1. Mazkur sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlari ishlab chiqarish jarayonida ishchilarni ultrabinafsha nurlari mavjud bo‘lgan manbalardan himoyalash, baholash, nazorat qilish usullarini hamda ultrabinafsha nurlanishining salbiy ta’sirini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi.
2. Ushbu sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlari barcha turdagi (lazyerlar tomonidan ishlab chiqilgan ultrabinafsha nurlari (nurlanish) bundan mustasno) ultrabinafsha nurlariga (nurlanish) va ularning manbalariga taalluqlidir.
3. Mazkur sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlarida quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:
nurning (nurlanish) intensivligi — nur tushadigan yuza maydonidagi energiya oqimining zichligi, birligi Vt/m2 da;
ruxsat etilgan nurning (nurlanish) intensivligi — butun ish kuni davomida va mehnat faoliyati jarayonida ishchilarning ishlagan davri va keyinchalik sog‘lig‘ining bo‘zilishiga olib kelmaydigan, funksional va boshqa jarohat yetkazmaydigan nur (nurlanish) miqdori;
ultrabinafsha nurlari (ultrabinafsha nurlanish) — to‘lqin uzunligi 200 dan 400 nmgacha (chastotasi 1013 dan 1016 Gts) bo‘lgan elektromagnit nurlanish;
4. Ultrabinafsha nurlarining (nurlanish) inson organizmiga ta’siri uning me’yoriy qiymatlari va spektral tarkibi bo‘yicha aniqlanadi hamda ularga ruxsat etilgan miqdor belgilanadi.
5. Muhitni zararsizlantirish uchun yoki profilaktika maqsadida ultrabinafsha nurlanishdan foydalanganda nurlanish intensivligi xodimlar bo‘lmaganda aniqlanadi.
6. Terining 0,2 m2 dan ko‘p bo‘lmagan himoyalanmagan qismi maydoni mavjud bo‘lgan taqdirda nurlanish intensivligi bir smenada 30 daqiqa to‘xtalish bilan 5 daqiqagacha nurlantirilgan holda, quyidagi sohalar:
7. Terining 0,2 m2 dan ko‘p bo‘lmagan himoyalanmagan qismi maydoni mavjud bo‘lgan taqdirda ultrabinafsha nurlantirish intensivligi bir smenada 5 daqiqadan yuqori bo‘lgan nurlanilgan holda quyidagi sohalar:
8. UB-V va UB-S-nurlarini o‘tkazmaydigan maxsus kiyim hamda yuz va qo‘lni himoya qiluvchi vositalar ishlatilganda nurlanish intensivligi 1 Vt/m2 oshmasligi kerak.
9. Ish jarayonida ultrabinafsha nurlarining juda yuqori va yuqori bosimli simob-kvarsli chiroqlari ishlatilganda, nazorat hududida ultrabinafsha nurlanishining intensivligi 65 mVt/m2 dan oshmasligi kerak.
10. Ish jarayonida ultrabinafsha nurlarining yuqori va past bosimli simob-kvarsli chiroqlaridan tashqari boshqa maxsus chiroqlar ishlatilganda, nazorat hududida ultrabinafsha nurlanishini intensivligi 20 mVt/m2 oshmasligi kerak.
11. Ultrabinafsha nurlanishning intensiv ko‘rsatkichi oshganda mazkur Sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlarining 1-ilovasiga muvofiq ta’sir vaqtini kamaytirish mumkin.
12. Ish joylarida (ko‘mir va tog‘-kon sanoati ishchilari, yer osti ishlari, tabiiy yorug‘liksiz va tabiiy yorug‘lik yetarli bo‘lmagan ishlab chiqarish binolari) tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti (TYOK) 0,1% dan kam bo‘lgan tabiiy yorug‘lik bilan ta’minlanmagan yoki yetarli ta’minlanmagan binolarda ishlayotganlar uchun ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamalar o‘rnatiladi.
13. Ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamalar balandligi 3 metrdan 8 metrgacha bo‘lgan hamda bir nafar xodimga 6 m2 maydon to‘g‘ri keladigan binolarda o‘rnatilishi ko‘zda tutiladi.
14. Nurlanish moslamalardan paydo bo‘ladigan ultrabinafsha nurlarining intensivligi gorizontal tekislikda poldan 1 metr balandlikda 7,5 Vt/m2 dan, nurlanish dozasi esa 60 mer.soat/m2 dan oshmasligi kerak.
