Oldingi tahrirga qarang.
(qaror nomi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Iqtisodiy sudlari tomonidan korporativ nizolarni hal qilishda qonun hujjatlarining to‘g‘ri va bir xilda qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida “Sudlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 47-moddasiga asoslanib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy iqtisodiy sudning Plenumi qaror qiladi:
(muqaddima O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
1. Sudlar ishtirokchilar o‘rtasida, ishtirokchilar bilan xo‘jalik shirkatlari o‘rtasida, shu jumladan aksiyadorlar o‘rtasida, aksiyador bilan aksiyadorlik jamiyati o‘rtasida xo‘jalik shirkatlari faoliyatidan kelib chiqadigan nizolarni hal qilishda O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (bundan buyon matnda FK deb yuritiladi), O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksi (bundan buyon matnda IPK deb yuritiladi), “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi, “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi, “Xo‘jalik shirkatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining qonunlari va boshqa qonun hujjatlarini qo‘llashlari lozim.
(1-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(2-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2015-yil 30-sentabrdagi 286-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
3. Xo‘jalik shirkatining ta’sis shartnomasini taraf sifatida imzolab, xo‘jalik shirkatini tashkil etish majburiyatini olgan yuridik va (yoki) jismoniy shaxs yoki ular tomonidan vakolat berilgan shaxs ushbu shirkatning muassisi (ta’sischisi) hisoblanadi.
(3-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Xo‘jalik shirkati qonunda belgilangan tartibda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilib, yuridik shaxs maqomini olganidan so‘ng unda o‘z ulushi (payi, hissasi)ga ega bo‘lgan yuridik va (yoki) jismoniy shaxs ushbu xo‘jalik shirkatining ishtirokchisi hisoblanadi.
(3-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
Aksiyadorlik jamiyati tomonidan joylashtirilgan aksiyalarni oluvchi yuridik va (yoki) jismoniy shaxs uning depo hisobvarag‘iga tegishli kirim yozuvi belgilangan tartibda kiritilgan paytdan e’tiboran ushbu jamiyatning aksiyadori hisoblanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
4. Sudlar e’tiborga olishlari lozimki, shaxsning xo‘jalik shirkatining ishtirokchisi (aksiyadori) ekanligini aniqlash uchun:
(4-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
mas’uliyati cheklangan va qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlardan ta’sis shartnomasi (agar muassislar soni ikki va undan ortiq bo‘lsa) va jamiyat ustavining belgilangan tartibda tasdiqlangan nusxasi;
Oldingi tahrirga qarang.
(4-bandning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
jamiyatning ustav fondidagi ulush ochiq kimoshdi savdosi orqali sotilganda kimoshdi savdosi natijalari haqidagi bayonnoma talab qilib olinishi lozim.
(4-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qaroriga asosan beshinchi va oltinchi xatboshilar bilan to‘ldirilgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(5-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2015-yil 30-sentabrdagi 286-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(6-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2015-yil 30-sentabrdagi 286-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
7. Sudlarning e’tibori jamiyat direktori, jamiyat boshqaruvi a’zolari, ishonchli boshqaruvchi hamda jamiyat o‘rtasida “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 79-moddasining sakkizinchi qismiga asosan tuzilgan shartnoma bo‘yicha yuzaga keladigan nizo jamiyat faoliyatidan kelib chiqsada, iqtisodiy sudga taalluqli emasligiga qaratilsin, chunki ushbu nizo mehnat munosabatlaridan kelib chiqadi. Xuddi shu qoida mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatning yakkaboshchilik asosidagi ijro etuvchi organi (direktor) hamda jamiyat o‘rtasida “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 39-moddasining ikkinchi qismiga asosan tuzilgan shartnoma bo‘yicha yuzaga kelgan nizolarga nisbatan ham qo‘llaniladi.
