O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-sonli “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi va 2013-yil 6-noyabrdagi 300-sonli “Respublikaning issiqlik va suv ta’minoti tashkilotlarini moliyaviy sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlariga muvofiq buyuraman:
1. Bug‘ va issiq suv quvurlari qurish va ulardan foydalanishda mehnatni muhofaza qilish qoidalari ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
O‘zbekiston “O‘zkommunxizmat” agentligi bosh direktorining 2014-yil 10-noyabrdagi 014-1/1294-sonli buyrug‘iga
ILOVA
ILOVA
Mazkur Qoidalar “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-sonli “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi va 2013-yil 6-noyabrdagi 300-sonli “Respublikaning issiqlik va suv ta’minoti tashkilotlarini moliyaviy sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlariga muvofiq, bug‘ va issiq suv quvurlari qurish va ulardan foydalanishda mehnatni muhofaza qilish qoidalarini belgilaydi.
1. Mazkur Qoidalar ish bosimi 0,07 MRa (0,7 kgs/sm2) bo‘lgan suv bug‘i yoki harorati 115 °C dan yuqori bo‘lgan bug‘ va issiq suv quvurlarini quruvchi va ulardan foydalanuvchi tashkilotlarga (bundan buyon matnda tashkilot deb yuritiladi) nisbatan tatbiq etiladi.
2. Mazkur Qoidalar talablari ishlab chiqarish binolari va inshootlarini loyihalash, qurish va qayta qurishda, texnologik jarayonlarni va sexlarni texnik jihozlash va qayta jihozlashda hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim.
3. Mazkur Qoidalar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shartligini istisno etmaydi.
4. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish borasidagi ishlarni tashkil qilish Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil etish to‘g‘risidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 273, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshiriladi.
mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish ishlarini yaxshilash, sanitariya-sog‘lomlashtirish bo‘yicha qoidalarni o‘z ichiga olgan jamoa shartnomasi;
xodimlar va muhandis-texnik xodimlarni o‘qitish, yo‘l-yo‘riq berish va bilimlarini sinovdan o‘tkazish dasturlari;
xodimlarga yong‘inga qarshi yo‘l-yo‘riq berish va yong‘in-texnikaviy minimum mashg‘ulotlarini o‘tkazish dasturi;
6. “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 14-moddasiga muvofiq, xodimlar soni 50 nafar va undan ortiq bo‘lgan tashkilotlarda maxsus tayyorgarlikka ega shaxslar orasidan mehnatni muhofaza qilish xizmatlari tuziladi (lavozimlar joriy etiladi), 50 va undan ziyod transport vositalariga ega bo‘lgan tashkilotlarda esa bundan tashqari yo‘l harakati xavfsizligi xizmatlari tuziladi (lavozimlar joriy etiladi). Xodimlar soni va transport vositalari miqdori kamroq tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalarini bajarish rahbarlardan birining zimmasiga yuklatiladi.
7. Mehnatni muhofaza qilish xizmati o‘z maqomiga ko‘ra tashkilotning asosiy xizmatlariga tenglashtiriladi va uning rahbariga bo‘ysunadi hamda tashkilotning faoliyati tugatilgan taqdirda bekor qilinadi.
8. Mehnatni muhofaza qilish xizmatining mutaxassislari lavozim yo‘riqnomasiga binoan ularning majburiyatlari jumlasiga kiritilmagan boshqa ishlarni bajarishga jalb qilinishi mumkin emas.
9. Tashkilotlarda mehnat faoliyati bilan bog‘liq ravishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar va boshqa jarohatlanishlarni tekshirish va hisobini yuritish Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 6-iyundagi 286-sonli qarori bilan tasdiqlangan Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi nizomga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
10. Xodimlar o‘z kasblari va ish turlari bo‘yicha belgilangan tartibda o‘qishlari, ularning bilimlari sinovdan o‘tkazilishi va ularga yo‘l-yo‘riq berilishi kerak.
11. Xodimlarning mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha bilimlarini sinovdan o‘tkazish Mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash to‘g‘risidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 272, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshiriladi.
12. Har bir kasb va ish turlari uchun mehnat muhofazasi bo‘yicha yo‘riqnomalar Mehnat muhofazasi bo‘yicha yo‘riqnomalarni ishlab chiqish to‘g‘risidagi nizomga (ro‘yxat raqami 870, 2000-yil 7-yanvar) muvofiq ishlab chiqiladi hamda tashkilot xodimlarini va ish joylarini ushbu yo‘riqnomalar bilan ta’minlash tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklatiladi.
13. Tashkilotlar GOST 17.2.3.02-78 “Tabiatni muhofaza qilish. Atmosfera. Sanoat korxonalari zararli moddalarining yo‘l qo‘yiladigan chiqarishlarini o‘rnatish qoidalari” bo‘yicha xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, xodimlarga ta’sir qilish xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasi va kelgusidagi oqibatlari to‘g‘risida to‘liq va xolisona ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.
14. Ish joylaridagi ishlab chiqarish muhiti hamda xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishlab chiqarish muhitining fizik, kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim o‘lchovi natijalari, shuningdek mehnat sharoitlarini attestatsiya qilish orqali belgilanishi kerak.
15. Yangi zararli moddalar paydo bo‘lishiga yoki xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarganda, xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari to‘g‘risidagi ma’lumotlarga tashkilot rahbari tomonidan tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.
17. Lavozim yo‘riqnomalariga muvofiq, xavfli moddalar bilan bajariladigan ishlarni, balandlikda, ifloslangan havo va suv muhitida, yuqori harorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlarni, bug‘ va suv isitish qozonlari, yuk ko‘tarish mexanizmlari, bosim ostida ishlaydigan rezervuarlar, elektr qurilmalarga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq ishlarni hamda tegishli tarmoq tarif-malaka ma’lumotnomasiga muvofiq boshqa xavfli ishlarni bajarishni nazarda tutuvchi kasblar o‘ta xavfli kasblar ro‘yxatiga, mazkur vazifalarni bir martalik topshiriq asosida bajarilishini nazarda tutuvchi ishlar o‘ta xavfli ishlar ro‘yxatiga kiritilishi zarur.
18. O‘ta xavfli ishlarni bajarish faqat belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan hujjat (naryad-ruxsatnoma)ga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
19. Barcha xodimlar o‘ta xavfli ishlarni bajarish topshirig‘ini olishdan oldin, mehnat muhofazasi bo‘yicha yo‘l-yo‘riq olishlari va ishlarni xavfsiz bajarish usullarini o‘zlashtirishlari shart.
20. O‘ta xavfli ishlarni rejalashtirish, tashkillashtirish va xavfsiz bajarish belgilangan talablarga muvofiq amalga oshirilishi uchun tashkilot rahbariyati javobgardir.
21. Xodimlar xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan jamoaviy va yakka tartibdagi himoya vositalari bilan himoyalangan bo‘lishi lozim.
22. Jamoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari ishlab chiqarish xonalari va ish joylaridagi barcha xodimlarga ta’sir qilgan taqdirda qo‘llanilishi zarur hamda tashkilot binolarini qurish yoki rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi shart.
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining havo muhitini normallashtirish vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo harorati va namligini bir xil me’yorda saqlash va boshqalar);
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining yorug‘ligini normallashtirish vositalari (yoritish asboblari, yorug‘likdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);
shovqindan, tebranishdan, elektr va statik toklar urishidan hamda qurilmalar yuzasini yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari;
24. Xodimlar Qurilish, qurilish-montaj va ta’mirlash-qurilish korxonalari xodimlari uchun maxsus kiyim, maxsus poyabzal va yakka tartibda himoyalanishning boshqa vositalarini bepul berishning namunaviy normalari (ro‘yxat raqami 2224, 2011-yil 10-may) muvofiq maxsus kiyim, maxsus poyabzal va boshqa yakka tartibdagi himoyalanish vositalari bilan ta’minlanishi lozim.
25. Yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydalanadigan xodimlar ularni qo‘llash, himoya xususiyatlari va amal qilish muddati to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishi kerak.
yakka tartibdagi himoya vositalarini qo‘llash va ulardan to‘g‘ri foydalanish ustidan doimiy nazoratni amalga oshirish;
xavfli va zaharli moddalar bilan ishlashda foydalanilgan yakka tartibdagi himoya vositalarini dezinfeksiya qilish, bir marta qo‘llaniladigan vositalar bundan mustasno.
27. Zaharli moddalar bilan ishlashda teri kasalliklarining oldini olish uchun profilaktik pasta va mazlardan foydalanish zarur.
28. Tashkilotlarda tanlov o‘tkazilishi lozim bo‘lgan kasblar va mutaxassisliklar ro‘yxati bo‘lishi lozim.
29. Xodimlar va ishlab chiqarish uchastkalarining rahbarlari tegishli tarmoq tarif-malaka ma’lumotnomasiga muvofiq zarur ma’lumotga va ish tajribasiga ega bo‘lishi kerak.
30. Bosim ostida va boshqa o‘ta xavfli ishlarda ishlovchi xodimlar maxsus kurslarda tayyorgarlikdan o‘tganligini tasdiqlovchi hujjatga ega bo‘lishi shart.
31. O‘n sakkiz yoshdan kichik shaxslarning mehnati qo‘llanishi taqiqlanadigan noqulay mehnat sharoitlari ishlari ro‘yxatiga (ro‘yxat raqami 1990, 2009-yil 29-iyul) muvofiq, o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar zararli va noqulay mehnat sharoiti mavjud bo‘lgan ishlarga qabul qilinmasligi lozim.
