O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-son “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlarining to‘plami, 2000-y., 7-son, 39-modda) va 2010-yil 20-iyuldagi 153-son “Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 28-29-son, 234-modda) qarorlariga muvofiq buyuraman:
1. Trikotaj va tikuvchilik ishlab chiqarishi xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalari ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
O‘zbekiston Respublikasi mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining 2013-yil 20-avgustdagi 63-B-son buyrug‘iga
ILOVA
ILOVA
Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-y., 5-son, 223-modda) va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi 267-son “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlarining to‘plami, 2000-y., 7-son, 39-modda) hamda 2010-yil 20-iyuldagi 153-son “Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 28-29-son, 234-modda) qarorlariga muvofiq trikotaj va tikuvchilik ishlab chiqarishi xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish tartibini belgilaydi.
1. Mazkur Qoidalar trikotaj va tikuvchilik ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanuvchi barcha tashkilotlarga (bundan buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi) taalluqlidir.
2. Mazkur Qoidalar ishlab chiqarish binolarini va inshootlarini loyihalash, qurish va qayta qurishda, texnik jihozlash va qayta jihozlashda, texnologik jarayonlar hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim.
3. Mazkur Qoidalar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi.
4. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish va ishlab chiqarish bo‘yicha xavfsizlikka oid normativ-huquqiy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maxsus vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi.
5. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish borasidagi ishlarni tashkil qilish Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil etish to‘g‘risidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 273, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshiriladi.
mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish ishlarini yaxshilash, sanitariya-sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari bo‘yicha bo‘limni o‘z ichiga olgan jamoaviy shartnoma;
tasdiqlangan mehnat sharoitlarini baholash va ish o‘rinlarini attestatsiya qilish uslubiga muvofiq ish o‘rinlarini attestatsiya qilish kartalari;
xodimlar va muhandis-texnik xodimlarni o‘qitish, yo‘l-yo‘riq berish va bilimlarini sinovdan o‘tkazish dasturlari;
mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha ma’muriy-jamoatchilik nazoratini yuritish jurnali (uch bosqichli nazorat);
xodimlarga yong‘inga qarshi yo‘l-yo‘riq berish va yong‘in-texnikaviy minimum mashg‘ulotlarini o‘tkazish dasturi;
7. “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-y., 5-son, 223-modda) 14-moddasiga muvofiq xodimlar soni 50 nafar va undan oshadigan tashkilotlarda maxsus tayyorgarlikka ega shaxslar orasidan mehnatni muhofaza qilish xizmatlari tuziladi (lavozimlar joriy etiladi), 50 va undan ziyod transport vositalariga ega bo‘lgan tashkilotlarda esa bundan tashqari yo‘l harakati xavfsizligi xizmatlari tuziladi (lavozimlar joriy etiladi). Xodimlar soni va transport vositalari miqdori kamroq tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalarini bajarish rahbarlardan birining zimmasiga yuklanadi.
8. Mehnatni muhofaza qilish xizmati o‘z maqomiga ko‘ra tashkilotning asosiy xizmatlariga tenglashtiriladi va uning rahbariga bo‘ysunadi hamda tashkilotning faoliyati tugatilgan taqdirda bekor qilinadi.
9. Mehnatni muhofaza qilish xizmatining mutaxassislari lavozim yo‘riqnomasiga binoan ularning majburiyatlari jumlasiga kiritilmagan boshqa ishlarni bajarishga jalb etilishlari mumkin emas.
10. Tashkilotlarda mehnat faoliyati bilan bog‘liq ravishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar va boshqa jarohatlanishlarni tekshirish va hisobini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 6-iyundagi 286-son qarori (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlarining to‘plami, 1997-y., 6-son, 21-modda) bilan tasdiqlangan Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi nizomga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
11. Tashkilot xodimlari o‘z kasblari va ish turlari bo‘yicha belgilangan tartibda o‘qishlari, ularning bilimlari sinovdan o‘tkazilishi va ularga yo‘l-yo‘riqlar berilishi kerak.
12. Xodimlarning mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha bilimlarini sinovdan o‘tkazish Mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash to‘g‘risidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 272, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshirilishi lozim.
13. Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha yo‘riqnomalar Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha yo‘riqnomalarni ishlab chiqish to‘g‘risidagi nizomga (ro‘yxat raqami 870, 2000-yil 7-yanvar) (O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining me’yoriy hujjatlari axborotnomasi, 2000-y., 1-son) muvofiq ishlab chiqiladi hamda tashkilot xodimlarini va ish joylarini ushbu yo‘riqnomalar bilan ta’minlash tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklatiladi.
14. Tashkilotlar GOST 17.2.3.02-78 “Tabiatni muhofaza qilish. Atmosfera. Sanoat tashkilotlari zararli moddalarining yo‘l qo‘yiladigan chiqarishlarini o‘rnatish qoidalari” bo‘yicha xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, xodimlarga ta’sir qilish xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasi hamda kelgusidagi oqibatlari to‘g‘risida to‘liq va xolisona ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.
15. Ish joylaridagi ishlab chiqarish muhiti hamda xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishlab chiqarish muhitining fizik, kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim o‘lchovi natijalari, shuningdek mehnat sharoitlarini attestatsiya qilish orqali belgilanishi lozim.
16. Yangi zararli moddalar paydo bo‘lishiga yoki xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarishlarida yoki yangi ishlab chiqarish uskunalarini joriy qilishda xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari to‘g‘risidagi ma’lumotlarga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.
17. Tashkilot o‘ta xavfli sharoitda bajariladigan ishlar ro‘yxatiga ega bo‘lishi lozim. Ro‘yxatga xavfli moddalar bilan bajariladigan ishlar, balandlikda, ifloslangan havo va suv muhitida, yuqori harorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlar, bug‘ va suv isitish qozonlari, yuk ko‘tarish mexanizmlari, bosim ostida ishlaydigan sig‘imlar, elektr uskunalarga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq ishlar va amaldagi tarmoq ro‘yxatlariga muvofiq boshqa ishlar kiritilishi shart.
18. Barcha xodimlar o‘ta xavfli ishlarni bajarish topshirig‘ini olishdan oldin, mehnat muhofazasi bo‘yicha yo‘l-yo‘riq olishi va ishlarni bajarish usullarini o‘zlashtirib olishi shart.
19. O‘ta xavfli ishlarni bajarish, faqat belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan naryad-ruxsatnomaga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
20. Tashkilot rahbariyati o‘ta xavfli ishlarni rejalashtirish, tashkillashtirish va xavfsiz bajarish belgilangan talablarga muvofiq amalga oshirilishiga to‘la javobgardir.
21. Xodimlarni xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan himoya qilish jamoaviy va yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanishi lozim.
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining havo muhitini me’yorlashtirish vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo haroratini, namligini bir xil me’yorda saqlash va boshqalar);
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining yorug‘ligini normallashtirish vositalari (yoritish asboblari, yorug‘likdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);
shovqindan, tebranishdan, elektr va statik toklar urishidan hamda uskunalar yuzasini yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari;
23. Jamoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari barcha xodimlarga ta’sir qilganda qo‘llanishi shart va tashkilotni qurish yoki rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi lozim.
24. Jamoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini ruxsat etilgan miqdorgacha kamaytirish imkonini bermagan hollarda yakka tartibdagi himoya vositalari qo‘llanilishi lozim. Bunday hollarda yakka tartibdagi himoya vositalarisiz xodimlarning ishga jalb qilinishi taqiqlanadi.
25. Yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydalanadigan xodimlar ularning qo‘llanilishi, himoya xususiyatlari va amal qilish muddati to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lishi lozim.
xavfli va zaharli moddalar bilan ishlashda foydalanilgan yakka tartibdagi himoya vositalarining dezinfeksiya qilinishi (bir marta qo‘llaniladigan himoya vositalari bundan mustasno).
27. Turli agressiv moddalar bilan ishlayotganda teri kasalliklarini oldini olish uchun profilaktik pasta va mazlardan foydalanish lozim.
28. Xodimlar Yengil sanoat korxonalari xodimlari uchun maxsus kiyim, maxsus poyabzal va yakka tartibda himoyalanishning boshqa vositalarini bepul berishning namunaviy normalariga (ro‘yxat raqami 2445, 2013-yil 28-mart) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2013-y., 13-son, 171-modda) muvofiq yakka tartibdagi himoya vositalari bilan ta’minlashi lozim.
29. Tashkilotlarda tanlov o‘tkazilishi lozim bo‘lgan kasblar va mutaxassisliklar ro‘yxati bo‘lishi lozim.
30. Xodimlar, ishlab chiqarish uchastkalarining rahbarlari tegishli ma’lumotga va ish tajribasiga ega bo‘lishi kerak.
31. Bosim ostida ishlovchi asbob-uskunalarda va xavfi yuqori bo‘lgan ishlarda xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar maxsus kurslarda tayyorgarlikdan o‘tgan va tegishli guvohnomaga ega bo‘lishi shart.
Oldingi tahrirga qarang.
32. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 14-iyuldagi 290-son qarori bilan tasdiqlangan O‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarning mehnatidan foydalanilishi taqiqlangan og‘ir ishlarning hamda zararli yoki xavfli mehnat sharoitlaridagi ishlarning ro‘yxatiga muvofiq o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar og‘ir ishlarga hamda zararli va xavfli mehnat sharoiti mavjud ishlarga qabul qilinmasligi lozim.
(32-band O‘zbekiston Respublikasi kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirining 2023-yil 29-noyabrdagi 81-2023/B-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3484, 18.12.2023-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 20.12.2023-y., 10/23/3484/0951-son)
Oldingi tahrirga qarang.
(33-band O‘zbekiston Respublikasi kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirining 2023-yil 29-noyabrdagi 81-2023/B-sonli buyrug‘iga (ro‘yxat raqami 3484, 18.12.2023-y.) asosan o‘z kuchini yo‘qotgan — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 20.12.2023-y., 10/23/3484/0951-son)
34. Tashkilotlarda xodimlarning salomatligini nazorat qilish Xodimlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizom (ro‘yxat raqami 2387, 2012-yil 29-avgust) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2012-y., 35-son, 407-modda) asosida amalga oshirilishi lozim.
35. Tashkilot rahbariyati kasaba uyushmasi qo‘mitasi va sog‘liqni saqlash organlari bilan birgalikda har yili davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi lozim bo‘lgan xodimlarning ro‘yxatini tuzishi hamda xodimlarning tibbiy ko‘rikdan o‘tishini ta’minlashi lozim.
36. Tibbiy ko‘riklar tashkilotning tibbiy muassasalarida, ular mavjud bo‘lmagan hollarda davolash-profilaktika muassasalarida o‘tkazilishi lozim.
37. Xodim tibbiy ko‘rikdan o‘tishdan bo‘yin tovlagan yoki tibbiy ko‘rik natijalariga ko‘ra berilgan tavsiyalarni bajarmagan taqdirda ushbu xodim ishga qo‘yilishi mumkin emas.
