O‘ZBEKISTON DAVLAT STANDARTI | ||
O‘zbekiston Respublikasi uzluksiz ta’lim tizimining | ||
Gosudarstvenniy obrazovatelniy standart | ||
Ta’limning barcha bosqichlari bitiruvchilarining chet tillari bo‘yicha | ||
TALABLAR | ||
TREBOVANIYA | ||
k urovnyu podgotovlennosti vipusknikov vsex stupeney |
Bitiruvchilar | Umumyevropa xalqaro standarti darajalari | Daraja nomlanishi | |
Umumiy o‘rta ta’lim | Boshlang‘ich sinf (4-sinf) bitiruvchilari | A 1 | Chet tilini o‘rganishning boshlang‘ich darajasi |
9-sinf bitiruvchilari | A 2 | Chet tilini o‘rganishning tayanch darajasi | |
Chet tillar chuqurlashtirib o‘qitiladigan ixtisoslashtirilgan maktablarning 9-sinf bitiruvchilari | A 2+ | Chet tilini o‘rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi | |
O‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi | Chet tillarga ixtisoslashmagan akademik litseylar bitiruvchilari | V 1 | Chet tilini o‘rganishning mustaqil boshlang‘ich darajasi |
Kasb-hunar kollejlari bitiruvchilari | |||
Chet tillarga ixtisoslashgan akademik litseylar bitiruvchilari (ikkinchi chet tili) | |||
Chet tillarga ixtisoslashgan akademik litseylar bitiruvchilari | V 1+ | Chet tilini o‘rganishning kuchaytirilgan mustaqil boshlang‘ich darajasi | |
Oliy ta’lim | Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lmagan fakultetlari bakalavriat bosqichi bitiruvchilari | V 2 | Chet tilini o‘rganishning mustaqil muloqot darajasi |
Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lmagan fakultetlari magistratura bosqichi bitiruvchilari | |||
Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lgan fakultetlari bakalavriat bosqichi bitiruvchilari (ikkinchi chet tili) | |||
Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lgan fakultetlari bakalavriat bosqichi bitiruvchilari | S1 | Chet tilini o‘rganishning erkin muloqot darajasi | |
Oliy ta’lim muassasalarining ixtisosligi chet tili bo‘lgan fakultetlari magistratura bosqichi bitiruvchilari |
Kompetensiyalar | Ta’lim mazmuni | ||
Mavzular | Kundalik hayotga oid mavzular (shaxsiy ma’lumot, oila haqida ma’lumot, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va hokazolar). | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Tinglash uchun mo‘ljallangan matnlar. Darsga oid ko‘rsatmalar va o‘qituvchi nutqi. Ertaklar va hikoyalar. O‘rganilayotgan til sohibining tasmaga yozilgan nutqi (qo‘shiqlar, she’rlar, dialoglar va boshqalar). |
Gapirish | Dialogik nutq. Salomlashish. O‘zini tanishtirish. Minnatdorchilik bildirish. Iltimos qilish. Ma’lumot olish va berish. Uzr so‘rash. Tabriklash. Taklif etish va taklifni qabul qilish/rad etish. Monologik nutq. Voqea-hodisa yoki tajribani sodda bayon qilish. Qisqa hikoyalarni gapirib berish. Yoshiga mos mavzuda sodda va kichik taqdimotlar qilish. | ||
O‘qish | Faqat o‘zlashtirilgan til materialidan tashkil topgan qisqa matnlar. Tarkibida ma’nosini taxmin qila olish mumkin bo‘lgan ba’zi yangi so‘zlardan iborat sodda matnlar. Muayyan ma’lumotni qidirib topish. Bo‘sh vaqtda sodda hikoyalar va she’rlar o‘qish. | ||
Yozish | Husnixat, orfografiya. Sodda xabarnomalar yozish (tabriklar, eslatmalar, xatlar va boshqalar). Sodda anketalarni shaxsiy ma’lumot bilan to‘ldirish. | ||
Til kompetensiyasi | Grafika va orfografiya | Alifboning barcha harflari, harflarning asosiy kombinatsiyalari, tovush va harflar mutanosibligi; harflarni o‘qish va yozishning asosiy qoidalari. | |
Fonetik kompetensiya | Tovushlarni gapda va yakka holda eshitganda farqlay olish. Asosiy kommunikativ gap turlariga (darak, so‘roq, buyruq gap) mos ravishda ritm va intonatsiyadan to‘g‘ri foydalana olish. Tilning asosiy barcha tovushlarini, gapirish ko‘nikmasini rivojlantirish bilan birga nutqda ishlata olish. | ||
Leksik kompetensiya | Mavzuga oid so‘zlarni sodda matnlarda to‘g‘ri ishlata olish. So‘zning yasalishi (affiksatsiya usuli va so‘zlarning qo‘shilishi), boshqa tillardan o‘zlashgan so‘zlar (baynalminal so‘zlar) haqida dastlabki tushunchaga ega bo‘lish. | ||
Grammatik kompetensiya | So‘z turkumlari. Sintaksisning asosiy qoidalari. Hozirgi va o‘tgan zamon fe’l shakllari va hokazo. | ||
Sotsiolingvistik | Sinf diskursi hamda kundalik hayotdagi vaziyatlardagi sodda muloqot modellarini o‘rganish. O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar madaniyati haqida asosiy madaniyatlararo ma’lumotlarga ega bo‘lish (masalan, festivallar va an’analar haqida). | ||