(7-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Agar aksiyador ayni vaqtda jamiyatning xodimi bo‘lib, mehnatga oid nizo yuzasidan iqtisodiy sudga murojaat qilgan bo‘lsa, bunday da’vo arizasi IPKning 311-moddasi talablaridan kelib chiqqan holda taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga o‘tkazilishi, agar da’vo arizasi ish yuritishga qabul qilingan bo‘lsa, ish materiallarini sudga taalluqliligiga ko‘ra fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga ko‘rib chiqish uchun o‘tkazish va iqtisodiy sud ishini yuritishni tugatish to‘g‘risida ajrim chiqarilishi lozim.
(7-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
8. Sudlar inobatga olishlari kerakki, mazkur toifadagi ishlar bo‘yicha IPKning 94-moddasida ko‘rsatilgan da’voni ta’minlash choralari qo‘llaniladi. Bunda da’voni ta’minlash choralari arz qilingan talablarga mos kelishi, ya’ni bevosita nizo predmetiga bog‘liq, da’vo talablariga mutanosib, sud hujjati ijrosini ta’minlash uchun kerakli va yetarli bo‘lishi lozim.
(8-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
9. Sudlarning e’tibori xo‘jalik shirkati zimmasiga uning boshqaruv organlari vakolatiga kiradigan majburiyat (masalan, ustav fondini (ustav kapitalini) ko‘paytirish yoki kamaytirish, shirkatning tashkiliy tuzilmasini tasdiqlash, ijroiya organini tuzish, uning rahbarini saylash (tayinlash va rahbarning vakolatlarini muddatidan ilgari tugatish)ni yuklash haqidagi da’vo talabi, ushbu majburiyat qonun hujjatlari bilan shirkat boshqaruv organining vakolatiga kiritilganligi sababli, rad etilishi lozimligiga qaratilsin.
(9-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qarori tahririda)
10. “Xo‘jalik shirkatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 19-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra shirkat ishlarini yuritish bo‘yicha bir yoki bir necha ishtirokchiga berilgan vakolatlar, asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, xususan vakolatli shaxs (shaxslar) o‘z vakolatlarini qo‘pol ravishda buzgan hollarda yoki uning (ularning) shirkat ishlarini yuritishga qobiliyatsizligi aniqlanganda, shirkatning bir yoki bir necha boshqa ishtirokchilarining talabiga binoan sud tomonidan tugatilishi mumkin. Sudning hujjati asosida shirkatning ta’sis shartnomasiga zarur o‘zgartishlar kiritiladi.
Sudlariga tushuntirilsinki, ishtirokchining vakolatini tugatish haqidagi da’vo arizasi bilan har qanday ishtirokchi (ishtirokchilar) u(lar)ning jamiyat ustav fondidagi ulushi hamda aynan ushbu masala bo‘yicha umumiy yig‘ilishi qarori mavjudligidan qat’i nazar, murojaat qilish huquqiga ega.
11. “Xo‘jalik shirkatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 22-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq shirkat ishtirokchilari biror-bir ishtirokchini qolgan ishtirokchilarning bir ovozdan qabul qilgan qaroriga ko‘ra va bunga asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, xususan ana shu ishtirokchi o‘z majburiyatlarini qo‘pol ravishda buzgan hollarda yoki uning shirkat ishlarini yuritishga qobiliyatsizligi aniqlanganda, shirkatdan sud tartibida chiqarib yuborishni talab qilishga haqlidirlar.
12. Sudlar ishtirokchilarning vakolatlarini tugatish, ishtirokchini shirkatdan chiqarish haqidagi nizolarini ko‘rish jarayonida mazkur ishtirokchining vakolatlarini shirkatning ta’sis hujjatlarini o‘rgangan holda aniqlashlari lozim. Bunda javobgarning (javobgarlarning) o‘z vakolatlarini qo‘pol ravishda buzganligi yoki uning (ularning) shirkat ishlarini yuritishga qobiliyatsizligini isbotlash da’vogar (da’vogarlar)ning majburiyati hisoblanadi.
13. Sudlar aksiyalarning hammasini yoki muayyan qismini aksiyadorlik jamiyati tomonidan qaytarib sotib olish majburiyatini yuklash haqidagi da’vo arizasi bilan faqat “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 40-moddasining birinchi qismida ko‘rsatilgan ovoz beruvchi aksiyaga ega bo‘lgan aksiyadorlar murojaat qilishga haqliligini nazarda tutishlari lozim.