32. Ayollar mehnatidan foydalanish to‘liq yoki qisman taqiqlanadigan mehnat sharoiti noqulay bo‘lgan ishlar ro‘yxatiga (ro‘yxat raqami 865, 2000-yil 5-yanvar) muvofiq, ayollar zararli va noqulay mehnat sharoiti mavjud bo‘lgan ishlarga qabul qilinmasligi kerak.
33. Xodimlarni ishlab chiqarish jarayonida qatnashishga qo‘yish oldidan quyidagilar tekshirilishi zarur:
ish joyining mazkur Qoidalarda belgilangan sanitariya va gigiyena, xavfsizlik talablariga, shuningdek shovqin va tebranishga, shamollatish va isitishga qo‘yiladigan talablarga muvofiqligi;
xodimning mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha bilimlarini sinovdan o‘tkazish, unga yo‘l-yo‘riq berish va salomatligini nazorat qilish davriyligiga amal qilinganligi;
34. Tashkilotlarda xodimlarning salomatligini nazorat qilish Xodimlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizom (ro‘yxat raqami 2387, 2012-yil 29-avgust) asosida amalga oshirilishi lozim.
35. Tashkilot rahbariyati kasaba uyushmasi qo‘mitasi va sog‘liqni saqlash muassasasi bilan birgalikda har yili davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi lozim bo‘lgan xodimlarning ro‘yxatini tuzishi hamda xodimlarning tibbiy ko‘rikdan o‘tishini ta’minlashi zarur.
36. Tibbiy ko‘riklar tashkilotga tibbiyot xizmati ko‘rsatuvchi davolash-profilaktika muassasalari tomonidan, agar ular bo‘lmagan taqdirda tashkilot joylashgan joydagi hududiy davolash-profilaktika muassasasi tomonidan o‘tkaziladi.
37. Tibbiy ko‘rikdan o‘tishdan yoki tibbiy komissiyalarning tekshiruvlar natijasida bergan tavsiyalarini bajarishdan bo‘yin tovlagan xodimlarni ish beruvchi ishga qo‘ymaslikka haqlidir.
38. Tashkilot rahbariyati o‘z xodimlarining majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘z vaqtida o‘tishi uchun va majburiy tibbiy ko‘rikdan o‘tmagan shaxslarni ishga qo‘yish natijasida fuqarolarning sog‘lig‘iga yetkazilgan zararli oqibatlar uchun javobgar bo‘ladilar.
40. Tashkilot ish hududidagi havoning harorati, nisbiy namligi va harakatlanish tezligi GOST 12.1.005-88 “Ish hududining havosi. Umumiy sanitariya-gigiyenik talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
havoning harorati, nisbiy namligi va harakatlanish tezligi ish joylaridagi ortiqcha issiqlik, bajarilayotgan ishning og‘irlik darajasiga ko‘ra toifasi va yil mavsumini hisobga olgan holda belgilanishi;
ishlab chiqarish, sanitariya-maishiy, xomashyo va tayyor mahsulotni saqlash xonalarining yorug‘ligi QMQ 2.01.05-98 “Tabiiy va sun’iy yoritish. Loyihalashtirish me’yorlari”ga muvofiq bo‘lishi hamda mehnat sharoitlarini yaratish uchun yetarli yorug‘lik kuchini ta’minlashi;
yoritish asboblari chang to‘planishiga imkoniyat bermaydigan konstruksiyaga ega bo‘lishi, shuningdek singan taqdirda uning parchalari sochilib ketmasligi uchun yopiq bo‘lishi.
42. Noqulay omillar ta’siriga qarshi himoya tadbirlarini amalga oshirishda samarali havo almashinuvi tizimini QMQ 2.04.05-97 “Isitish, ventilatsiya va konditsionerlash” talablariga muvofiq tashkil qilish lozim.
43. Ishlab chiqarish, sanitariya-maishiy, xomashyo va tayyor mahsulotni saqlash xonalarini gigiyenik jihatdan toza saqlash va xodimlarning shaxsiy gigiyenasiga qo‘yiladigan talablar tegishli normativ hujjatlarda belgilangan qoidalarga muvofiq bo‘lishi lozim.
44. Tashkilot maydonlari va binolarining joylashuvi QMQ II 89-80 “Sanoat tashkilotlarining bosh plani” talablariga mos bo‘lishi kerak.
45. Tashkilotda transport vositalari va piyodalarning tashkilot hududida harakatlanish chizmasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi hamda tashkilotga kirish va chiqish joylari hamda ish joylarining ko‘rinarli qismiga osib qo‘yilishi zarur.
46. Tashkilot maydonlari ko‘kalamzorlashtirilgan va suv quyish quvurlari tarmoqlari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. Maydonlardagi o‘tish joylari mustahkam yopqichlar, suv oqib ketadigan inshootlar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
48. Qishki mavsumda yo‘laklar va o‘tish joylari qordan tozalanib, qum sepilgan hamda binolarning tomlari qordan, karnizlari esa muzdan tozalab turilishi zarur.
49. Yo‘lovchilar uchun mo‘ljallangan yo‘laklar va tashkilotga kirish joyi tekis, kengligi kamida 1,5 m bo‘lib, yon tomonlari devorcha va to‘siqlarga ega bo‘lishi kerak.
50. Tashkilot hududida har kuni tozalab va dezinfeksiya qilib turiladigan axlat tashlanadigan idishlar bo‘lishi shart.
51. Tashkilotning hududi chegara bo‘ylab to‘silgan va uning hududiga begonalarning kirishi cheklangan va nazorat ostiga olingan bo‘lishi lozim.
52. Ishlab chiqarish binolari va inshootlari QMQ 2.09.02-85 “Ishlab chiqarish binolari” talablariga, yordamchi binolar va xonalar QMQ 2.09.04-98 “Tashkilotlarning ma’muriy va maishiy binolari” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
53. Ishlab chiqarish binolari va inshootlari hamda yordamchi binolar va xonalardagi havoning harorati, nisbiy namligi va harakatlanish tezligi GOST 12.1.005-88 “Ish hududining havosi. Umumiy sanitariya-gigiyenik talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
54. Muntazam ishlashga mo‘ljallangan xonalarning pollariga yog‘och to‘shamalar va panjaralar yotqizilgan bo‘lishi, mazkur pol to‘shamalari zararli moddalar, ishlab chiqarishdagi kirlar va changlardan yengil tozalangan bo‘lishi zarur.
55. Binoning transport vositalari kirish joylarida darvozalar va signal asbob-uskunalari o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.
56. Darvoza tavaqalari darvozaning yopiq va ochiq holatida maxsus moslamalar bilan mustahkam tutib turilgan bo‘lishi kerak.
57. Transport vositalarining binoga kirishi uchun darvoza eni foydalanilayotgan transport vositalari enidan ortiq bo‘lishi, darvozalarning balandligi transport vositalarining balandligidan kamida 0,2 m ortiq bo‘lishi zarur.
58. Tashkilotlarda binolar va inshootlardan foydalanish holatini muntazam kuzatish tashkil etilgan bo‘lishi kerak.
59. Barcha ishlab chiqarish binolari va inshootlari bir yilda kamida ikki marta (bahorgi va kuzgi mavsumda) tashkilot rahbari tayinlagan komissiya tomonidan texnik ko‘rikdan o‘tkazilishi lozim. Texnik ko‘rik xulosalari aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha tadbirlar va ularni amalga oshirish muddatlari ko‘rsatilgan dalolatnomalar bilan rasmiylashtirilishi zarur.
60. Xodimlar uchun xavf tug‘diruvchi halokat tusidagi buzilishlar tezda bartaraf etilishi kerak. Bunda xavfli hududlardagi ish jarayoni halokat bartaraf etilgunga qadar to‘xtatib turilishi va u erdagi xodimlar xavfsiz joyga ko‘chirilishi kerak.
61. Tashkilotning ishlab chiqarish xonalari va omborxonalari yong‘indan xabar beruvchi va yong‘inni bartaraf etuvchi avtomatik qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
62. Kirish va chiqish yo‘llari turli jismlar va asbob-uskunalar bilan to‘sib qo‘yilmasligi kerak. Evakuatsiya chiqish yo‘llarining barcha eshiklari binodan chiqish yo‘nalishi bo‘yicha ochilishi zarur.
63. Ish joylarida, xonalarda va tashkilot hududida shovqin va tebranishning darajasi SanQvaM 0120-01 “Ish joylarida shovqinning yo‘l qo‘yilgan darajasining sanitariya me’yorlari”, SanQvaM 0122-01 “Ish joylarida umumiy va lokal tebranishning sanitariya me’yorlari”, GOST 12.1.003-89 “Shovqin. Umumiy xavfsizlik talablari” va GOST 12.1.012-90 “Tebranma. Umumiy xavfsizlik talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
64. Ish joylarida shovqin va tebranish darajasi muntazam nazorat qilib turilishi kerak. Agarda u belgilangan me’yorlardan yuqori bo‘lsa, uni pasaytirish uchun quyidagi tadbirlar qo‘llanishi lozim:
detallarning zarbali harakatlarini zarbasiz harakatlarga, ilgarilama-qaytma harakatlarni aylanma harakatlarga o‘zgartirish;
shovqinli uskunalarni (parraklar, kompressor) to‘silgan xonalarda yoki ishlab chiqarish xonalaridan tashqariga joylashtirish;
tebranish manbalarini (elektr dvigatellar, parraklar va boshqalar) poldan va binoning boshqa konstruksiyalaridan izolatsiyalangan mustaqil poydevorlarda yoki maxsus hisoblab chiqilgan amortizatorlarga o‘rnatish.
