Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар ҳукуматлари, кейинги ўринларда «Томонлар» деб аталувчилар,
глобал ахборот маконида шакллантирилаётган янги ахборот-коммуникация технология ва воситаларини ривожлантириш ва жорий этишда сезиларли ўсишни қайд этган ҳолда,
халқаро хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш вазифаларига мос келмайдиган технология ва воситалардан фуқаролик, шунингдек ҳарбий соҳаларда фойдаланиш имкониятлари билан боғлиқ таҳдидлардан ташвиш билдирган ҳолда,
халқаро ахборот хавфсизлигига халқаро хавфсизлик тизимининг таянч элементларидан бири сифатида муҳим аҳамият берган ҳолда,
халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш масалаларида Томонларнинг бир-бирига ишончини янада чуқурлаштириш ва ҳамкорликни ривожлантириш жуда муҳим эҳтиёж ҳисобланишини ва уларнинг манфаатларига жавоб беришига ишонган ҳолда,
ахборот хавфсизлиги инсон ва фуқароларнинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашда муҳим аҳамият касб этишини инобатга олган ҳолда,
БМТ Бош Ассамблеясининг «Халқаро хавфсизлик контекстида ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар соҳасидаги ютуқлар» Резолюциясини инобатга олган ҳолда,
халқаро ахборот хавфсизлигига таҳдидларни чеклаш, Томонларнинг ахборот хавфсизлиги бўйича манфаатларини таъминлаш, тинчлик, ҳамкорлик ва мувофиқлик хусусиятига эга бўлган халқаро ахборот муҳитини яратишга интилган ҳолда,
халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасида Томонлар ҳамкорлигининг ҳуқуқий ва ташкилий асосларини яратиш истагида,
Мазкур Келишувнинг ажралмас қисми ҳисобланган 1-илова рўйхатида келтирилган асосий тушунчалар («Халқаро информацион хавфсизлик соҳасидаги асосий тушунчалар») мазкур Келишувни бажариш жараёнида Томонларнинг ҳамкорлиги мақсадида фойдаланилади.
Зарурият юзага келганида Томонлар билан келишилган ҳолда 1-иловага аниқлик киритилиши, тўлдирилиши ва янгиланиши мумкин.
Мазкур Келишувга мувофиқ ҳамкорликни амалга ошириш жараёнида Томонлар халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги мавжуд қуйидаги асосий таҳдидлардан келиб чиқади:
4) ахборот маконида бошқа давлатларнинг манфаатлари ва хавфсизлигига зид равишда устунлик мавқедан фойдаланиш;
5) Бошқа давлатларнинг ўртасида ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иқтисодий, маънавий, маданий, ахлоқий жабҳаларига зиён етказувчи маълумотларни тарқатиш;
6) Табиий ва (ёки) техноген характерга эга глобал ва миллий информацион инфраструктураларнинг барқарор ишлаши, хавфсизлигига таҳдидлар.
Томонлар билан келишилган мазкур модданинг 2-иловасида («Халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги асосий таҳдид турлари рўйхати, уларнинг манба ва белгилари») кўрсатиб ўтилган асосий таҳдидларнинг мазмуни мазкур Келишувнинг ажралмас қисми ҳисобланади.
Зарурият юзага келганида Томонлар билан келишилган ҳолда 2-иловага аниқлик киритилиши, тўлдирилиши ва янгиланиши мумкин.
