Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshirishda sud amaliyotida ayrim masalalar kelib chiqayotganligi munosabati bilan “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
1. Sudlarga tushuntirilsinki, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlik davlatlar tomonidan mazkur toifadagi ishlar bo‘yicha huquqiy yordam ko‘rsatishda ifodalanadi.
Davlatlararo munosabatlarda fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha huquqiy yordam ko‘rsatish deganda, bir davlatning vakolatli organi tomonidan boshqa (xorijiy) davlatning shunday organi topshirig‘i bo‘yicha ayrim protsessual, tezkor-qidiruv va boshqa harakatlarni bajarilishi tushuniladi.
2. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlik sud, prokuror, tergovchi va surishtiruv organi tomonidan O‘zbekiston Respublikasining huquqiy yordam to‘g‘risidagi xalqaro shartnomalariga asosan amalga oshiriladi.
“O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq xalqaro shartnomalar shartnoma, kelishuv, konvensiya, protokol, memorandum, deklaratsiya va h.k. shakllarda tuzilishi mumkin.
Huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risidagi normalar nafaqat mazkur masalaga doir maxsus xalqaro shartnomalarda, balki boshqa ikki tomonlama yoki ko‘p tomonlama xalqaro shartnomalar tarkibida ham (masalan, Birlashgan Millatlar Tashkilotining terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risidagi 1999-yil 9-dekabrdagi, transmilliy tashkiliy jinoyatchilikka qarshi 2000-yil 15-noyabrdagi, korrupsiyaga qarshi 2003-yil 31-oktabrdagi konvensiyalari va boshqalarda) mavjud bo‘lishi mumkin. Bunda huquqiy yordam to‘g‘risida so‘rov yuborish va ijro etishning zarur sharti shundan iboratki, hamkorlikka kirishayotgan davlatlardan har biri ko‘p tomonlama shartnoma ishtirokchisi bo‘lishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
3. Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshirishda O‘zbekiston Respublikasining kuchga kirgan xalqaro shartnomalari, shuningdek protsessual qonunchilik normalariga, jumladan, FPK 1-moddasining uchinchi qismi, 14, 363-moddalari, JPK 3, 4, 592 — 609-moddalariga amal qilinishi lozim.
(3-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Xalqaro shartnomani qo‘llash masalasini hal etishda, qonunga ko‘ra, (“O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to‘g‘risida”gi Qonunning 25-moddasi) xalqaro shartnoma shartnomaning o‘zida nazarda tutilgan yoki ahdlashuvchi tomonlar o‘rtasida kelishilgan tartibda va muddatlarda kuchga kirishiga doir qoidadan kelib chiqish kerak.
(3-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
3.1. JK 12-moddasining uchinchi qismiga muvofiq shaxsning O‘zbekiston Respublikasi yurisdiksiyasida bo‘lishi-bo‘la olmasligi masalasini aniqlashda, jinoyatchilikka qarshi kurash va jinoiy sud ishlarini yuritish sohasidagi O‘zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarining yurisdiksiyaga oid qoidalaridan kelib chiqish lozim.
Xususan, Terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to‘g‘risidagi xalqaro konvensiyasining 7-moddasi qoidalariga ko‘ra, chet el fuqarosi yoki O‘zbekistonda doimiy yashamaydigan fuqaroligi bo‘lmagan shaxs respublika hududi tashqarisida sodir etgan jinoyati uchun, agarda, masalan, O‘zbekistonda bo‘lib, boshqa davlat-Konvensiya ishtirokchisiga ushlab berilishi mumkin bo‘lmasa O‘zbekiston JK bo‘yicha javobgarlikka tortilishi mumkin. O‘xshash normalar BMT Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarni g‘ayriqonuniy ravishda muomalaga kiritishga qarshi kurash to‘g‘risida 1988-yil 20-dekabrdagi konvensiyasining 4-moddasi, Transmilliy uyushgan jinoyatchilikka qarshi konvensiyasining 15-moddasi va boshqa shartnomalarda nazarda tutilgan.
(3.1-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 10-iyundagi 23-sonli qaroriga asosan kiritilgan)
Oldingi tahrirga qarang.
4. Shuni nazarda tutish lozimki, FPK 363-moddasi, JPK 592-moddasi mazmuniga ko‘ra, fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida huquqiy yordam o‘zarolik prinsipiga asosan ham ko‘rsatilishi mumkin.
