Oliy xo‘jalik sudining 2013-yil ikkinchi yarim yillik ish rejasiga asosan 2011-2012-yillar va 2013-yilning birinchi yarmi davomida energiya ta’minoti va kommunal xizmatlar ko‘rsatish shartnomalaridan kelib chiqadigan nizolarni da’vo tartibida ko‘rishga oid sud amaliyoti xo‘jalik sudlari tomonidan taqdim qilingan (723 ta) xo‘jalik ishlari va umumlashtirishlar asosida o‘rganib chiqildi.
Mazkur toifadagi ishlar O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi (bundan buyon matnda FK deb yuritiladi), O‘zbekiston Respublikasining “Elektr energetikasi to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 10-yanvardagi 8-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi iste’molchilariga gaz yetkazib berish qoidalari”, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 1-noyabrdagi 511-son qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasi iste’molchilari va hududiy elektr tarmoqlari korxonalari o‘rtasidagi o‘zaro hisob-kitoblar tartibi to‘g‘risida”gi Nizom, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-son qarori bilan tasdiqlangan “Issiqlik energiyasidan foydalanish qoidalari” va “Elektr energiyasidan foydalanish Qoidalari” (bundan buyon matnda Qoida deb yuritiladi), Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 26-maydagi 132-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Tabiiy gaz iste’molchilari va gaz bilan ta’minlovchi tashkilotlar o‘rtasidagi o‘zaro hisob-kitoblar tartibi to‘g‘risida” gi Nizom, 2005-yil 11-yanvarda 1440-son bilan ro‘yxatga olingan, “O‘zdavenergonazorat” inspeksiyasi buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Iste’molchilarga elektr energiyasini yetkazib berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom asosida hal etilmoqda.
Ishlar asosan yetkazib berilgan elektr energiyasi, tabiiy gaz, issiqlik energiyasi, ichimlik suvi va ko‘rsatilgan suvoqova xizmatlari uchun qarzlarni undirish to‘g‘risidagi da’vo arizalari asosida ko‘rib chiqilgan.
1. Agar da’vo yuridik shaxsning o‘ziga emas, balki uning alohida bo‘linmasiga nisbatan taqdim etilgan bo‘lsa, u holda yuridik shaxsning o‘zini ishda ishtirok etishga jalb etish sud tomonidan XPKning 38-moddasiga muvofiq hal etiladi.
“Toshissiqquvvati” ishlab chiqarish birlashmasi unitar korxonasi (bundan buyon matnda “Ta’minotchi” deb yuritiladi) va O‘zbekiston tijorat Xalq bankining Chilonzor filiali (bundan buyon matnda “Iste’molchi” deb yuritiladi) o‘rtasida issiq suv ko‘rinishida issiqlik energiyasini yetkazib berish bo‘yicha shartnoma tuzilgan va unga ko‘ra Ta’minotchi Iste’molchiga issiq suv ko‘rinishida issiqlik energiyasini yetkazib berish, Iste’molchi esa issiqlik energiyasi uchun haq to‘lash majburiyatini olgan.
Shartnomaga asosan ta’minotchi tomonidan iste’molchiga issiqlik energiyasi yetkazib berilgan. Biroq, Iste’molchi tomonidan majburiyatlar bajarilmaganligi sababli, unda 1 570 851 so‘mlik qarz vujudga kelgan.
Shu bois, ta’minotchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, iste’molchi hisobidan 1 570 851 so‘m asosiy qarz hamda 463 103 so‘m penya undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiyasi sudining ajrimi bilan XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan ish yuritish tugatilgan.
Birinchi instansiyasi sudining ajrimida XPK 23-moddasi birinchi qismining 1-bandiga asosan xo‘jalik sudiga iqtisodiyot sohasida yuridik shaxslar, yuridik shaxs tuzmagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan va yakka tartibdagi tadbirkor maqomini qonunda belgilangan tarzda olgan fuqarolar o‘rtasidagi fuqaroviy, ma’muriy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga doir ishlar taalluqliligi belgilanganligi, O‘zbekiston tijorat Xalq bankining Chilonzor filiali yuridik shaxs maqomiga ega emasligi va shu sababli xo‘jalik sudida da’vogar va (yoki) javobgar sifatida ishtirok eta olmasligi asos qilib ko‘rsatilgan.
Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Birinchi instansiya sudida ishlarni ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi 162-son qarori 9-bandining ikkinchi xatboshisida agar da’vo yuridik shaxsning o‘ziga emas, balki uning alohida bo‘linmasiga nisbatan taqdim etilgan bo‘lsa, u holda yuridik shaxsning o‘zini ishda ishtirok etishga jalb qilish sud tomonidan XPKning 38-moddasiga muvofiq hal etilishi to‘g‘risida tushuntirish berilgan.
Shu bois, mazkur holatda sud ish yuritishni tugatmasdan XPKning 38-moddasiga asosan javobgarni O‘zbekiston Respublikasi tijorat Xalq banki bilan almashtirib, ishni mazmunan ko‘rib chiqishi lozim edi.
2. Yuridik shaxsga nisbatan uning alohida bo‘linmasi faoliyatidan kelib chiqadigan da’volar alohida bo‘linma joylashgan erda taqdim etiladi.
Parkent tumani “Suvoqova” ishlab chiqarish shu’ba korxonasi (bundan buyon matnda “Ta’minotchi” deb yuritiladi) va “Toshkent elektr tarmoqlari” OAJning Parkent tuman elektr ta’minoti korxonasi (bundan buyon matnda “Abonent” deb yuritiladi) o‘rtasida shartnoma tuzilgan va unga ko‘ra Ta’minotchi Abonentga maishiy xo‘jalik va texnologik ishlab chiqarish extiyoji uchun ichimlik suvini yetkazib berish hamda oqova suvlarni qabul qilib olish, Abonent esa iste’mol qilingan ichimlik suvi va oqova suvlar uchun haq to‘lash majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomaga asosan Ta’minotchi ichimlik suvini yetkazib bergan hamda oqova suvlarni qabul qilib olgan. Biroq Abonent tomonidan majburiyatlar tegishli ravishda bajarilmaganligi sababli 768 578 so‘m qarz vujudga kelgan.
Abonent “Toshkent elektr tarmoqlari” OAJning bo‘linmasi hisoblanganligi va yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmaganligi sababli, Ta’minotchi “Toshkent elektr tarmoqlari” OAJ joylashgan erdagi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, OAJ hisobidan 768 578 so‘m qarz hamda 384 289 so‘m penya undirib berishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining ajrimida XPKning 88-moddasida da’vogar nizoni sudgacha hal qilish tartibiga rioya etmagan bo‘lsa, ya’ni da’vo arizasining nusxasini taraflarga yubormagan bo‘lsa, ammo sud da’vo arizasini ish yurituviga qabul qilgan bo‘lsa, da’vo arizasi ko‘rmasdan qoldirilishi belgilanganligi, mazkur holatda Ta’minotchi tomonidan da’vo arizasi OAJga yuborilmaganligi asos qilib ko‘rsatilgan.
Birinchidan, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga da’vo arizasining nusxalari yuborilganligini tasdiqlovchi dalillar taqdim etilmaganda da’vo arizasi XPK 118-moddasi birinchi qismining 4-bandiga asosan qaytariladi. Agar da’vo arizasi bunday xato bilan ish yuritishga qabul qilingan bo‘lsa, ushbu holat da’vo arizasini ko‘rmasdan qoldirishga asos bo‘la olmaydi.