65. Shovqinni texnik vositalar bilan bartaraf etish imkoni bo‘lmasa, eshitish a’zolarini yakka tartibdagi himoya vositalari va shovqinga qarshi kaskalardan foydalangan holda himoyalash kerak.
66. Shamollatish va isitish tizimi QMQ 2.04.05-97 “Isitish, shamollatish va konditsionerlash” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
67. Oqimli shamollatishlarni tashqi havo tizimidan olish erdan kamida 2 m balandlikda bajarilishi kerak.
68. O‘tish joylarida joylashgan isitish jihozlari o‘tish yo‘laklarining kengligiga qo‘yilgan talablarni buzmasligi zarur.
69. Ish joylaridagi havo harorati yengil jismoniy ishda 21 °C, o‘rtacha og‘ir ishda 17 °C va og‘ir ishda 16 °C dan past bo‘lmasligi kerak.
70. Xodimlarning isinishi uchun mo‘ljallangan xonalardagi havo harorati 22 °C dan kam bo‘lmasligi kerak.
71. Xodimlarning isinishi uchun mo‘ljallangan xonalargacha bo‘lgan masofa binolarda joylashgan ish joylaridan 75 m dan va bino tashqarisidagi ish joylaridan 150 m dan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
72. Suv ta’minoti va kanalizatsiya tizimi QMQ 2.04.01-98 “Binolarning ichki suv quvuri va kanalizatsiyasi” talabiga mos kelishi zarur.
73. Ichimlik suvi O‘zDSt 950-2011 “Ichimlik suvi. Gigiyenik talablar va sifatini nazorat qilish” talablariga muvofiq bo‘lishi, uning harorati 8 °C dan 20 °C gacha bo‘lishi kerak.
74. Ichimlik suvidan foydalanish uchun suv quvuriga ulangan favvorachalar o‘rnatilishi yoki maxsus idishlarda qaynatilgan suv bo‘lishi lozim.
75. Tashkilot hududi va ishlab chiqarish xonalarini tabiiy va sun’iy yoritish QMQ 2.01.05-98 “Tabiiy va sun’iy yoritish” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
76. Yoritish vositalari toza va soz holatda bo‘lishi zarur. Yorug‘lik tushuvchi oynalar har yili kamida ikki marotaba tozalanishi lozim.
78. Sun’iy yoritish umumiy va birlashgan tizim orqali amalga oshirilishi zarur. Birgina mahalliy yoritishni qo‘llash taqiqlanadi.
79. Tashkilot hududi va ishlab chiqarish xonalarida yoritish vositalarining ko‘zni qamashtirishidan saqlash choralari ko‘rilgan bo‘lishi kerak.
80. Ish joylari va xonalarda portlash xavfi bo‘lgan gaz va chang konsentratsiyasi yig‘ilib qolish ehtimoli mavjud bo‘lsa, elektr yoritish tizimi xonadan tashqarida o‘rnatilishi kerak.
81. Xavflilik darajasi yuqori bo‘lgan xonalarda kuchlanishi 36 V dan yuqori bo‘lmagan ko‘chma elektr yoritqichlar ishlatilishi kerak. Uskunalar va inshootlar (bunkerlar, quduqlar, bug‘lantirish kameralari, tunnellar va boshqalar)ning ichki sirtini yoritish uchun ishlatiladigan ko‘chma elektr yoritqichlarning kuchlanishi 12 V dan oshmasligi kerak.
82. Ko‘chirib yuriluvchi yoritqichlar shishali himoya qopqoqlari va metall to‘r bilan jihozlangan bo‘lishi lozim. Ushbu yoritqichlar va boshqa ko‘chirib yuriluvchi apparatlar uchun mis tolali egiluvchan elektr o‘tkazgichlar qo‘llanilishi zarur.
84. Avariya yoritqichlari boshqa yoritqichlardan turi, o‘lchami va maxsus tushirilgan belgilari bilan ajralib turishi va vaqti-vaqti bilan changdan tozalab turilishi lozim.
85. Avariya yoritish tarmoqlariga elektr energiya iste’molchilarining ulanishi taqiqlanadi. Avariya yoritilishlarining sozligi har chorakda kamida bir marta tekshirilishi zarur.
86. Tashkilotlarning maishiy bino va xonalari ShNQ 2.09.04-09 “Tashkilotlarning ma’muriy va maishiy binolari” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
87. Kiyim almashtirish xonalari, dushxonalarning o‘lchamlari, dush setkalari, oyoq vannalari, bet-qo‘l yuvgichlar, ichimlik suvi ta’minoti qurilmalari, hojatxonalar va boshqa maishiy xona va jihozlarning soni smenadagi eng ko‘p xodimlar soni hisobga olingan holda belgilanishi zarur.
88. Dushxonalar va hojatxonalardagi tarnovlar, kanallar, traplar, pissuarlar va unitazlar muntazam ravishda tozalanishi, yuvilishi va dezinfeksiya qilinishi lozim.
89. Barcha maishiy imoratlar ozoda saqlanishi, muntazam dezinfeksiya qilinishi va sutkaning qorong‘i paytida yoritilgan bo‘lishi kerak.
90. Tashkilot faoliyati atrof tabiiy muhitning (havo, tuproq, suv havzalari) ifloslanishiga va zararli omillarning tegishli normalardan ortiq darajada tarqalishiga olib kelmasligi lozim.
91. Tashkilotlarda ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda atrof tabiiy muhitni oqova suvlar, shamollatish tizimi chiqindilari va boshqa chiqindilar bilan ifloslanishi ehtimolini istisno etadigan sharoitlar ta’minlanishi lozim.
92. Tashkilotlarda chiqindilarni yig‘ish uchun atrofi o‘ralgan maxsus joy ajratilishi va chiqindilar uchun maxsus idishlar bilan ta’minlanishi kerak. Ushbu idishlar chiqindilar bo‘shatilganda xlorli ohak eritmasi bilan dezinfeksiya qilinishi va yuvilishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
93. Xodimlarning ish vaqti, shu jumladan qisqartirilgan ish vaqti, dam olish va tanaffuslar vaqti tashkilot tomonidan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlariga muvofiq belgilanadi.
(93-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
nazorat-o‘lchov asboblarini, avariyalarga qarshi himoya qurilmalarini hamda axborotni qabul qilish, qayta ishlash va uzatish vositalarini qo‘llash;
tezkor va germetik ishlaydigan berkituvchi va tartiblovchi armaturalarni hamda xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini chegaralovchi vositalarni qo‘llash;
portlashning oldini olish va yong‘indan himoyalanishga doir texnik va tashkiliy tadbirlarni amalga oshirish zarur.
95. Ishlab chiqarishda gaz xavfi bor ishlarni bajarish faqat belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan hujjat (naryad-ruxsatnoma)ga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
96. Bug‘ va issiq suv quvurlarini qurish va ulardan foydalanish jarayonlarida yong‘in va portlash xavfi bor muhitning ruxsat etilgan chegarasi haqida xabar beruvchi va qurilmani xavfsiz tarzda to‘xtatib qo‘yadigan yoki jarayonni xavfsiz holatga o‘tkazadigan avtomatik himoya tizimi rejalashtirilishi lozim.
97. Quvurlarni yotqizish loyiha hujjatlari QMQ 2.04.07-99 “Issiqlik tarmoqlari” hamda QMQ 3.05.03-00 “Issiqlik tarmoqlari” talablarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi.
98. I toifali quvurni yer ostida bitta kanalda boshqa texnologik quvurlar bilan birga yotqizish taqiqlanadi.
99. Quvurlarni yarim o‘tish kanallariga yotqizishda kanal balandligi yuqoriga kamida 1,5 m, izolatsiyalangan quvurlar oralig‘idagi kenglik kamida 0,6 m bo‘lishi kerak.
100. Quvurlarni o‘tish tonnellari (kollektorlar)ga yotqizishda tonnellar (kollektor)lar balandligi kamida 2 m, izolatsiyalangan quvurlar oralig‘idagi kenglik kamida 0,7 m bo‘lishi shart.
101. Boshqarish armaturalari (jihozlar) joylashgan uchastkalarda tonnel kengligi o‘rnatilgan armaturalar (jihozlar)ga xizmat ko‘rsatishga qulay bo‘lishi zarur.
102. Tonnellarda bir nechta quvurlar yotqizilishi hollarida ularning o‘zaro joylashishi quvurlarni ta’mirlash hamda alohida bo‘laklarini almashtirish uchun qulay bo‘lgan holatda joylashtirilishi zarur.
103. Yer osti quvurlariga xizmat ko‘rsatish kameralarining zinapoya yoki shu kabi moslama (skoba) bilan jihozlangan kamida ikkita qopqoqli lyuklari bo‘lishi shart.
104. O‘tish kanallarida zinapoya yoki shu kabi moslama (skoba)lar bilan jihozlangan kirish lyuklari bo‘lishi shart. Lyuklar orasidagi masofa kamida 300 m, bir nechta quvurlarni yotqizish hollarida esa kamida 50 m bo‘lishi zarur.
105. Kirish lyuklari, shuningdek quvurlarning barcha oxirgi nuqtalarida, trassaning burilish joylarida hamda armaturalar o‘rnatilgan uchastkalarda ko‘zda tutilishi zarur.
106. Trassalarni yotqizishda suv yig‘iladigan chuqurliklarning paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaslik zarur.
107. Armaturalar xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash uchun qulay joylarga o‘rnatilishi zarur. Zarur joylarda zinapoyalar o‘rnatilishi va maydonchalar bo‘lishi lozim.