(4-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zarolik prinsipi, jumladan, O‘zbekiston Respublikasining biror-bir xorijiy davlat bilan huquqiy yordam to‘g‘risida xalqaro shartnomasi mavjud bo‘lmagan hollarda qo‘llanilishi mumkin. Bunga ehtiyoj bo‘lganda, O‘zbekiston Respublikasining vakolatli organi (Oliy sud, Bosh prokuratura, Ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati) xorijiy davlat vakolatli organiga huquqiy yordam ko‘rsatish to‘g‘risida so‘rov kiritadi va unda o‘ziga xorijiy davlat vakolatli organining topshirig‘i bo‘yicha zarur protsessual harakatlarni bajarish yuzasidan majburiyat olganligini yozma ravishda tasdiqlaydi.
(4-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
5. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida huquqiy yordam, shu jumladan, quyidagi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi:
Oldingi tahrirga qarang.
materiallar hamda sud, bank, moliyaviy, yuridik va boshqa hujjatlar asli va tasdiqlangan nusxalarini tuzish, jo‘natish, taqdim etish, topshirish;
(5-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 10-iyundagi 23-sonli qarori tahririda)
tintuv o‘tkazish, predmetlar va hujjatlarni olib qo‘yish, mol-mulkni aniqlash va xatlash, shaxsning daromadini aniqlash, ashyoviy dalillarni jo‘natish va berish;
da’vogar, javobgar, uchinchi shaxslar (ularning vakillarini), jabrlanuvchilar, ayblanuvchilar (sudlanuvchilar), guvohlar, ekspertlarni so‘roq qilish;
bedarak yo‘qolgan shaxslarni qidirish, shuningdek huquqbuzarlik sodir etishda ayblanayotgan shaxslarni qidirish va ushlab berish;
sud hujjatlarini, shu jumladan, hukm nusxalari yoki sud qarorlari, sudlanganlik to‘g‘risida ma’lumotnomalar (zarurat bo‘lganda tegishli qonunchilik normalari matni ilova qilingan holda) taqdim etish;
Oldingi tahrirga qarang.
fuqarolik ishlari bo‘yicha sud qarorlarini, ijro yozuvlarini, jinoyat ishlari bo‘yicha hukmlarning fuqaroviy da’voga oid qismini tan olish va ijro etish.
(5-bandning o‘ninchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 10-iyundagi 23-sonli qarori tahririda)
Fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida o‘zarolik prinsipiga asosan qonunchilikka zid bo‘lmagan boshqa ko‘rinishdagi huquqiy yordam ham ko‘rsatilishi mumkin.
6. Xorijiy davlat hududida ayrim protsessual, tezkor-qidiruv va boshqa harakatlarni bajarish zarurati tug‘ilganda, yurituvida fuqarolik yoki jinoyat ishi bo‘lgan tegishli sud, prokuror, tergovchi yoki surishtiruv organi xorijiy davlatning vakolatli organiga tegishliligi bo‘yicha quyidagilar orqali so‘rov kiritadi:
Oldingi tahrirga qarang.
fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar tomonidan ko‘rilayotgan ishlarni yuritish bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha, shu jumladan, sud tomonidan JPK 4057, 420-moddalari tartibida e’lon qilingan qidiruv natijasida turgan joyi aniqlangan shaxsni ushlab turish va berish masalalari bo‘yicha — O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi orqali;
(6-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
sudning qarori yoki prokurorning roziligi (sanksiyasi) talab qilinmaydigan protsessual harakatlar bo‘yicha — O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati orqali;
(6-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
7. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, qonunda (JPK 593-moddasi) xorijiy davlat hududida jinoyat ishi bo‘yicha protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi so‘rov mazmuni va shakliga nisbatan muayyan talablar belgilangan. Bunday so‘rov, jumladan, quyidagilarni o‘zida aks ettirishi kerak:
4) o‘ziga nisbatan so‘rov yuborilayotgan shaxs to‘g‘risidagi ma’lumotlar, shu jumladan, uning tug‘ilgan sanasi va joyi, fuqaroligi, mashg‘uloti turi, yashash joyi yoki turgan joyi haqidagi ma’lumotlar, uning protsessual maqomi (shu jumladan, sudlanganligi to‘g‘risida ma’lumot), yuridik shaxs uchun esa, uning nomi, yuridik manzili va joylashgan joyi;
5) aniqlanishi lozim bo‘lgan holatlar bayoni, shuningdek so‘ralayotgan hujjatlar, ashyoviy va boshqa dalillar ro‘yxati;
6) sodir etilgan jinoyatning haqiqiy holatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar, uning tavsifi, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining qilmish jinoyat deb e’tirof etilishiga asos bo‘ladigan tegishli moddasi matni;
Xalqaro shartnomalarga muvofiq, protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi so‘rovda uni ijro etish uchun zarur bo‘lgan boshqa ma’lumotlar ham bo‘lishi mumkin.
Protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risidagi so‘rov va unga ilova qilinayotgan hujjatlar so‘rovni yuborayotgan organning gerbli muhri bilan tasdiqlanadi hamda ular yuborilayotgan xorijiy davlatning rasmiy tiliga yoki O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida nazarda tutilgan boshqa tilga tarjima qilinadi.
8. Xorijiy davlat hududida bo‘lgan shaxsni ushlab berish to‘g‘risida o‘zarolik prinsipi asosida so‘rov yuborishning o‘ziga xos xususiyati JPK 599-moddasi birinchi va ikkinchi qismlarida nazarda tutilgan. Bunday so‘rov faqat quyidagi hollarda yuborilishi mumkin bo‘lib, shaxs:
jinoiy javobgarlikka tortish uchun ushlab berilgan taqdirda — agar so‘rov yuborilishiga sabab bo‘lgan qilmish har ikkala davlat qonun hujjatlariga muvofiq jinoiy jazolanadigan qilmish bo‘lsa va uni sodir etganlik uchun bir yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazo yoki undan og‘irroq jazo nazarda tutilgan bo‘lsa;
hukmni ijro etish uchun ushlab berilgan taqdirda — agar shaxs olti oydan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tarzidagi jazoga yoki undan og‘irroq jazoga hukm qilingan bo‘lsa.
Oldingi tahrirga qarang.
9. Qidiruvda bo‘lgan shaxs xorijiy davlat hududida aniqlanganda, uni ushlash, hibsga olish, ushlab berish va etap qilish masalasi unga nisbatan qidiruv e’lon qilgan sud tomonidan ajrim chiqarish va tegishli hujjatlarni, shu jumladan, shaxsni jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish haqidagi qaror, sudning ehtiyot chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi ajrimi, qonuniy kuchga kirgan sudning hukmi, shuningdek, o‘talmagan jazo muddati haqidagi ma’lumotnomani tasdiqlangan nusxalarni rasmiylashtirish yo‘li bilan hal qilinadi.
(9-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 10-iyundagi 23-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Qidiruvda bo‘lgan shaxsni ushlab turish, qamoqqa olish, ushlab berish va ko‘chirib kelish zaruriyati to‘g‘risidagi masalani hal etishda, sud mazkur shaxsga nisbatan jinoyat ishni JPK 84-moddasiga muvofiq, tugatish uchun asoslar bor-yo‘qligini tekshirishi lozim. Agar ish bo‘yicha mazkur moddada nazarda tutilgan asoslardan birortasi mavjudligi aniqlansa, sud jinoyat ishini tugatishga nisbatan shaxsning roziligini olish to‘g‘risida xorijiy davlatning vakolatli organiga O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi orqali so‘rov yuborish bilan chegaralanishi mumkin.
(9-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
10. Xalqaro huquq normalari va JPK 600-moddasiga muvofiq xorijiy davlat tomonidan O‘zbekiston Respublikasiga ushlab berilgan shaxs faqat ushlab berilguniga qadar o‘zi sodir etgan va faqat bunga uni ushlab bergan davlat roziligi olingan jinoyatlar uchun javobgarlikka tortilishi va jazolanishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
Agar ishni ko‘rish paytida sudlanuvchiga nisbatan Jinoyat kodeksi 59-moddasining sakkizinchi qismi yoki 60-moddasi qoidalariga muvofiq jazo tayinlash uchun asoslar aniqlansa va bunga xorijiy davlat vakolatli organining roziligi olinmagan bo‘lsa, sud JPK 418-moddasi tartibida ishning muhokamasini keyinga qoldiradi va materiallarni mazkur masalani hal etish uchun prokurorga yuboradi.
Ayni paytda shuni nazarda tutish lozimki, sudlanuvchining harakatlarini Jinoyat kodeksining yengilroq jazoni nazarda tutuvchi moddasiga (moddasi qismiga) qayta kvalifikatsiya qilish, shuningdek ayblovdan JKning biror-bir moddasini chiqarish uchun, agar xalqaro shartnomada boshqa holat nazarda tutilmagan bo‘lsa, xorijiy davlat vakolatli organining roziligi talab etilmaydi.