Jamiyatni qayta tashkil etish, joylashtirilgan aksiyalarni yiriklashtirish, yirik bitim tuzish, jamiyat ustaviga ovoz beruvchi aksiya egasi bo‘lgan aksiyadorning huquqlarini cheklaydigan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish yoki yangi tahrirdagi ustavni tasdiqlash haqida aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi tomonidan qaror qabul qilishda, basharti aksiyador qayd etilgan masalalar bo‘yicha yoqlab ovoz bergan bo‘lsa yoxud bu masalalar bo‘yicha ovoz berishda uzrsiz sabablarga ko‘ra ishtirok etmagan bo‘lsa, aksiyadorning o‘ziga qarashli aksiyalarini qaytarib sotib olish majburiyatini jamiyatga yuklash haqidagi talabini qanoatlantirish rad etiladi.
Da’vogarning aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida qatnashmaganligining sabablarini aniqlashda, sudlar u yig‘ilishni o‘tkazish vaqti va joyi haqida qonunda belgilangan tartibda xabardor qilinganligini tekshirishlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
13.1. Sudlar shuni e’tiborga olishlari kerakki, aksiyadorning o‘ziga qarashli aksiyalarni qaytarib sotib olish to‘g‘risidagi talabini aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining tegishli qarori qabul qilingan kundan e’tiboran kechi bilan o‘ttiz kun ichida jamiyatga taqdim qilishlari kerak. Ushbu talab yozma shaklda berilishi va unda aksiyadorning yashash manzili (joylashgan manzili) hamda u qaytarib sotib olinishini talab qilayotgan aksiyalar soni ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Bunda qayd etilgan o‘ttiz kunlik muddat nizoni sudgacha hal etish muddati hisoblanishini nazarda tutish lozim. Sudlar bunday da’volarni ko‘rish jarayonida aksiyador tomonidan talabnoma jamiyatga qaror qabul qilingan kundan e’tiboran o‘ttiz kun ichida yuborilganligini tekshirishlari lozim. Agar talabnoma ushbu muddat ichida yuborilgan bo‘lmasa, da’vo bo‘yicha ish yuritish IPK 110-moddasining 8-bandiga asosan tugatilishi lozim.
(13.1-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
“Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 41-moddasining to‘rtinchi qismiga ko‘ra o‘ttiz kunlik muddat tugaganidan so‘ng jamiyat qaytarib sotib olish talabini qo‘ygan aksiyadordan aksiyalarni o‘n kun ichida sotib olishi shart.
Sudlar e’tiborga olishlari kerakki, o‘n kunlik muddatni hisoblash aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining tegishli qarori qabul qilingan kundan e’tiboran o‘ttiz kun o‘tganidan so‘ng boshlanadi.
Agar hal qiluv qarorini qabul qilish paytida mazkur bandning birinchi va ikkinchi xatboshilarida ko‘rsatilgan muddatlar o‘tmagan bo‘lsa, aksiyalarni qaytarib sotib olish haqidagi majburiyatni yuklash to‘g‘risidagi da’vo talabi, jamiyat tomonidan majburiyatni bajarish muddati kelmaganligi sababli, rad etilishi lozim. Ushbu asos bilan da’vo talabining rad etilganligi, majburiyatni bajarish muddati kelgach, da’vogarning ayni da’vo talabi bilan sudga qaytadan murojaat qilishiga to‘sqinlik qilmaydi.
13.2. Sudlar shuni e’tiborga olishlari lozimki, aksiyalarni qaytarib sotib olish to‘g‘risidagi da’voni qanoatlantirishda sotib olishga ajratiladigan mablag‘larning umumiy summasi aksiyadorlarda o‘zlariga qarashli aksiyalarni qaytarib sotib olishni talab qilish huquqi vujudga kelishiga sabab bo‘lgan qaror qabul qilingan kundagi jamiyat sof aktivlari qiymatining o‘n foizidan oshib ketishi mumkin emas, bundan jamiyatning o‘zgartirilishi holatlari mustasno. Shu munosabat bilan aksiyalarni qaytarib sotib olish haqidagi majburiyatni yuklash to‘g‘risidagi talabni ko‘rishda sudlar nazarda tutishlari kerakki, bunday da’vo talabi faqat jamiyat sof aktivlari qiymatining o‘n foizidan oshmagan miqdorda qanoatlantirilishi mumkin, bundan jamiyatning o‘zgartirilishi holatlari mustasno.
