01.06.2001 yildagi 4-son
Hujjat kuchini yo‘qotgan 20.04.2021
 LexUZ sharhi
 LexUZ sharhi
 LexUZ sharhi
 LexUZ sharhi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000-yil 14-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining sud tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmoni asosida sudlarning ixtisoslashuvi, sud tizimining demokratik asoslarini isloh qilish, sud ishlarining adolatli va o‘z vaqtida ko‘rilishini ta’minlash yo‘lida qo‘yilgan muhim qadam bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonuni va O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksiga fuqarolik sudlovini yuritishda apellatsiya institutining kiritilishi hamda kassatsiya instansiyasi vakolatlarining kengaytirilishi yuqori bosqich sudlari tomonidan sud qarorlari, shikoyat va protest vajlarini har tomonlama sinchiklab tekshirish, qo‘shimcha dalil, hujjat va holatlarga baho berish imkoniyatlarini yaratib, fuqarolarning haq-huquqlarini himoya qilish kafolatlarini yanada kuchaytirdi.
3. Sudning hal qiluv qaror va ajrimlariga nisbatan berilgan shikoyat va keltirilgan protestlarni tegishli sud instansiyalarida ko‘rilishi protsessual huquq normalarida ko‘rsatilgan bo‘lib, sud qarorlari chiqqan kundan e’tiboran O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 320, 346-moddalariga muvofiq berilgan shikoyat va keltirilgan protestlar apellatsiya instansiyasi sudlarida, qonuniy kuchga kirgan va apellatsiya tartibida ko‘rilmagan sudning hal qiluv qaror va ajrimlari ustidan ular chiqarilgan kundan e’tiboran O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 3481, 34816-moddalariga muvofiq bir yillik muddat ichida berilgan shikoyat va keltirilgan protestlar kassatsiya instansiyasi sudlarida, barcha sudlarning hal qiluv qaror, ajrim va qarorlariga nisbatan ular qonuniy kuchga kirgan kundan e’tiboran O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 350-moddasiga muvofiq uch yillik muddat ichida berilgan shikoyat va keltirilgan protestlar nazorat instansiyasi sudlarida ko‘riladi.
4. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 20-moddasida ko‘rsatilganidek har bir sud majlisi to‘g‘risida, shuningdek sud majlisidan tashqari har qanday alohida hollarda ham protsessual harakat to‘g‘risida bayonnoma tuziladi. Sudlarga tushuntirilsinki, ishni birinchi bosqich sudi majlisi jarayonida bo‘lgani kabi apellatsiya, kassatsiya na nazorat instansiyasi sudlarida ko‘rishda ham O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 21-22-moddalarida belgilangan tartibda sud majlisi bayonnomasi yuritilishi zarur.
5. Barcha sudlarning hal qiluv qaror, ajrim va qarorlariga nisbatan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 33-moddasi talabiga ko‘ra, ishda ishtirok etuvchi shaxslar apellatsiya, kassatsiya va nazorat tartibida shikoyat berish huquqiga ega ekanliklarini (O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 34-moddasi) inobatga olgan holda taraflarning yoki ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning vakillari O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 54-moddasi 2-qismida belgilangan tartibda maxsus izoh berilgan alohida vakolatnomaga ega bo‘lgan taqdirdagina o‘z tashabbuslari bilan tegishli instansiya sudlariga shikoyat berishlari mumkin.
6. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 3481 va 34816-moddalari talabidan kelib chiqqan holda qonuniy kuchga kirgan, apellatsiya tartibida ko‘rilmagan hal qiluv qarorlari va ajrimlari ustidan sudning hal qiluv qarori chiqqan kundan e’tiboran bir yil ichida tegishli tuman, viloyat va unga tenglashtirilgan prokurorlar tomonidan kassatsiya tartibida protest yoki xususiy protest kiritiladi.
Qonunga binoan (O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 326, 327, 3487, 3488-moddalari) ishda ishtirok etuvchi shaxslarning berilgan shikoyat yoki protestlar bilan tanishishi va unga nisbatan o‘z e’tirozlarini bildirishi ularning huquqidir. Garchand, shikoyat yoki protestlarga nisbatan e’tirozlarni bildirish qonunda majburiy qilib belgilanmagan bo‘lsada, e’tirozlarni bildirilishi ishning haqiqiy holatlarini aniqlashda muhim ahamiyatga ega ekanligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
8. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 322, 3483-moddalariga asosan apellatsiya va kassatsiya tartibida berilgan shikoyat va keltirilgan protestlar tegishli instansiya sudi nomiga yozilsa-da, hal qiluv qarori chiqarilgan sudga taqdim qilinadi. Shu o‘rinda, sudlarga tushuntirilsinki, bevosita ishni ko‘rish lozim bo‘lgan apellatsiya yoki kassatsiya instansiyasiga bu shikoyatlarning berilishi yoki protestlarning keltirilishi ularni ko‘rmay qoldirish yoki qaytarishga asos bo‘la olmaydi. Bunday tartibda kelib tushgan shikoyat va protestlar hal qiluv qarori yoki ajrim chiqargan sudga tegishli tartibda rasmiylashtirish uchun yuboriladi.