Pragmatik kompetensiya | Ma’lum bir narsani tushunmagan holatlarda qayta so‘ray olish. |
Kompetensiyalar | Bilish va qo‘llay olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Sodda yo‘riqnomalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi. Sodda savollar va gaplarni tushuna oladi. Sodda she’rlar, hikoyalar, qo‘shiqlarni tushuna oladi. Tanish kontekstlarda sodda autentik nutqni tushuna oladi. |
Gapirish | Dialog. Ma’lumot so‘ray va ma’lumot bera oladi. Yordam so‘rab murojaat qila oladi. Sodda savol-javob qila oladi. Monolog. Yashash joyi, oila, do‘stlari va tanishlari haqida gapira oladi. O‘zini tanishtira oladi, yoqtirgan va yoqtirmagan narsalari haqida gapira oladi. Tanish mavzuda juda qisqa taqdimotlar qila oladi. | ||
O‘qish | Tanish mavzularda ma’lumot beruvchi matnlarning asosiy mazmunini tushuna oladi. Joy yoki insonlar tasvirlangan qisqacha matnni (zarur hollarda ko‘rgazmalardan foydalangan holda) tushuna oladi. Sodda xabarlarni, masalan oddiy xatlar, elektron xatlarni tushuna oladi. Sodda yozma yo‘riqnoma yoki ko‘rsatmalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi. | ||
Yozish | Shaxsiy sodda xabarlarni (tabriklar, qaydlar, elektron xatlar) yoza oladi. Shaxsiy ma’lumotlar (ism-sharif, yashash manzili va hokazo) bilan sodda anketani to‘ldira oladi. Sodda she’r va hikoyalar yoza oladi. | ||
Til kompetensiyasi | Fonetik kompetensiya | Chet tilining barcha tovushlarini aniq talaffuz eta oladi. So‘z va gap urg‘usini to‘g‘ri qo‘ya oladi. Kommunikativ vaziyatlarda intonatsiya modellarini farqlay biladi va ulardan foydalana oladi. | |
Leksik kompetensiya | O‘zlashtirilgan leksik vositalarni kontekst (matn)da qo‘llay oladi. Mavzuga oid sodda so‘zlarni kommunikativ vaziyatlarda qo‘llay oladi. Ba’zi baynalminal so‘zlar va turdosh so‘zlarni farqlay oladi hamda ularni qo‘llay oladi. | ||
Grammatik kompetensiya | Kommunikativ vaziyatlarda sodda grammatik va sintaktik tuzilmalarni qo‘llay oladi. So‘z va so‘z birikmalarini “va” bog‘lovchisi bilan bog‘lay oladi. Fe’l shakllari va sodda payt ravishdoshlaridan foydalangan holda gaplarni to‘g‘ri bayon qiladi va hikoyalar hamda voqealarni to‘g‘ri ketma-ketlikda ta’riflay oladi. |
Kompetensiyalar | Ta’lim mazmuni | ||
Mavzular | Kundalik hayotga oid mavzular (shaxsiy ma’lumot, oila haqida ma’lumot, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va hokazo). | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Tinglab tushunish. Darsga oid ko‘rsatmalar va o‘qituvchi nutqi. Hikoyalar, ob-havo ma’lumotlari, e’lonlar, TV va radio dasturlar. O‘rganilayotgan til sohibining tasmaga yozilgan nutqi (qo‘shiqlar, she’rlar, dialoglar va boshqalar). Rivojlantiriladigan bilim, ko‘nikma va malakalar: asosiy mazmunini tushunish uchun tinglash; to‘liq batafsil tushunish uchun tinglash; muayyan masalalar yoki ma’lumotlar uchun tinglash. |
Gapirish | Dialogik nutq. Rasmiy va norasmiy salomlashish. O‘zini tanishtirish. Rozi bo‘lish va rad etish. Gapni takrorlash va aniqlashtirishni iltimos qilish. Ma’lumot olish va berish. Tabriklash. Taklif etish va taklifni qabul qilish/rad etish. Monolog nutq. Voqea yoki tajribani sodda bayon qilish. Qisqa hikoyani gapirib berish. Yoshiga mos mavzuda sodda va qisqa taqdimot qilish. O‘rganilayotgan chet tili materiali asosida qisqa hisobot berish. | ||
O‘qish | O‘rganilgan va o‘rganilayotgan til materialidan tashkil topgan qisqa matnlarni o‘qish. Tarkibida ma’nosini taxmin qila olish mumkin bo‘lgan ba’zi yangi so‘zlardan iborat badiiy va media matnlarni o‘qish. Qisqa xabarlardan iborat sodda xatlarni o‘qish. Darsdan bo‘sh vaqtlarida sodda hikoyalar va she’rlarni o‘qish. Rivojlantiriladigan bilim, ko‘nikma va malakalar: chet tilidagi materiallarning umumiy mazmunini tushunish, ayrim ma’lumotlarni olish, tafsilotlarni tushunish va yo‘nalishni aniqlash uchun o‘qish (belgilar, yorliqlar va hokazo). | ||
Yozish | Shaxsiy xatlar (qisqa xabarlar, tabriklar, eslatmalar, xatlar va hokazolar)ni yozish. Sodda anketalarni shaxsiy ma’lumot bilan to‘ldirish. | ||
Til kompetensiyasi | Grafika va orfografiya | Punktuatsiya va orfografiya qoidalarini o‘rganishni takomillashtirish. | |