109. Ishlab chiqarish jarayonlarini rejalashtirishda, tashkillashtirishda va olib borishda yong‘in va portlash xavfsizligi GOST 12.1.004-91 “Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablari” va GOST 12.1.010-90 “Portlash xavfi. Umumiy talablari”ga muvofiq ta’minlanishi lozim.
110. Belgilangan tartibda sinovdan o‘tkazilmagan yong‘in va portlash xavfi mavjud hamda toksik xususiyatlarga ega bo‘lgan moddalar va materiallarni ishlab chiqarishda qo‘llash taqiqlanadi.
111. Ishlab chiqarish binolari va xonalarining portlash jihatidan xavflilik darajalari loyiha tashkiloti tomonidan ShNQ 2.01.19-09 “Bino, xona va tashqi qurilmalarni portlash, yong‘in va yong‘in xavfliligi toifalarini aniqlash”ga muvofiq har bir holat uchun alohida aniqlanishi kerak.
112. Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda yong‘inlar, portlashlar, avariyalar, zaharlanishlar sodir bo‘lishi ehtimolini istisno etadigan sharoitlar ta’minlanishi lozim.
113. Ishlab chiqarish binolari va xonalari dastlabki yong‘inni o‘chirish vositalari bilan ta’minlangan bo‘lishi shart.
114. Shamollatish tizimi yong‘indan darak beruvchi signalizatsiya bilan birlashtirilgan bo‘lishi lozim.
115. Yong‘in suv manbai yo‘laklari hamda yong‘inni o‘chirish vositalariga boradigan yo‘laklar doimo bo‘sh bo‘lishi kerak.
116. Yong‘in va portlash xavfi mavjud bo‘lgan uskunalar va ish joylarida ochiq olovdan foydalanishni taqiqlovchi hamda alangalanuvchi va portlovchi moddalar bilan ishlashda ehtiyotkorlikka rioya qilish zarurligi to‘g‘risida ogohlantiruvchi belgilar bo‘lishi zarur.
117. Aralashganida portlovchi modda hosil qilishi mumkin bo‘lgan gazlarni umumiy kollektorga chiqarish taqiqlanadi.
118. Ishlab chiqarish amalga oshiriladigan bo‘limlarda tamaki mahsulotlarini iste’mol qilish taqiqlanadi.
119. Xodimlar bilan yong‘in xavfsizligi bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazilishi va ularga yong‘inning oldini olish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar berilishi kerak.
120. Tashkilotlarda elektr qurilmalarini o‘rnatishda va ulardan foydalanishda Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan texnik foydalanish qoidalari (ro‘yxat raqami 1383, 2004-yil 9-iyul) hamda Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan foydalanishda texnika xavfsizligi qoidalari (ro‘yxat raqami 1400, 2004-yil 20-avgust) talablariga rioya qilinishi kerak.
121. Elektr energiyasidan foydalanadigan tashkilotlarda tashkilot rahbarining buyrug‘i bilan muhandis-texnik xodimlardan elektr xavfsizligi uchun mas’ul xodim tayinlangan bo‘lishi va bu xodim elektr xavfsizligi bo‘yicha tegishli malaka guruhiga ega bo‘lishi shart.
122. Elektr xavfsizligi uchun mas’ul xodim kuchlanishi 1000 V va undan yuqori bo‘lgan elektr uskunalarga xizmat ko‘rsatishi uchun elektr xavfsizligi bo‘yicha V malaka guruhiga, kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan elektr uskunalarga xizmat ko‘rsatish uchun esa IV malaka guruhiga ega bo‘lishi talab etiladi. Mas’ul xodim davriy ravishda va o‘rnatilgan tartibda tashkilotda tuzilgan elektr xavfsizligi bo‘yicha komissiyada sinovdan o‘tishi shart.
elektr qurilma va tarmoqlarda rejali ta’mirlash ishlari hamda profilaktik sinovlarning belgilangan muddatlarda o‘tkazilishini;
himoya vositalari va yong‘inga qarshi jihozlar mavjudligi hamda ularning o‘z vaqtida sinovdan o‘tkazib turilishini ta’minlashi kerak.
124. Elektr toki o‘tkazuvchi qismlar, taqsimlovchi qurilmalar, apparatlar va o‘lchash asboblari, shuningdek turli saqlovchi qurilmalar, rubilniklar va boshqa ishga tushiruvchi apparatlar va moslamalar faqat yonmaydigan asoslarda montaj qilinishi lozim.
125. Yuqori namlik va issiqlik ajralib chiquvchi xonalarda elektr yoritqichlar namlikdan, elektr dvigatellari esa, suyuqlik sachrashidan himoyalangan bo‘lishi shart.
127. Ishlab chiqarish binolari va maishiy xonalarda qo‘llaniluvchi lyuminessent yoritqichlar yopiq holda, namlik va chang o‘tkazmaydigan maxsus armaturada bajarilishi lozim.
128. Kabellar va elektr simlarning izolatsiyasi, tashqi birikmalar, elektr tokidan himoyalovchi erga ulangan simlar, elektr dvigatellarning ishlash rejimi ko‘rikdan o‘tkazilishi va o‘lchash asboblari orqali tekshirib turilishi kerak.
129. Elektr apparatlari va agregatlarining nollash va erga ulash simlari butunligi kamida 6 oyda bir marta tekshirilishi, tekshirish natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtirilishi zarur.
kuchlanishi 380 V undan yuqori bo‘lgan o‘zgaruvchan tok hamda 440 V va undan yuqori bo‘lgan o‘zgarmas tokda ishlovchi barcha elektr qurilmalari;
nominal kuchlanishi 42 V dan yuqori, lekin 380 V dan past bo‘lgan o‘zgaruvchan tok va 110 V dan yuqori, lekin 440 V dan past o‘zgarmas tokda ishlovchi yuqori xavfli tashqi qurilmalar.
131. Nominal kuchlanishi 42 V gacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tokda va 110 V gacha bo‘lgan o‘zgarmas tokda ishlaydigan elektr qurilmalarini nollash yoki erga ulash talab etilmaydi, metall konstruksiyaga o‘rnatilgan nazorat kabellari, kuch kabellarining metall qobiqlari hamda portlash xavfi bo‘lgan xonalardagi elektr qurilmalar, payvandlash transformatorining ikkilamchi cho‘lg‘amalari bundan mustasno.
133. Changlarning statik elektr razryadlaridan alangalanib ketmasligi uchun uskunalarning g‘iloflari, asosiy vallari va havo quvurlari erga ulangan bo‘lishi lozim.
134. Havo quvurlarining filtrlari mayda katakli metall to‘r bilan o‘ralgan va to‘r erga ulangan bo‘lishi lozim.
135. Tashkilotning bino va inshootlari yashin qaytargichlar o‘rnatilgan holda to‘g‘ridan to‘g‘ri yashin urishidan himoyalangan bo‘lishi zarur. Yashin qaytargichlar har yili bahorgi mavsumda tekshirib turilishi, aniqlangan nosozliklar bartaraf etilishi lozim.
136. Bug‘ va issiq suv quvurlarini qurish QMQ 3.01.02-00 “Qurilishda xavfsizlik texnikasi” talablariga rioya qilingan holda amalga oshirilishi kerak.
137. Issiqlik tarmoqlari quvurlarining yangisini qurish, amaldagilarini kengaytirish va qayta ta’mirlash ishchi chizmalari, ishlab chiqarish loyihalari QMQ 3.01.03-97 “Issiqlik tarmoqlari” va mazkur Qoidalar talablariga rioya qilishi kerak.
138. Issiqlik tarmoqlarini qurish buyurtmachi va ekspluatatsiya qiluvchi tashkilotlarning texnik nazorati ostida o‘tkaziladi.
Texnik nazorat funksiyasiga tasdiqlangan loyiha bo‘yicha bajarilgan ishlarni qabul qilish, ishning sifati, qo‘llanilayotgan materiallar va jihozlarning muvofiqligi nazorat qilish kiradi.
139. Yer qazish ishlarini yer osti kommunikatsiyalari (elektr kabellari, telefon aloqalari kabellari, gaz o‘tkazgich, issiqlik va suv o‘tkazgich hamda kanalizatsiya tarmoqlari) egalari bilan kelishgan yoki ularning ruxsatini olgan holda bajarilishi lozim.
Yer qazish ishlarini bajarish joyi ishonchli to‘siqlar bilan to‘silishi, 5 m uzoqlikda transport harakatlanadigan tarafga, boshqa hamma taraflarga balandligi 1,5 m bo‘lgan ogohlantiruvchi belgilar qo‘yilishi kerak.
Tungi vaqtlarda ish joyi projektorlar yoki kamida 2 m balandlikda joylashtirilgan ko‘chma elektr chiroqlari bilan yoritilishi kerak.
Elektr simlari rezina himoya qobiqli, elektr chiroqlarda esa metall setkali saqlagich bo‘lishi zarur.
140. Elektr simlari yer ostidan o‘tkazilgan joylarda lom, kerki, belkurak va bolg‘alardan foydalanish taqiqlanadi.
141. Yer qazish ishlarini olib borishda gaz hidi aniqlangan xollarda tezkorlik bilan ish to‘xtatiladi va darhol xodimlar xavfli ish joyidan, gaz hidini paydo bo‘lish sabablari bartaraf etilguniga qadar olib chiqib ketilishi kerak.
142. Tik devorli kotlavan va transheya qazishda nurab ketmaslik va odamni bosib qolmasligi uchun mustahkamlash moslamalari quyilishi kerak.