14. “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 60-moddasining to‘qqizinchi qismiga ko‘ra, agar aksiyador uzrli sabablarga ko‘ra aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida ishtirok etmagan yoki bunday qaror qabul qilinishiga qarshi ovoz bergan bo‘lsa, u aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida qabul qilingan qaror ustidan sudga shikoyat qilishga haqlidir.
Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida ishtirok etmagan aksiyador tomonidan aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida da’vo arizasi berilganda, sudlar da’vogar mazkur yig‘ilishda ishtirok etmaganligining sababini aniqlashlari, yig‘ilishda ishtirok etilmaganligining sababi uzrli deb topilganda esa umumiy yig‘ilish qarorining qonuniyligini tekshirishlari, bunday sabablar uzrli deb topilmaganda esa da’voni qanoatlantirishni rad etishlari lozim.
Sudlar shuni e’tiborga olishlari kerakki, yig‘ilishda ishtirok etib, nizoli masala yuzasidan qabul qilingan qarorni yoqlab ovoz bergan shaxs ushbu qarorni haqiqiy emas deb topish haqida sudga murojaat qilganda, uning talabini qanoatlantirish rad etilishi lozim, aksiyadorning aldash, zo‘rlik, qo‘rqitish ta’sirida ovoz berganligi holatlari bundan mustasno.
Oldingi tahrirga qarang.
14.1. Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining qarori u qonunchilikka zid bo‘lgan va (yoki) umumiy yig‘ilish qonunchilik va jamiyat ustavida belgilangan tartibni buzgan holda o‘tkazilgan hollardagina, haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
(14-bandning 14.1-kichik bandi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
14.2. Jamiyat ishtirokchilarining umumiy yig‘ilish qarori bitim hisoblanmasligi sababli umumiy yig‘ilish qarorini haqiqiy emas deb topish bilan bog‘liq ishlarni ko‘rishda FKning bitimlarga oid normalarni qo‘llashga yo‘l qo‘yilmaydi.
(14-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qaroriga asosan 14.2-kichik bandi bilan to‘ldirilgan)
Oldingi tahrirga qarang.
15. Sudlariga tushuntirilsinki, “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 62-moddasida nazarda tutilgan talablardan tashqari boshqa talablar bo‘yicha umumiy da’vo muddati (uch yil) hisoblanadi.
(15-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2016-yil 23-dekabrdagi 307-sonli qarori tahririda)
O‘tkazib yuborilgan da’vo muddatini tiklash masalasi FKning 159-moddasida ko‘rsatilgan tartibda hal etiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
16. “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 56-moddasi birinchi qismining mazmuniga ko‘ra qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organi investorlarning, qimmatli qog‘ozlar egalarining, davlatning manfaatlarini ko‘zlab sudda da’vo qo‘zg‘atishga haqli. Shu munosabat bilan sudlarga tushuntirilsinki, vakolatli davlat organining da’vo arizasida kimning manfaati ko‘zlanayotganligi ko‘rsatilishi shart. Da’vo arizasida u kimning manfaatini ko‘zlab berilayotganligi ko‘rsatilgan bo‘lmasa, da’vo arizasi IPK 155-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan qaytariladi. Agar da’vo arizasi ish yuritishga qabul qilingan bo‘lsa, u ko‘rmasdan qoldirilishi lozim.
(16-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
17. Aksiyadorlik jamiyatining boshqaruv organlarining (umumiy yig‘ilish, kuzatuv kengashi, ijroiya organi) qarorlarini to‘liq yoki qisman haqiqiy emas deb topish haqidagi da’volar bo‘yicha javobgar bo‘lib ushbu boshqaruv organlari emas, balki jamiyatning o‘zi hisoblanadi. Da’vo arizasida javobgar sifatida muayyan boshqaruv organi ko‘rsatilganligi, da’vo arizasini qabul qilishni rad etish uchun asos bo‘ladi.
