LexUZ sharhi
Mazkur Konvensiya O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 25-oktabrdagi O‘RQ-412-sonli “Xalqaro mehnat tashkilotlarining birlashmalar erkinligi va kasaba uyushmalariga birlashish huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi 87-sonli Konvensiyasini (San-Fransisko, 1948-yil 9-iyul) ratifikatsiya qilish haqida”gi Qonuni bilan ratifikatsiya qilingan.
Xalqaro Mehnat Tashkilotining Bosh konferensiyasi Xalqaro Mehnat Byurosining Ma’muriy kengashi tomonidan San-Fransiskoda chaqirilib va 1948-yilning 17-iyunida o‘zining O‘ttiz birinchi Sessiyasiga to‘planib, birlashish erkinligi va birlashish huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi bir qancha takliflarni konvensiya shaklida qabul qilishga qaror chiqarib va bu Sessiya kun tartibining yettinchi bandi hisoblanib, Xalqaro Mehnat Tashkiloti Ustavining Muqaddimasi “birlashish erkinligi prinsipining tan olinishi” mehnat sharoitlarini yaxshilashga va tinchlikni ta’minlash vositalari sifatida e’lon qilayotganini e’tiborga olib, Filadelfiya deklaratsiyasida “so‘z va birlashish erkinligi taraqqiyotini ko‘llab-quvvatlash uchun zarur shartlar” deb ta’kidlanganini e’tiborga olib, Xalqaro Mehnat Konferensiyasi, o‘zining O‘ttizinchi sessiyasida xalqaro miqyosda tartibga soluvchi asosni shakllantiruvchi prinsiplarni yakdillik bilan qabul qilganini e’tiborga olib, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi o‘zining Ikkinchi sessiyasida mazkur prinsiplarni ma’qullaganini va, Xalqaro Mehnat Tashkilotidan, xalqaro Konvensiyalarning bir nechtasini qabul qilish imkoniyatini vujudga keltirish uchun har qanday faoliyatni davom ettirish taklifini e’tiborga olib, bir ming to‘qqiz yuz qirq sakkizinchi yil iyul oyining to‘qqizinchi kunida kuyidagi “Birlashish erkinligi va birlashish huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi 1948-yilgi Konvensiya” deb nomlanishi mumkin bo‘lgan Konvensiyani qabul qildi:
Xalqaro Mehnat Tashkilotining xar bir a’zosi, ushbu Konvensiya unga nisbatan kuchga kirgan bo‘lsa, quyida keltirilgan qoidalarni amalga oshirish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi.
Mehnatkashlar va ish beruvchilar, hech bir cheklashlarsiz, tashkilot ta’sis etish va, faqat ushbu tashkilotning qoidalariga bo‘ysungan holda, o‘zlari tanlagan tashkilotga oldindan ruxsat olmasdan qo‘shilish huquqiga egadir.
1. Mehnatkashlar va ish beruvchilarning tashkilotlari o‘zlarining nizomlari va qoidalarini tuzish, o‘zlarining vakillarini mutlaq erkin saylash, o‘zlarining ma’muriyatini va faoliyatini tashkil qilish, o‘zlarining dasturlarini bayon etish huquqiga egadir.
2. Davlat organlari mazkur huquqni cheklovchi yoki uning qonuniy amalga oshirilishiga qarshilik qiluvchi har qanday aralashuvdan tiyilishi kerak.
Mehnatkashlar va ish beruvchilarning tashkilotlari ma’muriy organ tomonidan asossiz tarqatib yuborilishi yoki vaqtinchalik taqiqlanishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Mehnatkashlar va ish beruvchilarning tashkilotlari federatsiyalar va konfederatsiyalar tuzish huquqiga, shuningdek ularga qo‘shilish huquqiga egadir va har bir shunday tashkilot, federatsiya yoki konfederatsiya mehnatkashlar va ish beruvchilarning xalqaro tashkilotlariga qo‘shilish huquqiga egadir.