143. Transheya va kotlovanlarning mustahkamlovchi moslamalarsiz tik devorlar va qiyaliklari holati yuzasidan tizimli kuzatuv olib borilishi kerak.
144. Kotlovan va transheyalarga suyanchiqli narvon yoki qadab quyiladigan zinapoyalar bilan tushish lozim.
145. Odamlar va transport vositalari harakat qiladigan joylarda qazilgan kotlovan va transheyalar to‘silgan bo‘lishi shart.
To‘siqlarga ogohlantiruvchi yozuv va belgilar, tungi vaqtlarda signalli yoritish o‘rnatilishi kerak.
146. Transheya chetidan tuproq tushmasligi uchun, tuproqni transheya chetidan 0,5 m masofaga qo‘yilishi lozim.
147. Elektr isitgichlar bilan qizdiriladigan uchastkalar to‘siqlar bilan to‘silgan, ogohlantiruvchi signallar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Kunning qorong‘i vaqtlarida isitiladigan maydon yoritilishi kerak. To‘siq va isitiladigan uchastkani oraliq masofasi 3 m dan kam bo‘lmasligi kerak.
148. Tabiiy namlikdagi tuproqni elektr bilan qizdirishda 380 V kuchlanishdagi elektr tokini qo‘llashga ruxsat etiladi.
150. Transformatordan tortilgan vaqtinchalik elektr liniyalari qizdiriladigan uchastkalarda himoya qobiqli o‘tkazgich simlardan tortilib, erdan kamida 0,5 m balandlikda moslamaga mahkamlab qo‘yish lozim.
151. Elektr jihozlarining sozligini, izolatsiya qilingan simlarni yaroqliligini har kuni jihozlar va simlar ko‘rilgandan so‘ng tekshirilishi kerak.
152. Tuproqni bug‘ yoki ochiq olov bilan qizdirganda xodimlarni kuyib qolish va zaharlanishdan muhofaza qilish choralarini ko‘rib qo‘yish lozim.
153. Yerni qaziydigan mashina bilan tuproq ishlarini bajarishda xodimlarni oldindan mustahkamlanmagan joyga tuproqni tushirish taqiqlanadi.
155. Transheyalarni qayta ko‘mish ishlari izolatsiya va qurilish-montaj ishlari to‘liq tugatilgandan keyin bajarilishi lozim.
156. Qayta ko‘mish ishlari loyihada boshqa ko‘rsatmalar berilmagan bo‘lsa, bo‘shliqni urib-urib, 20 sm qalinlikda qatlam qatlam qilib o‘tkazilishi lozim:
157. Kanal va kameralarda suvni pasaytirish oldin qurilmalarini o‘chirilgandan keyin yer osti sizot suvlari yo‘qligini ko‘zdan kechirish kerak.
158. Transheya qazimasdan quvur qismlarini yotqizish va (quvurlarga) futlyarlar kiydirish uchun teshish, bosish va gorizontal tarzda qazish usullari tsentrator foydalanilgan holda bajarilishi kerak.
159. Yer osti ishlarining rahbarlari ish boshlanishidan oldin ish uchastkasining geologik va gidrogeologik sharoitlari bilan tanishtirilgan bo‘lishi zarur. Avariya yuz berishi mumkin bo‘lgan sharoit yuzaga kelganda, darhol tegishli choralar ko‘rilgunga qadar ish to‘xtatilishi lozim. Har bir uchastkada avariyani bartaraf etish uchun zarur asboblar, materiallar zaxirasi, o‘t o‘chirish va boshqa vositalar hamda ularni qo‘llash bo‘yicha ko‘rsatmalar bo‘lishi zarur.
160. Yer osti ishlab chiqarishini vaqtincha mustahkamlash texnologik kartasi (mustahkamlash pasporti)ga muvofiq o‘tkaziladi, geologik va gidrologik shartlar o‘zgarganda texnologik karta ham qayta ko‘rib chiqilishi lozim.
161. Yer osti ishlari davri davomida ishlab chiqarishni mustahkamlash holati yuzasidan va loyihada ko‘rsatilgan sharoitlar bilan uchastkadagi geologik va gidrogeologik sharoitlar muvofiq bo‘lishi kerak.
o‘rnatilgan to‘sgichlar, uning mexanizmlari va moslamalari mustahkam o‘rnatilganligi dalolatnoma bilan qabul qilingandan keyin foydalanish lozim;
barqaror bo‘lmagan, bo‘sh tuproqlarni qazilma boyliklar qazib olinadigan joylarning tepa qismiga vaqtinchalik mustahkamlagichlar bilan mahkamlash lozim;
sochilib ketadigan tuproqlarni nurab ketmasligi uchun to‘sgichlar gorizontal maydonlarga, tuproq qiyaligining barqarorligi shart-sharoitlaridan kelib chiqib belgilanishi kerak;
to‘sgichlarni surish faqat smena ustasi yoki ishlab chiqaruvchi nazorati ostida amalga oshirilishi kerak.
163. Ag‘darilib ketishi mumkin bo‘lgan vagonchalardan foydalanilganda, ularni o‘zi ag‘darilib ketmasligi uchun tirgaklar qo‘yilishi lozim.
164. Qazish ishlari bajarilayotgan joyda vagonchani bir vaqtni o‘zida ham qo‘lda, ham mexanizatsiyalashgan holda sudrash va siljitishga yo‘l qo‘yilmaydi. Qo‘l bilan vagonchani siljitayotganda, vagonchaning oldingi devoriga xabar beruvchi signalizatsiya tizimi o‘rnatilishi kerak.
165. Shaxta va tunnelning o‘tish joylari payvandlash va boshqa ishlardan ajralib chiqadigan zararli moddalarni so‘rib oluvchi shamollatish uchun qurilma bilan ta’minlanishi kerak.
166. Quvurlarni gorizontal bukishda xodimlarni bu joyda quvurning diametri 1200 mm dan, uzunligi 40 m kam bo‘lmagan hollarda ruxsat etiladi.
Quvurlarning ichida xodimlarning ish bajarish uchun bo‘lishi bir soatdan oshmasligi, ish sikllari o‘rtasidagi oraliq vaqti 30 daqiqadan kam bo‘lmasligi zarur. Uzunligi 10 m va undan oshiq suv quvurlari 10 m3/s miqdorda toza havo beruvchi ogohlantiruvchi shamollatish qurilma bilan ta’minlanishi zarur.
ish joyi yaxshi yoritilgan, poli tekis, asbob-uskunalar va dastgohlar ishga to‘liq yaroqli bo‘lishi kerak;
tokarlik, yo‘nadigan, metallga ishlov beradigan, teshadigan, quvurni kesadigan dastgohlar ishonchli va qattiq mustahkam o‘rnatilgan bo‘lishi kerak;
dastgohlarning aylanadigan qismi shesternalari, shkivlari, vallari va golovkalari qoplama yoki g‘ilof bilan to‘silgan bo‘lishi kerak;
verstak (dastgoh)lar, iskanja taxtakachlar, qisqich moslamalar va boshqa jihozlar mustahkam joylashtirilgan bo‘lishi kerak;
168. Xodim ishlov berayotgan buyum va materiallarni dastgohga mustahkamlashi lozim. Metallni kesishda qachov va kreysmeysel bo‘yni qo‘lga nisbatan 15 — 20 mm yuqori bo‘lishi kerak. Kesilayotgan metall iskanja taxtakachda qattiq mustahkamlanishi kerak; metallni kesishda metall parchalari xodimning oyog‘ini shikastlamasligi uchun ehtiyot choralari ko‘rilishi kerak.
169. Quvurlarni yoki po‘latni keskanda qo‘l barmoqlarini kesish yo‘nalishi yoniga qo‘ymaslik kerak. Po‘latning chetini kesganda xodimning tanasini kesib ketmasligiga ehtiyot choralari ko‘rilishi lozim.
Detalni arralashni boshlashdan oldin chilangar egov va arrani qo‘l dastasi ishonchli mustahkamlanganligini va ishlov beriladigan detalni iskanja taxtakachga mustahkam o‘rnatilganligini tekshirishi kerak.
Yaroqsiz kleщa va gaykalarni buraydigan klyuchlar bilan ishlash, kleщalar gubkasini tagiga metalldan taglik qo‘yish va quvurlarni kesadigan kleщni qo‘lga kiyib olish taqiqlanadi.
170. Charxda ishlovchi xodim oynali qo‘l bilan ushlab foydalaniladigan himoya qalqonchasiga ega bo‘lishi kerak. Dasta bilan toshning yuza qismi o‘rtasidagi oraliq 3-4 mm bo‘lishi kerak. Tosh tekis yuzaga ega bo‘lishi kerak. Saqlovchi qalqoncha bo‘lmaganda charxlash vaqtida ko‘zoynak taqish zarur bo‘ladi.
171. Qoplamasiz, himoya qalqonchasiz yoki maxsus ko‘zoynaksiz nosoz charxda ishlash, shuningdek charx toshining yon tomonlari yuzasiga charxlash taqiqlanadi.
172. Charx ishlayotgan vaqtda uni yonidan to‘siqlarni olib qo‘yish, ta’mirlash va tozalash taqiqlanadi.
173. Shesternalari, shkivlari, tasmalari va shpindellari to‘silmagan parmalashlash dastgohlarida ishlash taqiqlanadi. Shpindel yiqilib ketmasligi uchun qarama-qarshi yuk qo‘yilishi kerak.
174. Machtani ko‘tarish va o‘rnatish, katta diametrli quvur va armaturalarni montaj qilish, kameralar, kanallar, nasos stansiyalarining jihozlari va materiallarini berish bo‘yicha barcha ishlar mas’ul xodim rahbarligida o‘tkazilishi kerak.