(17-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qarori tahririda)
Mas’uliyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatning boshqaruv organlari qarorlarini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida berilgan da’vo arizalarini ish yuritishga qabul qilish masalasi ham xuddi shu tartibda hal etiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
18. “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 32-moddasining sakkizinchi qismiga ko‘ra jamiyatning ustav fondini (ustav kapitalini) kamaytirish yoki jamiyatni tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilinmagan taqdirda uning aksiyadorlari, kreditorlari, shuningdek vakolatli davlat organlari jamiyatni sud tartibida tugatishni talab qilishga haqli. Bunda sudlar shuni e’tiborga olishlari kerakki, IPK 25-moddasi birinchi qismining 5-bandiga muvofiq jamiyatni tugatish haqidagi aksiyadorlarning talablari iqtisodiy sudga taalluqlidir. Jamiyatning kreditorlari, shuningdek davlat tomonidan vakolat berilgan organlarning bunday talablarining taalluqliligi masalasi esa umumiy asoslar bo‘yicha hal etilishi lozim.
(18-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
19. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 8-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq ishtirokchini jamiyatdan chiqarish talabi bilan sudga faqat jami ulushlari jamiyat ustav fondi (ustav kapitali)ning kamida o‘n foizini tashkil etadigan jamiyat ishtirokchilari murojaat qilishlari mumkin. Bunda sudlar e’tiborga olishlari lozimki, jami ulushlari jamiyat ustav fondi (ustav kapitali)ning kamida o‘n foizini tashkil etadigan bitta ishtirokchi ham, jami ulushlari jamiyat ustav fondi (ustav kapitali)ning kamida o‘n foizini tashkil etadigan bir nechta ishtirokchi ham bunday talab bilan sudga murojaat qilishi mumkin. Bir nechta ishtirokchi sudga murojaat qilganda da’vo arizasi ushbu ishtirokchilarning barchasi yoki ularning vakili (vakillari) tomonidan imzolangan bo‘lishi kerak. Bunda da’vogar (da’vogarlar) ulushining miqdori belgilangan tartibda tasdiqlangan ta’sis hujjatlari asosida aniqlanadi.
Agar da’vogar ishtirokchining ulushi yoki bir nechta ishtirokchilarning jami ulushlari jamiyat ustav fondi (ustav kapitali)ning o‘n foizidan kam bo‘lsa yoxud da’vo arizasi jamiyatning o‘zi tomonidan berilgan bo‘lsa, da’vo arizasini qanoatlantirish rad etilishi lozim. Sudlar ushbu toifadagi ishlarni ko‘rishda javobgar o‘z majburiyatlarini qo‘pol buzayotganligi, harakatlari (harakatsizligi) bilan jamiyatning faoliyat ko‘rsatishiga imkon bermayotganligi yoki uni jiddiy tarzda qiyinlashtirayotganligi holatlari mavjudligini aniqlashlari lozim.
20. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 41-moddasiga asosan jamiyat boshqaruv organining qarori ushbu qarorni qabul qilish bo‘yicha ovoz berishda ishtirok etmagan yoki bahsli qarorga qarshi ovoz bergan jamiyat ishtirokchisining da’vosi bilan haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
Sudlar shuni e’tiborga olishlari kerakki, yig‘ilishda ishtirok etib, nizoli masala yuzasidan qabul qilingan qarorni yoqlab ovoz bergan shaxs yoki kun tartibiga qo‘yilgan masala bo‘yicha ovoz berishdan o‘zini tiygan yig‘ilish ishtirokchisi ushbu qarorni haqiqiy emas deb topish haqida sudga murojaat qilganda, uning talabini qanoatlantirish rad etilishi lozim, ishtirokchining ovoz berishdagi xohish-irodasi buzilgan yoki xohish irodasini ifoda etish imkoniyati bo‘lmagan holatlar, shuningdek, ishtirokchini aldash, zo‘rlik, qo‘rqitish ta’sirida ovoz berganligi hollari bundan mustasno.