Ушбу Келишувнинг 2-моддасида кўрсатиб ўтилган таҳдидларни эътиборга олган ҳолда Томонлар, уларнинг ваколатли вакиллари, шунингдек Томонларнинг ваколатли давлат органлари, Келишувнинг 5-моддасида белгиланган халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги ҳамкорликни қуйидаги асосий йўналишлар бўйича амалга оширади:
1) халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги зарурий ҳамкорликдаги чораларни белгилаш, келишиш ва амалга ошириш;
2) ушбу соҳада содир бўладиган таҳдидларга ҳамкорликда жавоб қайтариш ва маниторинг тизимини ташкил этиш;
3) мудофаа қобилияти, жамоат ва миллий хавфсизликга таҳдидларни юзага келтирувчи информацион қуролларни тарқатиш ва қўллашни чеклаш соҳасида халқаро ҳуқуқий нормаларни ривожлантириш бўйича ҳамкорликдаги чораларни ишлаб чиқиш;
6) мазкур Келишув мақсади учун ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасида зарурий баҳолаш, экспертиза ва тадқиқотлар ўтказиш;
7) глобал Интернет тармоғини бошқаришни интернационаллаштириш, барқарор ва хавфсиз ишлашини таъминлашда кўмаклашиш;
9) халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлашга имкон берувчи ҳамкорликдаги ишончли чораларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
10) Трансчегаравий маълумотлар алмашинувида маълумотларни ҳимоя қилиш ва рақамли электрон имзодан фойдаланиш имкониятларини амалга ошириш бўйича ташкилий-техник тадбирлар ҳамда келишилган сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
11) ахборот хавфсизлигини таъминлаш масаласи бўйича Томонлар давлат қонунчилиги хақида маълумотлар алмашиш;
12) халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлашда Томонлар ҳамкорлигининг амалий механизмлари ва халқаро-ҳуқуқий базаларини такомиллаштириш;
13) мазкур Келишувни амалга ошириш мақсадида Томонлар давлат ваколатли органларининг ҳамкорлиги учун шароитлар яратиш;
14) халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш муаммоси бўйича халқаро ташкилот ва форумлар доирасидаги ҳамкорлик;
15) Томонлар ахборот хавфсизлиги соҳасида тажриба алмашиш, мутахассисларни тайёрлаш, эксперт ва ваколотли вакилларининг ишчи учрашув, конференция, семинар ва бошқа форумларини ўтказиш;
16) Ушбу моддадаги асосий йўналишлар бўйича санаб ўтилган ҳамкорликни амалга ошириш масаласи бўйича маълумотлар алмашиш.
Томонлар ёки Томонларнинг ваколотли давлат органлари ўзаро келишув асосида ҳамкорликнинг бошқа йўналишларини белгилашлари мумкин.
1. Томонлар ушбу Келишув доирасида халқаро ахборот маконида ҳамкорлик ва ўз фаолиятларини шу тарзда амалга оширишлари керакки, бундай фаолият ижтимоий ва иқтисодий ривожланишга имкон бериши ва халқаро хавфсизлик ва барқарорликни сақлаш вазифаларига мос келиши, умумэътироф этилган халқаро ҳуқуқ тамойилларига ва меъёрларига ҳамда баҳс ва низоларни тинчлик йўли билан ҳал қилиш, куч ишлатмаслик, ички ишларга аралашмаслик, инсоннинг асосий ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилиш тамойилларига, шунингдек минтақавий ҳамкорлик қилиш ва Томонларнинг ахборот ресурсларига аралашмаслик тамойилларига мувофиқ бўлиши лозим.
2. Мазкур Келишув доирасида Томонлар фаолияти ҳар бир Томоннинг маълумот қидириш, олиш ва тарқатиш ҳуқуқи, миллий ва жамоат хавфсизлиги манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида ушбу ҳуқуқ қонунчилик томонидан чекланиши мумкинлигини ҳисобга олган ҳолда, бир бирига мос бўлиши лозим.
3. Ҳар бир Томон ўз давлатининг ахборот ресурслари ва жуда муҳим тузилмаларини ғайриқонуний фойдаланиш ва рухсатсиз аралашишдан, шу жумладан уларга ахборот ҳужумларидан ҳимоя қилишда бир хил ҳуқуққа эга.
Ҳар бир Томон бошқа Томонга нисбатан шунга ўхшаш ҳаракатларни ўтказмайди ва бошқа Томонларга юқорида кўрсатилган ҳуқуқни татбиқ қилишда кўмак беради.
1. Ушбу Келишувнинг кучга кирган кунидан бошлаб олтмиш кун мобайнида Томонлар депозитарий орқали ушбу Келишувни амалга оширишга масъул бўлган ваколатли давлат органлари ва Томон давлатлар ҳамкорлигининг аниқ йўналишлари бўйича тўғридан-тўғри маълумотлар алмашиниш канали тўғрисидаги маълумотлар алмашинади.