175. Takelaj moslamalari yordamida og‘ir yuklarni gorizontal holda boshqa joyga ko‘chirish mas’ul xodim yoki brigadirning rahbarligida SanQvaM № 0141-03 “Ishlab chiqarish muhiti, mehnat jarayonini og‘irligi va zo‘riqib ishlash xavfli omillari va zararliligi ko‘rsatgichlari bo‘yicha mehnat sharoitlarining gigiyenik tasnifi talablarini inobatga olgan holda o‘tkazilishi shart.
176. Qurilish-montaj uchastkasiga kelib tushayotgan takelaj jihozlari (qo‘l bilan ilinadigan va uzatma kichkina ilgichlar, domkratlar, yuk ko‘taradigan eng sodda g‘altakli qurilmalar, po‘lat simli arqonlar, kanop ipdan to‘qilgan yo‘g‘on arqonlar va h.) inventar raqamiga ega bo‘lishi kerak va raqamlangan maxsus takelaj daftariga kiritilishi lozim.
177. Rezervuarlar, apparatlar, quduqlar va drenajli kanallarni ko‘zdan kechirish, tozalash hamda ta’mirlash ishlari naryad bo‘yicha o‘tkazilishi kerak.
178. Rezervuarlar ichida, shuningdek drenajli kanallar va quduqlarda ishlayotgan har bir xodim bajarayotgan ishiga muvofiq yakka tartibda himoyalanish vositalari bilan ta’minlanishi kerak.
179. Rezervuarlar, quduqlar ichida bajariladigan ishlarda xodimlar himoya kamarlari va arqonlarini majburiy qo‘llagan holda o‘tkazilishi kerak. Himoya kamarlari yelka bilan bog‘lanadigan tasmali arqonni mustahkam bog‘lash uchun mo‘ljallangan temir halqali bo‘lishi lozim. Himoya kamarlarini yelka bilan bog‘lanadigan tasmalarsiz qo‘llash taqiqlanadi.
180. Gaz xavfi bo‘lgan har qanday ishlarni bajarishdan oldin protivagazni zich yopilganligi tekshirilishi lozim.
Protivogazni kiygandan keyin gofrirli shlangni uchi qo‘l bilan qattiq qisiladi. Agar shunday holatda nafas olish imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, protivogaz ishlatishga yaroqli hisoblanadi.
181. Quduqni ko‘zdan kechirish qopqog‘i po‘latdan yasalgan uzunligi 500 mm, diametri 10 mm li maxsus ochqich bilan ochiladi. Qopqoqni qo‘l bilan (ochqichsiz) ochish taqiqlanadi, qopqog‘i ochiq quduqlarning og‘ziga vaqtinchalik temir panjara va ishonchli to‘siqlar qo‘yilishi, tungi vaqtlarda bunday joylar yaxshi yoritilgan bo‘lishi lozim.
182. Rezervuar, drenajli kanallar va quduqlarga ishlash uchun tushishdan oldin ular tabiiy yoki sun’iy shamollatish qurilmasi bilan shamollatilishi, gazni aniqlash asbobi bilan gazlangan yoki gazlanmaganligi aniqlanishi kerak.
183. Gazni gugurt yoqish yoki zajigalka bilan yoqib aniqlash qat’iyan taqiqlanadi. Har qanday holatda shamollatishni samaraliligini ishning boshlanishi oldidan havoni takroriy tekshirish orqali aniqlanadi.
184. Rezervuar va quduqlar ichida ishlar to‘liq yo‘l-yo‘riqdan o‘tgan, kamida 2 ta xodim tomonidan amalga oshirilishi lozim.
Yaqinida odamlar bo‘lmagan joylarda, gaz bo‘lish ehtimoli yuqori bo‘lgan rezurvuarlar yoki quduqlarda kamida 3 ta xodim tomonidan amalga oshirilishi kerak.
185. Rezervuar va quduqning ichidagi xodim o‘zini yomon his qila boshlasa, tashqaridagi xodimlarga arqonni tortib signal berishi kerak, kuzatuvchi tezlik bilan uni ish joyidan chiqarib olish uchun choralar ko‘rishi kerak.
186. Rezervuarlar, kanallar va quduqlarda bajariladigan ishlarda band bo‘lgan xodimlar har 20 daqiqada tashqarida 10 daqiqa tanaffus qilishlari shart.
187. Gaz ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan rezervuarlarni va quduqlarni shamollatish uchun xodimlar tashqariga tanaffuslarga chiqishlari lozim.
188. Xodimlarga rezervuar, drenajli kanallar va quduqlarda havoning harorati 50 °C dan ortiq bo‘lganda ishlashga ruxsat etilmaydi. 40° — 50 °C haroratli havoda xodimlarning rezervuar, drenajli kanallar va quduqlarda ishlash vaqti 20 daqiqadan oshmasligi lozim.
189. Rezervuarlar, kanallar va quduqlarda 200 mm dan oshiq suv bo‘lganda harorat 50 °C dan kam bo‘lsa, ishlash taqiqlanadi.
190. Bug‘ va issiq suvlarni haydovchi nasos stansiyalarining uskunalarini ishlatish tezkor (navbatchi) va ta’mirlash xodimlari tomonidan amalga oshirilishi kerak.
uskunalar va boshqa texnik jihozlar nosoz holga kelganda kundalik, o‘rta va kapital ta’mirlash ishlarini o‘tkazish;
uskunalarni ishlatishni ishlab chiqaruvchi tashkilotning yo‘riqnomasi talablari asosida ishlab chiqilgan yo‘riqnomalarga muvofiq tashkil qilish;
bug‘ va issiq suvlarni haydovchi stansiyalar tizimini ishlatishda texnologik rejimlarga rioya qilish;
194. Nasos agregatlarini ishlatish jarayonida har chorakda kamida bir marta moydan namuna olinishi va kimyoviy tahlil qilinishi kerak.
195. Elektr kimyoviy himoya vositalarini tanlash inshootlarning joylashish sharoitlarini va ularning metallariga nisbatan muhitning korroziyali faolligi haqidagi ma’lumotlarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
196. Quvur va aloqa kabellarini birgalikda himoya qilishda quvurlardan kabel qobig‘iga tok o‘tishining oldini olish uchun ventil qurilmasi potensial tekislovchi elektr tutashtirgichlar bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
197. Anodli ertutashtirgich va protektorlarni o‘rnatish, solishtirma qarshiligi eng kam bo‘lgan, tuproqning muzlash chuqurligidan pastda ko‘zda tutilishi kerak. Drenaj kabelining anodli ertutashtirgich joyi tanituvchi belgi bilan ko‘rsatilishi lozim.
198. Bug‘ va issiq suv quvurlari obyektlaridan foydalanish jarayonida ichki korroziya (zanglash) belgilari aniqlanganda, uning sabablarini aniqlash, korroziyani to‘xtatish va oldini olish choralari ko‘rilishi zarur.
199. Barcha nazorat-o‘lchov punktlaridagi yer osti metall inshootlarining korroziya holatini nazorat qilish zarur.
200. “Inshoot — er” potensiallar farqini o‘lchash uchun yiliga ikki marta quyidagilar amalga oshirilishi lozim:
201. Pnevmatik vositalar GOST 12.2.010-75 “SSBT Qo‘lda foydalaniladigan pnevmatik mashinalar Xavfsizlikning umumiy talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
202. Kompressordan foydalanganda uning barcha aylanuvchi va harakatlanuvchi qismlari o‘ralgan bo‘lishi kerak.
203. Kompressor bilan ishlovchi xodimlar uning ishlash tartibi va unga xizmat ko‘rsatishni bilishlari shart.
204. Kompressorda bosimni nazorat qilish uchun saqlash qopqoqlari va manometr o‘rnatilib, ular har kuni tekshirib turilishi lozim.
205. Pnevmatik asboblar qopqoqlari mustahkam berkitilishi va yopiq holatda havo o‘tkazmasligi kerak. Ularning sozligi mas’ul xodim tomonidan tekshirilishi kerak.
206. Pnevmatik bolg‘acha orqaga urish minimal bo‘lishi uchun moslangan bo‘lishi kerak. Pnevmatik asbobdan faqatgina u ishchi holatga keltirilganda, havo o‘tishi mumkin.
207. Asbobga rezina shlangni ulash siqilgan havo berish yo‘q vaqtda amalga oshiriladi. Bosim ostida shlangni chiqarish taqiqlanadi. O‘rmon va havozada ishlaganda zaxira va almashuvchi vositalardan foydalaniladi, tayyorlovchi asbob va boshqa materiallar maxsus qutiga solinadi.
208. Pnevmatik asbobni yoqqanda qopqoq tez ochilib, yopilishi va yopiq holatda havo o‘tkazmasligi kerak.
209. Pnevmatik asbob uchun egiluvchan shlangdan foydalanish kerak. Shikastlangan shlangdan foydalanish ta’qiqlanadi.
210. Shlangni pnevmatik asbobga birlashtirish nippel shtutser va xomut yordamida bajariladi. Ingichka simdan foydalanish taqiqlanadi. Pnevmatik asbobga havo shlangini ulash joyi quvur hamda shlang qo‘shilgan joyda havo o‘tkazmasligi kerak.
212. Shlangni magistral va asbobga ulashda yopiq berkitilgan armaturalardan foydalaniladi. Shlang shunday joylashishi kerakki, transport tekkanda uzilmasligi kerak.