Fonetik kompetensiya | Tovushlarni gapda va yakka holda tinglaganda farqlay olish. Kommunikativ vaziyatlarda gapning kommunikativ turlari (darak, so‘roq, buyruq gap)ga mos ravishda ritm va intonatsiyadan to‘g‘ri foydalanish. Til tovushlarini, gapirish ko‘nikmasini rivojlantirish bilan birga nutqda ishlatishni mashq qilish. | ||
Leksik kompetensiya | Mavzuga oid so‘zlarni oddiy matnda to‘g‘ri ishlata olish. So‘z tuzilishi (qo‘shma so‘zlar va affiksatsiya), boshqa tillardan kirib kelgan so‘zlar (baynalminal so‘zlar) haqida ilk tushunchalarni shakllantirish. | ||
Grammatik kompetensiya | So‘z turkumlari. Sintaksisning asosiy qoidalari. Fe’lning hozirgi, o‘tgan va kelasi zamon shakllari. Aniq va majhul nisbat. Boshqalar. | ||
Sotsiolingvistik kompetensiya | O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar xalqlari madaniyati haqida aniq tasavvurga ega bo‘lish hamda ba’zi masalalarning tilga bog‘liqligini anglash, masalan, salomlashish odati, murojaat shakllari, xushmuomalalikning asosiy me’yorlari va hokazo. | ||
Pragmatik kompetensiya | Tanish vaziyatlarda kerakli til vositalarini tanlash. |
Kompetensiya | Bilish va qo‘llay olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | A2 O‘z ehtiyojlari va qiziqishlariga bevosita bog‘liq bo‘lgan gap va iboralarni tushuna oladi. Biror yerga borish bo‘yicha sodda yo‘riqnomalarni tushuna oladi. Sodda xabarlar va e’lonlardagi asosiy ma’nolarni tushuna oladi. A2+ Kundalik mavzulardagi tasmaga yozilgan parchalardan muhim ma’lumotlarni tushuna oladi. Muhokama etilayotgan masalaning asosiy mavzusini aniqlay oladi. |
Gapirish | Dialog. | ||
O‘qish | A2 | ||
Yozish | A2 | ||
Til kompetensiyasi | Fonetik kompetensiya | Chet tilining barcha tovushlarini aniq talaffuz qila oladi. | |
Leksik kompetensiya | O‘zlashtirilgan leksik birliklarni kontekstda qo‘llay oladi. | ||
Grammatik kompetensiya | Kommunikativ vaziyatlarda asosiy grammatik va sintaktik tuzilmalarni qo‘llay oladi. |
Kompetensiyalar | Ta’lim mazmuni | ||
Mavzular | Kundalik hayotga oid mavzular (shaxsiy ma’lumot, oila haqida ma’lumot, bo‘sh vaqtni o‘tkazish va hokazo). | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Kasbga oid ixtisoslashgan autentik va yarim autentik diskurslar. O‘rganilayotgan chet tilining turli variantlari (aksentlar). Dolzarb mavzulardagi sodda radio va teledasturlar. Shaxsiy qiziqish va kasb-hunarga oid sodda dasturlar. Rivojlantiriladigan ko‘nikmalar: chet tilidagi materiallarning asosiy mazmunini tushunish, to‘liq batafsil tushunish va muayyan ma’lumotlar olish uchun tinglash. |
Gapirish | Dialog. | ||
O‘qish | Faol til materialidan tashkil topgan kasb-hunarga oid sodda matnlarni o‘qib tushunish. | ||
Yozish | Sodda ish hujjatlari (xatlar va elektron xatlar, hisobotlar, rejalar, xizmat ko‘rsatishni taklif etish xatlari, rezyume, yo‘llanma xatlar, anketa shakllari va hokazolar). | ||
Til kompetensiyasi | Fonetik kompetensiya | So‘z, yakka ibora va diskursni aniq talaffuz qilish ustida ishlash. | |
Leksik kompetensiya | Kasb-hunarga yo‘naltirilgan lug‘at boyligini oshirish. | ||
Grammatik kompetensiya | Avvalgi darajalarda o‘zlashtirilgan grammatik materialni ommaviy va kasb-hunarga oid kontekstlarda yetarli darajada to‘g‘ri qo‘llash (fe’l zamonlari, modal so‘zlar, sifat va ravishning qiyosiy darajalari, determinantiv so‘zlar, predloglar va hokazo). | ||
Sotsiolingvistik kompetensiya | O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar xalqlari madaniyatlari haqida asosiy tasavvurga ega bo‘lish hamda ba’zi masalalarning tilga bog‘liqligini anglash (masalan, salomlashish odobi, murojaat shakllari, xushmuomalalikning asosiy nutqiy me’yorlari va hokazo). | ||
Pragmatik kompetensiya | Taqdimot qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish. |
Kompetensiyalar | Bilish va qo‘llay olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Ommabop tanish mavzulardagi aniq normativ nutqning asosiy ma’nolarini tushuna oladi. Kasb-hunarga oid mavzulardagi aniq normativ nutqning asosiy ma’nolarini tushuna oladi. Shaxsiy qiziqish yoki kasbga oid kundalik voqealar va dasturlar haqidagi teleradio yangiliklar sekin, biroq ravon gapirilganda ularning asosiy mazmuni va g‘oyasini tushuna oladi. Batafsil yozishga yo‘riqnomalar yoki ko‘rsatmalarni tushuna oladi va ularga amal qila oladi. Tanish mavzudagi muhokamaga kirisha oladi. |