2. Ушбу Келишувнинг бажарилиш жараёнларини кўриб чиқиш, маълумотлар алмашиш, юзага келаётган ахборот хавфсизлигига таҳдидларни биргаликда баҳолаш, шунингдек шу каби таҳдидларни аниқлаш, келишиш ва таъсир кўрсатиш ҳамкорликдаги чораларни белгилаш мақсадида мунтазам равишда Томонларнинг ваколотли вакиллари ва Томонлар давлатларининг ваколатли органлари консультациялари (кейингги ўринларда — Консультация) ўтказилади.
Навбатдаги маслаҳат йиғилиши Томонлар билан келишилган ҳолда, қоидага кўра, ярим йилда бир маротаба Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Котибиятида ёки Томонлар давлатидан бири ҳудудида унинг таклифига биноан ўтказилади.
Ҳар бир Томонлар келгусида вақти ва жойи, шунингдек кун тартибини Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Котиби ва Томонлар билан келишган ҳолда таклиф қилган ҳолда навбатдан ташқари маслаҳат йиғилишлари ўтказиш ташаббуси билан чиқишлари мумкин.
3. Ушбу Келишувда назарда тутилган асосий йўналишлар бўйича амалий ҳамкорликни Томонлар Келишувни амалга оширишга масъул бўлган Томонлар давлатларининг ваколатли органлари йўналиши бўйича амалга оширишлари мумкин.
4. Томонларнинг ваколатли давлат органлари ҳамкорликнинг ташкилий ва ҳуқуқий асосларини яратиш мақсадида аниқ йўналишлар бўйича идоралараро тегишли шартномалар тузишлари мумкин.
1. Агар маълумотни ошкор қилиш миллий манфаатларга зарар етказиши мумкин бўлса, ушбу Келишув Томонларга мазкур Келишувга мувофиқ ҳамкорлик доирасида маълумот тақдим қилиш бўйича мажбуриятларни юкламайди ҳамда ушбу ҳамкорлик доирасида маълумотни узатиш учун асос ҳисобланмайди.
2. Томонлар мазкур Келишувга мувофиқ ҳамкорлик доирасида Томонлардан исталган давлат қонунчилигига кўра давлат сирига оид бўлган маълумотлар билан алмашиш амалга оширилмайди. Маълум ҳолатларда ушбу Келишувни бажариш мақсадида зарур ҳисобланиши мумкин бўлган шунга ўхшаш маълумотни бериш ва фойдаланиш тартиби Томонлар ўртасидаги тегишли шартномалар асосида ва шартларда йўлга қўйилади.
3. Томонлардан исталган давлат қонунчилиги ва тегишли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларига мувофиқ фойдаланиш ва (ёки) тарқатиш чекланган, Томонлардан исталган давлат қонунчилигига мувофиқ давлат сирига оид бўлмаган, мазкур Келишув доирасида ҳамкорлик жараёнида бериладиган ёки яратиладиган маълумотни Томонлар керакли ҳимоя қилинишини таъминлашади.
Бундай маълумотни ҳимоя қилиш уни оладиган Томоннинг қонунчилиги ва (ёки) тегишли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилади. Бундай маълумот ушбу маълумот манбаси ҳисобланган Томоннинг ёзма розилигисиз ошкор қилинмайди ва берилмайди.
Бундай маълумот Томонларнинг қонунчилиги ва (ёки) тегишли меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларга мувофиқ лозим тарзда белгиланади.
1. Ушбу Келишувни ижро этишдаги тегишли тадбирларда ўзларининг вакиллари ва экспертларининг иштироклари учун Томонлар мустақил равишда харажатларни амалга оширади.
2. Ушбу Келишувни ижро этиш билан боғлиқ бошқа харажатлар юзасидан Томонлар ҳар бир алоҳида ҳолат бўйича Томонлар ўзларининг қонунчилик талабларига асосан молиялаштиришнинг ўзга тартибларини келишишлари мумкин.
Ушбу Келишув, ҳар бир Томонлардан иштирокчиси унинг давлати ҳисобланган бошқа халқаро шартномалардаги ҳуқуқ ва мажбуриятларига даҳл қилмайди.