Birinchi bosqich sudi berilgan kassatsiya shikoyati yoki protesti asosida hal qiluv qarorining ijrosini zudlik bilan to‘xtatish haqida ajrim chiqaradi va Fuqarolik protsessual kodeksining 325, 3486-moddalarida belgilangan protsessual harakatlarni amalga oshirib, darhol ishni tegishli instansiya sudiga rasmiylashtirib yuborish choralarini ko‘rishi lozim.
9. Apellatsiya shikoyati berish yoki protest keltirishda O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 322, 323-moddalari talablarining buzilishiga yo‘l qo‘yilganligi, shuningdek, davlat boji to‘lashdan ozod qilinmagan shaxs tomonidan shikoyat berish uchun davlat boji to‘lanmaganligi apellatsiya shikoyati yoki protestlarni harakatsiz qoldirishga asos bo‘lishi ta’kidlansin (O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 324-moddasi).
Yuqorida qayd etilgan kamchiliklar bilan berilgan kassatsiya shikoyati yoki protesti O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 3485-moddasiga asosan, nazorat tartibidagi shikoyat esa, shu kodeksning 350-moddasiga asosan harakatsiz qoldiriladi. Bu haqda ajrim chiqarilib, tegishli taraflarga yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni bartaraf etish uchun yuboriladi.
10. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 343, 345, 347, 348, 34814, 15, l6-moddalari talablariga muvofiq, apellatsiya va kassatsiya instansiya sudlarida ishni ko‘rishda ishda ishtirok etuvchi shaxslardan birortasi sud majlisiga kelmagan, ishni ko‘rish vaqti va joyi to‘g‘risida tegishlicha xabardor qilinmagan yoki xabardor qilingan bo‘lsa ham sudga kelmaganlik sababi uzrli deb topilgan taqdirda, sud ishni ko‘rishni keyinga qoldiradi hamda keyingi sud majlisi haqida taraflarni xabardor qiladi. Keyingi muddatda taraflarning yoki ularning vakillarining sud majlisiga kelmaganligi uzrsiz deb topilgandagina ishni ko‘rish mumkin.
11. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 343, 34815-moddalari talabiga muvofiq apellatsiya, kassatsiya instansiya sudlari birinchi bosqich sudlari tomonidan chiqarilgan hal qiluv qarorlarini o‘zgarishsiz qoldirishga, o‘zgartirishga, qisman yoki butunlay bekor qilib, nizo yuzasidan yangi hal qiluv qarori chiqarishga vakolatlidir.
Birinchi bosqich sudi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 314-moddasi 2-qismida ko‘rsatilgan protsessual qonun normalari buzilganligi aniqlangan holda, apellatsiya yoki kassatsiya instansiyasi sudi sud qarorini qisman yoki butunlay bekor qilib, ishni birinchi instansiya sudiga yangidan ko‘rishga yuboradi.
13. Apellatsiya va kassatsiya instansiya sudlari shikoyat va protestlarni ko‘rish jarayonida birinchi instansiya sudi O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 97 va 100-moddalarida ko‘rsatilgan asoslar bo‘la turib, ishni mazmunan ko‘rib chiqib hal qiluv qarori chiqarganligini aniqlagan taqdirda, hal qiluv qarorini qisman yoki butunlay bekor qilib, ish yuritishni tugatishi yoxud arizani ko‘rmasdan qoldirishi mumkin.
15. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 349-moddasida ko‘rsatilgan nazorat tartibida protest keltirish vakolatiga ega bo‘lgan shaxslar qonuniy kuchga kirgan sud qarorlari ustidan kassatsiya muddati o‘tgan yoki o‘tmaganidan qat’i nazar uch yil mobaynida nazorat tartibida protest keltirish huquqiga ega. Bunday protestlar fuqarolik ishlari bo‘yicha Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy sudi, viloyatlar va unga tenglashtirilgan sudlarning Rayosatlarida hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik ishlari bo‘yicha nazorat sudlov hay’atida ko‘riladi.
16. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 350-moddasida ko‘rsatilganidek, nazorat tartibida protest keltirish to‘g‘risidagi ariza mazmun jihatidan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik-protsessual kodeksining 323-moddasiga muvofiq bo‘lishi bilan birga, unga sud hal qiluv qarorining nusxasi, apellatsiya yoki kassatsiya va nazorat instansiyasi sudlari ajrimi, qarorining nusxasi, apellatsiya yoki nazorat tartibida protest keltirish rad etilganligi haqidagi vakolatli shaxsning javob xati hamda davlat boji to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat ilova qilingan holda tegishli yuqori sud yoki prokurorga berilishi mumkin. Bu talablarga rioya qilinmagan taqdirda, nazorat tartibida protest keltirish vakolatiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 349-moddasida ko‘rsatilgan shaxslar tomonidan ariza harakatsiz qoldirilishi, arizachiga esa, kamchiliklarni bartaraf etish tartibi va muddati tushuntirilishi zarur.