38. Davriy tibbiy ko‘riklar o‘z vaqtida, sifatli o‘tkazilishi va ularning natijalariga ko‘ra tavsiyalar bajarilishi uchun javobgarlik tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklanadi.
40. Tashkilot xonalari ish hududidagi harorat, nisbiy namlik, havoning harakatlanish tezligi va boshqalar GOST 12.1.005-88 “Ish hududining havosi. Umumiy sanitariya-gigiyenik talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
41. Tashkilotning ishlab chiqarish xonalari quyidagi sanitariya qoidalariga muvofiq saqlanishi lozim:
xonalarning harorati, nisbiy namlik va havoning harakatlanish tezligi, ish joylaridagi ortiqcha issiqlik, bajarilayotgan ishning og‘irlik darajasiga ko‘ra toifasi, yil mavsumi hisobga olingan holda belgilanishi;
ishlab chiqarish, sanitariya-maishiy, xomashyo va tayyor mahsulotni saqlash xonalarining yorug‘ligi QMQ 3.01.05-98 “Tabiiy va sun’iy yoritish. Loyihalashtirish me’yorlari”ga muvofiq bo‘lishi hamda mehnat sharoitlarini yaratish uchun yetarli yorug‘lik kuchini ta’minlashi;
xonalarda yoritish asboblari chang to‘planishiga imkoniyat bermaydigan konstruksiyaga ega bo‘lishi, shuningdek singan taqdirda uning parchalari sochilib ketmasligi uchun yopiq bo‘lishi.
42. Noqulay omillar ta’siriga qarshi himoya tadbirlarini tuzishda samarali havo almashinuvi tizimini QMQ 2.04.05-97 “Isitish, ventilatsiya va konditsiyalash” talablariga muvofiq tashkil qilish lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
43. Ishlab chiqarish, sanitariya-maishiy, xomashyo va tayyor mahsulotni saqlash xonalarini gigiyenik jihatdan toza saqlash va xodimlarning shaxsiy gigiyenasiga qo‘yiladigan talablar qonunchilik hujjatlarida belgilangan qoidalarga muvofiq bo‘lishi lozim.
(43-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
44. Tashkilot maydonlari va binolarining joylashuvi QMQ II 89-80 “Sanoat tashkilotlarining bosh plani” talablariga mos bo‘lishi kerak.
45. Tashkilotda transport vositalarining va piyodalarning tashkilot hududida harakatlanishi chizmasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi kerak.
46. Transport vositalari va tashkilot hududida piyodalarning harakati chizmasi tashkilotga kirish va chiqish hamda ish uchastkalari va sexlarning ko‘rinarli joylariga osib qo‘yilishi kerak.
47. Tashkilot maydonlari ko‘kalamzorlashtirilgan va suv quyish quvurlari tarmoqlari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim.
48. Tashkilot maydonidagi o‘tish joylari mustahkam yopqichlar, suvlar oqib ketadigan inshootlar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
49. Yoz mavsumida yo‘laklar va o‘tish joylariga suv sepilgan, qishda qordan tozalanib, qum sepilgan bo‘lishi lozim.
50. Yo‘lovchilar uchun yo‘lak va tashkilotga kirish joyi tekis, kengligi kamida 1,5 m, yon tomonlarida devorcha va to‘siqlar bo‘lishi lozim.
52. Tashkilot hududida har kuni tozalab va dezinfeksiya qilib turiladigan axlat tashlanadigan idishlar bo‘lishi shart.
53. Hovlidagi hojatxonalar ozoda saqlanishi, muntazam dezinfeksiya qilinishi, sutkaning qorong‘i paytida esa yoritilishi kerak.
54. Tashkilot joylashgan maydon butun chegara bo‘ylab to‘silgan bo‘lishi, uning hududiga begonalarning kirishi cheklangan va nazorat ostiga olingan bo‘lishi lozim.
55. Ishlab chiqarish binolari va inshootlari QMQ 2.09.02-85 “Ishlab chiqarish binolari” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
56. Yordamchi binolar va xonalar QMQ 2.09.04-98 “Tashkilotlarning ma’muriy va maishiy binolari” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
57. Ishlab chiqarish va yordamchi xonalarning mikroiqlimi (harorati, nisbiy namligi, havoning harakatlanish tezligi va boshqalar) GOST 12.1.005-88 “Ish hududining havosi. Umumiy sanitariya-gigiyenik talablari”ga javob berishi kerak.
58. Muntazam ishlashga mo‘ljallangan ish joylarining nam xonalarida hamda issiq o‘tkazuvchi pollarida (betonli, g‘ishtli, plitali va boshqalar) yog‘och to‘shamalar va panjaralar yotqizilgan bo‘lishi kerak.
59. Binoga transport vositalarining kirish joylari darvozalar va signal beruvchi asbob-uskunalar bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim.
60. Darvoza tavaqalari yopiq va ochiq holatida maxsus moslamalar bilan mustahkam tutib turilgan bo‘lishi kerak.
61. Darvozalarning balandligi transport vositasining balandligidan kamida 0,2 m dan baland bo‘lishi kerak.
62. Barcha ishlab chiqarish binolari va inshootlari bir yilda ikki martadan (bahor va kuzda) tashkilot rahbari tomonidan tayinlangan komissiya tomonidan texnik ko‘rikdan o‘tkazilishi lozim. Texnik ko‘rik xulosalari ularda topilgan nuqsonlarni bartaraf etish bo‘yicha tadbirlar va muddati ko‘rsatilgan dalolatnomalar orqali rasmiylashtirilishi kerak.
63. Xodimlar uchun xavf tug‘diruvchi halokat tusidagi buzilishlar tezda bartaraf etilishi kerak. Xavfli hududlarda ishlab chiqarish jarayonlari vaqtida halokat bartaraf etilgunga qadar to‘xtatib turilishi, shuningdek xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar xavfsiz joyga ko‘chirilishi kerak.
64. Tashkilotning ishlab chiqarish xonalari va omborxonalari yong‘indan xabar beruvchi va yong‘inni bartaraf etuvchi avtomatik qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
65. Kirish va chiqish yo‘llari turli jismlar va asbob-uskunalar bilan to‘sib qo‘yilmasligi kerak. Evakuatsiya chiqish yo‘llarining barcha eshiklari binodan chiqish yo‘nalishi bo‘yicha ochilishi lozim.
66. Shamollatish va isitish tizimi QMQ 2.04.05-97 “Isitish, shamollatish va konditsionerlash” talablariga muvofiq bo‘lishi lozim.
67. Oqimli shamollatishlarni tashqi havo tizimidan olish erdan kamida 2 m balandlikda bajarilishi lozim.
68. O‘tish joylarida joylashgan isitish jihozlari ruxsat etilgan o‘tish yo‘laklarining enini kamaytirmaslik lozim.
69. Ish joylarida havo harorati yengil jismoniy ishda 21 oC, o‘rtacha og‘ir ishda 17 oC va og‘ir ishda 16 oC dan past bo‘lmasligi kerak.
71. Isinish xonalarigacha bo‘lgan masofa binolarda joylashgan ish joylaridan 75 m dan, bino tashqarisidagi ish joylaridan esa 150 m dan ko‘p bo‘lmasligi lozim.
72. Ish joylarida, xonalarda va tashkilot hududida shovqin va tebranishning darajasi SanQvaM 0120-01 “Ish joylarida shovqinning yo‘l qo‘yilgan darajasining sanitariya me’yorlari”, SanQvaM 0122-01 “Ish joylarida umumiy va lokal tebranishning sanitariya me’yorlari”, GOST 12.1.003-89 “Shovqin. Umumiy xavfsizlik talablari” va GOST 12.1.012-90 “Tebranma. Umumiy xavfsizlik talablari”ga muvofiq bo‘lishi kerak.
73. Ish joylarida shovqin va tebranish darajasi muntazam nazorat qilib turilishi kerak. Agarda u belgilangan me’yorlardan yuqori bo‘lsa, uni pasaytirish uchun quyidagi tadbirlar qo‘llanishi lozim:
detallarning zarbali harakatlarini zarbasiz harakatlarga, ilgarilama-qaytma harakatlarni aylanma harakatlarga o‘zgartirish;
shovqinli uskunalarni (parraklar, kompressor) to‘silgan xonalarda yoki ishlab chiqarish xonalaridan tashqarida joylashtirish;
tebranishni kamaytirish uchun, uning manbalari (elektr dvigatellar, parraklar va boshqalar) poldan va binoning boshqa konstruksiyalaridan izolatsiyalangan mustaqil poydevorlarda yoki maxsus hisoblab chiqilgan amortizatorlarga o‘rnatilishi kerak.
74. Ishlab chiqarish xonalarida shovqinni texnik vositalar bilan bartaraf etishning iloji bo‘lmasa, eshitish a’zolarini yakka tartibda himoya qiluvchi vositalardan va shovqinga qarshi kaskalardan foydalanish kerak.
75. Suv bilan ta’minlash va kanalizatsiya tizimi QMQ 2.04.01-98 “Binolarning ichki suv quvuri va kanalizatsiyasi” talablariga mos bo‘lishi kerak.
76. Tashkilotlarning ishlab chiqarish oqova suvlari tashqi kanalizatsiyaga yetib kelgunga qadar zararli moddalardan tozalanishi kerak.
77. Ichimlik suvidan foydalanish uchun suv quvuriga ulangan favvorachalar o‘rnatilishi va suv quvurlari bo‘lmaganda, maxsus idishlarda qaynatilgan suv bo‘lishi lozim.
78. Ichimlik suvi O‘zDSt 950-2011 “Ichimlik suvi. Gigiyenik talablar va sifatini nazorat qilish” talablariga javob berishi kerak.
81. Tashkilotda kanalizatsiya tizimi yo‘q bo‘lganda davlat sanitariya nazorati organlari bilan kelishilgan holda tashkilotda yer qatlamini ifloslantirmagan holda dushxonalardan va yuz-qo‘l yuvgichlardan suv oqmaydigan qurilmali axlat o‘ralarining mavjud bo‘lishiga ruxsat etiladi.
82. Tashkilot hududi va ishlab chiqarish xonalarini tabiiy va sun’iy yoritish QMQ 2.01.05-98 “Tabiiy va sun’iy yoritish” talablariga mos bo‘lishi lozim.
83. Yoritish vositalari toza va soz holatda bo‘lishi kerak. Yorug‘lik tushuvchi oynalarni yilida kamida ikki marotaba tozalash lozim.
85. Sun’iy yoritish umumiy va birlashgan tizim orqali amalga oshiriladi. Birgina mahalliy yoritishni qo‘llash taqiqlanadi.
87. Uchastka va xonalarda portlash bo‘yicha xavfli gaz va changlar konsentratsiyasi yig‘ilib qolishi ehtimoli bo‘lsa, elektr yoritish tizimi xonadan tashqarida o‘rnatilishi kerak.
88. Xavflilik darajasi yuqori bo‘lgan xonalarda kuchlanishi 36 V dan yuqori bo‘lmagan ko‘chma elektr yoritqichlar ishlatilishi kerak. Uskunalar va inshootlar (bunkerlar, quduqlar, bug‘lantirish kameralari, tunnellar va boshqalar)ning ichki sirtini yoritish uchun ishlatiladigan ko‘chma elektr yoritqichlarning kuchlanishi 12 V dan oshmasligi kerak.
