O‘zbekiston Respublikasini “Xavfli ishlab chiqarish obyektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida”gi Qonuni (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006-y., 39-son, 386-modda) va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 10-iyuldagi 323-son “Sanoatda konchilikda va kommunal-maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami, 2004-y., 7-son, 64-modda) muvofiq buyuraman:
1. Tarkibida vodorod sulfidi yuqori bo‘lgan neft, gaz va gaz kondensat konlarini ishlatish va qidiruv ishlarini xavfsiz olib borish bo‘yicha yo‘riqnoma ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2009-yil 31-dekabrdagi 292-son buyrug‘iga
ILOVA
ILOVA
1. Mazkur Yo‘riqnomadagi talablar qatlam flyuidlari hajmida 6% gacha vodorod sulfidi bo‘lgan neft, gaz va gaz kondensat konlarini loyihalashtirish, tekshirish, tashkil qilish faoliyati bilan bog‘liq korxona va tashkilotlarda bajarilishi majburiy bo‘lib, shu bilan birga mazkur korxona va tashkilotlarda buyurtmachi (keyinchalik obyektlar) hisoblangan ilmiy-tekshirish va loyiha-konstruksiya tashkilotlarida ham bajarilishi shart.
2. Tarkibida vodorod sulfidi bo‘lgan obyektlarga boshqa tashkilotlardan ishchilar taklif qilinganda, buyurtmachi-korxona rahbarining birinchi o‘rinbosari (bosh muhandis) tomonidan tasdiqlangan ish joyi va turini hisobga olgan holda gazniqob va ogohlantiruvchi asboblar borligini ta’kidlaydigan bilim doirasidan xabardor qilinishlari va o‘rganishlari zarur.
3. Har bir obyektda buyurtmachi-korxona rahbarining birinchi o‘rinbosari (bosh muhandis) tomonidan tasdiqlangan gazdan xavfli ish va joylar Ro‘yxati tuzilishi lozim.
4. Vodorod sulfidi ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan vaziyat bilan band guruhlar vodorod sulfidi borligini aniqlaydigan asboblar bilan, guruh a’zolari esa alohida himoya vositalari (AHV) va NOAHV bilan ta’minlanishlari zarur.
5. Har bir obyektda vodorod sulfidi ajralib chiqishi bilan bog‘liq bo‘lgan falokatlarni bartaraf qilish rejasi tuziladi. Reja quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
tezlik bilan falokat haqida xabardor qilinishi kerak bo‘lgan tashkilot va mansabdor shaxslar ro‘yxati.
6. Ish doirasidagi havo tarkibida vodorod sulfidi mumkin bo‘lgan miqdordan (MBM) oshib ketganini bilgandan so‘ng:
zaharli gazlar bilan to‘yingan doirani xavfsizlik belgilari bilan belgilab qo‘yish (GOST 12.04.026);
O‘zHQ kelguniga qadar yuz berishi mumkin bo‘lgan falokatni bartaraf qilish rejasiga binoan zaharli gazlar bilan to‘yingan joylarda dastlabki choralar ko‘rilishi zarur.
7. Ishlash doirasidagi havo tarkibida vodorod sulfidining mumkin bo‘lgan miqdori GOST 12.1.005 bilan belgilangan 10mg/m3 ni tashkil qiladi.
8. Loyihada ko‘zda tutilgan qatlam namunalarini RD 52.04.186 bo‘yicha tanlab olish, tegishli namunaolgich asboblaridan foydalangan holda amalga oshiriladi. Bunda ishchilar AHV-da bo‘lishlari lozim.
9. Vodorod sulfidi ajralib chiqayotgan vaziyatda falokat holatida ishlayotgan ishchilar nafas olish a’zolari, ko‘zlari va terilarining ochiq qismini vodorod sulfidi ta’siridan himoya qilish uchun maxsus kiyim kiyishlari shart (ilova 1*).
10. Maxsus kiyimlarni saqlash xonasida havo almashib turishi va ikkita yonma-yon xonadan iborat bo‘lishi kerak. Birinchisi — maxsus kiyimni echish va saqlash uchun, ikkinchisi — gazniqobni echish va shaxsiy kiyimlarni saqlash uchun.