Gapirish | Dialog. Sayohat mobaynida yoki kasbiy sohada vujudga kelishi mumkin bo‘lgan aksariyat vaziyatlarda muloqot qila oladi. Tanish, shaxsiy qiziqishlarga oid yoki kundalik mavzularda tayyorgarliksiz suhbatga kirisha oladi. Ham ommabop, ham kasb-hunarga oid masalalar bo‘yicha ma’lumot oladi va bera oladi hamda fikr almasha oladi. Keng miqyosdagi his-tuyg‘ular va hissiyotlar, masalan g‘amginlik, baxtiyorlik, dilxiralik, mamnuniyat, hayratlanishni ifoda qila oladi va ularga javob qaytara oladi. Mavzu bo‘yicha suhbat yoki muhokamada qatnasha oladi. Sayohat, xarid, bank va boshqa umumiy kundalik yoki mehnat faoliyatiga oid vaziyatlardagi yumushlarni samarali uddalay oladi. Yo‘riqnomalar yoki ko‘rsatmalarni tushunib, ularga amal qila oladi. Rasmiy suhbatda, masalan ishga joylashish yoki stependiya olish uchun bo‘ladigan suhbatda oldindan kutsa bo‘ladigan savollarga javob bera oladi. Yuzma-yuz muloqotda yoki telefon orqali uchrashuv yoki tadbir vaqti va joyini rejalashtira oladi. Kasb-hunarga oid mavzudagi savollar bera oladi va ularga ja�ob qaytara oladi. Monolog. Ixtisoslikka oid yoki boshqa tanish mavzularda qisqa, mantiqiy fikrlar bilan bog‘langan taqdimot qila oladi. Tanish vaziyatlar va mavzularni sodda tasvirlab, ular haqida bevosita axborot bera oladi. Voqea-hodisalar va tadbirlar tafsilotlarini bog‘lay oladi. Orzu-umidlar, xohish-istak va rejalarni tasvirlay oladi. Ommaga e’lon yoki taqdim qilish jarayonida rejalar yoki chora-tadbirlarni tasvirlay oladi. Sodda iboralar yordamida masala yoki dalil va sabablarni keltira oladi. | ||
O‘qish | Ixtisoslik sohalarida faktlarga asoslangan murakkab bo‘lmagan matnlarni to‘liq tushuna oladi. | ||
Yozish | Shaxsiy va kasbiy kontekstlarda qaydlar va xabarlar yozib, ularning shoshilinchligi, muhimligi yoki zarurligini ifodalay oladi. Standart formatga asoslangan qisqa kasbga oid hisobotlar yoza oladi. Mehnat amaliyoti tajribasiga oid oddiy hisobotlarni yoza oladi. Ish joyi bilan bog‘liq masalalar va vujudga keladigan vaziyatlar bo‘yicha oddiy hisobotlar yoza oladi. Rezyume va tavsiya xatlarini yoza oladi. | ||
Til kompetensiyasi | Fonetik kompetensiya | Taqdimotlar va muhokamalarda ta’kidlash maqsadida urg‘u va intonatsiyadan to‘g‘ri foydalana oladi. | |
Leksik kompetensiya | Kasb-hunarga oid lug‘at boyligidan faol foydalana oladi. O‘z sohalarida keng tarqalgan xalqaro va turdosh so‘zlarni taniydi va ishlata oladi. O‘z ixtisosligi doirasi va undan tashqarida so‘z tuzilishi elementlari (qo‘shma so‘zlar, prefikslar, suffikslar, so‘z o‘zagi)ni taniydi va tushuna oladi. | ||
Grammatik kompetensiya | Kommunikativ maqsadlarda zarur bo‘ladigan chet tili grammatikasining barcha asosiy elementlarini taniy oladi va ulardan to‘g‘ri foydalana oladi. |
Kompetensiyalar | Bilish va bajara olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | O‘z mutaxassisligi doirasidagi yaxshi tuzilgan ma’ruza yoki suhbatni tushuna oladi. O‘z qiziqishlari doirasidagi tele yoki radio dasturlar va boshqa manbalarni tinglab, asosiy ma’lumotlarni tushuna oladi. Shaxsiy qiziqish, o‘qish yoki kasbga oid sohadagi og‘zaki manbalarni tinglab, ham asosiy mazmuni, ham maxsus ma’lumotlarni anglay oladi. Til egasi bilan tanish va maxsus mavzuda muloqotga kirishganda uning aksariyat jihatlarini tushuna oladi. |
Gapirish | Dialog. Tanish kundalik va boshqa umumiy mavzularda ma’lum darajada o‘zida ishonch bilan ma’lumot almasha oladi, tekshira oladi va tasdiqlay oladi. Muammoni tushuntirib bera oladi va uni hal qilish yo‘llarini taklif qila oladi. Kutilmagan muloqot vaziyatlarida ishtirok eta oladi: tayyorgarliksiz suhbat va muhokamalarni olib bora oladi. Tanish mavzularda debatlar va muhokamalarda ishtirok eta oladi. Muhokamalar jarayonida mavhum mavzular va masalalarda o‘z fikrini ifoda qila oladi. Muhokama yoki suhbat mobaynida o‘zgalar fikrini sharhlay oladi. Batafsil ko‘rsatmalarga oid savollarga javob bera oladi. Savollar berib, tegishli sharhlar keltirib, intervyu olib bora oladi. Intervyu yoki maslahat berish mobaynida kerakli ma’lumotlarni bera oladi. Monolog. Ommabop yoki ixtisoslikka oid mavzuda yaxshi tuzilgan taqdimot qila oladi. Qisqa hikoya, maqola yoki muhokama mazmunini qisqacha bayon qila oladi. O‘z qarashlarini tushunarli va aniq ifodalay oladi. | ||