89. Ko‘chirib yuriluvchi yoritqichlar shishali himoya qopqoqlari va metall to‘r bilan jihozlangan bo‘lishi lozim. Ushbu yoritqichlar va boshqa ko‘chirib yuriluvchi apparatlar uchun mis tolali egiluvchan kabel va elektr o‘tkazgichlar qo‘llanishi lozim.
91. Avariya yoritqichlari boshqa yoritqichlardan turi, o‘lchami va maxsus tushirilgan belgilari bilan ajralib turishi va vaqti-vaqti bilan changdan tozalanib turilishi lozim.
92. Avariya yoritish tarmoqlariga elektr energiya iste’molchilarining ulanishi taqiqlanadi. Avariya yoritilishlarining sozligi har chorakda kamida bir marta tekshirilishi lozim.
93. Tashkilotlarda maishiy va ovqatlanish xonalari hamda tibbiy punktlar bo‘lishi kerak. Tashkilotlarning maishiy bino va xonalari ShNQ 2.09.04-09 “Tashkilotlarning ma’muriy va maishiy binolari” hamda ShNQ 2.01.02-04 “Bino va inshootlarni yong‘in xavfsizligi” talablariga muvofiq holda tashkil etilishi lozim.
94. Kiyim almashtirish va yuvinish xonalari, ichimlik suvi ta’minoti qurilmalari, hojatxonalar va shu kabi qurilmalarning soni tashkilotning umumiy kontingent sonini hisobga olingan holda belgilanishi lozim.
95. Dushxonalar va hojatxonalardagi tarnovlar, kanallar, traplar, pissuarlar va unitazlar muntazam ravishda tozalanishi, yuvilishi va dezinfeksiya qilinishi lozim.
96. Tashkilot atrof muhitning (havo, tuproq, suv havzalari) ifloslanishiga va zararli omillarning tegishli normalardan ortiq darajada tarqalishiga olib kelmasligi lozim.
97. Tashkilotlarda ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda atrof muhitni chiqindilar (oqova suvlar, shamollatish tizimi chiqindilari va boshqalar) bilan ifloslanishi ehtimolini istisno etadigan sharoitlar ta’minlanishi lozim.
98. Tashkilotlarda chiqindilarni yig‘ish uchun atrofi o‘ralgan maxsus joy ajratilishi va konteynerlar bilan ta’minlanishi va ushbu konteynerlar chiqindilardan bo‘shatilgandan so‘ng xlorli ohak eritmasi bilan dezinfeksiya qilinishi va yuvilishi kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
99. Xodimlarning ish vaqti, shu jumladan qisqartirilgan ish vaqti, dam olish va tanaffuslar vaqti tashkilotlar tomonidan qonunchilik hujjatlariga muvofiq belgilanadi.
(99-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
100. Ishlab chiqarish xonalaridagi texnologik jarayonlar GOST 12.3.002-75 “Ishlab chiqarish jarayonlari. Umumiy xavfsizlik talablari”ga muvofiq bo‘lishi lozim.
101. Ishlab chiqarish xonalaridagi texnologik jarayonlarining xavfsizligi quyidagi talablarni amalga oshirish orqali ta’minlanishi lozim:
ishlab chiqarish uskunalariga xizmat ko‘rsatish tartibidagi texnologik jarayonlarni (ish turlarini), ish usullari va rejimlarini qo‘llash;
ishlab chiqarish jarayonlari atrof muhitning (havo, tuproq, suv havzalari) ifloslanishiga va zararli omillarning tegishli me’yorlaridan ortiq darajada tarqalishiga olib kelmasligi.
102. Texnologik jarayonlarni amalga oshirishda ish bajaradigan dastgoh va mexanizmlar ketma-ketligi blokirovka tizimi bilan ta’minlangan bo‘lishi zarur. Avariya holatida biror bir mexanizm to‘xtab qolsa, barcha dastgoh va mexanizmlarning to‘xtashi nazarda tutilgan bo‘lishi kerak.
103. Uskuna va avtomatlashtirilgan tarmoqlarda ular ishga tushirilganligini bildiruvchi ovozli va yorug‘lik signallari bo‘lishi kerak. Signal elementlari (elektr qo‘ng‘iroq va o‘chib-yonuvchi lampa) mexanik buzilishlardan himoyalangan bo‘lib, xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar eshitadigan darajada bo‘lishi lozim.
104. Liniyani to‘xtagandan so‘ng, ovozli va yorug‘lik signali bermasdan uni ishga tushirish taqiqlanadi.
105. Texnologik jarayonlar soz asbob-uskunalar va nazorat-o‘lchash asboblari, himoya to‘siqlari, blokirovkalar hamda ishga tushiruvchi apparatlari mavjud bo‘lgan taqdirda amalga oshirilishi lozim.
106. Ishlab chiqarish texnologik jarayonlarning uskunalari yaroqli bo‘lishi, nazorat-o‘lchash asboblari soz va apparatlar blokirovka vositalari mavjud bo‘lganda ishga tushirilishi lozim.
107. Barcha tarmoqlarda texnologik jarayon xavfsiz bajarilishi, tashkiliy-texnik chora-tadbirlar ko‘rilishi hamda xavfsizlik texnikasi talablariga rioya qilinishi lozim.
108. Agregat mexanizmlarining normal ishidagi har qanday buzilishlar undagi barcha mexanizmlarning avtomatik tarzda to‘xtatilishi bilan yakunlanishi zarur.
109. Ishlab turgan uskunalar joylashgan joylari zarur to‘siqlar, himoya qiluvchi hamda saqlovchi moslama va qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak. Ish joylariga begona shaxslarning kirishiga yo‘l qo‘yilmasligi lozim.
110. Texnologik jarayon buzilgan hollarda, xodimlarga xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarining ta’siri bo‘lmasligi maqsadida buzilish sabablarini aniqlash va ularni bartaraf etish uchun ish jarayonini to‘xtatilishi hamda xodimlar ish joylarini tark etishlari lozim.
111. Trikotaj va tikuvchilik ishlab chiqarishi bilan bajariladigan ishlar maxsus jihozlangan xonalarda yoki bu xonalarda o‘rnatilgan maxsus kameralarda bajarilishi kerak. Xonalarning kirish joylarida “Yong‘indan xavfli!”, “Chekilmasin!”, “Begonalar kirishi taqiqlanadi!” degan xavfsizlik belgilari osib qo‘yilishi lozim.
112. Ishlab chiqarish jarayonlari yong‘in va portlash xavfsizligi, ularni rejalashtirishda, tashkillashtirishda va olib borishda GOST 12.1.004-91 “Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablari” va GOST 12.1.010-90 “Portlash xavfi. Umumiy talablari”ga va mazkur Qoidalarga muvofiq ta’minlanishi lozim.
113. Ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda yong‘inlar, portlashlar, avariyalar, zaharlanishlar sodir bo‘lishi hamda atrof muhit uning chiqindilari (oqova suvlari, shamollatish chiqindilari va boshqalar) bilan ifloslanishi ehtimolini istisno etadigan sharoitlar ta’minlanishi lozim.
114. Ishlab chiqarish binolari va xonalari dastlabki yong‘inni o‘chirish vositalari bilan ta’minlangan bo‘lishi shart.
115. Shamollatish tizimi yong‘indan darak beruvchi signalizatsiya bilan birlashtirilgan bo‘lishi kerak.
116. Yong‘in suv manbai yo‘laklari hamda yong‘inni o‘chirish vositalariga boradigan yo‘laklar doimo bo‘sh bo‘lishi kerak.
117. Portlashning oldini olish uchun uskuna va agregatlarning ishqalanuvchi qismlarini qizib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim.
118. Aralashganda portlovchi modda hosil qilishi lozim bo‘lgan gazlarni umumiy kollektorga chiqarish taqiqlanadi.
119. Kollektordan chiqadigan suyuqlik miqdori va inersiya natijasida statik tok hosil bo‘lishini hisobga olgan holda kollektor sim orqali erga ulanishi kerak.
120. Ishlab chiqarish binolariga (omborxona, sex, laboratoriya, uchastka va boshqa) yong‘in xavfsizligi xizmati bilan kelishilgan yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnoma ishlab chiqilishi va ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim.
121. Sexlarda (bo‘limlarda, omborxonalarda, ustaxonalarda, laboratoriyalarda va boshqa ish uchastkalarida) yong‘in xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha, shuningdek yong‘in o‘chirish anjomlarining soz holda bo‘lishiga shu bo‘linmalarning boshliqlari yoki boshliq vazifasini bajaruvchi xodimlari mas’uldir.
122. Yong‘in va portlash xavfi bo‘lgan ishlab chiqarish binolari yong‘indan xabar beruvchi va yong‘inlarni bartaraf etuvchi avtomatik qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
123. Yong‘inga qarshi suv havzalari doimo soz holatda va ichidagi suv hajmi yong‘inni o‘chirish uchun yetarli bo‘lishi kerak. Suv havzalarining ishga yaroqliligi yiliga kamida ikki marotaba, bahor va kuz mavsumlarida tekshirilishi lozim.
124. Qo‘lda yasalgan, avtomatika tizimi nosoz bo‘lgan yoki yong‘in xavfsizligi talablariga javob bermaydigan maishiy isitish asboblaridan foydalanish taqiqlanadi.
125. Tashkilotlarda elektr qurilmalarni o‘rnatish va ulardan foydalanishda Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan texnik foydalanish qoidalari (ro‘yxat raqami 1383, 2004-yil 9-iyul) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-y., 27-son, 317-modda) hamda Iste’molchilarning elektr qurilmalaridan foydalanishda texnika xavfsizligi qoidalari (ro‘yxat raqami 1400, 2004-yil 20-avgust) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2004-y., 33-son, 379-modda) va mazkur Qoidalar talablariga rioya qilinishi kerak.
126. Elektr energiyasidan foydalanishda tashkilot rahbarining buyrug‘i bilan muhandis-texnik xodimlardan elektr xo‘jaligi uchun javobgar xodim tayinlangan bo‘lishi va bu xodim elektr xavfsizligi bo‘yicha tegishli malaka guruhiga ega bo‘lishi kerak.
127. Elektr xo‘jaligi uchun mas’ul xodim kuchlanishi 1000 V va undan yuqori bo‘lgan elektr uskunalarga xizmat ko‘rsatishi uchun elektr xavfsizligi bo‘yicha V malaka guruhiga, kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan elektr uskunalarga xizmat ko‘rsatish uchun esa IV malaka guruhiga ega bo‘lishi talab etiladi. Mas’ul xodim davriy ravishda va o‘rnatilgan tartibda elektr xavfsizligi bo‘yicha tashkilotda tuzilgan komissiyada bilim sinovidan o‘tishi shart.
128. Elektr toki o‘tkazuvchi qismlar, taqsimlovchi qurilmalar, apparatlar va o‘lchash asboblari, shuningdek turli saqlovchi qurilmalar, rubilniklar va boshqa ishga tushiruvchi apparatlar va moslamalar yonmaydigan qilib montaj qilinishi lozim.