Ikkinchidan, XPK 27-moddasining ikkinchi qismiga binoan yuridik shaxsga nisbatan uning alohida bo‘linmasi faoliyatidan kelib chiqadigan da’volar alohida bo‘linma joylashgan erda taqdim etiladi.
XPK 33-moddasi ikkinchi qismining 1-bandiga ko‘ra, agar ish sudlovga tegishlilik qoidasini buzib qabul qilinganligi shu sudda ishni ko‘rish vaqtida ma’lum bo‘lsa, xo‘jalik sudi ishni boshqa xo‘jalik sudiga o‘tkazadi.
3. Nizoni sudgacha hal qilish tartibi qonunda yoki shartnomada nazarda tutilmagan bo‘lsa, ishni XPK 88-moddasining 5-bandi asosida ko‘rmasdan qoldirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
“Toshkent elektr tarmoqlari” OAJ Zafar TETK manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Nurmuxammad Gulom” fermer xo‘jaligidan 16 515 196 so‘m asosiy qarz, 2 327 556,2 so‘m penya va shartnomada ko‘rsatilgan miqdorga nisbatan ortiqcha elektr energiyasi iste’mol qilingani uchun 5 943 545 so‘m jarima undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining ajrimi bilan da’vo arizasi XPK 88-moddasining 5-bandiga asosan ko‘rmasdan qoldirilgan.
Sud da’voni ko‘rmasdan qoldirishda O‘zbekiston Respublikasi “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to‘g‘risida”gi Qonunning 18-moddasining talabiga, ya’ni “o‘ziga talabnoma bildirilgan xo‘jalik yurituvchi subyekt talabnomani olgan kundan boshlab bir oy muddat ichida unga javob qaytarishi shartligi, talabnoma to‘liq yoki qisman tan olingan taqdirda xo‘jalik yurituvchi subyekt arz qiluvchiga o‘zi tan olgan summani ixtiyoriy ravishda o‘tkazishi” haqidagi talabga rioya etilmaganligi xolatini asos qilib olgan.
XPK 88-moddasining 5-bandiga binoan da’vogar nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibiga rioya etmagan, bu esa shu toifadagi nizolar uchun qonunda yoki shartnomada nazarda tutilgan bo‘lsa, da’vo ko‘rmasdan qoldiriladi.
Biroq, taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnomada nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibi belgilanmagan.
4. Foydalanilgan elektr energiyasi uchun hisob-kitob bo‘yicha qarzni undirish uchun iste’molchining bankdagi hisob raqamiga to‘lov talabnomasi qo‘yilmagan bo‘lsa, da’vo XPK 88-moddasi 4-bandiga asosan ko‘rmasdan qoldiriladi.
“Navoiy hududiy elektr tarmoqlari” OAJ xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Latifbobo” fermer xo‘jaligidan 12 032 991 so‘m yetkazib berilgan elektr energiyasi xaqini undirishni so‘ragan.
Ish xujjatlaridan ko‘rinishicha, “Navoiy hududiy elektr tarmoqlari”(Ta’minotchi) OAJ va “Latifbobo” fermer xo‘jaligi (Iste’molchi) o‘rtasida elektr energiyasi yetkazib berish to‘g‘risida shartnoma tuzilgan. Shartnomaga ko‘ra, da’vogar tomonidan Iste’molchiga elektr energiyasi yetkazib berilgan. Biroq Iste’molchi tomonidan shartnoma shartlari lozim darajada bajarilmasdan, yetkazib berilgan energiya uchun xaq to‘lash o‘z vaqtida amalga oshirilmagan. Natijada Iste’molchining da’vogar oldida 12 032 991 so‘m debitor qarzi vujudga kelgan.
Taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnomaning 3.12-bandiga hamda Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-son qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasidan foydalanish Qoidalari”ning 72-bandiga ko‘ra iste’molchi tomonidan foydalanilgan elektr energiyasi uchun hisob-kitob bo‘yicha o‘zaro hisob-kitoblarni solishtirish dalolatnomasini imzolash rad etilgan taqdirda, qarzni undirish tuzilgan elektr ta’minoti shartnomasiga muvofiq shartnomaviy hajmdan kelib chiqqan holda iste’molchining bankdagi hisob raqamiga to‘lov talabnomasi qo‘yish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Ta’minotchi tomonidan mazkur tartibga rioya qilinmagan va qarzdorlikni undirish uchun iste’molchining bankdagi hisob raqamiga to‘lov talabnomasi qo‘yilmagan.
XPK 88-moddasi 4-bandiga ko‘ra qonun xujjatlari yoki shartnomaga muvofiq qarz bank yoki boshqa kredit muassasasi orqali undirib olinishi shart bo‘lishiga qaramay da’vogar javobgardan qarzini undirib olish uchun bank yoki boshqa kredit muassasasiga murojaat etmagan bo‘lsa, xo‘jalik sudi da’voni ko‘rmasdan qoldiradi.
Mazkur xolatda Ta’minotchi qarzdorlikni undirish uchun Iste’molchining bankdagi hisob raqamiga to‘lov talabnomasi qo‘yishi lozim bo‘lsada, mazkur tartibga rioya qilmagan. Shunga ko‘ra, sudning ajrimi bilan da’vo ko‘rmasdan qoldirilgan.
5. FKning 184-moddasiga binoan, basharti, qonunlarda boshqacha ko‘rsatilmagan bo‘lsa, mol-mulk yangi mulkdorga o‘tganida, universal huquqiy vorislik tartibida sobiq mulkdorning huquq va burchlari ham unga o‘tadi.
“Toshissiqquvvati” ishlab chiqarish birlashmasi unitar korxonasi (Ta’minotchi) va AT “O‘zsanoatqurilish” banki (Iste’molchi) o‘rtasida issiq suv ko‘rinishida issiqlik energiyasini yetkazib berish bo‘yicha shartnoma tuzilgan va o‘nga ko‘ra Ta’minotchi Iste’molchining Toshkent shahar, Chilonzor-18 mavze, 18 uyda joylashgan ma’muriy binosiga issiq suv ko‘rinishida issiqlik energiyasini yetkazib berish, iste’molchi esa issiqlik energiyasi uchun haq to‘lash majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomaga asosan Ta’minotchi tomonidan issiqlik energiyasi yetkazib berilgan. Biroq, Iste’molchi tomonidan majburiyatlar tegishli ravishda bajarilmaganligi sababli 750 940 so‘m qarz vujudga kelgan. Shu bois Ta’minotchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Iste’molchi hisobidan 750 940 so‘m asosiy qarz hamda 366 458 so‘m penya undirib berishni so‘ragan.
Ish hujjatlariga ko‘ra, Iste’molchining ta’minotchi oldidagi qarzdorligi 2011-yilning 1-iyunidan 15-iyulgacha bo‘lgan davr uchun vujudga kelgan. 2011-yil 15-iyul kuni Iste’molchi va “Qutlug‘ savdo” MChJ (Xaridor) o‘rtasida oldi-sotdi shartnomasi tuzilgan va unga ko‘ra Toshkent shahar, Chilonzor-18 mavze, 18 uyda joylashgan bankka tegishli bo‘lgan ma’muriy bino MChJga sotilgan.
Ushbu oldi-sotdi shartnomasining 11-bandiga ko‘ra, sotuvchi (Iste’molchi)ning ko‘rsatilgan kommunal xizmatlar uchun qarzdorligi yo‘qligi xaridorga ma’lum ekanligi, agarda shartnoma tuzilgunga qadar kommunal xizmatlar uchun qarzdorlik ma’lum bo‘lgan holatda xaridor FKning 184-moddasiga asosan qarzdorlikni to‘lab berish majburiyatini o‘z zimmasiga olishi belgilangan.