Томонлар ушбу Келишув қоидаларини қўллаш ёки шарҳлаш масаласида юзага келиши мумкин бўлган баҳсли саволларни маслаҳатлашув ва музокаралар йўли билан ҳал этишади.
Ушбу Келишув доирасидаги ҳамкорликни амалга ошириш жараёнларида иш олиб бориш тиллари рус ва хитой тиллари ҳисобланади.
Келишув имзоланган санадан бошлаб, ўн беш кун муддат оралиғида Томонларга унинг тасдиқланган нусхалари юборилсин, асл нусхаси депозитарийда сақланади.
1. Мазкур Келишув ноаниқ муддатга тузилади ва уни кучга кириши учун зарур давлат ички процедураларини Томонлар орқали бажарилиши тўғрисида ёзма шаклда тўртинчи хабар депозитарий томонидан олинган санадан ўттиз кун ичида кучга киради. Давлат ички процедураларини кечроқ бажарган Томон учун мазкур Шартнома тегишли хабарни депозитарий томонидан олинган санадан ўттизинчи куни кучга киради.
2. Томонлар мазкур Келишувга Томонларнинг ўзаро келишувига кўра алоҳида баённома билан расмийлаштириладиган ўзгартиришлар киритишлари мумкин.
3. Мазкур Келишув бирор бир давлат ва ташкилотларга қарши қаратилмаган ва у кучга кирганидан кейин ушбу Келишув мақсадлари ва тамойилларини қўллаб қувватлайдиган исталган давлат депозитарийга Келишувга қўшилиш тўғрисида ҳужжатни жўнатиш йўли билан қўшилиши учун очиқ. Қўшилаётган давлат учун мазкур Келишувни имзолаган ва унга қўшилган давлатларнинг шундай қўшилишга розилиги тўғрисидаги охирги хабар депозитарий томонидан олинган санадан 30 кун ўтгандан сўнг кучга киради.
4. Томонлардан ҳар бири ушбу Келишувдан чиқиш учун, чиқиш санасидан тўқсон кун олдин бў тўғрисида ёзма шаклда депозитарийга хабар юборади. Депозитарий мазкур қарор ҳақида шундай хабар олган санадан ўттиз кун ичида бошқа Томонларни хабардор қилади.
5. Томонлар мазкур Келишув амал қилиши тугатилган ҳолларда, маълумотни ҳимоя қилиш бўйича мажбуриятларни, шунингдек Келишув доирасида амалга ошириладиган ва Келишув амал қилиши тугатилгунча якунланмаган, олдин келишилган ҳамкорлик ишлари, лойиҳалари ва бошқа тадбирлар тўлиқ бажариш учун чора-тадбирлар қабул қилишади.
2009 йил 16 июнда Екатеринбург шаҳрида битта асл нусхада рус ва хитой тилларида қабул қилинган ва иккаласи ҳам бир хил кучга эга.
Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар ҳукуматлари ўртасида халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасида ҳамкорлик тўғрисида Келишувга
1-ИЛОВА
1-ИЛОВА
«Ахборот хавфсизлиги» — ахборот маконида шахс, жамият, давлат ва уларнинг манфаатларини таҳдидлар, деструктив ва бошқа салбий таъсирлардан ҳимояланганлик ҳолати;
«ахборот уруши» — ахборот тизимлари, жараёнлари ва ресурслари, жуда муҳим ва бошқа тузилмаларига зарар етказиш, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий тизимларни бузиш, жамият ва давлатни беқарорлаштириш учун аҳолига оммавий психологик ишлов бериш, шунингдек давлатни қарши курашувчи томон манфаатларига оид қарорлар қабул қилишга мажбурлаш мақсадида ахборот маконида иккита ёки ундан ортиқ давлатлар ўртасидаги қарши кураш;
«ахборот инфраструктураси» — информацияни сақлаш, фойдаланиш, узатиш, ўзгартириш, ташкил этиш ва техник воситалар йиғиндиси;
«ахборот қуроли» — информацион уруш олиб бориш мақсадида қўлланиладиган информацион технология, восита ва усуллар;