129. Yuqori namlik va issiqlik ajralib chiquvchi xonalarda elektr yoritqichlar namlikdan va elektr dvigatellari esa suyuqlik sachrashidan himoyalangan bo‘lishi shart.
131. Ishlab chiqarish va maishiy xonalarda qo‘llanuvchi lyuminessent yoritqichlar yopiq holda, namlik va chang o‘tkazmaydigan maxsus armatura bilan qoplanishi lozim.
132. Kabellar va elektr o‘tkazgichlarning izolatsiyasi, tashqi birikmalar, elektr tokdan himoyalovchi erga ulangan simlar, elektr dvigatellarning ishlash rejimi ko‘rikdan o‘tkazilishi va asboblar bilan o‘lchash orqali tekshirilib turilishi lozim.
133. Tok uzatilmaganligi sababli uskuna to‘xtatilgan hollarda elektr dvigatellar o‘chirilishi kerak.
134. Elektr apparatlari va agregatlarining nolga va erga ulash simlarining butunligi kamida olti oyda bir marta tekshirilishi lozim. Tekshirish natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi.
135. Kam quvvatli elektr lampalari va asboblarini kattaroq quvvatlilariga almashtirish tarmoq uchun yo‘l qo‘yiluvchi yuklanishni hisobga olgan holda elektr xo‘jaligi uchun mas’ul xodimning ruxsati bilan amalga oshirilishi lozim.
137. Changlarning statik elektr razryadlaridan alangalanib ketmasligi uchun uskunalarning g‘iloflari, uning asosiy vallari va havo quvurlari erga ulangan bo‘lishi lozim.
138. Havo quvurlarining filtrlari mayda katakli metall to‘rlar bilan o‘ralgan va erga ulangan bo‘lishi lozim.
139. Tashkilotning barcha turdagi binolari yashin qaytargichlar o‘rnatilgan holda to‘g‘ridan-to‘g‘ri yashin urishidan himoyalangan bo‘lishi lozim.
140. Yashin qaytargichlar har yili bahorda tekshirilib turilishi hamda nosozliklari bartaraf etilishi lozim.
142. Yuk ortish va tushirish ishlari hamda yuklarni joylashtirish Yuk ortish va tushirish ishlaridagi yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi qoidalari (ro‘yxat raqami 1582, 2006-y. 13-iyun) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006-y., 24-son, 221-modda) talablariga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
143. Omborxonada va yuk saqlash maydonchalarida og‘ir va o‘ta og‘ir yuklarni ortish va tushirish hamda harakatlantirish jarayoni mexanizatsiyalashgan bo‘lishi lozim.
144. Omborxonalar havo namligi va haroratini nazorat qiluvchi o‘lchash vositalari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim.
145. Ombor va yuk saqlash maydonchalari hududiga kirishda harakat yo‘nalishini, yuk ortish va tushirish joyi hamda transport vositalarining to‘xtab turish joyini ko‘rsatuvchi chizma bo‘lishi kerak.
147. Yuklar javonlar, tagliklar, shtabellar va boshqa moslamalarga taxlanishi lozim. Yuklarning og‘irligi javonlar, tagliklar, shtabellar va boshqa moslamalarning yuk ko‘tarish me’yoridan ortiq bo‘lmasligi lozim.
150. Shtabellarga zarar yetkaziladigan yoki har xil hajmdagi idishlarni, usti sirpanchiq idishlarni, o‘ramadagi mahsulot, mustahkamligiga javob bermaydigan paketlarni va yuklarni birga taxlanishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
151. Yuklarni taxlanishida ularni saqlash, yetkazib berish, ortish va tushirish hamda shtabellarni taqsimlanishida mustahkamligi ta’minlanishi lozim.
152. Shtabellarda yashik va qoplardagi yuklarni joylashtirish vaqtida joylanishini mustahkamlash uchun har ikki qator yashiklardan hamda har besh qator qoplardan keyin to‘siqlar qo‘yilishi lozim.
153. Yuklarning taxlanish balandligi binoning balandligidan, yer maydonini og‘irlik ko‘tarish qobiliyatidan, mexanik tarzda ishlash jarayonidan, texnologik qoidalar va saqlash sharoitlaridan kelib chiqib belgilanadi. Shtabellarda qo‘l bilan taxlanayotgan yashiklarning og‘irligi 50 kg gacha, qoplarning og‘irligi 70 kg gacha bo‘lishi hamda uzunligi 2 m dan ortmasligi lozim.
154. Gorizontal holatda (yotiq) taxlanayotgan bochkalarning balandligi uch qatorgacha bo‘lishi lozim, qatorlar oralig‘ida to‘siqlar qo‘yish sharti bilan bochkalarni vertikal holatda (tik) taxlanayotganida, ularning balandligi ikki qatordan ortmasligi lozim.
156. Yuklarni ortish va tushirish hamda tashish qo‘l mehnatida bajarilganda quyidagi xavfsizlik talablariga rioya etish lozim:
qattiq idishdagi (tara), maxsus o‘ralmagan yoki idishlarga (tara) joylanmagan yuklarni faqat qo‘lqoplarda tashish;
shishali idishlarni (tara) mustahkam tagliklarga joylashtirish va bo‘sh shisha idishlarni (tara) maxsus qutilarda saqlash;
157. Yuklarni ko‘tarish va yetkazib qo‘yishdan oldin yukning mustahkamligi hamda to‘g‘ri bog‘langanligi tekshirilishi lozim.
159. Konteynerlarni qo‘l bilan bog‘layotganda xodimlarning xavfsizligini ta’minlovchi maxsus narvonlar va boshqa moslamalardan foydalanish lozim.
160. Uzun hajmga ega bo‘lgan yuklarni yetkazib berishda tepasi ochiq va tekis bo‘lgan transport vositasi orqali amalga oshirilishi hamda yuklarning nishablik burchagi 3o dan oshmasligi lozim.
161. Qo‘l aravalari yuklarining og‘irligi 300 kg dan ko‘p bo‘lganda qo‘l aravalarning oldingi g‘ildiraklari boshqariladigan bo‘lishi lozim.
164. Yukning polga nisbatan past nishablikka tushirilishida yuk aravaning orqa tarafida bo‘lishi lozim.
165. Yuklarni ortish, tashish va tushirish ishlarining to‘g‘riligiga transport vositasining haydovchisi javobgardir. Yuk ortish va tushirish ishlari boshlanishdan oldin u yukni tekshirib ko‘rishi va bu yuklarning transport vositalarining tonnaji hamda o‘lchamlariga muvofiq kelish-kelmasligini tekshirib ko‘rish lozim.
166. Haydovchiga zaharli ximikatlarni tashishda yuklarni ortish, tashish va tushirish yuzasidan yo‘l-yo‘riqlar berilishi lozim.
167. Yukni ortish va tushirishdan oldin yuk ko‘taruvchi vositalarning mustahkam va turg‘unligi, arqon, tros va himoya to‘siqlari holati tekshirilishi lozim.
168. Yuk ortiladigan joy axlat, qor va boshqa narsalardan toza bo‘lishi kerak. Agar yuklash va tushirish ishlarida ko‘tarish moslamalaridan foydalanilsa, u holda ko‘tarilgan yuk ostida ishchilar turmasligi lozim. Yuk ortilayotgan va tushirilayotgan vaqtda haydovchi kabinadan chiqib turishi shart.
169. Chang bo‘ladigan yuklarni ortish va tashishda haydovchilar va yuk tashuvchilar himoya ko‘zoynaklari va respiratorlardan foydalanishlari kerak.
170. Transport vositasi harakati vaqtida yuklar siljimasligi uchun tashishga tayyorlangan yuklar arqonlar bilan bog‘lab mahkamlanishi lozim.
171. Idishga solingan sochiluvchan yuklar hamda kuzov ichida tashiladigan yuklar kuzov va arava bortlaridan chiqib ketmasligi lozim.
172. Birlamchi materiallar, yarim tayyor va tayyor mahsulotning hajmi mazkur ishni bajaruvchi qurilmaning pasportida keltirilgan o‘lchamlarga muvofiq bo‘lishi kerak.
173. Omborxonaning devorlari bo‘ylab o‘ralgan har bir javonda olti taxlamgacha bo‘lgan miqdorda xomashyo, yarim tayyor va tayyor mahsulotlarni saqlash lozim. Taxlamlar oralig‘idagi masofa 0,5 m dan, yon tomon maydonlardagi taxlamlar bilan oralig‘i esa 1,5 m dan kam bo‘lmasligi kerak.
174. Chiqindilarni inventarizatsiya qilish, shuningdek ularning turlari bo‘yicha xavflilik darajasini belgilash lozim.
177. Ikkilamchi xomashyolar tashkilotga infeksiyaga qarshi dorilangan va bog‘lamlarga o‘ralgan holda qabul qilinishi kerak.
178. Ikkilamchi xomashyo bog‘lamlarini yopiq omborxonalarda yoki qattiq qoplamali soyabonli maydonlarda saqlash lozim.
179. Ochiq saqlash maydonlari atrof hududiga nisbatan 0,2 m dan kam bo‘lmagan holda baland va 0,5 m dan kam bo‘lmagan holda yonmaydigan devor bilan o‘ralgan bo‘lishi kerak.
180. Ikkilamchi xomashyo taxlamlari balandligi 5 m dan va har bir taxlam o‘lchami 0,25 x 0,15 m dan oshmasligi kerak.
181. Quti va qoplardagi yuklar omborxonada ag‘anamaydigan va surilib ketmaydigan qilib ustma-ust taxlangan bo‘lishi lozim. Qo‘lda taxlanganda uning balandligi 3 m dan, yuk ko‘tarish mexanizmi yordamida taxlanganda esa 6 m dan oshmasligi lozim. Eng yuqoridagi qop bilan ship orasidagi masofa kamida 1 m bo‘lishi lozim.
183. Yuk saqlanadigan omborxona va maydonchalar hududining kirish joylarida transport vositalarning harakat yo‘nalishi hamda yuklarni ortish va tushirish joylari ko‘rsatilgan sxemalar osib qo‘yilgan bo‘lishi lozim.
184. Kimyoviy moddalar maxsus jihozlangan binoda (omborxonada) kimyoviy ta’sir xususiyatiga ko‘ra bog‘liqligi bo‘yicha alohida joylarda saqlanishi zarur. Omborxonalarda har xil kimyoviy moddalar birgalikda saqlanishi uchun ularning ro‘yxati bo‘lishi lozim.
185. Har bir kimyoviy modda texnik ko‘rsatmalar talablari hisobga olingan holda saqlanishi lozim. Kimyoviy moddalarni ochiq holda (tarada) saqlash taqiqlanadi. Taralarda yozuv, etiketka yoki modda nomi tushirilgan yorliq, texnik talablar ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim.
186. Kislotalar kislotaga chidamli pol va devorli maxsus binoda yopiq rezervuarda yoki yetkazib beruvchi-zavod tarasida saqlanishi zarur. Kislotalarni yerto‘lalarda saqlash taqiqlanadi.