O‘qish | Kattaro� matnlarni o‘qiy oladi, matnning turli qismlaridan tegishli ma’lumot yig‘a oladi. Munozarali matnning xulosasini aniqlay oladi. Matn mazmunining asosiy g‘oyasini ajrata oladi. Maxsus ma’lumot olish uchun nisbatan katta hajmdagi matnlarni o‘qiy oladi. Maxsus ma’lumot olish, to‘liq tushunish uchun qisqa gazeta maqolalarini, internet matnlari va boshqalarni o‘qiy oladi. | ||
Yozish | Ma’ruza paytida o‘zi foydalanishi uchun yetarli darajada aniq bo‘lgan qaydlar qila oladi. O‘z qiziqishlariga taalluqli mavzuda qisqa, sodda esse yoza oladi. Rasmiy xat, ish yuritish qog‘ozlarini (ariza, rozilik xatlari, rezyume) yoza oladi. Tajriba, faoliyat va tadbirlar haqida talabga javob bera oladigan hisobotlarni yoza oladi. Loyiha ishi haqida qisqacha hisobot yoza oladi. Hikoya yoza oladi. | ||
Til kompetensiyasi | Fonetik kompetensiya | Darak, so‘roq, bo‘lishsiz, buyruq gaplarda ritm va intonatsiyadan foydalana oladi, gapni ma’no bo‘laklariga ajrata oladi. Taqdimotlar va muhokamalarda ta’kid maqsadida urg‘u va intonatsiyadan foydalana oladi. Chet tilining asosiy variantlarini ajrata oladi. | |
Leksik kompetensiya | O‘z mutaxassisligiga oid leksikani ajrata oladi va qo‘llay oladi. | ||
Grammatik kompetensiya | Kommunikativ maqsadlarda zarur bo‘lgan chet tili grammatikasining barcha asosiy elementlarini ajrata oladi va ulardan to‘g‘ri foydalana oladi. |
Kompetensiyalar | Ta’lim mazmuni | ||
Mavzular | Internet va axborot texnologiyalariga oid mavzular. | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Ma’ruzalar, taqdimotlar, munozaralarni. Radio va telereportajlar, yangiliklar, intervyular, hujjatli filmlar va hokazolarni. E’lonlarni. O‘rganilayotgan til egasining tasmaga yozilgan ovozini (filmlar, hujjatlar, nutqlar va hokazo). O‘rganilayotgan til egalari o‘rtasidagi ijtimoiy muloqotni. Rivojlantiriladigan ko‘nikmalar: umumiy mazmunni tushunish uchun tinglash, tafsilotlarni tushunish uchun tinglash va ayrim ma’lumotlarni olish uchun tinglash. |
Gapirish | Dialogik. | ||
O‘qish | Yozishmalar, xabar, xatlar va elektron xatlar. Sohaga oid materialni jamlagan autentik matnlar. Ixtisoslik leksikasi va atamalarni o‘z ichiga olgan matnlar: masalan, matn parchalari, ma’ruzalar, hisobotlar va darsliklardan olingan parchalar. Ilmiy va mutaxassislik adabiyotlari (davriy, elektron adabiyotlar). Rivojlantiriladigan ko‘nikmalar: chet tilidagi materiallarning umumiy mazmunini tushunish, ayrim ma’lumotlarni olish, tafsilotlarni tushunish va yo‘nalishni aniqlash uchun o‘qish (belgilar, ko‘rsatkichlar va hokazo). | ||
Yozish | Yozishmalar (xatlar va xabarlar). Maxsus ma’lumotlar (xotiralar, qaydlar, taqrizlar, rezyumelar va hokazo). Esse (bayon va insholar), xulosalar. Tadqiqot ishlari (maqolalar, bitiruv malakaviy ishi va hokazolar). | ||
Leksik kompetensiya | Kasbiy leksika va atamalarini, umumiy qisqartmalarni kengaytirish. So‘z yasalishi (qo‘shma so‘zlar va affiksatsiya), o‘zlashma so‘zlar (baynalminal so‘zlar) va o‘zakdosh so‘zlar. Antonimlar, sinonimlar va boshqa umumleksik munosabatlar. | ||
Grammatik kompetensiya | O‘tilgan grammatik material (fe’l zamonlari, modal fe’llar, sifat va ravishlarning qiyosiy darajalari, determinantiv so‘zlar, predloglar va hokazo)ni kundalik va sohadagi kontekstlarda to‘g‘ri qo‘llay olish. | ||
Sotsiolingvistik kompetensiya | O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar madaniyatlari misolida (ijtimoiy va ta’lim doiralarida) madaniyatlararo muloqotni chuqurroq tushunib yetish va uning muloqot bilan bog‘liq xususiyatlari, jumladan, salomlashish, murojaat shakllari, xushmuomalalik va hokazo. | ||
Pragmatik kompetensiya | Taqdimot qilish m�horatini yanada takomillashtirish. |
Kompetensiyalar | Bilish va bajara olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Keng ko‘lamli nutq yoki qator murakkab fikrlar bayonini tushunib kuzata oladi. Ma’ruza, nutq, bayonot, tafsilotli yo‘riqnomalar, ilmiy va ixtisoslik taqdimotlar, so‘rov va fikrlarning mohiyatini tushuna oladi. E’lon va xabarlarni tushuna oladi. Tanish va notanish kontekstdagi murakkab autentik nutqni tushuna oladi. O‘rganilayotgan til egasi bo‘lgan so‘zlashuvchilarning suhbat yoki munozarasining aksariyat qismini tushuna oladi. Radio, internet va televideniye dasturlari, intervyularning aksariyat qismini tushuna oladi. |
Gapirish | Dialog. | ||
O‘qish | Tanish va notanish mavzulardagi matnlarning asosiy/ayrim jihatlarini tushuna oladi. | ||