«ахборотга оид жиноятчилик» — ахборот ресурслардан фойдаланиш ва (ёки) информацион маконда уларга қонунга қарши мақсадларда таъсир кўрсатиш;
«ахборот макони» — ахборот инфратузилиши ва маълумотга, шу жумладан индивидуал ва жамоат онгига таъсир кўрсатувчи маълумотни шакллантириш, яратиш, қайта ишлаш, узатиш, фойдаланиш, сақлаш билан боғлиқ фаолият соҳаси;
«информацион терроризм» –информацион макондаги информацион ресурслардан террористик мақсадларда фойдаланиш ва (ёки) уларга таъсир ўтказиш;
«жуда муҳим тузилмалар» — таъсир ўтказиш натижасида, тўғридан-тўғри миллий хавфсизлик, шунингдек шахс, жамият ва давлат хавфсизлигига даҳлдор бўлган оқибатларга олиб келиши мумкин бўлган давлат объектлари, тизимлари ва институтлари;
«халқаро ахборот хавфсизлиги» — ахборот маконида дунёдаги барқарорликнинг бузилишини ҳамда давлатлар ва жахон ҳамжамияти хавфсизлигига таҳдидлар яратилишига имкон бермайдиган халқаро муносабатлар ҳолати;
«информацион ресурслардан ноқонуний фойдаланиш» — информацион ресурслардан Томонларнинг давлат қонунчилиги ёҳуд халқаро ҳуқуқ нормалари ёки тегишли ҳуқуқларсиз, ўрнатилган қоидаларни бузган ҳолда фойдаланиш;
«ахборот ресурсларига рухсатсиз аралашиш» — маълумотларни шакллантириш, яратиш, ишлов бериш, ўзгартириш, узатиш, фойдаланиш, сақлаш жараёнларига ғайриқонуний таъсир ўтказиш;
«информацион хавфсизлик таҳдиди» — информацион маконда шахслар, жамият, давлат ва унинг манфаатлари учун хавф туғдирувчи факторлар.
Шанхай ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар ҳукуматлари ўртасида халқаро ахборот хавфсизлигини таъминлаш соҳасида ҳамкорлик тўғрисида Келишувга
2-ИЛОВА
2-ИЛОВА
Ушбу таҳдиднинг манбаи халқаро информацион хавфсизлик соҳасига улкан таҳдид ва янги қуролланиш пойгасига олиб келувчи давлатнинг нозик муҳим тузилмалари учун бевосита таҳдид туғдирувчи информацион қуролни яратиш ва ривожлантириш.
Информацион урушга тайёрланиш ва олиб бориш, шунингдек транспортда юк ташиш, коммуникация ва хавода бошқариш, ракеталарга қарши ва мудофаанинг бошқа турдаги объектлари тизимига таъсир ўтказиш оқибатида давлатнинг агрессор олдида мудофаа қобилиятини йўқотади ва ўзини ҳимоялаш қонуний ҳуқуқидан фойдалана олмайди; информацион инфраструктура объектларининг ишлаш фаолияти бузулиши оқибатида давлатларда қарор қабул қилиш ва бошқариш тизими фалажланади; нозик муҳим тузилма структураларига деструктив таъсирлар информацион қуролни қўллаш белгилари ҳисобланади.
Ахборот ресурсларга нисбатан ёки унинг воситасида қонунга зид харакатларни амалга оширувчи террористик фаолиятга алоқадор террористик ташкилотлар ва шахслар ушбу таҳдид манбаи ҳисобланади.
Террористик фаолиятни амалга ошириш ва ўзларининг сафларига янги тарафдорларни жалб қилиш учун террористик ташкилотлар томонидан ахборот тармоқларидан фойдаланиш; жамоат тартибини бузишга олиб келувчи ахборот ресурсларига деструктив таъсир ўтказиш; оммавий ахборот узатиш каналларини назорат қилиш ёки блоклаш; жамиятда терроризмни тарғиб қилиш, қўрқув ва саросима муҳитини яратиш учун Интернет тармоқлари ёки бошқа ахборот тармоқларидан фойдаланиш, шунингдек ахборот ресурсларига бошқа салбий таъсирлар ўтказиш унинг белгилари ҳисобланади.