187. Kislota saqlash xonalarida favqulodda holatda kislota, suv, ohak eritmasi yoki to‘kilgan kislotani neytrallash uchun soda va individual himoya vositalari uchun zaxira idishlar bo‘lishi lozim.
188. Kislotali rezervuar va idishlarda “Xavfli kislota” yozuvi va kislota nomi yozilgan bo‘lishi lozim.
189. Ushlagichli savatlarga yoki yog‘och panjarali qutiga qadoqlangan kislotali butilkalarni guruhlari bo‘yicha (bir nomdagi) 2 — 4 qator qilib, har bir guruhda 100 donadan ko‘p bo‘lmagan holda saqlash kerak. Guruhlar orasidagi o‘tish yo‘lagi kengligi 1 m dan kam bo‘lmasligi lozim.
192. Kislotali butilkalar omborga tarada qabul qilinadi. Har bir butilkada kislota nomi, massasi, navi ko‘rsatilgan yorliq bo‘lishi lozim. Yorlig‘i bo‘lmagan kislota kimyoviy laboratoriyaga jo‘natiladi.
194. Qattiq moddalar bilan to‘ldirilgan barabanlarni mexanizatsiyalashgan holda ochish imkoni bo‘lmasa, ular maxsus pichoq bilan (konserva pichog‘i tipidagi) ochiladi. Bunda instrumentga zarba berish taqiqlanadi. Xromli karbonat barabanlari mis yoki latun asbob yordamida ochilishi lozim.
195. Kislotalarni chelak yoki bakda tashish taqiqlanadi. Kam miqdordagi kislotani kislotaga chidamli yopiq idishda tashish kerak.
196. Kislota haydash nasoslari masofadan turib qo‘shiladigan bo‘lishi hamda nasos xonasining eshigi yopiq bo‘lishi lozim. Nasos ishlayotgan vaqtda nasosli xonaga kirish taqiqlanadi.
197. Ochiq havoda ko‘chma nasosdan foydalanilgan hollarda, nasos yopiq metall qoplama bilan yopilishi lozim.
198. Kislota, ishqor va ishlov eritmalarini quyishda sifondan foydalanilgan hollarda, u to‘ldirilib, suyuqlik vakuum hosil qilish yoki havoni siqish yo‘li bilan so‘rib olinadi. Suyuqlikni og‘iz bilan so‘rib olish qat’iyan taqiqlanadi.
199. Tashkilotlarning texnologik jarayonlari mehnatni muhofaza qilish talablariga javob berishi kerak.
paxta ipini qayta o‘rash, tandalash va rezina eshish jarayonida ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilingan bo‘lishi;
barcha turdagi o‘ramlarni (kalavalar, pochatkalar, babinalar, seksiyali g‘altaklar, navoylar) tashish mexanizmi va moslamalar yordamida bajarilishi;
bir smenaga yetarli xomashyo zaxirasi yetarli darajada bo‘lishi va stellajlar bilan jihozlangan maxsus joylarda saqlanishi kerak.
parafin bloklarini tayyorlash jarayonida ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilingan bo‘lishi;
parafin bloklari qoliplanishi jarayonida sovuq va eritilgan parafin bilan xodimlarni eritilgan parafin sovumaguncha yaqinlashishlarini oldini olishi;
parafin bloklarini tayyorlash jarayonida qoliplarni (formalarni) bir me’yorda sovushi ko‘zda tutilishi lozim.
202. Trikotaj polotnolarni, kuponlarni, paypoq va qo‘lqop mahsulotlarini to‘qish jarayoniga qo‘yiladigan talablar:
trikotaj to‘quv jarayonida ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilingan bo‘lishi;
babinalarni, navoylarni, patronlarni, seksiyali g‘altaklarni, polotno o‘raladigan valiklarni, tayyor mahsulotlarni, trikotaj polotnolarni, kuponlarni va boshqalarni tashish, shuningdek ularni dastgohlardan tushirish va o‘rnatish ko‘tarish-tashish mexanizmlari yoki boshqa moslamalar yordamida bajarilishi;
davra ip o‘tkazuvchi moslamalarni boshqarishda ip o‘tkazuvchi ilgaklar yoki maxsus o‘qchalar qo‘llanilishi lozim.
igna o‘rnatish jarayonida ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilingan bo‘lishi;
tigellarda metall eritish va ignalarni o‘rnatish havo so‘rg‘ichga ega bo‘lgan shkaflarda yoki alohida so‘rg‘ich bilan jihozlangan stol ustida bajarilishi lozim.
xom polotnoni nuqsonlarini aniqlash va me’yoriga yetib borguncha ushlab turish jarayonida ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilingan bo‘lishi;
xom polotnoning nuqsonlarini aniqlash nazorat etuvchi yoki nuqson aniqlovchi uskunalar yordamida, polotnoni stol uzuni bo‘yicha yo‘naltiradigan mexanizm-qurilmalari bilan jihozlangan stollarda amalga oshirilishi;
polotnolarni stellajlarga taxlash va tushirish ko‘tarish-tashish mexanizmlari yordamida amalga oshirilishi lozim.
205. Trikotaj polotnosiga va buyumlarga ho‘l ishlov berish (qaynatish, yuvish, oqartirish va bo‘yash) jarayonlariga qo‘yiladigan talablar:
polotnoni qaynatish, yuvish, oqartirish va bo‘yash jarayonida ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilingan bo‘lishi;
qaynatish, oqartirish va bo‘yash jarayonlarida qayta ishlov berilgan polotno bilan xodimlarni polotno sovumaguncha yaqinlashishlikni oldini olishi;
polotnoni oqartirish va qaynatish uskunalariga asosiy eritmalarni va suvni temir quvurlar (trubalar) orqali uzatilishi;
eritmalarni tayyorlash va uskunalarga uzatilishi umumiy markazlashtirilgan yo‘l bilan amalga oshirilishi;
texnologik jarayonlarda bosim, harorat va boshqa rostlanuvchi parametrlar nazoratini asboblar yordamida, bir me’yorda ushlab turish esa avtomatik ravishda amalga oshirilishi;
polotnoni uskuna va apparatlarga joylash, qaynatish va oqartirish jarayonidan so‘ng chiqarib olish mexanik talovchilar va ajratilgan barabanchalar yordamida yoki boshqa mexanizmlar yordamida bajarilishi;
seksiyali apparatlarning barcha seksiyalariga polotnoni joylash va uni ishlatish uskunani pasportida ko‘rsatilgan me’yorlarga va texnologik rejimlarga muvofiq amalga oshirilishi;
tik qozonlardan foydalanilganda, tag qismi 0,15 m dan kam bo‘lmagan, tepa qismiga chiqish uchun 1 m dan kam bo‘lmagan ushlagichi (perila) bo‘lgan o‘ralgan narvonlarga ega bo‘lgan maxsus qurilmadan foydalanish;
ishlatib bo‘lingan eritmalar vannadan bevosita kanalizatsiya quduqlariga oqova yo‘li bilan oqizilishi lozim.
206. Trikotaj polotnolarini, kuponlarini va buyumlarini tsentrifugada siqish jarayoniga qo‘yiladigan talablar:
polotnoni tsentrifuga savatlariga joylash va uni chiqarish mexanik taxlovchi va tanlab olingan barabanchalar yoki boshqa mexanik usulda bajarilishi;.
tsentrifuga savatiga siqish uchun materialni solib taxlashda, tsentrifugani ishga tushirish me’yorlariga moslash;
tsentrifugadan ishlatilgan eritmalarni, tsentrifuga yonboshida oqimi past tomonga qaratilgan tarnov orqali oqizilishi lozim.
207. Polotno, paypoqlar va qo‘lqop buyumlarini quritish (appretlash, me’yorlashtirish, kalandrlash) jarayoniga talablar:
polotnoni appretlash jarayoni shunday tashkil qilinishi kerakki, xodimlarni eritmalar bilan va eritma ishlatilgan polotno bilan yaqinlanishi bartaraf etilishi;
harorat, bosim, jarayon o‘tish vaqti va boshqa appretlash, me’yorlash, quritish va kalandrlash jarayonlarini rostlash parametrlari asboblar yordamida nazorat qilinishi va ularni bir me’yorda ushlab turish esa avtomatlashtirilgan holda bajarilishi;
issiqlik bilan ishlov berish jarayonida polotnoni va buyumlarni sovish darajasi 40 oC dan yuqori bo‘lmasligi;
quritish kamerasi ichida ish olib borishdan oldin kameralarni ichki harorati 30 °C dan yuqori bo‘lmasligi;
polotnoga va paypoq buyumlariga issiqlik bilan ishlov berish jarayonida statik elektr zaryadlari bartaraf etilishi ko‘zda tutilgan bo‘lishi lozim.
polotnolarga gul va rasm bosish ish hududida havoning parametrlarini me’yorlangan holda ta’minlovchi so‘rish va shamollatish tizimiga ega bo‘lgan, alohida ajratilgan xonalarda bajarilishi;
polotnoni zapravka qilish maxsus tasma yoki boshqa usulda va xodimlarga shikast yetkazmagan holda bajarilishi;
polotnoni qurish jarayonida quritish kamerasining ichidagi harorat belgilangan me’yorda bo‘lishi va asboblar yordamida nazorat qilinishi, haroratni me’yorda ushlab turish esa avtomatik ravishda bajarilishi;
quritish kameralarida ish olib borish uchun uskuna to‘xtatiladi va shamollatiladi, uskuna ishchi organlarini sovushi uchun harorat 30 °C dan yuqori bo‘lmasligiga lozim.
bo‘yoq, emulsiya va boshqa eritmalarning ish hududi havo so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonada tashkil qilinishi va bir biridan ajratilgan maxsus xonalarda tayyorlanishi;
eritma bilan uskunalarni (barkalarni) ta’minlanishi trubalar orqali bajarilayotganda pergidrolning harorati 30oS dan yuqori bo‘lmasligi lozim.
210. Kislota va olovga xavfli suyuqliklarni chelaklarda va boshqa usti ochiq taralarda (idishlarda) tashish man etiladi.
polotnoni tuklantirish jarayoni ish hududidan havoni so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan alohida xonalarda bajarilishi;
polotno rulonlarini (o‘ramalarini) tashish, o‘rnatish va tushirish elektrotelfer yoki boshqa ko‘tarma-tashish mexanizmi va moslamalar yordamida bajarilishi kerak.
trikotaj buyumlarini bichish, tikish va ketlevkalash jarayonlari ish hududida havo parametrlarini me’yorlovchi so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonalarda tashkil qilinishi;
polotno o‘ramlarini yoyish stollariga o‘rnatish ko‘tarma-tashish mexanizmlari va moslamalari yordamida bajarilishi;
polotnoni stol ustiga yoyish maxsus yoyish uskunalari yordamida bajarilishi va yoyish uskunalarini boshqa stolga ko‘chirganda mexanizm yordamida bajarilishi;
buyumlarni bichish va tikish jarayonlarida har qaysi ish o‘rinlaridan chiqindilarni yig‘ish va chiqarib tashlash ko‘zda tutilgan bo‘lishi;
stol ustida bichilgan polotno bo‘laklarini boshqa joyga uzatish mexanizmlar yordamida amalga oshirilishi kerak.