Til kompetensiyasi | Yozish | Maxsus nomalar yoza olish (biznes xatlari, elektron xatlar). Sohaga oid yaxshi tuzilgan insho va ma’ruzalar yoza oladi. Etarli darajada grammatik, mazmun jihatdan to‘g‘ri tuzilgan va mos uslubdagi ilmiy va tadqiqot maqolalarini yoza oladi. Takliflar, xulosalar va tezislar yoza olish. Zarur holda o‘z sohalari bo‘yicha bitiruv malakaviy ish yoza oladi. | |
Leksik kompetensiya | Maxsus leksika va atamalarni kontekstda qo‘llay oladi. | ||
Grammatik kompetensiya | Kommunikativ vaziyatlarda murakkab grammatik va sintaktik strukturalarni ishlata oladi. |
Kompetensiyalar | Ta’lim mazmuni | ||
Mavzular | Kundalik hayotga oid mavzular (masalan, parhez saqlash, farzandlar tarbiyasi va hokazo). Keng ijtimoiy mavzular (masalan, tibbiyot, ilm-fan va texnologiyalardagi etika masalalari, ijtimoiy masalalar, yoshlarning jinoyat sodir etishi, umumijtimoiy majburiyatlar va hokazo). Ijtimoiy-madaniy mavzular (masalan, madaniy muhitga moslashishdagi o‘zga madaniyatni to‘g‘ri talqin etishdagi ehtiyotkorlik, madaniy shok, ijtimoiy tafovutlar, madaniy o‘zlikni saqlab qolish, turli doiralarda o‘zini madaniy muhitga mos tarzda tutish, o‘quv materiallarini yaratish jarayonida madaniyatni talqin etish masalalariga alohida e’tibor qaratish va hokazo). Kasbiy yo‘naltirilgan mavzular: lingvistika va sotsiolingvistika muammolari, tilni o‘rgatish va tilni o‘rganish va hokazo. | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglash | Keng qamrovli mavhum va murakkab mavzudagi matnlarni tushunish. Keng ko‘lamdagi idioma va iboralari og‘zaki nutq namunalariga boy audio tasmalar, axborot va ommaviy e’lonlar (masalan, temir yo‘l vokzali, sport maydonchasidagi e’lonlar va hokazo). Guruh muhokamasidagi asosiy va boshqa ishtirokchilar o‘rtasidagi murakkab muloqot. Teledastur va filmlar. O‘rganilayotgan til sohibi bo‘lgan va bo‘lmagan so‘zlashuvchilarning turli rasmiy va norasmiy joylardagi yoki ta’lim muassasalaridagi autentik og‘zaki nutq namunalari. Sohaga oid ma’ruzalar, muhokamalar va munozaralar. O‘rganilayotgan til vositasida auditoriyadagi muloqot. |
Gapirish | Og‘zaki muloqot (dialogik nutq). Shaxslararo muloqot va suhbatlar. Ommaviy munozaralar va rasmi� muhokama. O‘z mutaxassislik sohasiga oid bo‘lgan yoki bo‘lmagan mavhum va murakkab mavzulardagi nutqlar va muloqotlar. Ishga qabul qiluvchi yoki ishga kiruvchi sifatida suhbatda qatnashish. Auditoriyada qo‘llaniladigan iboralar. Og‘zaki monologik nutq. Ko‘rsatmalar. Taqdimotlar. Konkret yoki mavhum mavzular bo‘yicha o‘z mulohazasini bildirish va ularni asoslash. O‘z fikrini asoslangan tarzda bildirish. Fikrlar, muhokama yoki sohaga oid maqola yuzasidan umumlashgan xulosa chiqarish. | ||
O‘qish | Ijtimoiy, mutaxassislik yoki ta’lim sohalarida uchrashi mumkin bo‘lgan uzun va murakkab matnlar. Badiiy va ilmiy-ommabop kitoblar, shuningdek adabiy jurnallar. Davriy nashrlar. Yo‘riqnomalar (qo‘llanmalar, taomnomalar va hokazo). Reklama materiallari. Turli ma’lumotnoma shakllari, o‘qituvchi kundaligi, so‘rovnomalar. Norasmiy xatlar, elektron xatlar va hokazo. Memorandumlar, ma’ruzalar, tanqidiy tahlillar, ish qog‘ozlari. | ||
Yozish | Maqolalar. Ta’lim materiallari uchun ko‘rsatmalar. Ma’lumotnoma shakllari va so‘rovnomalar. Biznes va mutaxassislikka doir xatlar. Insholar, ma’ruzalar, tahlillar, taqrizlar. Bitiruv malakaviy ishi. Rezyume, yo‘llanmalar. | ||
Til kompetensiyasi | Leksik kompetensi | Keng ko‘lamdagi so‘z boyligi, idiomatik va og‘zaki nutq iboralari. Mutaxassislikka oid (chet tili o‘qitish va amaliy tilshunoslik) atamalarini o‘zbek, rus va o‘rganilayotgan til vositasida qiyoslash va taqqoslash. | |
Grammatik kompetensiya | Kommunikativ kompetensiyaning asosiy qismi bo‘lgan mazmunini yoritib beruvchi murakkab gaplar. Grammatik elementlar, kategoriyalar, strukturalar va jarayonlarni o‘z ichiga olgan grammatik semantika. Diskurs darajasidagi grammatika. | ||
Sotsiolingvistik kompetensiya | O‘zbekiston va tili o‘rganilayotgan mamlakatlar madaniyatla�i misolida madaniyatlararo muloqotni chuqurroq tushunib yetish va uning til bilan bog‘liq masalalari, jumladan, salomlashish, murojaat shakllari, xushmuomalalik jihatlari va hokazo. Turli madaniyatdagi kommunikatsiyaning noverbal elementlari: xatti-harakatlar, imo-ishoralar ustida ishlashni davom ettirish. | ||