FK 184-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra, basharti, qonunlarda boshqacha ko‘rsatilmagan bo‘lsa, mol-mulk yangi mulkdorga o‘tganida, universal huquqiy vorislik tartibida sobiq mulkdorning huquq va burchlari ham unga o‘tadi.
6. Hisobot davrida elektr ta’minoti shartnomasida ko‘rsatilgan miqdorga nisbatan 5 foizdan ko‘p elektr energiyasi iste’mol qilinganda, hisob-kitob davri uchun elektr ta’minoti shartnomasida ko‘rsatilgandan ortiq iste’mol qilingan jami hajm uchun belgilangan tarifning 50 foizi miqdorida hududiy elektr tarmoqlari korxonasi foydasiga jarima to‘lanadi.
“Toshkent shahar elektr tarmoqlari korxonasi” OAJ (Ta’minotchi) va “Gordorstroyremont” OAJ (Iste’molchi) o‘rtasida elektr energiyasi yetkazib berish va undan foydalanish uchun shartnoma tuzilgan va o‘nga ko‘ra Ta’minotchi tutashtirilgan tarmoq orqali Iste’molchiga yil davomida 2 680 000 kVt.s miqdor (hajm)da elektr energiyasi berib turish, Iste’molchi esa qabul qilingan energiya haqini to‘lash majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomaga asosan Ta’minotchi tomonidan elektr energiyasi yetkazib berilgan. Biroq, Iste’molchi tomonidan majburiyatlar tegishli ravishda bajarilmaganligi sababli 210 283 698 so‘m qarz vujudga kelgan.
Shuningdek, Iste’molchi tomonidan shartnomada ko‘rsatilgan miqdorga nisbatan 5 foizdan ortiq elektr energiyasi iste’mol qilingan va shu bois ta’minotchi tomonidan 847 362 so‘m miqdorda jarima hisoblangan.
Iste’molchi tomonidan iste’mol qilingan elektr energiyasi uchun o‘z vaqtida to‘lovni amalga oshirilmaganligi sababli, Ta’minotchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Iste’molchi hisobidan 210 283 698 so‘m asosiy qarz hamda 847 362 so‘m jarimani undirishni so‘ragan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari”ning 59-bandiga ko‘ra, elektr ta’minoti shartnomalarida (maishiy iste’molchilardan tashqari) hisobot davrida elektr ta’minoti shartnomasida ko‘rsatilgan miqdorga nisbatan 5 foizdan ko‘p elektr energiyasi iste’mol qilinganda, hisob-kitob davri uchun elektr ta’minoti shartnomasida ko‘rsatilgandan ortiq iste’mol qilingan jami hajm uchun belgilangan tarifning 50 foizi miqdorida hududiy elektr tarmoqlari korxonasi foydasiga jarimalar to‘lanishi ko‘zda tutiladi.
Taraflar o‘rtasida tuzilgan elektr energiyasi yetkazib berish va undan foydalanish to‘g‘risidagi shartnomaning 6.4-bandida Iste’molchi hisobot davrida shartnomada ko‘rsatilgan miqdorga nisbatan 5 foizdan ko‘p elektr energiyasi iste’mol qilinganda, hisob-kitob davrida shartnomada ko‘rsatilgandan ortiq iste’mol qilingan jami hajm uchun belgilangan tarifning 50 foizi miqdorida Ta’minotchi foydasiga jarima to‘lanishi belgilangan.
Shu bois birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan asosli ravishda da’vo to‘liq qanoatlantirilgan.
7. “Davlat budjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 7-moddasining beshinchi xatboshisiga ko‘ra budjet mablag‘lari oluvchining tovar yetkazib beruvchi (ish bajaruvchi, xizmat ko‘rsatuvchi) bilan tuzilgan shartnomasi, shuningdek buyurtmachining Davlat budjeti mablag‘lari hisobidan kapital qurilish uchun tuzilgan shartnomasi ro‘yxatdan o‘tkazilishi shart.
“Suvoqova” ishlab chiqarish davlat korxonasi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, 5-son bolalar poliklinikasidan 4 468 295,44 so‘m undirishni so‘ragan.
“Davlat budjetining g‘azna ijrosi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni (bundan buyon matnda “Qonun” deb yuritiladi)ning 6-moddasiga ko‘ra davlat budjetining g‘azna ijrosi qonun hujjatlarida belgilab qo‘yiladigan maxsus vakolatli moliya organi hamda uning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, tumanlar, shaharlardagi hududiy bo‘linmalari (bundan buyon matnda “G‘aznachilik” deb yuritiladi) tomonidan amalga oshiriladi. Qonunning 13-moddasiga muvofiq mablag‘larni sudning qaroriga binoan o‘tkazish, dotatsiyalar va ssudalarni o‘tkazish yagona g‘azna hisobvarag‘idan yoki G‘aznachilikning boshqa bank hisobvaraqlaridan Davlat budjetida mablag‘lar nazarda tutilgan yuridik va jismoniy shaxslarning bank hisobvaraqlariga G‘aznachilik tomonidan o‘tkaziladi.
Qonun 7-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra budjet mablag‘lari oluvchining tovar yetkazib beruvchi (ish bajaruvchi, xizmat ko‘rsatuvchi) bilan tuzilgan shartnomasini, shuningdek buyurtmachining Davlat budjeti mablag‘lari hisobidan kapital qurilish uchun tuzilgan shartnomasini majburiy ro‘yxatdan o‘tkazish G‘aznachilikning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Ammo, birinchi instansiya sudi tomonidan mazkur Qonun talablaridan kelib chiqib, shartnomaning G‘aznachilikdan ro‘yxatdan o‘tgan yoki o‘tmaganligiga aniqlik kiritish choralari ko‘rilmagan. Ishga G‘aznachilikni nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talablar bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs sifatida jalb qilish masalasi hal etilmasdan da’voni qisman qanoatlantirish haqida barvaqt xulosaga kelingan.
Shu bois, kassatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qilib, ishni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborgan.
8. Yuridik shaxs unga boshqa yuridik shaxsni qo‘shib olish shaklida qayta tashkil etilganida, bu yuridik shaxsga qo‘shib olingan yuridik shaxsning huquq va burchlari topshirish hujjatiga muvofiq o‘tadi.
“Toshkent suv ta’minoti” shu’ba korxonasi (Ta’minotchi) va “Toshqishloqmash” OAJ (Abonent) o‘rtasida shartnoma tuzilgan va o‘nga ko‘ra Ta’minotchi Abonentga maishiy xo‘jalik va texnologik ishlab chiqarish extiyoji uchun ichimlik suvini yetkazib berish hamda oqova suvlarni qabul qilib olish, Abonent esa iste’mol qilingan ichimlik suvi va oqova suvlar uchun haq to‘lash majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomaga asosan Ta’minotchi tomonidan ichimlik suvi yetkazib berilgan hamda oqova suvlar qabul qilib olingan. Biroq, Abonent tomonidan majburiyatlar tegishli ravishda bajarilmaganligi sababli 6 449 770 so‘m qarz vujudga kelgan. Shu bois Ta’minotchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, abonent hisobidan 6 449 770 so‘m asosiy qarz hamda 3 224 885 so‘m penya undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining ajrimi bilan XPK 88-moddasining 4-bandiga asosan ish yuritish tugatilgan.