2-, 3- va 4-moddalar qoidalari mehnatkashlar va ish beruvchilar birlashmalarining federatsiyalari va konfederatsiyalariga nisbatan ham qo‘llaniladi.
Mehnatkashlar va ish beruvchilarning tashkilotlari, federatsiyalari va konfederatsiyalari tomonidan yuridik shaxs maqomi olinishi, 2-, 3- va 4-moddalarning qoidalari qo‘llanilishini cheklovchi xarakterdagi shartlarga bo‘ysundirilishi mumkin emas.
1. Ushbu Konvensiyada ko‘zda tutilgan huquqlarini amalga oshirishda mehnatkashlar, ish beruvchilar va ularning tegishli tashkilotlari, boshqa shaxslar yoki birlashgan jamoalar singari, milliy qonunchilikni hurmat qiladilar.
2. Milliy qonunchilik ushbu Konvensiyada ko‘zda tutilgan kafolatlarga putur yetkazuvchi shaklda bo‘lmasligi kerak hamda ushbu kafolatlarning qo‘llanilishini cheklamasligi lozim.
1. Ushbu Konvensiyada ko‘zda tutilgan kafolatlar qurolli kuchlarga va politsiyaga nisbatan qay darajada qo‘llanilishini milliy qonun hujjatlari tomonidan belgilanadi.
2. Xalqaro Mehnat Tashkiloti Ustavining 19-modda 8-bandida bayon etilgan qoidalarga muvofiq Xalqaro Mehnat Tashkilotining har qanday a’zosi tomonidan ushbu Konvensiyaning ratifikatsiya qilinishi, mavjud qonunlarga, sud qarorlariga, an’analarga yoki shartnomalarga salbiy ta’sir qilishi mumkin, deb va buning oqibatida ushbu Konvensiyada kafolatlangan har qanday huquqdan qurolli kuchlar yoki politsiya shaxsiy tarkibi foydalanishi mumkin, deb qaralmaydi.
Ushbu Konvensiyada “tashkilot” atamasi mehnatkashlar yoki ish beruvchilarning manfaatlarini himoya qilish va olg‘a surishni maqsad qilib qo‘ygan har qanday mehnatkashlar yoki ish beruvchilarning tashkilotlarini anglatadi.
Xalqaro Mehnat Tashkilotining har bir a’zosi, ushbu Konvensiya unga nisbatan kuchga kirgan bo‘lsa, mehnatkashlar va ish beruvchilar birlashish huquqini erkin amalga oshirishini kafolatlash maqsadida barcha zarur va kerakli chora-tadbirlar ko‘rish majburiyatini o‘z zimmasiga oladi.
1. Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qiladigan Tashkilotning har bir a’zosi Xalqaro Mehnat Byurosining Bosh direktoriga, ratifikatsiya hujjatlari bilan birga yoki ratifikatsiyadan keyin imkoni boricha qisqa muddatda, Xalqaro Mehnat Tashkiloti Ustavining O‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risidagi 1946-yilgi akti bilan o‘zgartirishlar kiritilgan Xalqaro Mehnat Tashkiloti Ustavining 35-moddasida ko‘zda tutilgan hududlarga nisbatan (ushbu Ustavning 35-moddasining 4 va 5-bandlarida ko‘zda tutilgan hududlardan tashqari) quyidagilarni bildiradigan deklaratsiyani yuboradi:
a) qaysi hududlarga nisbatan Tashkilotning tegishli a’zosi Konvensiya qoidalarining o‘zgartirishlarsiz qo‘llanilishini zimmasiga olishi;
b) qaysi hududlarga nisbatan Tashkilotning tegishli a’zosi Konvensiya qoidalarining o‘zgartirishlar bilan qo‘llanilishini zimmasiga olishi va shu o‘zgartirishlarning tafsiloti;
s) qaysi hududlarga nisbatan Konvensiya qo‘llanilmasligi va bu holda uning qo‘llanilmaslik sabablari;
2. Ushbu modda 1-bandining “a” va “b” kichik bandlarida ifodalangan majburiyatlar ratifikatsiyaning ajralmas qismi deb hisoblanadi va ratifikatsiya kuchiga ega.