(20-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
20.1. Jamiyat ishtirokchilari umumiy yig‘ilishi qarori u qonunchilikka zid bo‘lgan va (yoki) umumiy yig‘ilish qonunchilik va jamiyat ustavida belgilangan tartibga rioya etilmagan holda o‘tkazilgan hollardagina, haqiqiy emas deb topilishi mumkin.
(20-bandning 20.1-kichik bandi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Jamiyat ishtirokchilari umumiy yig‘ilishi qarorini haqiqiy emas deb topilishi, ushbu qaror asosida tuzilgan bitimlarning haqiqiy emasligi va boshqa harakatlarning o‘z-o‘zidan noqonuniyligini keltirib chiqarmaydi. Biroq, ushbu holat manfaatdor shaxsni bitimlarning haqiqiy emasligi va boshqa harakatlarning noqonuniyligini nizolashish huquqidan mahrum qilmaydi.
(20.1-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qaroriga asosan ikkinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan)
Oldingi tahrirga qarang.
20.2. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 41-moddasining birinchi qismiga ko‘ra jamiyat ishtirokchilari umumiy yig‘ilishining ushbu Qonun va boshqa qonunchilik, jamiyatning ustavi talablari buzilgan holda qabul qilingan hamda jamiyat ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzadigan qarori ovoz berishda ishtirok etmagan yoki bahsli qarorga qarshi ovoz bergan jamiyat ishtirokchisining arizasiga ko‘ra sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi mumkin. Bunday ariza jamiyat ishtirokchisi qabul qilingan qaror to‘g‘risida bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan e’tiboran ikki oy ichida berilishi mumkin. Bunda ikki oylik muddat yig‘ilishda ishtirok etgan ishtirokchi uchun qaror qabul qilingan kundan, yig‘ilishda ishtirok etmagan ishtirokchi uchun esa u qaror to‘g‘risida bilgan yoki bilishi lozim bo‘lgan kundan boshlab hisoblanadi.
(20-band 20.2-kichik bandining birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Jamiyatdan chiqib ketgan ishtirokchi tomonidan umumiy yig‘ilish qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi talab qo‘yilgan taqdirda, da’vo talabi qanoatlantirilishi rad etilishi lozim, ishtirokchining chiqib ketishi va uning huquqiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri daxldor bo‘lgan umumiy yig‘ilish qarori bundan mustasno.
(20.2-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qaroriga asosan ikkinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan)
Sudlar shuni e’tiborga olishlari lozimki, “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 41-moddasida belgilangan ikki oylik muddat maxsus da’vo muddati hisoblanadi va u sud tomonidan faqat nizodagi tarafning sudning hal qiluv qarori qabul qilingunga qadar bergan arizasiga muvofiq qo‘llaniladi. Ushbu muddatning o‘tkazib yuborilganligi sabablari da’vogarning iltimosnomasiga asosan sud tomonidan uzrli deb topilib, FKning 159-moddasiga muvofiq tiklanishi mumkin.
Qayd etilgan da’vo muddati mas’uliyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat kuzatuv kengashining, jamiyat yakkaboshchilik asosidagi ijro etuvchi organining, jamiyat kollegial ijro etuvchi organining qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da’volar bo‘yicha qo‘llanilmaydi. Bunday da’volarga nisbatan sud tomonidan umumiy da’vo muddati qo‘llanilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
20.3. Sudlar mas’uliyati cheklangan yoki qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat ishtirokchilari umumiy yig‘ilishining qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda ishning barcha holatlarini to‘liq o‘rganishlari, da’vogarning ovozi ovoz berish natijalariga qay darajada ta’sir ko‘rsata olishi mumkinligini aniqlashlari lozim. Agar ariza bergan jamiyat ishtirokchisining ovozi ovoz berish natijalariga ta’sir ko‘rsata olishi mumkin bo‘lmasa va (yoki) yo‘l qo‘yilgan qoidabuzarlik jiddiy bo‘lmasa va (yoki) qaror jamiyatning ana shu ishtirokchisiga yoki jamiyatga zarar yetkazmagan bo‘lsa, sud ishning barcha holatlarini hisobga olib, da’voni qanoatlantirishni rad etishi mumkin.