Birinchi instansiyasi sudining ajrimida Toshkent shahar Xamza tumani hokimiyati huzuridagi tadbirkorlar subyektlarni ro‘yxatdan o‘tkazish Inspeksiyasining ma’lumotiga ko‘ra “Toshqishloqmash” OAJ tugatilganligi va bu haqda yozuv yuridik shaxslarning yagona davlat reyestriga kiritilganligi, XPK 86-moddasining 4-bandida ishda ishtirok etuvchi shaxs bo‘lmish tashkilot tugatilgan bo‘lsa, xo‘jalik sudi ish yuritishni tugatishi belgilanganligi asos qilib ko‘rsatilgan.
Sud ish yuritishning tugatilishida moddiy va protsessual xuquq normalarini qo‘llashda xatolikka yo‘l qo‘ygan.
Toshkent shahar Xamza tumani hokimiyati huzuridagi tadbirkorlar subyektlarini ro‘yxatdan o‘tkazish Inspeksiyasining ma’lumotidan ko‘rinishicha “Toshqishloqmash” OAJ Mirzo-Ulug‘bek tumanidagi “Texnolog” OAJga qo‘shib yuborilganligi munosabati bilan Xamza tumani korxona va tashkilotlar davlat reyestridan chiqarilib, tegishli yozuv kiritilgan va “Toshqishloqmash” OAJ ro‘yxatdan o‘tkazilishiga asos bo‘lgan birlamchi hujjatlar to‘plamining asl nusxasi Mirzo Ulug‘bek tumani hokimiyati huzuridagi tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatdan o‘tkazish Inspeksiyasiga taqdim etilgan.
FK 49-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, yuridik shaxsni qayta tashkil etish (qo‘shib yuborish, qo‘shib olish, bo‘lish, ajratib chiqarish, o‘zgartirish) uning muassislari (ishtirokchilari) yoki ta’sis hujjatlarida shunga vakil qilingan yuridik shaxs organi qaroriga muvofiq amalga oshirilishi mumkin.
Ushbu moddaning oltinchi qismiga binoan yuridik shaxs unga boshqa yuridik shaxsni qo‘shib olish shaklida qayta tashkil etilganida qo‘shib olingan yuridik shaxsning faoliyati to‘xtatilgani haqidagi yozuv yuridik shaxslarning yagona davlat reyestriga kiritilgan paytdan boshlab yuridik shaxs qayta tashkil etilgan hisoblanadi.
FK 50-moddasining ikkinchi qismiga asosan yuridik shaxs boshqa yuridik shaxsga qo‘shilganida, bu yuridik shaxsga qo‘shilgan yuridik shaxsning huquq va burchlari topshirish hujjatiga muvofiq o‘tadi.
XPK 39-moddasining birinchi qismiga muvofiq taraflardan biri nizoli yoki xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan aniqlangan huquqiy munosabatdan chiqib ketgan taqdirda (qayta tashkil etilish, talabdan boshqa shaxs foydasiga voz kechish, qarzning boshqa shaxsga o‘tkazilishi, fuqaroning o‘limi va boshqa hollarda) sud bu tarafni uning huquqiy vorisi bilan almashtirib, bu haqda o‘z ajrimi, hal qiluv qarori yoki qarorida ko‘rsatadi. Huquqiy vorislik protsessning har qanday bosqichida amalga oshirilishi mumkin.
Shu bois, mazkur holatda sud “Toshqishloqmash” OAJni uning huquqiy vorisi “Texnolog” OAJ bilan almashtirib, nizoni mazmunan ko‘rib chiqishi lozim edi.
9. Iste’molchidagi asosiy gazni hisobga olish priborlari nosoz bo‘lgandagina yetkazib berilgan gaz miqdori plombalanmagan uskunalarning loyihadagi quvvati va gaz sarfini hisobga olish priborlari nosoz bo‘lgan vaqtda eng yuqori gaz sarfi quvvatida korxona ishlagan soatlar bo‘yicha aniqlanadi.
“O‘ztransgaz” AKning “Toshkentshahargaz” filiali (Ta’minotchi) va “Abdurahim Xojiakbar” xususiy korxonasi (Iste’molchi) o‘rtasida tabiiy gaz yetkazib berish va qabul qilish to‘g‘risida shartnoma tuzilgan va unga ko‘ra Ta’minotchi tarmoqlar orqali tabiiy gaz yetkazib berish, Iste’molchi esa tabiiy gaz hajmini qabul qilib olish va belgilangan narxlar bo‘yicha haq to‘lash majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomaga asosan Ta’minotchi tomonidan Iste’molchiga uzluksiz tabiiy gaz uzatib turilgan, Iste’molchi tomonidan o‘z navbatida to‘lov o‘z vaqtida amalga oshirib kelingan.
2010-yil 11-fevralda Iste’molchida mavjud bo‘lgan “AGAT-25” rusumli gaz hisoblagich buzilib qolganligi sababli, u gazta’minot vakili yuborilishini so‘rab ariza bilan Ta’minotchiga murojaat qilgan. Ushbu xatga asosan tumangaz ustasi tomonidan gaz hisoblagich uni qayta ko‘rikdan o‘tkazish va sozlash uchun yechilgan va bu haqda tegishli hujjatlar tuzilgan. Lekin, Iste’molchi tomonidan gaz hisoblagichini ta’mirlash, qiyoslashdan o‘tkazish bo‘yicha zarur bo‘lgan hujjat, ya’ni sertifikat “Elektr gaz hisoblagich” MChJdan olinmagan va tumangazga taqdim qilinmagan.
Taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnomaning 2.13-bandida, agar Iste’molchidagi gaz hisoblagich moslamasi O‘zbekiston Respublikasi hududida amal qiluvchi gaz hisoblash qoidalariga mos kelmasa, gazni hisobga olish priborlari nosoz bo‘lganda va ular gaz yetkazib beruvchida mavjud bo‘lmaganda gaz ta’minoti korxonasi tomonidan yetkazib berilgan gaz miqdori tamg‘alanmagan uskunalarning loyihadagi quvvati va gaz sarfini hisobga olish priborlari nosoz bo‘lgan vaqtda iste’molchi tomonidan foydalanilgan tabiiy gaz uchun hisob-kitob ta’minotchi tomonidan tamg‘alanmagan barcha gaz iste’mol qiluvchi qurilmalarining eng yuqori gaz sarfi quvvatida kuniga 24 soat ish tartibida hisoblanishi belgilangan. Shu bois, Ta’minotchi tomonidan 2010-yil 11-fevraldan 2011-yil 1-martgacha bo‘lgan davrda iste’mol qilingan gaz hajmi qayta hisob-kitob qilinib, Iste’molchiga 20 356 194 so‘m to‘lashi lozimligi haqida talabnoma yuborilgan.
Biroq Iste’molchi tomonidan talabnoma oqibatsiz qoldirilgan va shu bois Ta’minotchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Iste’molchidan 20 356 194 so‘m undirishni so‘ragan.