213. Trikotaj ishlab chiqarish buyumlariga issiq-nam ishlov berish jarayoniga qo‘yiladigan talablar:
presslash va buyumlarni shakllantirish jarayonlari ish hududida havo parametrlarini me’yorlovchi so‘rish va shamollatish tizimi bilan jihozlangan xonalarda tashkil qilinishi;
bosim, harorat va boshqa issiq-nam ishlov berish jarayonlarining nazorati asboblar yordamida va bir me’yorda ushlab turish esa avtomatik tarzda bajarilishi kerak.
214. Tayyor buyumlarning nazorati, tamg‘alash, ro‘yxatdan o‘tkazish va o‘rash jarayonlariga qo‘yiladigan talablar:
tayyor buyumlarni nazorat qilish, hisobga olish va tamg‘alash birlashgan (umumiy va alohida) yoritish tizimiga ega bo‘lgan stollarda bajarilishi;
215. Tashkilotlarda qo‘llanilayotgan barcha uskunalar va dastgohlar umumiy xavfsizlik talablariga javob berishi kerak.
216. Ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladigan barcha uskuna va dastgohlar montaj (demontaj), sozlash va ishlatish jarayonida xavfsiz bo‘lishi kerak.
217. Elektr kuchlanishidan jarohat olishni oldini olish uchun elektr kuchlanishini ko‘rsatadigan belgilar osib qo‘yilishi kerak.
218. Ish jarayonida xavfsizlikni ta’minlash maqsadida saqlovchi moslamalar mustahkam to‘sqich bilan ta’minlanishi kerak.
219. Bo‘rtib chiqqan, o‘tkir kesuvchi, tishli o‘tkazgich va barcha xavfli ochiq harakatlanuvchi joylar to‘silishi kerak.
220. Xodimlarni jarohat olmasliklari va ust boshi kirib ketmasligi uchun saqlovchi moslamalar xavfli joylarni to‘sib turishi va qo‘llanishda qulay bo‘lishi kerak.
221. Nam va suvli sexlardagi dastgohlar to‘sqichlari zangga chidamli, po‘lat yoki zangga qarshi qoplamali bo‘lishi kerak.
222. Uskuna va dastgohlar o‘zidan o‘zi harakatlanib ketishini oldini oladigan moslamalarga ega bo‘lishi, qulay va yengil harakatga tushirish anjomlari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
223. Boshqaruv va harakatga keltiruvchi qismlar to‘sqichlardan tashqarida joylanishi va ish jarayonida qulay bo‘lishi kerak.
224. Toza havo bilan ta’minlash maqsadida chang, zaharli bug‘ yoki gaz chiqayotgan joylarni berkitib alohida so‘rg‘ichlar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
225. Dastgohlarning issiqlik o‘tkazilgan yuqori qismlaridan, bug‘ o‘tkazgichlardan ishchilar kuyib qolmasligi uchun issiqlik izolatsiyasi bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
226. Dastgohlarni ta’mirlash yoki sozlash uchun to‘xtatilgan vaqtda “Ulanmasin, odamlar ishlamoqda!” degan ogohlantiruvchi belgilar osib qo‘yilishi lozim. Elektr dvigatellar elektr manbayidan uzilib xavfsizlik choralari ko‘rilishi kerak.
228. Bosim ostida ishlayotgan idishlarning tuzilishi, o‘rnatilishi va ishlatilishi bosim ostida ishlaydigan idishlarni o‘rnatish va xavfsiz ishlatish talablariga mos kelishi zarur.
229. Har bir turdagi uskunalarda xavfsizlikni ta’minlovchi jihozlar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
230. Uskuna, dastgohlarni issiq yuzalari, shuningdek bug‘ uzatuvchilarga inson tanasini kuydiruvchi qismlari yaqinlashishini oldini olib, issiqlikni bartaraf etuvchi moslama bilan qoplangan bo‘lishi lozim. Agar ishlab chiqarish sharoitini hisobga olgan holda uskuna, dastgohlarni issiq yuzalarini qoplash iloji bo‘lmagan holda ularni boshqa kuyishdan saqlovchi moslamalar bilan to‘sish (himoyalovchi panjaralar, temir to‘rlar va boshqalar) kerak. Issiqni bartaraf etish moslamalarining yuzalari harorati 450 S dan oshmasligi kerak.
231. Uskuna, dastgohlar ta’mirlanishga to‘xtatilganda, elektr dvigatellari toksizlantirilib, ta’mirlash paytida o‘zidan-o‘zi ishga tushib ketishini bartaraf etuvchi choralar ko‘rish kerak.
232. Ish joylarini tashkillashtirish va ishlab chiqarish dastgohlarini joylashtirish talablariga mos bo‘lishi kerak.
233. O‘tirib ishlaydiganlarga ish joyini tashkillashtirish, o‘tiradiganlar va oyoq tagiga qo‘yiladigan panjaralar xavfsizlik talablariga javob berishi lozim.
234. Dastgoh yuqorida 2 m dan ortiq bo‘lgan balandlikda joylashgan qismlariga xizmat ko‘rsatish uchun statsionar maydoncha va ularga 1 m dan balandlikda ushlagichlar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
235. Yong‘in yoki portlov xavfi keltiradigan dastgohlarni ekspluatatsiya qilishda (apal uskunasi, uyutish va boshqalar) ular alohida xonada joylashtirilgan bo‘lishi kerak.
236. Asosiy kommunikatsiyalarning joylashishi (havo o‘tuvchi, suv o‘tuvchi va boshqalar) oqova va to‘xtovsiz texnologik jarayonni ta’minlashi kerak.
239. Eshishni singdirish apparatlari havo so‘rish va shamollatish uskunalari bilan ta’minlangan xonalarda o‘rnatilishi kerak.
240. Ohorlash, qaynatish va tayyorlash uchun dastgohlar shunday joylanishi kerakki, bu dastgoh bortlarining balandligi poldan 0,9 m dan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
o‘rash uskunalarini o‘rash vallariga, transportyorlariga, o‘zi to‘xtash valiklariga va elektr dvigatellariga harakat uzatuvchi tizimlari umumiy ishga tushirish tizimiga ajratish futlyarini berkituvchi to‘sqichlar bilan o‘ralgan holatda ulanishi;
uskunalarni orqa qismida joylashgan tishli g‘ildiraklar va chiqib turgan vallar umumiy to‘siqlar bilan o‘ralib, uskunaga qotirilgan bo‘lishi;
o‘rovchi vallarning podshipniklari vallarga ipni o‘rab ketish hollaridan himoyalangan to‘siqlarga ega bo‘lishi;
ip uzatgich tizimidagi chinni detallari tez-tez nazorat ostida bo‘lib, yaroqsizlari yaroqlilariga almashtirilib turilishi;
uskunalarda ip o‘ralayotgan babina ma’lum bir o‘lchov me’yoriga yetganda yoki ip uzilganda ogohlantiruvchi lampalarga ega moslamalar bilan jihozlangan bo‘lishi;
uskunaning old va orqa qismiga joylashgan ip taxlovchi va urchuqlarga harakat uzatuvchi va ishga tushiruvchi uskunalar eshiklari qulflangan va ishonchli to‘siqlar bilan jihozlangan bo‘lishi;
uskunani har ikki tomonida urchuqlarni birinchi va ikkinchi yarusini harakatga keltiruvchi remenlari yengil tushirish to‘siqlari bilan jihozlangan bo‘lishi;
uskunani bosh va orqa harakat uzatuvchi ishchi organlari markazlashgan yog‘lovchi tizimga ega bo‘lishi;
urchuqlar maxsus yog‘ ushlab turuvchi vannochkalarga, remenlarga yog‘ tegishidan himoyalovchi moslamalarga ega bo‘lishi;
uskunaning ishga tushiruvchi uskunasi va tormozlash shkivi alohida to‘siqlar bilan yopilgan bo‘lishi.
uskuna tandaning uzunligi o‘lchov me’yoriga yetganda yoki ip uzilganda xabar beruvchi signalizatsiyaga ega bo‘lishi;
uzilgan ip uchini topishni yengillashtirish maqsadida uskunada alohida yoritqich o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
uzilgan ip uchini topishni yengillashtirish maqsadida uskuna orqaga qaytish mexanizmiga ega bo‘lishi;
uskuna tandaning belgilangan uzunlikda tayyorlangani yoki ip uzilganligi haqida xabar beruvchi signalizatsiyaga ega bo‘lishi kerak.
uskunalarni harakatga keltiruvchi uzatmalari (zanjirli, ponasimon remenli va tishli) mutloq berkitiladigan qobiqlar bilan jihozlangan bo‘lishi;
polotnoni aylanma tortib o‘rash mexanizmi eshikli temir to‘r bilan o‘ralib ishga tushirish qurilmasi bilan blokirovka qilingan bo‘lishi;
uskunalarda ip uzilganda, ip tortilib qolganda, ignalar sinib qolganda yoki polotnoda teshik paydo bo‘lganda, xabar beruvchi lampalarga ega bo‘lgan avtomatik ravishda to‘xtatish mexanizmiga ega bo‘lishi;
ignali silindr bilan aylanadigan uskunalarda polotno va ignachalarni nazorat qilish uchun uskuna korpusiga qotirilgan qo‘shimcha yoritqich bo‘lishi;
ignali silindr bilan aylanadigan uskunalarning jakkard barabanchalari silindr tomonga qaragan kesimli qopqoqchalar bilan to‘silgan bo‘lishi;
harakatlanmaydigan ignali silindrga ega bo‘lgan uskunalarni boshqarish mexanizmi dasturlashtiruvchi barabanda silindrning qulfli tizimiga va himoyalovchi moslamaga ega bo‘lishi va ishga tushirish qurilmasiga biriktirilgan bo‘lishi;
remenli uzatmalar va uskunani ishga tushirish elektromagnit muftalari mutloq berk yoki tushiriladigan yopiqlarga ega bo‘lishi;
uskunaning barcha tishli va zanjirli aylanuvchi uzatmalari, ochiq aylanadigan qismlari (vallarning uchlari, qotiruvchi boltlar, yo‘naltiruvchi yulduzchalar, xrapoviklar va boshqalar) to‘sqichlar bilan to‘silgan bo‘lishi;
uskunalarda igna ushlovchi moslamani (igolnitsani) yoritish parametrlarini ta’minlovchi alohida yoritqich o‘rnatilgan bo‘lishi;
uskunalarda ip uzilganda, tugunlar paydo bo‘lganda, polotno yirtilganda va igna ushlovchida igna singanda xabar beruvchi lampaga ega bo‘lgan avtomatik ravishda to‘xtatish mexanizmiga ega bo‘lishi kerak.