3. Tashkilotning har qanday a’zosi navbatdagi deklaratsiya orqali ushbu modda 1-bandining “b”, “s” yoki “d” kichik bandlari asosida avvalgi deklaratsiyada aytib o‘tilgan har qanday shartlardan yoki ularning bir qismidan voz kechishi mumkin.
4. Tashkilotning har qanday a’zosi, ushbu Konvensiya denonsatsiya qilinishi mumkin bo‘lgan davr mobaynida, 16-modda qoidalariga muvofiq, Bosh direktorga istalgan avvalgi deklaratsiyaning har qanday shartiga o‘zgartirishlar kirituvchi hamda belgilangan hududlaridagi hozirgi ahvolni ifoda etuvchi navbatdagi deklaratsiyani yuborishi mumkin.
1. Ushbu Konvensiyada nazarda tutilgan masalalar har qanday metropoliyadan tashqaridagi avtonom hokimiyatlarga tegishli bo‘lganda, shunday hududning xalqaro munosabatlari uchun javobgar bo‘lgan Tashkilot a’zosi, shu hududning hukumati bilan kelishib, Xalqaro Mehnat Byurosining Bosh direktoriga shu hudud nomidan mazkur Konvensiya majburiyatlarini qabul qilish to‘g‘risidagi deklaratsiyani yuborishi mumkin.
2. Ushbu Konvensiya majburiyatlarini qabul qilish to‘g‘risidagi deklaratsiya Xalqaro Mehnat Byurosining Bosh direktoriga yuborilishi mumkin;
a) Tashkilotning ikki yoki undan ko‘p a’zosi tomonidan ularning birgalikdagi boshqaruvi ostida bo‘lgan har qanday hududlar bo‘yicha;
b) Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ustaviga muvofiq har qanday hududni boshqarishga yoki boshqa shunga o‘xshash hududni boshqarishga javobgar bo‘lgan xar qanday xalqaro darajadagi mas’ul tomonidan.
3. Ushbu moddaning aytib o‘tilgan bandlariga muvofiq, Xalqaro Mehnat Byurosining Bosh direktoriga yuboriladigan deklaratsiyalarda Konvensiya qoidalari tegishli hududga nisbatan qanday qo‘llanilishi, ya’ni o‘zgartirishlar bilan yoki o‘zgartirishlarsiz qo‘llanilishi ko‘rsatiladi; agar deklaratsiyada Konvensiya qoidalari o‘zgartirishlar bilan qo‘llanilishi ko‘rsatilsa, unda o‘zgartirishlarning tafsiloti ham beriladi.
4. Tashkilotning tegishli a’zosi, a’zolari yoki tegishli xalqaro darajadagi mas’ul istalgan paytda, keyingi deklaratsiyasi orqali, tegishli huquqidan foydalanib, har qanday avvalgi deklaratsiyasida ko‘zda tutilgan har qaysi o‘zgartirishlardan to‘liq yoki qisman voz kechishi mumkin.
5. Tashkilotning tegishli a’zosi, a’zolari yoki tegishli xalqaro darajadagi mas’ul, ushbu Konvensiya denonsatsiya qilinishi mumkin bo‘lgan muddat mobaynida, 16-modda qoidalariga muvofiq, Bosh direktorga har qanday avvalgi deklaratsiyaning har qanday shartiga o‘zgartirishlar kirituvchi hamda ushbu Konvensiyaning qo‘llanilishiga nisbatan hozirgi ahvolni ifoda etuvchi deklaratsiya yuborishi mumkin.
Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi rasmiy hujjatlar ro‘yxatga olinishi uchun Xalqaro Mehnat Byurosi Bosh direktoriga yuboriladi.