Ish hujjatlariga ko‘ra, 2010-yil 11-fevral kuni tumangaz xodimi tomonidan texnik taftish o‘tkazilgan. Ko‘rik vaqtida mavjud bo‘lgan “AGAT-25” rusumli gaz hisoblagichning elektron tablosidagi ko‘rsatgichi 00000-raqamini ko‘rsatganligi sababli, tumangaz xodimi gaz hisoblagichni nosoz degan xulosaga kelgan. Shundan so‘ng Iste’molchining arizasiga asosan gaz hisoblagichi yechilib, ta’mirlash uchun “Uzstandart” agentligiga qarashli ustaxonasida tekshirilganda, gaz hisoblagich ishlayotganligi va soz bo‘lganligi aniqlangan. 2010-yil 12-fevral kuni gaz hisoblagich joyiga qayta o‘rnatilib, nazorat tamg‘a qo‘yilgan va bu haqda dalolatnoma tuzilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 10-yanvardagi 8-sonli qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi iste’molchilariga gaz yetkazib berish qoidalari”ning 5.3-bandiga ko‘ra iste’molchidagi asosiy gazni hisobga olish priborlari nosoz bo‘lganda va ular gaz yetkazib beruvchida mavjud bo‘lmaganda hududiy gaz ta’minoti korxonasi tomonidan yetkazib berilgan gaz miqdori plombalanmagan uskunalarning loyihadagi quvvati va gaz sarfini hisobga olish priborlari nosoz bo‘lgan vaqtda korxona ishlagan soatlar bo‘yicha yoki shartnomada nazarda tutilgan boshqa usul bilan aniqlanadi.
Taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnomaning 2.13-bandida, agar iste’molchidagi gaz hisoblagich moslamasi O‘zbekiston Respublikasi hududida amal qiluvchi gaz hisoblash qoidalariga mos kelmasa, gazni hisobga olish priborlari nosoz bo‘lganda va ular gaz yetkazib beruvchida mavjud bo‘lmaganda gaz ta’minoti korxonasi tomonidan yetkazib berilgan gaz miqdori tamg‘alanmagan uskunalarning loyihadagi quvvati va gaz sarfini hisobga olish priborlari nosoz bo‘lgan vaqtda iste’molchi tomonidan foydalanilgan tabiiy gaz uchun hisob-kitob ta’minotchi tomonidan tamg‘alanmagan barcha gaz iste’mol qiluvchi qurilmalarining eng yuqori gaz sarfi quvvatida kuniga 24 soat ish tartibida hisoblanishi belgilangan.
Mazkur holatda iste’molchida o‘rnatilgan gaz hisoblagichi 2009-yilning avgust oyida o‘rnatilgan va uning 2 yillik muvofiqlik sertifikati bo‘lgan, uni yechish va joyiga o‘rnatish vaqtida zavod va tumangaz tamg‘alari buzilmagan bo‘lgan. Gaz hisoblagich joyiga o‘rnatilgandan so‘ng ta’minotchining vakillari tomonidan 2010-yilning 16-mart va 28-noyabrdagi, 2011-yilning 28-yanvaridagi dalolatnomalarida gaz hisoblagich soz holda bo‘lganligi va tamg‘alar buzilmaganligi qayd etilgan. 2010-yil 11-fevraldan 2011-yil 1-martgacha bo‘lgan davrda iste’mol qilingan gaz uchun iste’molchi gaz hisoblagich bo‘yicha to‘lovlarni amalga oshirib kelgan. 2011-yil 2-martdagi “Uzstandart” agentligining sertifikatiga ko‘ra gaz hisoblagich soz holda ekanligi qayd etilganligi va u yana 2 yilga, ya’ni 2013-yilgacha uzaytirilib berilganligini inobatga olib sudning hal qiluv qarori bilan da’voning qanoatlantirilishi asosli ravishda rad etilgan.
10. FKning 468-moddasiga ko‘ra, abonent (iste’molchi) o‘zi foydalanadigan energiya iste’mol qiluvchi asbob va uskunalarining sozligini ta’minlashga majbur.
“Andijon Eski shahar elektr tarmoqlari” korxonasi (Ta’minotchi) va “Andijon shahar Nur” bo‘limi (Iste’molchi) o‘rtasida tuzilgan “Elektr energiya ta’minoti” to‘g‘risidagi shartnoma hamda qo‘shimcha kelishuvga asosan Ta’minotchi elektr energiyasi yetkazib berish, Iste’molchi esa iste’mol qilingan energiya haqini to‘lab berish majburiyatini olgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari” talablarini bajarilishini nazorat qilish maqsadida da’vogar tomonidan 2011-yilning 23 va 25-aprel kunlari javobgar tomonidan elektr energiyasidan foydalanish qoidalariga rioya qilinishi yuzasidan tekshirish o‘tkazilgan.
Tekshirishda Iste’molchi tomonidan “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari”ning 63-bandi buzilgan holda nosoz bo‘lgan 21 ta elektr hisoblagichlardan foydalanib kelayotganligi aniqlangan va tekshirish yuzasidan tegishli dalolatnoma tuzilib, unda noqonuniy foydalanilayotgan elektr energiyasi miqdori qayta hisob-kitob qilish yo‘li bilan aniqlanishi, iste’molchi 3 kun muddat ichida birgalikda hisob-kitobni amalga oshirish uchun elektr ta’minoti korxonasiga kelishi shartligi, aks holda noqonuniy foydalanilgan elektr energiyasi xajmini hisoblash bir tomonlama amalga oshirilib, to‘lov uchun taqdim qilinishi belgilangan.
O‘tkazilgan tekshirishda aniqlangan kamchiliklar belgilangan muddatda javobgar tomonidan bartaraf etilmagan.
Shu bois, viloyat prokuraturasi “Andijon Eski shahar elektr tarmoqlari” korxonasi manfaatida xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar “Andijon shahar Nur” bo‘limidan 130 020 116 so‘m undirishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan “Andijon hududiy elektr tarmoqlari” OAJ ishga daxldor da’vogar sifatida almashtirilgan hamda Andijon viloyat G‘aznachilik boshqarmasi nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talablar bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs sifatida ishga jalb etilgan.
Birinchi instansiya sudining ajrimi bilan tekshirish natijasi yuzasidan dalolatnomalardagi “Andijon shahar Nur” bo‘limi xodimi Z. Nurmatov nomidan qo‘yilgan imzo yuzasidan e’tiroz bildirilganligi sababli, ushbu imzo kimga tegishli ekanligini aniqlash uchun xatshunoslik ekspertizasi tayinlangan.
Andijon viloyati IIB ekspert-kriminalistika bo‘limining xulosasida, dalolatnomadagi imzo Z. Nurmatov tomonidan imzolanganligi ehtimoli borligi qayd etilgan.
FKning 468-moddasida energiya ta’minoti shartnomasiga muvofiq energiya bilan ta’minlovchi tashkilot tutashtirilgan tarmoq orqali abonentga (iste’molchiga) energiya berib turish majburiyatini olishi, abonent esa qabul qilingan energiya xaqini to‘lash, shuningdek shartnomada nazarda tutilgan energiya iste’mol qilish tartibiga rioya etish, tasarrufidagi energetika shahobchalaridan foydalanish xavfsizligini hamda o‘zi foydalanadigan energiya iste’mol qiluvchi asbob va uskunalarining sozligini ta’minlash majburiyatini olishi belgilangan.