214. Pnevmatik asbob berilishdan oldin uni berayotgan shaxs tomonidan kuzdan kechiriladi. Uni ishlatish jarayonida har kuni tozalanib turilishi kerak. Pnevmatik asbob 6 oyda 1-marta yuvib tozalanadi. Shikastlangan joylari almashtiriladi.
216. Uskunalarni zarur texnik holatda saqlab turish uchun unga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash, rejaviy-profilaktik ta’mirlashning bajarilishi va ta’mirlash ishlarining sifatini yaxshilash bo‘yicha choralar ko‘rilishi zarur.
217. Texnologik jarayonda qo‘llaniladigan asosiy asbob-uskunalarni kapital va joriy ta’mirlash tashkilot tomonidan ishlab chiqiladigan va tasdiqlanadigan dasturga muvofiq amalga oshirilishi kerak.
218. Kapital va joriy ta’mirlash dasturlarida ta’mirlashni o‘tkazish uchun mas’ul shaxslar, shuningdek ta’mirlash ishlarini bajarish tartibi va xodimlarning xavfsizligini ta’minlash choralari belgilanishi lozim.
219. Ta’mirlash ishlarini o‘tkazishda bajariladigan ishlarning texnologik ketma-ketligi aks ettirilgan ta’mirlash hujjatlari rasmiylashtirilgan bo‘lishi va ularda quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatilishi kerak:
220. Pudratchi tashkilotlar tomonidan bajariladigan ta’mirlash, qurilish va montaj ishlari naryad-ruxsatnoma bilan rasmiylashtirilishi lozim.
221. Barcha hollarda ta’mirlash ishlarini bajarish tartibi va usullari bosh muhandis yoki uning o‘rinbosari bilan kelishilishi kerak.
222. Ta’mirlash ishlari tashkilot rahbari tomonidan tayinlangan mas’ul xodim rahbarligi va nazorati ostida bajarilishi lozim.
223. Ta’mirlash ishlari bajariladigan hudud to‘silgan va u erda xavfsizlik belgilari o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.
224. Ta’mirlash ishlarini boshlashdan oldin unda ishtirok etadigan barcha xodimlar ta’mirlash ishlarini tashkil etish loyihasi bilan tanishtirilishi va ularga ta’mirlash ishlarini bajarish paytida xavfsizlik choralariga rioya qilish bo‘yicha yo‘l-yo‘riq berilishi zarur.
225. Ta’mirlash jarayonida yechib olingan agregatlar, detallar va metall konstruksiyalar yig‘ishtirib qo‘yilishi lozim.
226. Ta’mirlash paytida ish joylari, yo‘llar va zinapoyalarni turli buyumlar bilan to‘sib qo‘yish taqiqlanadi.
227. Qismlarga ajratish bilan bog‘liq ta’mirlash ishlari amalga oshiriladigan kompressorlar boshqa barcha texnologik quvurlar va o‘tkazgichlardan uzib qo‘yilishi lozim.
228. Sig‘imlar, bunkerlar va boshqa chuqur joylarda ishlayotgan xodim mahkamlangan qutqaruv arqoniga ega bo‘lishi, arqonning ikkinchi uchi tashqariga chiqarilgan va kuzatuvchi nazorati ostida bo‘lishi kerak.
230. Havoza va taxta to‘shama o‘rnatishning imkoni bo‘lmasa, xodimlar balandlikda ishlash uchun ehtiyot kamarlari va arqonlardan foydalanishlari shart. Ehtiyot kamarlari va arqonlar mahkamlanadigan joylar konstruksiyalarda oldindan belgilab qo‘yilgan bo‘lishi lozim.
231. Ta’mirlash ishlarini balandlikda bajarganda, asbob-uskuna va materiallarni maydoncha qirg‘og‘iga qo‘yish yoki erga tashlash taqiqlanadi. Asbob-uskunalarni saqlash va tashishda maxsus sumka yoki qutilardan foydalanish zarur.
232. Qizigan uskunaning ichiga kirgan holda ta’mirlash ishlarini olib borishga uskuna shamollatilib, ichidagi gazlar butunlay chiqarib yuborilgandan va undagi harorat kamida 40 °C gacha pasaytirilgandan so‘ng ruxsat etiladi.
233. Materiallarni uskunaning ish maydonchasiga uzatish mexanizatsiyalashgan bo‘lishi va tushib ketmaydigan usulda bajarilishi kerak.
234. Yoritish chiroqlarini ta’mirlash ishlarida faqat 12 V kuchlanishdagi ko‘chma lampalar, portlashdan himoyalangan akkumulyatorli chiroqlardan foydalanish kerak.
235. Yoritish maqsadida mash’ala, gugurt, kerosinli fonarlar, shamchiroqlardan foydalanish taqiqlanadi.
236. Asbob-uskunalarni ta’mirlash va sozlash ishlari maxsus o‘qitilgan va yo‘l-yo‘riq berilgan, tegishli bilim va malakaga ega xodim tomonidan amalga oshirilishi kerak.
237. “Yoqilmasin, odamlar ishlayapti!” deb yozilgan yozuvni olib tashlash, xavfsizlik texnikasi bo‘yicha talablar qo‘yiladigan ishlar bajarilgandan so‘ng uskunani ishga tushirish, faqat mas’ul xodim ruxsati bilan amalga oshirilishi lozim.
238. Ta’mirlash ishlari tugagach, barcha keraksiz konstruksiyalar, asbob-uskunalar, materiallar va chiqindilar ish joyidan olib ketilishi, to‘siqlar, saqlovchi moslamalar o‘z joyiga o‘rnatilishi kerak.
239. Ko‘zdan kechirish yoki ta’mirlash uchun yer ostidagi bug‘ va issiq suv quvurlarini ochishda, kotlovan ishlash uchun ochiq va bo‘sh bo‘lishi kerak.
240. Transheya va kotlovanlar yon bag‘ri qiyaligi o‘rnatilgan me’yorlarga muvofiq belgilanishi lozim.
241. Agar ish jarayonida transheya devorlarida tuproq uyumi ag‘anab tushish xavfini keltiruvchi yoriqlar paydo bo‘lsa, u holda xodimlar uni darhol tashlab chiqishlari va tuproq buzilishiga qarshi transheya devorlarini mustahkamlash, qiyalikni oshirish uchun tuproqni kesish va boshqa shu kabi choralar qabul qilishlari kerak.
242. To‘la ochish uchun moslanmagan ekskavator cho‘michidan quvur o‘tkazgich shikastlanishining oldini olish uchun quvurning yuzi va yon tomonidagi tuproq 0,15 — 0,20 m masofagacha yumshatilishi zarur.
243. Yer ishlari olib borilayotgan joylarda elektr kabeli, suv o‘tkazgich magistrallari, gaz o‘tkazgich va boshqa noma’lum yer osti kommunikatsiyalari aniqlanganda, ishlarni to‘xtatish va kommunikatsiya egasini chaqirish zarur. Zarbli asboblardan foydalanish taqiqlanadi va keskin urilishlarga yo‘l qo‘ymasdan, belkurakdan foydalanish lozim.
244. Agar bug‘ va issiq suv quvurlarini ochayotganda yoki uni ta’mirlash jarayonida bug‘ va issiq suvning oqib chiqishi paydo bo‘lsa, ishlarni to‘xtatish, ekskavator dvigateli va bug‘ va issiq suv chiqishi yaqinidagi mexanizmlarni to‘xtatish va xodimlarni xavfli hududdan chiqarish lozim.
Sodir bo‘lgan voqea haqida rahbariyatga va dispetcherga xabar berish hamda avariya brigadalarini chaqirib o‘t o‘chirish vositalarini tayyor holga keltirish kerak.
245. Quvur o‘tkazgichning yuk ko‘taruvchi mexanizmlar yordamida ko‘tarilgan holatda qoldirilishi taqiqlanadi.
246. Magistral va texnologik o‘tkazgich quvurlarda katushkani (quvur bo‘lagi, g‘altak) olovsiz metod bilan kesishda, daydi toklardan elektr uchquni hosil bo‘lishining oldini olish uchun shuntirlovchi tutashtirgichni montaj qilish zarur.
247. Bug‘ va issiq suv quvurlarini ko‘mishdan oldin, ishlarning xavfsiz olib borilishiga javobgar shaxs transheyada odam yo‘qligiga ishonch hosil qilishi kerak.
248. Ta’mirlanayotgan bug‘ va issiq suv quvurlari uchastkasida quvur yuzasigacha 0,8 m dan kam bo‘lgan qalinlikdagi tuproq uyumi qatlamini hosil qiluvchi joydan buldozerning o‘tishi taqiqlanadi.
249. Odamlar o‘tish joylarida yoki transport vositalari yo‘llarida transheya qaziganda, tegishli joylarda to‘siqlar va xavfsizlik belgilari o‘rnatilishi, tungi vaqtlarda esa yorug‘lik xavfsizlik signali o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
250. Bug‘ va issiq suv quvurini kotlovanga markazlashtirilgan holda tushirib joylash yoki uni ko‘tarish ishlari bo‘yicha barcha operatsiyalarni master yoki brigadirning bevosita rahbarligi ostida o‘tkazish lozim.
252. Quvurlarga izolatsiya qoplamasini qoplash mexanizatsiyalashgan usullar bilan bajarilishi kerak.
Izolatsiya qoplashni qo‘lda bajarishga faqat izolatsiya qoplamasining shikastlangan qismini ta’mirlashda yoki ish hajmi uncha ko‘p bo‘lmaganda amalga oshiriladi.