1. Ushbu Konvensiya faqatgina ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlari Bosh direktor tomonidan ro‘yxatga olingan Xalqaro Mehnat Tashkilotining a’zolarinigina birlashtiradi.
2. Ushbu Konvensiya Tashkilot ikki a’zosining ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlari Bosh direktor tomonidan ro‘yxatga olingan sanadan keyin o‘n ikki oy o‘tgach kuchga kiradi.
3. Keyinchalik ushbu Konvensiya Tashkilotning har bir a’zosi uchun uning ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjati ro‘yxatga olingan sanadan keyin o‘n ikki oy o‘tgach kuchga kiradi.
1. Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilgan Tashkilotning a’zosi Konvensiya dastlab kuchga kirgan sanadan o‘n yil o‘tganidan keyin Xalqaro Mehnat Byurosining Bosh direktoriga ro‘yxatga olish uchun yuborilgan akt orqali Konvensiyani denonsatsiya qilishi mumkin. Bunday denonsatsiya denonsatsiya akti ro‘yxatga olinganidan keyin bir yil o‘tgach kuchga kiradi.
2. Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilgan Tashkilotning xar bir a’zosi, yuqoridagi bandda qayd etilgan o‘n yillik muddat o‘tganidan keyin, bir yil ichida mazkur moddada ko‘zda tutilgan denonsatsiya huquqidan foydalanmagan bo‘lsa, navbatdagi o‘n yillik muddatni kutishga majbur bo‘ladi va shunga muvofiq, u mazkur modda shartlariga binoan ushbu Konvensiyani har o‘n yillik muddat tugashi bilan denonsatsiya qilishi mumkin bo‘ladi.
1. Xalqaro Mehnat Byurosi Bosh direktori Tashkilot a’zolari tomonidan yuborilgan ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlar, deklaratsiyalar va denonsatsiya aktlarining barchasini ro‘yxatga olganligi haqida Xalqaro Mehnat Tashkilotining barcha a’zolariga xabar beradi.
2. Bosh direktor unga yuborilgan ikkinchi ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatni ro‘yxatga olganligi haqida Tashkilot a’zolariga xabar berganda, Tashkilot a’zolarining, e’tiborini Konvensiyaning kuchga kirish sanasiga qaratadi.
Xalqaro Mehnat Byurosi Bosh direktori, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ustavining 102-moddasiga muvofiq, yuqoridagi moddalar qoidalariga binoan o‘zi ro‘yxatga olgan ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlar, deklaratsiyalar va denonsatsiya aktlarining barchasiga oid to‘la ma’lumotlarni Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga ro‘yxatga olish uchun yuboradi.
Har gal, Xalqaro Mehnat Byurosi Ma’muriy kengashi zarur deb topganda, Bosh konferensiyaga ushbu Konvensiyaning qo‘llanilishi to‘g‘risidagi ma’ruzani taqdim etadi va uni to‘la yoki qisman qayta ko‘rib chiqish haqidagi masalani Konferensiya kun tartibiga kiritish kerakligini yoki kerak emasligini ko‘rib chiqadi.
1. Agar Konferensiya mazkur Konvensiyani to‘la yoki qisman qayta ko‘rib chiqadigan yangi konvensiya qabul qilsa va yangi Konvensiyada zid keluvchi qoidalar mavjud bo‘lmasa, u holda:
a) Tashkilotning biror a’zosi tomonidan qayta ko‘rib chiqilgan yangi konvensiyaning ratifikatsiya qilinishi, qonunning o‘z kuchi bilan, 16-modda qoidalaridan qat’iy nazar, mazkur Konvensiyaning zudlik bilan denonsatsiya qilinishiga olib keladi, bunda qayta ko‘rib chiqilgan yangi konvensiya kuchga kirgan bo‘lishi kerak;
b) qayta ko‘rib chiqilgan yangi konvensiya kuchga kirgan sanadan e’tiboran, mazkur Konvensiyaning Tashkilot a’zolari tomonidan ratifikatsiya qilinishi to‘xtatiladi.