O‘zbekistan Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-sonli Qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasidan foydalanish Qoidalari”ning 63-bandida hisobga olish pribori iste’molchining aybi bilan buzilgan (plombasi buzilgan, oynasi singan va shu kabilar), hisobga olish priborini ishga tushirish sxemasi o‘zgargan, hisobga olish priboridan tashqari elektr qabul qilgichlar ulangan yoki elektr energiyasi boshqacha usulda o‘g‘irlangan hollarda, hududiy elektr tarmoqlari korxonasi iste’molchini elektr tarmog‘idan uzib qo‘yishga haqliligi va hisobga olish priborlari oxirgi marta o‘zgartirilgan yoki ularni ulash sxemasi tekshirilgan kundan boshlab butun o‘tgan, ammo da’vo muddatidan ko‘p bo‘lmagan davr uchun elektr qabul qilgichlarning ulangan quvvati va iste’molchining elektr ta’minoti shartnomasida ko‘rsatilgan ishlash soatlari bo‘yicha energiya sarfini qayta hisoblab chiqilishi shartligi, bunda hisobga olish pribori ko‘rsatkichini yozib olish ulash sxemasini tekshirish deb hisoblanmasligi qayd etilgan.
Aniqlangan qoidabuzarlik yuzasidan elektr energiya sarfi qayta hisob-kitob qilinganda, uning qiymati 125 435 028 so‘mni (1500419 kvt. soat x 83 so‘m 60 tiyin) tashkil etgan. Bundan tashqari, javobgarning 2011-yil 1-iyun holatiga iste’mol qilgan elektr energiyasidan 4 585 088 so‘m qarzdorligi mavjud bo‘lgan.
Shu sababli birinchi instansiya sudi javobgardan da’vogar foydasiga 130 020 116 so‘m undirish haqida asosli xulosaga kelgan.
“Samarqand elektr tarmoqlari” OAJ bilan “Chelak paxta tozalash zavodi” OAJ o‘rtasida tuzilgan shartnomaga asosan da’vogar elektr energiyasi yetkazib berish, javobgar esa iste’mol qilingan elektr energiya haqini to‘lab berish majburiyatini olgan.
Da’vogar xodimlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari” (bundan buyon matnda “Qoidalar” deb yuritiladi) talablarini bajarilishini nazorat qilish maqsadida javobgar tomonidan elektr energiyasidan foydalanish qoidalariga rioya qilinishi yuzasidan tekshirish o‘tkazilgan.
Tekshirishda javobgarga qarashli elektr hisoblagichning vektor diagrammasi ko‘rsatkichlari sxemasi noto‘g‘ri ulanganligi, hisob bo‘yicha 16 sekundda 10 impuls berilishi kerak bo‘lgan holda haqiqatda 26 sekundda 10 impuls berilganligi aniqlanib, sxemalar to‘g‘rilangan, ya’ni A – S; V – A; S – V tartibda joylari almashtirilganda vektor diagrammasi hisob bo‘yicha 17 sekundda impuls berilganligi to‘g‘risida dalolatnoma tuzilgan.
Da’vogar tekshirishda aniqlangan qoidabuzilish holatlari yuzasidan tuzilgan dalolatnomaga asosan javobgar tomonidan 3 yil muddatda sarf qilingan elektr energiya miqdorini qayta hisob-kitob qilib, Qoidalarning 63 va 76-bandlariga asosan 342 866 034 so‘m zararni ixtiyoriy ravishda to‘lab berishni so‘rab, unga talabnoma yuborgan.
Javobgar tomonidan ushbu zarar summasi ixtiyoriy ravishda to‘lab berilmaganligi bois, da’vogar xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgardan 342 866 034 so‘m zararni undirishni so‘ragan.
FKning 468-moddasida energiya ta’minoti shartnomasiga muvofiq energiya bilan ta’minlovchi tashkilot tutashtirilgan tarmoq orqali abonentga (iste’molchiga) energiya berib turish majburiyatini olishi, abonent esa qabul qilingan energiya haqini to‘lash, shuningdek shartnomada nazarda tutilgan energiya iste’mol qilish tartibiga rioya etish, tasarrufidagi energetika shohobchalaridan foydalanish xavfsizligini hamda o‘zi foydalanadigan energiya iste’mol qiluvchi asbob va uskunalarining sozligini ta’minlash majburiyatini olishi belgilangan.
Taraflar o‘rtasida tuzilgan shartnomaning 3.5-bandiga ko‘ra, korxona har oyning 25 sanasigacha iste’molchi bilan birgalikda hisobga olish priborlari ko‘rsatkichlarini yozib olish bilan bir vaqtda, hisoblagichlarning tartib raqamlarini hamda amalda iste’mol qilingan elektr energiyasi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ko‘rsatgan holda hisobotni rasmiylashtirishi, hisobot asosida korxonaga tegishli hisob-kitobni amalga oshirishi va iste’molchi hisob-fakturani olishi belgilangan.
Qoidalarning 63-bandiga ko‘ra hisobga olish pribori iste’molchining aybi bilan buzilgan (plombasi buzilgan, oynasi singan va shu kabilar), hisobga olish priborini ishga tushirish sxemasi o‘zgargan, hisobga olish priboridan tashqari elektr qabul qilgichlar ulangan yoki elektr energiyasi boshqacha usulda o‘g‘irlangan hollarda, hududiy elektr tarmoqlari korxonasi iste’molchini elektr tarmog‘idan uzib qo‘yishga haqliligi va hisobga olish priborlari oxirgi marta o‘zgartirilgan yoki ularni ulash sxemasi tekshirilgan kundan boshlab butun o‘tgan ammo da’vo muddatidan ko‘p bo‘lmagan davr uchun elektr qabul qilgichlarning ulangan quvvati va iste’molchining elektr ta’minoti shartnomasida ko‘rsatilgan ishlash soatlari bo‘yicha energiya sarfini qayta hisoblab chiqishi shartligi, bunda hisobga olish pribori ko‘rsatkichini yozib olish ulash sxemasini tekshirish deb hisoblanmasligi qayd etilgan.
Da’vogar tomonidan aniqlangan qoidabuzarlik yuzasidan elektr energiya sarfi Qoidalarning 63-bandiga asosan noto‘g‘ri hisob-kitob qilingan.
Chunki, birinchi instansiya sudi tomonidan sayyor sud majlisida joyiga chiqib ko‘rilganida, javobgarga tegishli bo‘lgan 2 dona zavod raqami 044558791 bo‘lgan “Merkuriy-230” va zavod raqami 0056540 bo‘lgan “Merkuriy-230” rusumli elektr hisoblagich priborlari “Chelak” nimstansiyasida o‘rnatilganligi, ushbu nimstansiya “Samarqand elektr tarmoqlari” OAJ balansida ekanligi, nimstansiya sim to‘siq bilan o‘rab qo‘yilganligi, uning hududiga faqat jamiyat xodimlari bilan birgalikda kirish mumkinligi aniqlangan.
Bundan tashqari, “O‘zdavenergonazorat” Samarqand hududiy bo‘limining ma’lumotida, “Chelak” nimstansiyasi “Samarqand elektr tarmoqlari” OAJ balansida ekanligi, uning hududiga begona shaxslar kirishi ta’qiqlanishi, javobgarning xodimlari da’vogar xodimlari bilan birgalikda kirishi mumkinligi, elektr tarmoqlari xodimlari tomonidan Qoidalarning 63 va 76-bandlariga asosan qayta hisob-kitob noto‘g‘ri qilinganligi, hisob-kitob Qoidalarning 65-bandiga asosan qilinishi lozimligi bildirilgan.
Qoidalarning 65-bandida elektr energiyasini hisobga olish iste’molchining aybisiz vaqtinchalik buzilganda yetkazib berilgan elektr energiyasi uchun hisob-kitob hududiy elektr tarmoqlari korxonasining qarori bo‘yicha, hisobga olish buzilishiga qadar bo‘lgan oldingi hisob-kitob davridagi yoki hisobga olish tiklangandan keyingi davrdagi o‘rtacha sutkalik sarf bo‘yicha amalga oshirilishi, elektr energiyaning o‘rtacha sutkalik sarfi bo‘yicha hisob-kitob qilish davri bir oydan oshmasligi kerakligi, shu vaqt ichida hisobga olish tiklanishi zarurligi belgilangan.