(10-bandning ikkinchi-uchinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 10-iyundagi 23-sonli qarori tahririda)
11. Agar hukmni ijro etish bosqichida xorijiy davlatning vakolatli organi tomonidan shaxsni faqat u sudlangan ayrim jinoyat epizodlari yoki Jinoyat kodeksining ayrim moddalari bo‘yicha ushlab berishga rozilik berilgan bo‘lsa, sud qarorlari ularga tegishli sud instansiyasi tomonidan JPK 600-moddasi talablaridan kelib chiqadigan o‘zgarishlar kiritilgandan so‘ng ijro etilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
12. Tushuntirilsinki, JK 34-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra, xorijiy davlatlar sudlarining hukmlari bo‘yicha sudlanganlik holati shaxsni o‘ta xavfli retsidivist deb topish, javobgarlikni yoki jazoni og‘irlashtiradigan holatlar, shu bilan birga jazoni ijro etish koloniya turini belgilashda inobatga olish to‘g‘risidagi masala hal qilinayotgan vaqtda hisobga olinishi mumkin. Boshqa barcha hollarda xorijiy davlat sudining hukmi bo‘yicha sudlanganlik holatini sud faqat agar bu O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida nazarda tutilgan bo‘lsagina tan olishi mumkin.
(12-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 10-iyundagi 23-sonli qarori tahririda)
13. Protsessual harakatlarni bajarish to‘g‘risida xorijiy davlatning tegishli vakolatli organidan kelib tushgan so‘rovni bajarish shartlari va tartibi, bunday so‘rovni ijro etmasdan qaytarib yuborish asoslari va tartibi JPK 595-moddasida nazarda tutilgan.
Jumladan, xorijiy davlat hududida jinoyat sodir etgan va O‘zbekiston Respublikasiga qaytib kelgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosini jinoiy javobgarlikka tortish to‘g‘risida xorijiy davlat vakolatli organining so‘rovi, basharti O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida bunday qilmish uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi norma mavjud bo‘lmasa, ijro etilishi mumkin emas.
Sudlar ayni paytda shuni inobatga olishlari lozimki, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida majburlov choralari (masalan, olib qo‘yish, tintuv, mol-mulkni xatlash, ushlab turish, qamoqda saqlash va boshqalar) bilan bog‘liq bo‘lmagan protsessual harakatlarni so‘rov kiritilayotgan qilmish har ikkala davlat tomonidan jinoyat deb tan olinmagan taqdirda ham ijro etish nazarda tutilishi mumkin.
14. Qonunda (JPK 602-moddasi) O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori yoki uning o‘rinbosarining O‘zbekiston Respublikasi hududida bo‘lgan shaxsni ushlab berish to‘g‘risidagi qarori ustidan shikoyat berish va uni sud tomonidan ko‘rishning alohida tartibi belgilangan. Bunda, agar shikoyatni berishdan kelib chiqadigan protsessual munosabatlar mazkur norma bilan tartibga solinmagan bo‘lsa, sud JPK 551-bobida nazarda tutilgan tegishli normalarga amal qilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Bunday shikoyatni ko‘rish natijalari bo‘yicha chiqarilgan sud ajrimi ustidan apellatsiya shikoyati (protesti) JPK 13-moddasining beshinchi qismiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan uch nafar sudyadan iborat tarkibda ko‘rilishi lozim.
(14-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
15. Tushuntirilsinki, sudlarning xorijiy davlat vakolatli organlari bilan fuqarolik ishi bo‘yicha o‘zaro hamkorlik tartibi FPK III bo‘limi normalari bilan tartibga solingan.
(15-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
16. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Sud-huquq sohasidagi qonunchilikni tahlil qilish boshqarmasi va Xalqaro-huquqiy bo‘limiga quyidagilar tavsiya etilsin:
(16-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 20-apreldagi 17-sonli qarori tahririda)
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi bilan kelishgan holda muntazam va o‘z vaqtida sudyalarni O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari ro‘yxati, matni va xalqaro huquqning boshqa hujjatlari bilan ta’minlash;
xalqaro huquq manbalarini muntazam tahlil etish va zarur amaliy qo‘llanmalar, sharhlar hamda boshqa metodik adabiyotlar chop etish.
Oldingi tahrirga qarang.
17. O‘zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashi huzuridagi Sudyalar oliy maktabiga sudyalar va sud apparati xodimlari uchun o‘quv jarayonini tashkil etishda, sudlar faoliyatida xalqaro hamkorlik masalalarini tartibga soluvchi O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarini qo‘llashga alohida e’tibor qaratish tavsiya etilsin.
(17-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 20-apreldagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
18. Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari vaqti-vaqti bilan fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha sud ishlarini yuritish sohasida xalqaro hamkorlikka oid qonunchilikni qo‘llash bo‘yicha sud amaliyotini umumlashtirib borsin, yo‘l qo‘yilgan qonun buzilishlarini o‘z vaqtida bartaraf etsin.