elektrodvigateldan uskunaning bosh (ekssentrik) valiga harakat uzatuvchi ponasimon remenli uzatma qutisimon to‘siq bilan to‘silib uskuna tanasiga qotirilgan bo‘lishi;
uskunani bosh validan zanjirli baraban valiga harakat beruvchi chervyakli uzatma qattiq qoplama bilan to‘silgan bo‘lishi;
rasm chiqaruvchi disklar to‘la-to‘kis bo‘shatish imkoniga ega bo‘lgan qoplama bilan to‘silgan bo‘lishi;
ishga tushirish mexanizmi uzatmalari umumiy qoplama bilan to‘silib uskuna tanasiga qotirilgan bo‘lishi;
uskunani aylanib pasayish plitkalari va taroqlari o‘chirilgan holatda burchakli to‘siq bilan to‘silgan bo‘lishi;
ishchi ustiga yuk tushib ketmasligi uchun yuk ko‘tarish mexanizmining yuqori g‘ildiragi tirgak (vilka)ga ega bo‘lishi;
koton uskunasi ishlab bo‘lgan yog‘larni yig‘ish uchun maxsus idish ustiga o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
elektrodvigateldan uskuna bosh valiga harakat uzatuvchi ponasimon remenli uzatma qutisimon to‘siq bilan to‘silgan bo‘lishi;
avtomatning boshqaruvchi va harakat beruvchi mexanizmlarining tishli uzatmalari umumiy qoplama bilan to‘silishi;
ikki silindrli avtomatlarda silindrni harakatga keltiruvchi tik vali berk to‘siq bilan to‘silgan bo‘lishi;
programmalik elektr boshqarish stansiyasi atroflari o‘ralib mustahkam zulfli eshikcha bilan ta’minlangan bo‘lishi;
bir silindrli avtomatlar ochiq holda mukammal ip taxlovchi halqaga ega bo‘lgan qurilma bilan jihozlangan bo‘lishi;
avtomatlarda ipni kuydirish (qirqish) transformatori elektr apparatlari joylashgan shkafda birga o‘rnatilgan bo‘lishi;
avtomatlar ip uzilganda, ip qisilib tortilganda va igna singanda xabar beruvchi yoritqich bilan jihozlangan va avtomat ravishda to‘xtatish mexanizmiga ega bo‘lishi;
jgut barkalar va apparatlarning atrofi yopilgan bo‘lib, ichida yig‘ilgan bug‘larni bartaraf etish uchun alohida havo so‘rgich qurilmalari bilan jihozlangan bo‘lishi;
barkalarni berkitish eshiklari mustahkam osilgan va to‘silgan protivoveslarga (porsang) ega bo‘lib yengil ko‘tarilib tushirilishi;
mexanik barkalar va apparatlar vannalaridan suyuqlik toshib ketmasligi uchun ortiqcha suyuqlik va eritmalarni oqizish tarnovlari mavjud bo‘lishi;
boshqaruv apparatlari, elektrodvigatellar, avtomat priborlari va elektr blokirovkalarni bajarilishi agressiv muhitga chidamli bo‘lishi;
tsentrifuga qopqog‘ining vazni 4 kg dan ortiq bo‘lmay ushlagich mexanizmi ko‘tarishga qulay bo‘lib, ochiq holatda qopqoqni ushlab turuvchi (fiksatsiya) tirkagachga ega bo‘lishi;
tsentrifuganing qopqog‘i ochiq holatda o‘z-o‘zidan ishga tushib ketmasligi uchun blokirovkasiga ega bo‘lishi;
tsentrifuga tebranish tezligi me’yordan oshib ketganda elektr quvvatini o‘chirish moslamasiga ega bo‘lishi;
tsentrifuga elektrodvigateli tokdan o‘chirilganda savatni to‘xtatish moslamasi (tormoz) bilan jihozlangan bo‘lishi;
quritish kameralarining polotnosi kirib chiqish joylari, xonaga issiq havo chiqib ketmasligi uchun berkitilgan bo‘lishi;
quritish kameralarining yon tomonlarida kameraning yuqori joylashgan qismlariga xizmat ko‘rsatish uchun narvonlarni o‘rnatadigan tayanch prutoklar o‘rnatilishi ko‘zda tutilgan bo‘lishi kerak.
plyusovka vannalari o‘ralgan bo‘lib, alohida havo so‘rgich qurilmalari yordamida yig‘ilgan par havo aralashmalari bartaraf etilishi;
plyusovkalarni siquvchi vallari, kalandr og‘izlari vallar orasiga xodimlarning qo‘llari kirib ketishidan ogohlantirish moslamalariga ega bo‘lishi;
quritish va stabilizatsiyalash kameralari yig‘ilgan zaharli gazlarni chiqarib tashlash uchun alohida so‘rish va shamollatish moslamasi bilan jihozlangan bo‘lishi;
quritish va stabilizatsiyalash kameralarining eshiklari uskunani ishga tushirish moslamasi bilan blokirovka qilingan bo‘lishi;
kameralarning devorlari, polotnoni kirish va chiqish joylari xonaga issiq havo chiqarmaydigan to‘siqqa ega bo‘lishi;
zanjir qulflarning (tutgichlari) yuzalari uskunadan ochiq holatda to‘siqlar bilan berkitilgan bo‘lishi;
quritish va stabilizatsiyalash uskunalarining kameralarini yon tomonlarida narvon qo‘yib yuqori joylashgan kamera qismlarini ta’mirlash, nazorat qilish uchun tayanch prutoklari o‘rnatish ko‘zda tutilishi kerak.
bir tizimdagi uskuna va moslamalarni ishga tushirish yagona boshqarish pultidan, to‘xtatish esa “STOP” knopkasi orqali har bir ishchi joyidan bajarilishi;
tortish vallarni siquvchi joylari xodimlarning qo‘llari vallar orasiga kirib ketmasligi uchun ogohlantiruvchi moslamaga ega bo‘lishi;
quritish kameralari germetik yopiq bo‘lib, kameradan zaharli gazlarni so‘rib chiqaruvchi alohida moslamaga ega bo‘lishi;
kameraning devorlari, polotnoni kirish va chiqish joylari xonaga issiq havoni chiqib ketmasligi uchun to‘siqlarga ega bo‘lishi;
quritish kameralarining eshiklari ishga tushirish qurilmasi bilan blokirovka qilingan bo‘lishi kerak.
255. Bo‘yoq, kimyoviy eritmalar va quyiltiruvchi moddalarni tayyorlovchi moslamalarga qo‘yiladigan talablar:
gul bosish uchun bo‘yoqlar va quyiltiruvchi moddalar tayyorlaydigan dastgoh va uskunalar yong‘indan saqlash imkoniyatiga ega bo‘lgan holatda tayyorlanishi;
avtoklav, qaynatuvchi qozonlar va reaktorlarga bug‘ yetkazuvchi trubalar issiqdan saqlanadigan qatlam bilan qoplangan bo‘lishi;
avtoklavlar, reaktorlar va qaynatish qozonlari qizil rangda chegaralangan belgiga ega bo‘lgan manometrlar bilan jihozlangan bo‘lishi;
mexanik aralashtiruvchi moslamalarning ishga tushiruvchi barcha uzatmalari mustahkam to‘silgan bo‘lishi kerak.
tuklantirish barabani yopinchiqqa ega bo‘lib, tuk chiqindilarini alohida so‘rg‘ich bilan yopinchiq tagidan chiqarib tashlash moslamasiga ega bo‘lishi;
tuklantirish barabanining qopqog‘i va eshigi uskunani ishga tushirish moslamasi bilan blokirovka qilingan bo‘lishi;
ikki nafar xodim bilan boshqariladigan uskunalar ishga tushirish haqida ogohlantiruvchi moslamaga ega bo‘lishi;
valiklarning qotirilishi, ularni ish jarayonida podshipniklardan chiqib ketmasligi ta’minlangan bo‘lishi;
nuqson aniqlovchi uskunalar maxsus moslamaga ega bo‘lib, ikkinchi xodimga polotnoni teskari tomonidan nuqsonlarni aniqlashda xavfsizlik sharoiti yaratilgan bo‘lishi;
nuqson aniqlovchi uskunalar ish stoli yuzasini me’yorda yoritish uchun alohida yoritish moslamasiga ega bo‘lishi;
ishga tushiruvchi moslama polotnoni valiklar orasiga zapravka qilinayotganda uskunaning yoqilishini bartaraf etuvchi blokirovkaga ega bo‘lishi;
yoyuvchi uskunani, boshqaruvchi xodimlarni ogohlantirish uchun uskuna ishga tushishdan oldin tovushli ogohlantirishga ega bo‘lishi;
tasmali kesuvchi pichoq uzunligi bo‘yicha to‘silgan bo‘lib, ishchi qismi polotno yoyilishi bo‘yicha ogohlantiruvchi moslamaga ega bo‘lishi;
uskuna favqulodda tasmali pichoq singanda yoki uzilganda, uzilgan qismini ushlab qoluvchi elektromagnitga ega bo‘lishi va zudlik bilan to‘xtatish tormozi bilan jihozlangan bo‘lishi;
tasmali pichoq, charxlash apparati, charx joyi va ishga tushirish uzatmalari mustahkam to‘silgan bo‘lishi;
uskuna polotnoni bichishda chiqadigan chiqindilarni va changlarni bartaraf etish moslamasiga ega bo‘lishi;
260. Ko‘chirib ishlatiladigan bichish uskunalari yoyilgan polotno bo‘yiga qarab sozlanuvchi saqlanish moslamasiga (yoyilgan polotnoni ostida pichoqni berkitadigan lapka yoki to‘sqichga) ega bo‘lishi kerak.
barcha tikuv uskunalari saqlovchi lapkalar (yoki boshqa), ishchini barmog‘ini ignadan shikastlanishdan saqlanish moslamalarga ega bo‘lishi;
tugma o‘rnatib tikuvchi, ilgak, ilmoqlar va boshqa shunga o‘xshash qo‘shimchalar tikishda igna yoki tugma singanda ishchini himoyalovchi ekran to‘sig‘iga ega bo‘lishi;
germetizatsiyaga ega bo‘lmagan, markazlashgan yog‘lash moslamalariga ega bo‘lmagan uskunalar ostida ishlab chiqqan yog‘larni yig‘uvchi patnis bilan jihozlangan bo‘lishi;
tikuv uskunalari golovkalari sanoat stollariga elastik prokladkalar orqali o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
elektr dazmolga tok uzatuvchi shnurlar rezina yoki maxsus egiluvchan shlanglar ichiga olingan bo‘lishi;
elektr dazmolni ushlagichlari past, issiqlik o‘tkazmaydigan materiallardan tayyorlangan bo‘lib silliqlangan bo‘lishi;
bug‘lovchi presslar ishchi xonalarni bug‘lanishini oldini olish uchun so‘rg‘ich zont yopinchiqlarga ega bo‘lishi;
bug‘ uzatgichlar va pressning issiq yostiqchalarining ishlamas yuzasi issiqlikdan izolatsiyalangan qatlam bilan yopilgan bo‘lishi va ushbu yopilma yuzasining harorati 45o S dan oshmasligi;
presslarda haroratni, bug‘ va havo bosimlarini o‘lchab nazorat qiluvchi asboblar o‘rnatilishi va manometrda mumkin bo‘lgan bosim belgilari aks ettirilgan bo‘lishi;
qo‘llar press yostiqchasi orasiga kirib qolishdan saqlanish uchun yostiqchalar ikki qo‘l bilan knopkani bosgandan so‘ng yopilishi;
bosim ostida ishlaydigan barcha tizimlar press stoli ostida o‘rnatilgan bo‘lib, shuningdek ishga tushirish uzatmalari mustahkam to‘silgan bo‘lishi kerak.