(20.3-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
20.4. Umumiy yig‘ilish qarorining haqiqiy emaslik oqibatlarini qo‘llash to‘g‘risidagi huquqni himoya qilish usuli qonunchilik hujjatlarida nazarda tutilmaganligi sababli bunday da’vo talabi har qanday holatda qanoatlantirilishi rad etilishi lozim.
(20.4.-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 20-noyabrdagi 33-sonli qaroriga asosan kiritilgan)
21. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 8-moddasi birinchi qismining oltinchi xatboshisiga ko‘ra jamiyat ishtirokchisi “...jamiyat boshqa ishtirokchilarining roziligidan qat’i nazar, ushbu Qonunda va jamiyatning ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda istalgan vaqtda jamiyatdan chiqishga... haqli”. Shu munosabat bilan e’tiborga olish kerakki, ishtirokchi tomonidan jamiyatga nisbatan berilgan o‘zini jamiyatdan chiqarish haqidagi talab bilan sudga murojaat qilinganda, bunday talabni qanoatlantirish rad qilinadi.
22. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 22-moddasining beshinchi qismiga muvofiq jamiyatdan chiqarilgan yoki undan chiqib ketgan jamiyat ishtirokchisining ulushi jamiyatga o‘tadi. Bunda jamiyat undan chiqarilgan yoki chiqib ketgan ishtirokchiga ulushining chiqarilish yoki chiqib ketish sanasidan oldingi oxirgi hisobot davri uchun jamiyatning buxgalteriya hisobotlari ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanadigan haqiqiy qiymatini to‘lashi yoki jamiyatdan chiqarilgan yoki chiqib ketgan ishtirokchisining roziligi bilan unga xuddi shunday qiymatdagi mol-mulkni asli holida berishi shart.
Jamiyatdan chiqarilgan yoki undan chiqib ketgan ishtirokchining o‘z ulushini mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatdan undirish to‘g‘risidagi talablar bo‘yicha ishlarni ko‘rishda sudlar nazarda tutishlari kerakki, jamiyat kiritilgan mol-mulkni natura shaklida berishga rozi bo‘lmagan holda, ishtirokchi jamiyat ustav fondiga ulush sifatida aynan o‘zi kiritgan mol-mulkini talab qilishga haqli emas, shu sababli bunday talabni qanoatlantirish rad etiladi.
22.1. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 15-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra jamiyatdan chiqarilgan yoki undan chiqib ketgan ishtirokchi tomonidan jamiyatning ustav fondiga (ustav kapitali) hissa tariqasida foydalanish uchun berilgan mol-mulk, agar ta’sis hujjatida boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa, u qancha muddatga berilgan bo‘lsa, shuncha muddat davomida jamiyat foydalanishida qolaveradi.
Sudlariga tushuntirilsinki, ishtirokchining u tomonidan jamiyatning ustav fondiga (ustav kapitali) hissa sifatida foydalanish uchun kiritilgan mol-mulkni talab qilib olish haqidagi da’vo talabi, agar mulkdan foydalanish muddati tugagan bo‘lsa, qanoatlantirilishi lozim, agar ta’sis hujjatida boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa.
22.2. “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 22-moddasining to‘qqizinchi qismiga ko‘ra ulush (ulushning bir qismi) jamiyatga o‘tgan paytdan e’tiboran bir yil ichida, agar jamiyatning ustavida kamroq muddat nazarda tutilgan bo‘lmasa, jamiyat ulushning (ulush bir qismining) haqiqiy qiymatini to‘lashi yoki xuddi shunday qiymatdagi mol-mulkni asli holida berishi shart.
Sudlar inobatga olishlari kerakki, agar jamiyat ustavida ulushning haqiqiy qiymatini to‘lash yoki xuddi shunday qiymatdagi mol-mulkni asli holida berish uchun bir yildan kamroq muddat belgilangan bo‘lsa, bu holda ustavda ko‘rsatilgan muddat qo‘llaniladi. Agar jamiyat ustavida bir yildan ko‘proq muddat ko‘rsatilgan bo‘lsa, bu holda “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 22-moddasining to‘qqizinchi qismida belgilangan muddat qo‘llaniladi.