Pragmatik kompetensiya | Taqdimotlar qilish mahoratini yanada takomillashtirish. Fikrlarni mos tarzda og‘zaki va yozma nutqda bog‘lash. Turli ijtimoiy, ta’lim va mutaxassislik doiralarida mos ravishda tilni maqbul rasmiylik darajasida qo‘llashni anglab yetish. Muloqot jarayonidagi nutqni bo‘lish, aniqlik kiritish, boshqacha talqin etish, jumlalarni tiklash, to‘ldirish strategiyalari va hokazo. |
Kompetensiyalar | Bilish va bajara olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | O‘z mutaxassislik sohalariga oid bo‘lmagan mavhum va murakkab mavzulardagi keng ko‘lamli nutq namunalarini ayrim noaniq jihatlarini oydinlashtirib olish zarurati tug‘ilsa, so‘zlovchining talaffuzi noaniq yoki til shevasi notanish bo‘lgan hollarda ham tushuna olish. Keng ko‘lamdagi idiomatik va og‘zaki nutq iboralarini farqlay olish va ijtimoiy muhitga mos tarzda tilda berilgan diskurs xususiyatini tushuna olish. Keng ko‘lamli nutqlarni aniq tuzilmagan hollarda ham tushunish va ulardagi ochiq-oydin va yashirin fikrlarni ham yetarli darajada anglay olish. Muhokama va debatlardagi boshlovchi va boshqa ishtirokchilar o‘rtasidagi murakkab muloqot jarayonida, mavzular mavhum yoki notanish bo‘lsa ham, osonlik bilan tushunish va kuzata olish. Keng qamrovli, tilning ayrim nostandart ishlatilish hollarini ham o‘z ichiga olgan audio tasma va axborot materiallarini tushuna olish va so‘zlovchilar o‘rtasidagi nozik tafsilotlar va munosabatlarning muhim jihatlarini aniqlay olish. Filmlardagi sleng va idiomatik iboralarning ishlatilishini aksariyat qismini tushuna olish. Shovqinda ham ommaviy e’lonlar (masalan, temir yo‘l vokzali, sport maydonchasidagi e’lonlar)ni o‘qib tegishli ma’lumot ola bilish. |
Gapirish | Og‘zaki muloqot (dialog). O‘z fikrini deyarli qiyinchiliksiz, ravon, erkin va spontan ravishda bildira olish. Keng ko‘lamli leksik boylikka ega bo‘lgan holda so‘zamollik bilan muloqotdagi bo‘shliqlarni to‘ldira olish. O‘z mutaxassislik sohalariga oid bo‘lmagan mavhum va murakkab mavzulardagi keng ko‘lamli nutqlarni yetarli darajada oydinlashtirib olish zarurati tug‘ilgan holda so‘zlovchining talaffuzi noaniq yoki til shevasi notanish bo‘lgan hollarda ham batafsil tushuna olish. Ishga qabul qiluvchi yoki ishga kiruvchi sifatida suhbatda qatnashish jarayonida hech qanday ko‘maksiz fikrini kengaytirib, ravon tarzda ifodalay olish, tegishli til vositalaridan unumli foydalana olish. Mavhum, murakkab va notanish mavzulardagi munozaralarda ham qatnasha olish. O‘z rasmiy nuqtai nazarini ishonch bilan ilgari surgan holda, qarshi tomonning bir qator murakkab savol va sharhlariga mos ravishda ravon va spontan tarzda javob bera olish. Og‘zaki monologik nutq. Turli mavzularni uyg‘unlashtirgan holda to‘liq tasviriy yoki hikoyaviy tarzda fikrlarni alohida jihatlarga urg‘u bergan holda bayon etish va mos ravishda yakunlab, xulosa qila olish. | ||
O‘qish | O‘z mutaxassislik sohalariga oid yoki oid bo‘lmagan birmuncha uzun va murakkab matnlarni qiyin joylarini qayta o‘qish imkoniyati berilgan holatda batafsil tushuna olish. Lug‘atdan foydalanib har qanday turdagi xatlarni tushuna olish. Ijtimoiy, mutaxassislik yoki ta’lim sohalarida uchrash ehtimoli bo‘lgan keng ko‘lamdagi uzun va murakkab matnlar (masalan, sohaga oid maqolalar, kitob boblari, sharhlar)ni batafsil tushuna olish va ulardagi kichik detallarning ham muhim jihatlari, qarashlar, ochiq-oydin va yashirin fikrlarni aniqlay olish. Vebsayt yoki jurnallardan o‘z mutaxassislik sohalariga oid tegishli tafsilotlarni ola bilish. | ||
Yozish | Murakkab mavzulardagi matnlarni birlamchi masalalarga urg‘u bergan va ikkilamchi masalalarni yetarli tarzda kengaytirgan holda yorita olish, asosli va o‘rinli misollar keltira olish, hamda mos ravishda yakunlab, xulosa yoza olish. Aniq, batafsil, yaxshi tuzilgan tasviriy hamda ijodiy tarafdan mukammal, tabiiy va o‘z uslubiga ega, ma’lum o‘quvchiga ko‘zlangan matnlar yoza olish. Aniq, yaxshi tuzilgan, asosiy masalalarga urg‘u bergan holda (masalan, bitiruv malakaviy ishida) murakkab tushunchalarning talqinini yoza olish. O‘z fikrini kengaytirib, qo‘shimcha fikrlar, dalillar va maqbul misollar bilan yorita olish. Shaxsiy mazmundagi turli matnlar (kundaliklar, o‘tgan h�disalar tahlili)ni o‘ziga xos uslubda yoza olish. Ma’ruza, maqola va muhokamalar xulosalarini yoza olish. Mutaxassislik va ta’limga oid tahlillar yoza olish. | ||