Da’vogarning 342 866 034 so‘m zarar undirish talabi asoslantirilmaganligi sababli, birinchi instansiya sudi da’vo talabini rad etgan. Apellatsiya instansiyasi sudi esa hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirish haqida to‘g‘ri xulosaga kelgan.
11. FK 477-moddasiga ko‘ra energiya ta’minoti shartnomasi bo‘yicha majburiyatlar bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmagan hollarda, energiya bilan ta’minlovchi tashkilot shu tufayli yetkazilgan zararning, abonent esa yetkazilgan haqiqiy zararning o‘rnini qoplashi shart.
“G‘arbgazta’minot” unitar korxonasi (Ta’minotchi) xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Qorovulbozor tumanidagi 10-sonli bolalar va o‘smirlar sport maktabidan (Iste’molchi) 6 554 183 so‘m zarar undirishni so‘ragan.
Taraflar o‘rtasida shartnoma tuzilgan. Shartnomaning 1.1-bandiga muvofiq da’vogar javobgarning buyurtmasiga asosan tutashtirilgan tarmoq orqali tabiiy gaz yetkazib berish, javobgar esa mazkur shartnomaning 1.3-bandida belgilangan tabiiy gaz hajmini qabul qilib olish va belgilangan narxlar bo‘yicha haq to‘lash majburiyatini olgan.
Shartnomaning 2.4-bandiga muvofiq javobgarga berilgan gaz hajmi O‘zbekiston Respublikasi hududida amal qiluvchi gaz hisoblash qoidalariga muvofiq ravishda o‘rnatilgan nazorat-o‘lchov asboblari, soz holatdagi hisoblagichlar va gaz sarfini o‘lchovchi moslamalar ko‘rsatkichlari bo‘yicha hisoblanishi, shuningdek, javobgar gaz hisoblagichlarning soz holatda bo‘lishi hamda ularni o‘z vaqtida ta’mirlanishi va davriy tekshiruvdan o‘tkazilishi uchun javob berishi belgilangan.
Ta’minotchi tomonidan Iste’molchining faoliyatida gazdan foydalanish holati o‘rganilganda, “RG40 0651” rusumli gaz hisoblagich asbobi ishlamay turganligi aniqlangan va foydalanilgan tabiiy gaz sarfi loyiha quvvati asosida hisoblanishi uqtirilgan. Bu haqda javobgar ishtirokida dalolatnoma tuzilgan.
2012-yil 1-mart holatiga javobgarning foydalanilgan tabiiy gazdan qarzi 7 084 344 so‘mni tashkil etganligi sababli, tabiiy gaz tarmog‘idan uzilib, bu haqda javobgar ishtirokida dalolatnoma rasmiylashtirilgan.
Shartnomaning 2.11-bandida gaz iste’mol qiluvchi jihozlar GTP va gaz hisoblagichlarning sozligi va talab darajasida saqlanishi hamda ularni o‘z vaqtida tekshiruvdan o‘tkazilishi uchun “Iste’molchi”ning javobgarligi belgilangan.
Shartnomaning 2.23-bandida ushbu bandning a) kichik bandiga muvofiq, gaz hisoblash asboblari nosoz bo‘lsa, j) kichik bandida da’vogar vakili oxirgi kelgan paytdan boshlab da’vogar tomonidan gaz iste’mol qiluvchi agregatlarga, gaz hisoblagich priborlarga o‘rnatilgan tamg‘alar uzilganda, javobgar tomonidan foydalanilgan tabiiy gaz uchun hisob-kitob da’vogar vakilining oxirgi kelgan paytidan boshlab, tamg‘alanmagan barcha gaz iste’mol qiluvchi gaz uskunalarining loyihaviy yuqori quvvatidan kelib chiqib, shartnomaning 2.11 bandiga asosan amalga oshirilishi belgilangan. Shartnomaning 2.11-bandiga muvofiq, da’vogar tomonidan tamg‘alanmagan barcha gaz iste’mol qiluvchi qurilmalarning eng yuqori sarfi quvvatida, kuniga 24 soat ish tartibida hisoblanadi.
Shartnomaning qayd etilgan bandlariga muvofiq, javobgarning noqonuniy hatti-harakatlari natijasida sarf etilgan gaz hajmining qiymati 6 554 183 so‘mni tashkil etgan.
Ushbu sarf etilgan 6 554 183 so‘m zararni to‘lash yuzasidan yuborilgan da’vogarning talabnomalari javobgar tomonidan oqibatsiz qoldirilgan.
FK 477-moddasining birinchi qismiga muvofiq, energiya ta’minoti shartnomasi bo‘yicha majburiyatlar bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmagan hollarda, energiya bilan ta’minlovchi tashkilot shu tufayli yetkazilgan zararning, abonent esa yetkazilgan haqiqiy zararning o‘rnini qoplashi shart.
FK 478-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq, agar qonun hujjatlarida, shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa yoki u majburiyat mohiyatidan kelib chiqmasa, tutashtirilgan tarmoq orqali gaz, neft va neft mahsulotlari, suv va boshqa tovarlar bilan ta’minlash munosabatlariga nisbatan ushbu paragraf qoidalari qo‘llanadi.
Shu sababli, apellatsiya instansiyasi sudi moddiy va protsessual huquq normalarini to‘g‘ri qo‘llagan holda birinchi instansiya sudining hal qiluv qarorini o‘zgarishsiz qoldirish haqida asosli xulosaga kelgan.
12. Noqonuniy ravishda gaz tarmog‘iga ulanib undan foydalanib kelinganda iste’molchiga nisbatan shartnomada belgilangan shartlar asosida foydalanilgan gaz uchun haq undiriladi.
“SHIMOLGAZTA`MINOT” unitar korxonasi va “Saodat ofis” ko‘p tarmoqli xususiy firmasi o‘rtasida tabiiy gaz yetkazib berish va qabul qilish to‘g‘risidagi shartnoma tuzilgan va o‘nga ko‘ra da’vogar tarmoqlar orqali tabiiy gaz yetkazib berish, javobgar esa tabiiy gaz hajmini qabul qilib olish va belgilangan narxlar bo‘yicha haq to‘lash majburiyatini olgan.
Da’vogar tomonidan javobgarning tabiiy gazdan foydalanish ahvoli tekshirilganda, javobgar tomonidan “Gaboy J-25” rusumli elektron gaz hisoblash uskunasining oldidan gaz tarmog‘iga noqonuniy ravishda alohida diametri 25 mm bo‘lgan quvur ulanib, undan foydalanib kelinganligi aniqlangan va bu to‘g‘risida javobgar vakili ishtirokida dalolatnoma tuzilgan.
Da’vogar va javobgar o‘rtasida tuzilgan shartnomaning 6.4-bandiga ko‘ra javobgar qurilmalarni da’vogar bilan kelishmagan holda gaz tarmog‘iga ulab olgan bo‘lsa, unga nisbatan gaz asboblarining 24 soatlik ish tartibida ishlaydigan to‘liq quvvatining ikki baravar hisobida foydalanilgan gaz uchun haqni da’vogarga to‘lashi lozim.