264. Ishlab chiqarish sexlaridagi ta’mirlash-montaj ishlarini bajarish vaqtida ta’mirlash ishlarining rahbari ma’muriyat bilan birgalikda ushbu ishlarni xavfsiz bajarilishini, shuningdek ishlash uchun qoldirilgan uskunalar normal ishlashini ta’minlovchi chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqishi zarur.
265. Texnologik uskunalar va boshqa mexanizmlarni ta’mirlash-montaj ishlarini boshqarish uchun ta’mirlash va montaj ishlari bo‘yicha mas’ul shaxs tayinlanishi lozim.
266. Ta’mirlash-montaj maydonchalari transport vositalarining yirik qismlari va detallarini, moslama, qurilma va asboblarni, shuningdek ta’mirlash ishlarini bajarish uchun zarur bo‘lgan materiallarni joylashtirilishini ta’minlovchi o‘lchamlarga ega bo‘lishi kerak.
267. Ta’mirlash maydonchalarida uskuna qismlari va detallarini joylashtirishda ular orasidagi o‘tish joylari belgilangan me’yorlarga muvofiq bo‘lishi lozim.
268. Yordamchi ishlarni bajarish vaqtida temir yo‘l transporti vositasida uskuna, detal, agregat va boshqa predmetlarni tashishda xavfsizlik texnikasi va sanitariya qoidalari talablariga rioya qilish zarur.
269. Ta’mirlash ishlarini bajarishda, agar kran mexanizmlari yoki uskuna va agregatlar tepasida ishlarni bajarish uchun mo‘ljallangan maxsus maydonchalar bo‘lmasa, ko‘tarish mexanizmlarining to‘sinlari uchun mustahkam tayanchlar o‘rnatilishi lozim.
270. Ta’mirlash ishlari bajarilayotganida saqlovchi kamarlar mahkamlanadigan joylar ta’mirlash ishlariga rahbarlik qiluvchi shaxs tomonidan oldindan belgilanishi zarur.
271. Ko‘chma narvonlar mustahkam, yengil va ularning pastki qismi o‘tkir metall tish yoki rezina poynak ko‘rinishidagi tayanchlar bo‘lishi va ularning tepa qismlari mustahkam konstruksiyalar (havoza, to‘sin, sinch elementlari va boshqalar)ga mahkamlanishi zarur.
272. Ochiladigan qo‘sh oyoqli narvonlar o‘zidan-o‘zi serilib ketishdan saqlaydigan moslamalar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
273. Ko‘chma narvonda ishlashda faqat narvonning pastki qismi yonida ikkinchi xodim turganidagina ruxsat etiladi.
274. Yaxlit qoplama to‘shalmagan yoki ishlar xavfsiz bajarilishini ta’minlaydigan boshqa chora-tadbirlar ko‘rilmagan taqdirda bir vaqtning o‘zida bir vertikaldagi turli nuqtalarda ta’mirlash ishlarini bajarish taqiqlanadi.
275. Qurilmalarni ishga tushirish faqat ushbu qurilmaga xizmat ko‘rsatuvchi va tegishli ruxsatnomaga ega bo‘lgan xodimlarga ruxsat etiladi.
276. Uskuna ta’mirlanayotganida uni sinash uchun ishlatib ko‘rish, ta’mirlash ishlari bo‘yicha mas’ul rahbar (mexanik, master va boshqalar) ruxsatiga ko‘ra shu uskunani ta’mirlayotgan xodimlarga ruxsat etiladi.
277. Konveyer tasmalarini almashtirish va ularning uchlari, elevator zanjirlari va boltlarni birlashtirishda, muvofiq yuk ko‘tarish qobiliyatiga ega stellaj qurilmalaridan foydalanish kerak.
278. Ta’mirlash ishlari bajarilayotganida bunkerlarni yuklash taqiqlanadi. Yuklash konveyerlari va ta’minlagichlarning uzatmalari to‘xtatilgan, ta’mirlash ishlari olib borilayotgan uchastka tepasidagi tuynuklar va tirqishlar esa puxta va zich yopilgan bo‘lishi kerak.
279. Ta’mirlash ishlaridan so‘ng mexanizm va uskunalarni qabul qilishda to‘siqlar, himoya qurilmalari, avtoblokirovka, erga tutashtirish, tok o‘tkazuvchi qismlarning izolatsiyasining mavjudligi, ishga yaroqliligi va texnika xavfsizligi talablariga javob berishi, shuningdek uskuna va mexanizmlarni xavfsiz ekspluatatsiyasini ta’minlovchi boshqa chora-tadbirlarning amalga oshirilganligi tekshirilishi lozim.
280. Pnevmatik asboblarining havo shlanglarini o‘zaro biriktirish va ajratish faqat havo berish to‘xtatilganidan keyin amalga oshirilishi mumkin.
281. Devorga tirab qo‘yiluvchi narvonlarda turib mexanizatsiyalashtirilgan asboblar yordamida ishlarni bajarish taqiqlanadi.
yog‘och soplar yog‘ochning qattiq va qayishqoq navlaridan qilinishi, silliqlangan va mustahkam o‘rnatilgan bo‘lishi;
283. Qo‘l omburi va qaychilari silliq va ichki tomonida qo‘lni siqib qo‘yishdan himoyalaydigan tayanchi bo‘lishi lozim.
285. Elektr ta’minoti to‘xtagan yoki tanaffus vaqtida elektr dastgoh elektr tokidan uzilgan bo‘lishi lozim.
287. Siqilgan havo bilan ishlaydigan elektr dastgohlari bilan ishlashda ularni chang, nam va neft mahsulotlari ta’siridan saqlash lozim.
288. Dastgohlarni yig‘ish, qayd etish, biriktirish elementlarini qisish, qotishma, flyus qoplash va boshqa yig‘ma detallarni o‘rnatish maxsus qo‘llanma asosida texnologik hujjatlarda ko‘rsatilgan tartibda amalga oshirilishi lozim.
289. Elektr uskunalar va jihozlarni ta’mirlashdan so‘ng, asbob-uskunani ishga tushirishga, tashkilot bosh mexanigi, mehnat muhofazasi xizmati xodimi, kasaba uyushmasi vakili va bosh muhandis tasdiqlaydigan tegishli dalolatnoma tuzilib, qabul qilingandan so‘ng ruxsat beriladi.
290. Ta’mirlash ishlari tugagach, barcha keraksiz konstruksiyalar, asbob-uskunalar, materiallar va chiqindilar sexdan olib ketilishi, to‘siqlar, saqlovchi blokirovka moslamalari o‘z joyiga o‘rnatilishi kerak.
xodimlarni mexanizatsiya vositalari, sozlangan asbob va uskunalar va himoya vositalari bilan ta’minlash;
292. Tashkilotlarning hududida ishlab chiqarishni yoki sexda qurilma, agregat, ayrim asbob-uskunalarni ta’mirlashga to‘xtatish uchun buyruq chiqarilishi kerak.
293. Tashkilotning ta’mirlash xizmati uskunalarning mehnat xavfsizligi standartlari, ularning texnik pasportlari, texnik yo‘riqnomalari va ishlab chiqaruvchi zavodning boshqa hujjatlarining talablariga mosligini ta’minlashi kerak.
294. Barcha asbob-uskunalar tasdiqlagan jadval bo‘yicha belgilangan muddatlarda rejali ta’mirlash ishlaridan o‘tkazilishi lozim.
295. Uskunalarni zarur texnik holatda tutib turish uchun tashkilotda unga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash, rejaviy oldini oluvchi ta’mirlashni qat’iy bajarilishi va ta’mirlash ishlarining sifatini yaxshilash bo‘yicha choralar ko‘rilishi kerak.
296. Asosiy uskunalarni kapital va joriy ta’mirlash ishlab chiqilgan va tasdiqlangan ishlarni tashkil etish loyihasiga muvofiq amalga oshirilishi lozim. Ishlarni tashkil etish loyihalarida ta’mirlashni o‘tkazishga javobgar shaxslar, shuningdek ta’mirlash ishlarining tartibi va xodimlarning xavfsizligini ta’minlovchi choralar ko‘rilgan bo‘lishi kerak.
297. Barcha hollarda ta’mirlash ishlarining bajarilish tartibi va usullari bosh muhandis yoki uning o‘rinbosari bilan kelishilgan holda bajarilishi lozim.
298. Asbob-uskuna va kommunikatsiyalarda ta’mirlash ishlarini amalga oshirishdan oldin quyidagilar bajarilishi lozim:
asbob-uskuna va kommunikatsiyalarni texnologik muhit qoldiqlaridan, asbob-uskunani zararli, zaharli va yonuvchi gaz va boshqa mahsulotlardan bo‘shatish;
ta’mirlanadigan asbob-uskuna, kommunikatsiya, quduq va o‘ralardagi inert, yonuvchi, zaharli gazlar va kislorod miqdorini tegishli tahlillarini o‘tkazish yo‘li bilan tekshirish.
300. Sinov va ishlatib ko‘rish davrida ta’mirlangan asbob-uskunada aniqlangan barcha nosozliklar jumladan, elektrodvigatel va tarmoq podshipniklarini qizish darajasi hamda moy oqishi bartaraf qilinishi kerak.
301. Barcha ishchilar baxtsiz hodisa ro‘y berganda birinchi yordam ko‘rsatish usullari bilan tanishtirilishi kerak.
302. Ta’mir orasidagi ko‘riklarda uskuna holatini tekshirib o‘rtacha va kapital ta’mir bo‘yicha ish hajmini belgilaydilar, ko‘rik vaqtida topilgan nosozliklar hamda ko‘rikdan o‘tkazishda aniqlangan nuqsonlar texnologik jarayonni buzadigan holatlar va singan, eyilgan qismlari esa almashtirilishi lozim.
303. Obyektda ta’mirlash, qayta jihozlash ishlarini o‘tkazish jarayonida payvandlash va boshqa olovli ishlarni bajarish uchun obyekt boshlig‘ining yozma ruxsatnomasi bo‘lib, yong‘in chiqish xavflari bartaraf etilgandan so‘ng ruxsat etiladi.
304. Mazkur Qoidalarga amal qilish uchun javobgarlik tegishli ishlarni bajaruvchi tashkilotlar zimmasiga yuklatiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
305. Mansabdor shaxslar va xodimlar mehnatni muhofaza qilish qoidalariga rioya qilmaganliklari uchun qonunchilik hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladilar.
(305-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
306. Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, Ichki ishlar vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi, “O‘zdavenergonazorat” inspeksiyasi, “Sanoatgeokontexnazorat” davlat inspeksiyasi, O‘zbekiston standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish agentligi va “O‘zbekyengilsanoat” DAK bilan kelishilgan.