud bo‘lgan holatlarda ko‘rib chiqish uchun qabul qiladi, agarda O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida va O‘zbekiston Respublikasi hamda hujjat va akt yuborayotgan tashkilot va korxona davlati a’zo hisoblangan xalqaro shartnomada boshqacha nazarda tutilmagan bo‘lsa.
XPK 88-moddasining 3-bandiga asosan xo‘jalik sudi da’vo arizasi imzolanmagan yoki imzolash huquqiga ega bo‘lmagan shaxs tomonidan yoxud mansab mavqeyi ko‘rsatilmagan shaxs tomonidan imzolangan bo‘lsa, da’voni ko‘rmasdan qoldiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 29-yanvardagi 27-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Davlat aktivlarini birjadan tashqari savdolarda, shu jumladan, investitsiya majburiyatlari bilan sotish tartibi to‘g‘risida Nizom”ning 29, 30, 31-bandlariga asosan “auksion jarayonida har bir uch bosqichdan keyin auksionchi auksion bosqichini oshirish tomonga o‘zgartirishi mumkin. Bunda auksionchi narxni aytadi, qatnashchilar esa qatnashchining raqamini ko‘tarib obyektni ushbu narxda sotib olishga tayyorligi to‘g‘risida bildiradilar.
9. Fuqarolik kodeksining 212-moddasiga ko‘ra qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qurilish maqsadlari uchun ajratilmagan yer uchastkalarida, shuningdek imorat qurish uchun zarur ruxsatnoma olmasdan yoki arxitektura va qurilish normalari hamda qoidalarini jiddiy buzgan holda qurilgan uy-joy, boshqa bino, inshoot yoki o‘zga ko‘chmas mulk o‘zboshimchalik bilan qurilgan imorat hisoblanadi.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 12-fevraldagi “Aholi punktlarini kompleks qurishda shaharsozlik normalari va qoidalari qat’iy bajarilishini nazorat qilishni kuchaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorining ijrosini ta’minlash maqsadida, Xamza tuman hokimiyati qoshidagi ishchi guruhi tomonidan o‘tkazilgan o‘rganishda, Xamza tumani, Ohangaron ko‘chasi 118-uy manzilida joylashgan MChJ 1013,0 kv.m yer maydonini o‘zboshimchalik bilan egallanganligi, shuningdek o‘zboshimchalik bilan egallangan yer maydonining 229,0 kv.m qismida noqonuniy qurilgan bino borligi aniqlangan.
FKning 212-moddasiga ko‘ra, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qurilish maqsadlari uchun ajratilmagan yer uchastkalarida, shuningdek imorat qurish uchun zarur ruxsatnoma olmasdan yoki arxitektura va qurilish normalari hamda qoidalarini jiddiy buzgan holda qurilgan uy-joy, boshqa bino, inshoot yoki o‘zga ko‘chmas mulk o‘zboshimchalik bilan qurilgan imorat hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Majburiyatlarni bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun mulkiy javobgarlik to‘g‘risidagi fuqarolik qonun hujjatlarini qo‘llashning ayrim masalalari haqida”gi 163-sonli qarorining 13-bandida shartnomalardan kelib chiquvchi pul majburiyatlarida, xususan qarzdorning tovarlar, ishlar, xizmatlar to‘lovini amalga oshirish yoxud pul mablag‘larini qaytarish, to‘lov kechiktirilgan summani to‘lash sharti bilan olingan majburiyatlarda FKning 327-moddasiga asosan foizlar hisoblanishi lozim. Qonunda yoxud taraflar kelishuvida pul majburiyatlarini bajarishni kechiktirganlik uchun qarzdorning neustoyka (penya) to‘lash majburiyati ko‘zda tutilishi mumkin. Bunday holatlarda sud shundan kelib chiqishi kerakki, agar qonunda yoki shartnomada to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, kreditor pul majburiyatini bajarmaganligi uchun zarar yetkazilganligi holatini va zararning miqdorini isbotlamasa ham, ushbu choralardan birini qo‘llash haqidagi talabni qo‘yishga haqli ekanligi to‘g‘risida tushuntirish berilgan.
Fuqarolik kodeksining 325-moddasiga ko‘ra, agar majburiyatni bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun neustoyka belgilangan bo‘lsa, zararning neustoyka bilan qoplanmagan qismi to‘lanishi belgilangan.
Samarqand shahar DSI xo‘jalik sudiga murojaat qilib, YTT Jo‘rayev Nurilloga nisbatan Soliq kodeksining 114-moddasiga asosan 5 173 000 so‘m, Soliq kodeksi 119-moddasining birinchi qismiga asosan eng kam oylik ish haqining o‘ttiz baravaridan ellik baravarigacha miqdorda va Soliq kodeksi 119-moddasining uchinchi qismiga asosan eng kam oylik ish haqining yuz baravari miqdorida moliyaviy jarima qo‘llashni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan arz qilingan talablar qisman qanoatlantirilib, YTT Jo‘rayev Nurilloga nisbatan Soliq kodeksining 114-moddasiga asosan 5 173 000 so‘m, Soliq kodeksi 119-moddasining birinchi qismiga asosan 2 883 150 so‘m moliyaviy jarima qo‘llanilgan va Soliq kodeksi 119-moddasining uchinchi qismiga asosan eng kam oylik ish haqining yuz baravari miqdorida moliyaviy jarimani qo‘llash qismi rad etilgan.
Kassatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudi tomonidan YTTga nisbatan Soliq kodeksining 114-moddasiga asosan 5 173 000 so‘m moliyaviy jarima asosli qo‘llangan deb hisoblagan. Chunki ushbu moddaning birinchi qismida kirim qilinmagan tovarlarni saqlash, bundan ularning qonuniy kelib chiqishi tasdiqlangan hollar mustasno, kirim qilinmagan tovar qiymati miqdorida jarima solishga sabab bo‘lishi belgilangan.
Sud tomonidan YTTga nisbatan Soliq kodeksi 119-moddasining birinchi qismiga asosan 2 883 150 so‘m moliyaviy jarima ham asosli qo‘llangan deb baholangan, chunki YTT tomonidan savdo shaxobchasida nazorat kassa mashinasini ishlatish majburiy bo‘lsada, uni ishlatmasdan savdo amalga oshirilgan.
Kassatsiya instansiyasi sudi tomonidan sudning YTTga nisbatan Soliq kodeksi 119-moddasining uchinchi qismiga asosan eng kam ish haqining yuz baravari miqdorida moliyaviy jarima qo‘llash to‘g‘risidagi talabni qanoatlantirishni rad etish haqidagi xulosasi ham asosli deb topilgan. Bunda sud Soliq kodeksi 119-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra, plastik kartochkalar asosida to‘lovlarni qabul qilishni rad etganlik eng kam ish haqining yuz baravari miqdorida jarima solishga sabab bo‘lishiga, biroq mazkur holatda savdo amalga oshirilgan vaqtda butun savdo kompleksida elektr energiyasi bo‘lmaganligiga, shu sababli sotuvchida to‘lovni terminal orqali qabul qilishning imkoniyati bo‘lmaganligiga asoslangan.