Til kompetensiyasi | Fonetik kompetensiya | Intonatsiyani o‘zgartirish va gap urg‘usini to‘g‘ri qo‘yish orqali mazmunning turlicha talqinini ifodalay olish. | |
Leksik kompetensiya | Keng ko‘lamli so‘z boyligiga ega bo‘lgan holda muloqotdagi bo‘shliqlarni to‘ldira olish (kam hollarda zarur iboralarni topa olmaslik yoki o‘zini muloqotdan olib qochish strategiyalarini qo‘llash). Idiomatik va og‘zaki nutq iboralarini qo‘llay olish. Ayrim kichik xatolardan istisno tarzda jiddiy leksik xatolarga yo‘l qo‘ymaslik. Mutaxassislikka oid (chet tili o‘qitish va amaliy tilshunoslik) o‘rganilayotgan chet tilidagi atamalarni yaxshi tushunib, qo‘llay olish. | ||
Grammatik kompetensiya | Muntazam ravishda grammatik jihatdan to‘g‘ri va xatolardan birmuncha holi fikrlarni qo‘llay olish. |
Kompetensiyalar | Ta’lim mazmuni | ||
Mavzular | Global muammolarga oid mavzular (masalan, zamonaviy texnologiyalar va ularning insoniyatga ta’siri, globallashuv, migratsiya, ekologiya, terrorizm, ishsizlik va hokazo). | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | Keng qamrovli mavhum va murakkab mavzulardagi matnlar. Keng ko‘lamdagi idiomatik iboralar va og‘zaki nutq namunalariga boy audio tasmalar, axborot va ommaviy e’lonlar (masalan, temir yo‘l vokzali, sport maydonchasidagi e’lonlar). Guruh muhokamasidagi asosiy va boshqa ishtirokchilar o‘rtasidagi murakkab muloqot. Teledastur va filmlar. O‘rganilayotgan til sohibi bo‘lgan va bo‘lmagan so‘zlashuvchilarning turli rasmiy va norasmiy doiralardagi yoki ta’lim muassasalaridagi autentik og‘zaki nutq namunalari. Sohaga oid ma’ruzalar, bahs-munozaralar. |
Gapirish | Og‘zaki muloqot (dialogik nutq). | ||
O‘qish | Ijtimoiy, mutaxassislik yoki ta’lim sohalarida uchrash ehtimoli bo‘lgan birmuncha uzun va murakkab matnlar. | ||
Yozish | Ma’lumotnoma shakllari va so‘rovnomalar. | ||
Leksik kompetensiya | Yuqorida qayd etilgan mavzularga oid leksika. | ||
Grammatik kompetensiya | Ixtisoslashgan matnlardagi grammatik strukturalar (masalan, ilmiy inshoda majhul nisbatning qo‘llanilishi). | ||
Sotsiolingvistik kompetensiya | Tilning madaniyat jihatlari (masalan, idiomalar, maqollar va hokazo). | ||
Pragmatik kompetensiya | Nutqni tushunish, talqin etish va so‘zlashdagi tegishli strategiya va uslublar. |
Kompetensiyalar | Bilish va bajara olish | ||
Lingvistik kompetensiya | Nutqiy kompetensiya | Tinglab tushunish | O‘z mutaxassislik sohalariga oid bo‘lmagan abstrakt va murakkab mavzulardagi keng ko‘lamli nutqlarni ayrim jihatlarini oydinlashtirib olish zarurati tug‘ilsa, ayniqsa so‘zlovchining talaffuzi noaniq yoki til dialekti notanish bo‘lgan hollarda ham tushuna olish. Keng ko‘lamdagi idiomatik va og‘zaki nutq iboralarini farqlay olish va ijtimoiy muhitga mos tarzda tilning o‘zgarish xususiyatini tushuna olish. Keng ko‘lamli nutqlarni aniq tuzilmagan hollarida ham tushunish va ulardagi ochiq oydin va yashirin fikrlarni ham yetarli darajada anglay olish. Muhokama va debatlardagi asosiy va boshqa ishtirokchilar o‘rtasidagi murakkab muloqotni, mavzular birmuncha mavhum yoki notanish bo‘lgan hollarda ham, osonlik bilan tushungan ravishda kuzata olish. Keng qamrovli, tilning ayrim nostandart ishlatilish hollarini ham o‘z ichiga olgan audio tasma va axborot materiallarini tushuna olish va so‘zlovchilar o‘rtasidagi birmuncha yashirin qarashlar va munosabatlar, kichik detallarning ham muhim jihatlarini aniqlay olish. Filmlarni sleng va idiomatik iboralarning ishlatilish hollarining aksar qismini tushungan holda kuzata olish. Sifat jihatdan birmuncha yomon, ovoz eshitilishi noaniqroq bo‘lgan ommaviy e’lonlardan (masalan, temir yo‘l vokzali, sport maydonchasidagi e’lonlar) tegishli ma’lumot ola bilish. |
O‘qish | Og‘zaki muloqot (dialogik nutq). | ||
O‘qish | O‘z mutaxassislik sohalariga oid yoki oid bo‘lmagan keng ko‘lamli birmuncha uzun va murakkab matnlarni uslubiy jihatlari, ochiq oydin yoki birmuncha yashirin bayon etilgan fikrlarni aniqlagan holda tushuna olish. | ||
Yozish | Barcha turdagi xatlarni yoza bilish. | ||
Til kompetensiyasi | Leksik kompetensiya | Mavzularga oid leksikani va sohaga oid atamalarni ilmiy darajada rivojlantira olish. | |
Grammatik kompetensiya | Ixtisoslashgan matnlardagi (masalan, tilshunoslik yoki tarjimaga oid) grammatik strukturalarni qo‘llay bilish. |