Ахборот ресурсларидан ғайриқонуний фойдаланиш ёки рухсатсиз шундай ресурсларга жиноий мақсадларда аралашишни амалга оширувчи шахслар ёки ташклотлар ушбу таҳдид манбаси ҳисобланади.
Маълумотнинг бутунлиги, очиқлиги ва махфийлигини бузиш учун ахборот тизимларига суқилиб кириш; компьютер вируслари ва бошқа зарарли дастурларни қасдан тайёрлаш ва тарқатиш; DOS-ҳужумларни (хизмат кўрсатишни рад қилиш) ва бошқа салбий таъсирлар ўтказишни амалга ошириш; ахборот ресурсларига зарар етказиш; ахборот соҳасида фуқароларнинг қонуний ҳуқуқ ва эркинликларини, шу жумладан интеллектуал мулк ва шахсий ҳаёт даҳлсизлигини, бузиш; фирибгарлик, ўғирлик, тамагирлик, контрабанда, наркотилар билан ноқонуний савдо қилиш, болалар порнографияси ва бошқаларни тарқатиш каби жиноятларни содир этиш учун ахборот ресурслари ва методларидан фойдаланиш унинг белгилари ҳисобланади.
4. Ахборот маконида бошқа давлатларманфаатлари ва хавфсизлигига зид равишда устунлик мавкеидан фойдаланиш.
Турли давлатларда ахборот технологияларини ривожлантиришда нотекислик ва ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар ўртасидаги «рақамли тафовут»нинг ошишга оид мавжуд мойиллик ушбу таҳдиднинг манбаси ҳисобланади. Ахборот технологияларини ривожлантиришда устуворликка эга баъзи давлатлар бошқа малакатларнинг ривожланишини ва ахборот технологияларидан фойдаланишини қасдан чеклайди, бу эса етарлича ахборот имкониятларига эга бўлмаган давлатлар учун жиддий хавфни юзага келтиради.
Дастурий таъминотни ишлаб чиқариш ва ахборот инфратузилмаларини жиҳозлашни монополиялаштириш, давлатларнинг ривожланишига тўсқинлик қилиш ва ушбу мамлакатларнинг бошқа яхшироқ ривожланган давлатлардан тобелигини ошириш учун, халқаро ахборот-технология ҳамкорлигида давлатларнинг иштирокини чеклаш; ушбу мамлакатларнинг ахборот ресурслари ва (ёки) жуда муҳим тузилмаларини назорат қилиш ва уларга таъсир ўтказиш учун, бошқа давлатларга маълумот етказиш мақсадида дастурий таъминотга ва ускуналарга яширин имкониятлар ва функциялар ўрнатиш; давлатларнинг манфаатлари ва хавфсизлигига зид равишда ахборот технологиялари бозорини ва маҳсулотларини назорат қилиш ва монополиялаштириш унинг белгилари ҳисобланади.
5. Бошқа давлатларнинг ижтимоий-сиёсий ва социал-иқтисодий тизимларига, маънавий, ахлоқий ва маданий соҳасига зарар етказувчи маълумотни тарқатиш.
Бошқа давлатларнинг ижтимоий-сиёсий ва социал-иқтисодий тизимларига, маънавий, ахлоқий ва маданий соҳасига зарар етказувчи маълумотни тарқатиш учун ахборот инфратузилмасидан фойдаланувчи давлатлар, ташкилотлар, бир гуруҳ шахслар ёки айрим шахслар ушбу таҳдиднинг манбаси ҳисобланади.
Электрон (радио ва телевидение) ва бошқа оммавий ахборот воситалари, Интернет тармоғида ва бошқа ахборот алмашиниш тармоқларида маълумотларнинг пайдо бўлиши ва кўпайтирилиши унинг белгилари ҳисобланади:
сиёсий тизим, жамият тузилиши, ташқи ва ички сиёсати, давлатдаги муҳим сиёсий ва ижтимоий жараёнлар, унинг аҳолисининг маънавий, ахлоқий ва маданий қадриятлари тўғрисида нотўғри тасаввур уйғотиш;
6. Табиий ва (ёки) техноген хусусиятга эга бўлган глобао ва миллий ахборот инфратузилмаларининг хавфсизлиги, барқарор ишлашига таҳдидлар.