Sanoat va jamoat binolarining ish joylarida, shuningdek bolalar muassasalari, shifoxona va sanatoriyalarda kunlik ta’sir qilish muddati 8 soatdan yuqori bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
15. Uzoq vaqt ta’sir etuvchi ultrabinafsha nurlantiruvchi moslama sun’iy va umumiy yoritish tizimi QMQ : 2.1.05-98 “Tabiiy va sun’iy yoritilganlik” asosida loyihalashtiriladi.
16. Ko‘zni himoya qilishda ko‘ndalang va bo‘ylama tekisliklarda kamida 250 S himoya burchagi bo‘lgan nurni qaytaruvchi vositalar yordamida amalga oshiriladi. Ochiq himoyalanmagan eritemik chiroqlaridan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. To‘g‘ri vizual oqimli nurlardan himoya ekrani orqali himoyalanadi.
17. Uzoq vaqt ta’sir etuvchi ultrabinafsha nurlantiruvchi moslamalardan profilaktika maqsadida 1-dekabrdan 1-martgacha bo‘lgan davrda foydalaniladi.
18. Yer osti ishlari, derazasiz (tabiiy yorug‘lik tushmaydigan) ish o‘rinlari va belgilangan xizmat ko‘rsatish joylarida ishlaydiganlar uchun qisqa vaqt ta’sir etuvchi ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamalar (fotariya) o‘rnatish nazarda tutiladi.
19. Qisqa vaqt ta’sir etuvchi ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamada nurlanishning intensivligi yer sathidan 1 metr balandlikda 30 mVt/m2 yuqori bo‘lmasligi, nurlanish dozasi 600 mer.soat/m2 bo‘lishi kerak.
20. Ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamalar erkak va ayollar uchun alohida bo‘lishi hisobga olinadi.
21. Barcha turdagi ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamalarda (kabinali, o‘tkazuvchi va boshqalar) nurlantirish tadbirlari yilning kuz-qish faslida har kuni 2-3 daqiqa o‘tkaziladi.
22. Kabinali ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamasidan nur oluvchi xodimlar soni quyidagicha aniqlandi:
23. Ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslama alohida binoda, shuningdek xodimlarning kiyimlarini saqlash xonasida joylashtiriladi.
24. Surib-chiqaruvchi ventilatsiya tashkil etishda harorati 25 — 280S oralig‘ida bo‘lishi hisobga olinadi.
26. Sanoat korxonalari va yer osti konlaridagi ultrabinafsha nurlarini nurlantiruvchi moslamalar sog‘liqni saqlash punkti tasarrufida bo‘ladi.
27. Tibbiy xodim uchun ish kuni davomida 100 nafar nur oladiganlar xodim uchun 8 m2 maydondan kam bo‘lmagan xona, bir nafar xodim uchun 3,6 m2 maydondan kam bo‘lmagan xona ajratiladi.
28. Doimiy va doimiy bo‘lmagan ish joylarida nurlanishning intensivligi yilda bir martadan kam bo‘lmagan holda, yangi ish joylari tashkil etilganda, moslamaga texnik o‘zgartirish kiritilganda hamda yangi moslama va texnologiya o‘rnatilganda nazoratdan o‘tkaziladi.
29. O‘lchash ish joyining yer sathidan 0,5 — 1,0 va 1,5 metr balandlikda, o‘lchovlarni qabul qiluvchi manbaning nurlanishiga perpendikulyar qo‘yilgan holda bajariladi. Agar bir nechta manbalar mavjud bo‘lsa, bunda o‘lchovlar har birida alohida o‘tkaziladi hamda olingan natijalar umumlashtiriladi.
30. Nurlarni intensivligini o‘lchashda ko‘chma raqamli radiometr, energiya xususiyatlarini o‘lchash uchun dozimetr ishlatiladi. O‘lchov qurilmalari metrologik ko‘rikdan o‘tkazilgan bo‘lishi kerak.
31. Agar nurlanishning intensivligi ruxsat etilgan miqdordan yuqori bo‘lsa, manbadagi nurlanish intensivligini kamaytirish yoki ishchilarni himoyalash chora-tadbirlari belgilanadi.
Ishlab chiqarish sharoitida ultrabinafsha nurlarining sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlariga
ILOVA
ILOVA
Ultrabinafsha nurlarining manbaasini turlari | Bir ish kuni davomida ultrabinafsha nur dozasi, mer.ch/m2 | Ultrabinafsha nurlanish intensivligi, mVt/m2 | Ish kuni davomida ruxsat etilgan davomiyligi, soatda |
Juda yuqori va yuqori bosimli simob-kvarsli chiroqlar | 500 | 65 150 280 | 8,0 3,5 2,0 |
Past va yuqori bosimli boshqa turdagi chiroqlar | 160 | 20 50 100 | 8,0 3,0 1,5 |