Aniqlangan holat bo‘yicha da’vogar xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar hisobidan gaz asbobining 24 soatlik ish tartibida ishlaydigan to‘liq quvvatining ikki baravar hisobida — 25 447 401 so‘m undirishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi da’voni to‘liq qanoatlantirgan, apellatsiya va kassatsiya instansiyasi sudlarining qarorlari bilan hal qiluv qarori o‘zgarishsiz qoldirilgan.
13. Hududiy elektr tarmoqlari korxonasi zahira manbaini avtomatik ulash, avtomatik qayta ulash va avtomatik davr tezlikni o‘chirishlarning ishlash vaqtida elektr energiyasini yetkazib berishdagi tanaffuslar uchun iste’molchi oldida moddiy javobgar bo‘lmaydi.
“Kurganteks” MChJ (Abonent) xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, “Andijon hududiy elektr tarmoqlari” OAJ dan (Ta’minotchi) 1 028 832 857 so‘m zarar va yetkazib berilmagan elektr energiyasi uchun 16 353 231 so‘m penya undirishni so‘ragan.
MChJ va OAJ o‘rtasida elektr energiyasi ta’minoti bo‘yicha shartnoma tuzilgan. Mazkur shartnomaga asosan OAJ MChJga tutashtirilgan tarmoq orqali elektr energiyasi yetkazib berish, MChJ esa qabul qilingan elektr energiyasi uchun to‘lovlarni amalga oshirish majburiyatini olgan.
OAJ tomonidan shartnoma shartlari bajarilmaganligi, 2011-yilning oktyabr oyidan 2012-yilning aprel oyiga qadar MChJni ogohlantirmagan holda elektr energiyasi 135 soat davomida yetkazib berilmaganligi, natijada MChJ ishlab chiqarishda 1885 ish soatini yo‘qotib, ishlab chiqarish miqdori keskin kamayib ketganligi, elektr energiyasini yetkazib berish dastgohlar ishdan chiqqanligi natijasida uzilganligi, ishchilar bekor turib qolgan vaqtga ishchilarga jami 256 641 733,14 so‘m ish haqi to‘langanligi, “Uzprommashimpeks” DAK tomonidan yetkazib berilgan paxta tolasini ishlab chiqarish muddatlari cho‘zilib ketishi oqibatida paxta tolasi haqi to‘lovi kechiktirilganligi uchun MChJga 49 120 351,40 so‘m penya qo‘llanilganligi, asosiy vositalarga hisoblangan 709 191 672,90 so‘m amortizatsiya ajratmasi xarajati hisoblanganligi, elektr energiyasi uzilishlari natijasida yaroqsiz holga kelgan ehtiyot qismlarni yangilash uchun 13 879 100 so‘m xarajat qilinganligi vaji bilan MChJ xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, OAJdan jami 1 028 832 857 so‘m zarar va yetkazib berilmagan elektr energiyasi uchun 16 353 231 so‘m penya undirishni so‘ragan.
FKning 477-moddasida “Energiya ta’minoti shartnomasi bo‘yicha majburiyatlar bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmagan hollarda, energiya bilan ta’minlovchi tashkilot yoki abonent shu tufayli yetkazilgan haqiqiy zararni qoplashi shart” ligi qayd etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-yil 22-avgustdagi 245-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Elektr energiyasidan foydalanish qoidalari”ning 130-bandida hududiy elektr tarmoqlari korxonasi zahira manbaini avtomatik ulash, avtomatik qayta ulash va avtomatik davr tezlikni o‘chirishlarning ishlash vaqtida elektr energiyasini yetkazib berishdagi tanaffuslar uchun iste’molchi oldida moddiy javobgar bo‘lmaydi deb belgilangan.
Biroq, birinchi instansiya sudi tomonidan elektr energiyasining o‘chirilish sabablari, OAJning elektr energiya bilan ta’minlashdagi uzilishlarda aybi bor-yo‘qligini hamda aynan texnikalar elektr energiyasi uzilishi natijasida ishchilar qancha soat bekor turib qolganligi holati aniqlanmagan.
Bundan tashqari, OAJ tomonidan yetkazib berilmagan elektr energiyasi uchun 16 353 231,60 so‘m penya undirish talabi 2 358 267 so‘mga qanoatlantirilgan bo‘lsada, OAJ tomonidan qancha miqdorda elektr energiyasi yetkazib berilmaganligi holati aniqlanmagan. Shuningdek, “Uzdavenergonazorat” inspeksiyasi Andijon viloyat hududiy bo‘limi mutaxassisining xulosasi ish uchun qanday ahamiyatga ega ekanligi holati muhokama qilinmagan.
Vaholanki, XPKning 11-moddasiga ko‘ra xo‘jalik sudi ishni ko‘rishda ish bo‘yicha barcha dalillarni bevosita tekshirishi shartligi, 54-moddasiga asosan xo‘jalik sudi dalillar asosida ishda ishtirok etuvchi shaxslarning talablari va e’tirozlarini asoslovchi holatlar, shuningdek nizoni to‘g‘ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa holatlar bor yoki yo‘qligini aniqlashi kerak.
Shu bois, kassatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qilishni, ishni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborishni lozim topgan.
14. Davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan da’vogar o‘z talablarini da’vo berilganidan keyin qarzdorlik javobgar tomonidan ixtiyoriy ravishda to‘liq to‘langanligi sababli qo‘llab-quvvatlamagan hollarda davlat boji javobgardan undiriladi.
“Suvsoz” DUK (Ta’minotchi) va “Fuqarolarga xizmat ko‘rsatish boshqarmasi” davlat korxonasi (Abonent) o‘rtasida shartnoma tuzilgan va o‘nga ko‘ra Ta’minotchi abonentga maishiy xo‘jalik va texnologik ishlab chiqarish extiyoji uchun ichimlik suvini yetkazib berish hamda oqova suvlarni qabul qilib olish, abonent esa iste’mol qilingan ichimlik suvi va oqova suvlar uchun haq to‘lash majburiyatini olgan.
Ushbu shartnomaga asosan Ta’minotchi tomonidan ichimlik suvi yetkazib berilgan hamda oqova suvlar qabul qilib olingan. Biroq, Abonent tomonidan o‘z majburiyati tegishli ravishda bajarilmaganligi sababli 4 775 458 so‘m qarz vujudga kelgan. Shu sababli Ta’minotchi xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Abonentdan 4 775 458 so‘m qarzni undirishni so‘ragan.
Ish ko‘rish jarayonida da’vogar sudga ariza bilan murojaat qilib, unda javobgar tomonidan qarz summasi to‘liq to‘langanligi sababli da’vo talablaridan voz kechganligini bildirgan.
Birinchi instansiyasi sudining ajrimi bilan da’vogarning da’vodan voz kechishi qabul qilingan va XPK 86-moddasining 3-bandiga asosan ish yuritish tugatilgan. Da’vogar Soliq kodeksi 330-moddasining 8-bandiga asosan davlat boji to‘lashdan ozod qilinganligi sababli, sud ishni ko‘rish natijasi bo‘yicha davlat bojini undirmagan.
Soliq kodeksi 337-moddasining o‘n beshinchi qismiga ko‘ra, davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan da’vogar o‘z talablarini da’vo berilganidan keyin ular javobgar tomonidan ixtiyoriy ravishda to‘liq yoki qisman qanoatlantirilganligi tufayli qo‘llab-quvvatlamagan hollarda davlat bojining summasi javobgardan sud ajrimi bo‘yicha budjetga undirilishi lozim. Shu bois, birinchi instansiya sudi javobgardan davlat bojini undirishi lozim edi.