Nazarda tutish kerakki, jamiyatdan chiqarilgan yoki chiqib ketgan ishtirokchida o‘z ulushi qiymatini sud tartibida undirish huquqi qonunda yoki jamiyat ustavida belgilangan muddat o‘tganidan so‘ng vujudga keladi. Agar jamiyatdan chiqarilgan yoki chiqib ketgan ishtirokchi ushbu muddatlar o‘tmasdan sudga murojaat etsa, da’vo arizasini qanoatlantirish rad etilishi lozim.
Ushbu asos bilan da’vo talabining rad etilganligi, majburiyatni bajarish muddati kelgach, da’vogarning ayni da’vo talabi bilan sudga qaytadan murojaat qilishiga to‘sqinlik qilmaydi.
22.3. Jamiyatdan chiqarilgan yoki chiqib ketgan ishtirokchining ulushi chiqarilish yoki chiqib ketish sanasidan oldingi oxirgi hisobot davri uchun jamiyatning buxgalteriya hisobotlari ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanishini inobatga olib, ishdagi hujjatlardan ulush qiymatini aniqlash imkoniyati bo‘lmaganda yoki ushbu masala yuzasidan nizo vujudga kelganda taraflarning iltimosiga asosan ulush qiymati ekspertiza tayinlash yo‘li bilan aniqlanishi kerak.
Sudlar shuni alohida e’tiborga olishlari lozimki, “Mas’uliyati cheklangan hamda qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining mazmuniga ko‘ra ulush qiymati ekspertizani tayinlash yo‘li bilan aniqlanganda, ekspert oldiga ishtirokchi ulushining bozor bahosidagi qiymati emas, balki ulushning jamiyat buxgalteriya hisobotlaridagi ma’lumotlar bo‘yicha qiymatini aniqlash to‘g‘risida savol qo‘yilishi lozim, chunki qonun hujjatlarida ishtirokchining ulushi bozor bahosida to‘lanishi nazarda tutilmagan, bundan chet ellik investor bo‘lgan ishtirokchi mustasno.
Oldingi tahrirga qarang.
22.4. “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 56-moddasining to‘rtinchi qismiga muvofiq Chet ellik investor chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonadan chiqib ketgan yoki bu korxona tugatilgan taqdirda, korxona mol-mulkidagi o‘z ulushi pul yoki bozor bahosiga muvofiq ravishda tovar shaklida qaytarilishi huquqini oladi.
(22.4-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
Chet ellik investor ulushi qiymatining bozor bahosini ishdagi hujjatlardan aniqlash imkoniyati bo‘lmaganda yoki ushbu masala yuzasidan nizo vujudga kelganda taraflarning iltimosnomasiga asosan ulush qiymatining bozor bahosi ekspertiza tayinlash yo‘li bilan aniqlanishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
23. Umumiy qoidaga ko‘ra ma’naviy zararni undirish haqidagi talablar iqtisodiy sudlari tomonidan ko‘rilmaydi. Shu bilan birga sudlar inobatga olishlari kerakki, IPK 25-moddasi birinchi qismining 5-bandida nazarda tutilgan ishlar bo‘yicha ishtirokchilar (aksiyadorlar) — jismoniy shaxslarning ma’naviy zararni undirish haqidagi talablari iqtisodiy sudga taalluqlidir. Shuning uchun ma’naviy zararni undirish to‘g‘risidagi da’vo arizasini yoki talabni qabul qilishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi.
(23-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
24. Sudlar shuni inobatga olishi lozimki, IPKning kelishuv bitimi institutini tartibga soluvchi normalari IPK 25-moddasi birinchi qismining 5-bandida nazarda tutilgan nizolar bo‘yicha ishlarga ham tatbiq etiladi. Kelishuv bitimi qonun hujjatlariga xilof bo‘lmasa, shuningdek boshqa shaxslarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzmasa, u sud tomonidan tasdiqlanishi mumkin.