253. Quvurlarni transheyaga tushirish bo‘yicha ishlarni boshlashdan oldin kanatlar, bloklar, tormoz qurilmalari, quvur yotqizgichlarning holatlarini va po‘lat sochiqlarning yumshoq qamrab olinganligini tekshirish zarur. Po‘lat sochiqlar soz bo‘lishi, xavfsizlik me’yorlariga mos kelishi kerak.
254. Ish boshlanguniga qadar mas’ul xodim barcha ta’mirlash brigadalarini shaxsan kuzatib, xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya etilishini ta’minlaydi. Bosim va kuchlanish bo‘lgan uskunalarda ta’mirlash ishlarini olib borish taqiqlanadi.
255. Magistral issiqlik tarmoqlarini ta’mirlashda foydalanadigan mashina va mexanizmlar barqaror holatda o‘rnatilgan va mustahkamlangan bo‘lishi kerak.
256. Ish joyiga kirishdan oldin gaz chiqishi xavfi bo‘lishi sababli, bu joy sinchiklab tekshiriladi. Gaz aniqlanganda, u bartaraf etilib keyin takroriy tekshiruv o‘tkaziladi. Kutilmaganda gaz chiqishi sodir bo‘lganda, uni darhol bartaraf etish va xodimlarni xavfli hududdan olib chiqish zarur.
257. Gazlangan muhitda ishlaganda rangli metalldan qilingan bolg‘achalar, kuvaldalar va boshqa asbob-uskunalar qo‘llaniladi. Qora metalldan tayyorlangan vosita va asboblar o‘ralgan bo‘lishi va zarb xususiyatini o‘tkazmasligi kerak. Qachovning kesadigan qismi, elektrparmalash va boshqa o‘tli uchqun chiqaradigan elektr asboblaridan foydalanish gazlangan muhitda taqiqlanadi.
258. Payvandlash ishlarini boshlashdan oldin gaz mavjudligi va havoga gaz tarqalganligi tekshiriladi. Havodagi kislorod hajmi 20,5% dan kam bo‘lmasligi kerak. Tekshirishga olinadigan havoni yomon ventelatsiya qilinadigan joydan olinadi.
259. Gazni solishtirma og‘irligi yengil bo‘lganligi sababli tekshirish uchun ish joyining yuqori qismidan olinadi. Havodan yengil bo‘lgan gaz uchun (tabiiy gaz,koks va boshqa) havo yuqori zonadan olinadi. Havodan og‘ir bo‘lgan gaz uchun (propan, butan) pastki zonadan olinadi.
260. Kamera(tunnel)dagi payvandlash ishlari vaqtida havo aylanishi yaxshi holatda bo‘lishini ta’minlash kerak. Payvandlash va boshqa ishlarni bajarishda gazlangan muhit (atmosfera)da yonuvchi vositalarni qo‘llash taqiqlanadi.
261. Jihozlar va quvurlarni demontaj qilish bilan bog‘liq ta’mirlash ishlarini bajarish jarayonida qolgan uzellar va jihozlar elementlarini chidamliligini ta’minlab, davomli tarzda operatsiyalar o‘tkaziladi. Quvurlarning qolgan uchastkalari va jihozlarning qolgan elementlarining yaroqliligi va mustahkamligi yuzasidan muntazam kuzatuv olib borilishi kerak.
262. Ish bajarilayotgan joyda elektr simlarini o‘tkazishda izolatsiyalangan simlardan foydalanish va ularni ishonchli joylarga kamida 2,5 m balandlikka osib qo‘yish xodimlarning tepasidan 3 m va o‘tish joylarining tepasidan 5 m balandlikda joylashishi kerak. Yerdan, poldan yoki qatlamdan 2,5 m dan kam balandlikda joylashgan elektr simlari quvurlarga solinishi yoki korobalar (qoplama) bilan qoplanishi kerak.
263. Flanetsli ulanishlar boltlari kiygiziladigan teshiklarining mos kelishini tekshirish faqat maxsus moslamalar bilan bajarilishi lozim. Bu ishlarni barmoq bilan bajarish taqiqlanadi.
264. Issiqlik quvurlarini ta’mirlash ishlarini boshlashdan oldin ruxsat beruvchi sex, uchastka masteri (smena, sex boshlig‘i) ish joyini ta’mirlash ishlarini xavfsiz o‘tkazishni ta’minlash uchun quyidagilarni amalga oshirishi lozim:
ta’mirlanadigan issiqlik tarmog‘ining har ikkala tomonidan zulfin va ventillarni taqsimlagichdan quvurgacha, drenaj tomonidan, aylanib o‘tadigan joylarni qulflanadigan zanjir bilan berkitish.
265. “Ochmang, odamlar ishlayapti!” deb yozilgan plakatlarni ta’mirlash uchun belgilangan issiqlik tarmog‘ining o‘chiriladigan qismlari tarafidagi zulfinlar va ventillarga yozib qo‘yilishi lozim.
266. Ta’mirlash uchun zarur bo‘lmagan elektr toki olib kelingan simlarini uzib, saqlagichlari olib qo‘yilishi zarur.
267. O‘chiruvchi zulfin va ventillarni ishga ruxsat berishdan oldin zarur berkitish imkoni bo‘lmagan hollarda, issiqlik tarmog‘ining ta’mirlanayotgan uchastkasi ajratilib, quvurni bekitish uchun maxsus tiqin bilan yopib qo‘yilishi kerak. Tiqinning qalinligi quvurning ishchi muhitidagi (bug‘ va suvning) bosimiga muvofiq bo‘lishi kerak. Tiqinni ko‘rinib turadigan dumi bo‘lishi va yuqorisidan yaqqol ko‘rinadigan qilib o‘rnatilishi kerak
268. Ishlarni tashkil etishga mas’ul xodim quvurda bosim mavjud bo‘lmaganda zulfin va ventillarni mahkam yopilganligini shaxsan tekshirishi kerak. Quvurda bosim mavjud bo‘lganda ta’mirlash ishlarini bajarish taqiqlanadi.
269. Suv va issiqlik zaxni qochirishda tushiriladigan armatura orqali bajarilib, quvurlarda bosimni tushirish gardishli vositalar yordamida istisno vaziyatlarda esa, drenaj qurilmalari yordamida amalga oshiriladi. Boltlarni bo‘shatish ish bajarayotgan xodimning qarama-qarshi tomonidan turib amalga oshirilishi lozim.
270. Kamera va tunnellarda og‘ir jihozlarni ta’mirlash ko‘taruvchi mexanizmlardan foydalanilgan holda amalga oshiriladi.
271. Magistral quvurlarni ta’mirlashda trassaga olib borilgan quvurlar transheyadan kamida 1 m masofaga tushirilishi kerak.
272. Qulflanuvchi armaturalarni montaj qilish ishlarini bajarish mas’ul xodim ishtirokida amalga oshiriladi.
273. Payvandlash ishlarini o‘tkazish joyi atmosfera chiqindilaridan kuchli shamol va quyosh nurlaridan himoyalangan ayvon, palatka va boshqa joylarda o‘tkaziladi. Jala vaqtida ishlayotgan barcha mexanizm va quvurlar o‘chirilib xavfsiz joyga olib o‘tilishi kerak.
274. Quvurlarni tushirish vaqtida uskuna va boshqa uning elementlari o‘z o‘rnida bo‘lishi kerak. O‘rnatilgan quvur, uzel va jihozlarni oxirigacha mahkamlanguniga qadar ishlatish taqiqlanadi.
275. Quvur va uskunalarni montaj qilish elektr toki kuchlanishini o‘chirgan holda amalga oshiriladi.
276. Gaz bilan bog‘liq barcha ishlar gaz xo‘jaligiga ixtisoslashgan ekspluatatsiya tashkilotlari kuchi bilan amalga oshiriladi.
277. Xodimlarni quvurlarni ichiga kirib, uni keraksiz narsalardan tozalash uchun faqat to‘g‘ri yo‘nalishdagi, uzunligi 150 m dan kam bo‘lmagan, diametri 800 mm bo‘lgan quvurlarga ruxsat etiladi. Uchastkaning quvurlarini ko‘rikdan o‘tadigan va tozalanadigan har ikkala oxiridan erkin chiqishi ta’minlanishi kerak. Uchastkada tarmoqlar mavjud bo‘lganda, boshqa quvurlar bilan birlashganda, u ishonchli tarzda o‘chirilishi kerak.
278. Quvurni ko‘rikdan o‘tkazish va tozalash ishlarida kamida 3 xodim qatnashib, ulardan ikkitasi ishlayotgan quvurni ikkala oxirida, bittasi ishlarni bajarilishini kuzatib turadi. Xodim quvurlarda ishlaganda tizzasiga maxsus moslama kiyadi, himoya kamari orqali quvurga kirish tomonidan oxirigacha kuzatuvda bo‘ladi.
279. Quvurning ichki sirtini korroziyadan tozalash ishlari maxsus loyiha asosida bajariladi. Quvur ichida bo‘lish vaqti 30 daqiqadan oshmasligi kerak.
280. Tashkilotlarni (sexlarni) loyihalashtirishda, qurishda (montaj qilishda) mazkur Qoidalarga amal qilish uchun javobgarlik tegishli ishlarni bajaruvchi tashkilotlar zimmasiga yuklatiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
281. Mansabdor shaxslar va xodimlar mehnatni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilmaganliklari uchun qonunchilik hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladilar.
(281-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
282. Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, Ichki ishlar vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi, O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi, “Sanoatgeokontexnazorat” davlat inspeksiyasi va “O‘zdavenergonazorat” inspeksiyasi bilan kelishilgan.