11. Korxona (tashkilot) rahbariyati vodorod sulfidning atrof-muhitga ta’siri to‘g‘risidagi arizaga muvofiq (2-ilova*), obyekt atrofida, tozalash-himoya (THS ) doirasida hamda konning tashqi chegaralarida aholini va atrof-muhitni himoya qilish chora-tadbirlari rejasini ishlab chiqishi zarur.
12. Yuz berishi mumkin bo‘lgan falokatlarni tezlik bilan bartaraf qilish va konlarda ishlash, tekshirishda odamlarning himoyasini ta’minlash maqsadida “O‘zHQ, falokat holatlari bo‘yicha mahalliy ma’muriy organlar hamda korxona (tashkilot)lar bilan birgalikda ish olib borgan holda aholini, yo‘lovchi va ishchilar himoyasini, xavfli joydan ko‘chirilishini tashkil qilish rejasi “ ishlab chiqiladi va rasmiy tartibga binoan tasdiqlanadi.
13. Ishlab chiqarish obyektlari maydoni va binolar joylashuvi texnologik rejadagi qoida va me’yorlarga muvofiq ishlab chiqilgan loyihaga mos kelishi kerak.
14. Ishlab chiqarish obyektlari, bino va imoratlar vodorod sulfid ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan manbaning shamol qaragan tomoniga (shamollar yo‘nalishini ko‘rsatadigan chizmaga muvofiq, GOST 16350) joylashtirilishi kerak.
15. Binolar joylashuvi berk va yarimberk maydonlar paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasligi lozim. Binodan chiqishning asosiy yo‘llari asbob-uskunalarga qarama-qarshi tomonga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur.
16. Ishlab chiqarish maydonida yaxshi ko‘rinib turadigan shamol yo‘nalishini aniqlovchi moslama o‘rnatilgan bo‘lishi kerak (konus, flyuger).
17. Ishlab chiqarish maydoni, shuningdek binolarida loyihada ko‘zda tutilmagan yerto‘la, o‘ra, chuqurlik va boshqalarning bo‘lishi mumkin emas.
18. Ishlab chiqarish obyektlari, gazdan xavfli joylar va ular bilan yonma-yon maydonlar, shuningdek oziq-ovqat tashiladigan katta yo‘llar ham bevosita xavfsizlik belgilari bilan belgilanishi zarur.
19. Dam olish va ovqat tayyorlash xonalari quduq og‘zidan 200 m dan kam bo‘lmagan masofada joylashtiriladi.
20. Burg‘ulash uskunalari binosida vodorod sulfidi mumkin bo‘lgan miqdorga 10 mg/m3 etganda datchik orqali yoqiluvchi, havoni tozalab almashtirib turadigan qurilmalar o‘rnatilishi kerak.
21. GOST 12.1.014 bo‘yicha vodorod sulfidi ajralib chiqayotgan yoki to‘planishi mumkin bo‘lgan joylarda havodan namuna olish gazniqob bilan amalga oshiriladi.
Namuna tanlab olish ishlarini bajarayotgan laboratoriya xodimi yonida nazoratchi (ikkinchi ishchi) bo‘lishi lozim.
22. Ishchi xodimlar vaqti-vaqti bilan kelib turadigan binolarda, xonaning tashqi tomonidan qo‘l bilan yoqiladigan havoni shamollatib tozalaydigan va gazdan ogohlantiruvchi qurilma o‘rnatilishi zarur.
23. Asbob-uskuna va nazorat-o‘lchash asboblari buyurtmachi va “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi tomonidan o‘zaro tasdiqlangan texnik vazifalarga mos ravishda tanlanishi kerak.
24. Burg‘ulash, qazib olish, yig‘ish, tayyorlash obyektlarida ishlatiladigan neft transportlari va gaz asbob-uskunalarida, hisoblash asboblari, qulflaydigan qismlar, vodorod sulfid, karbonat angidridli gaz va boshqa zararli moddalar bilan bog‘lanadigan asboblarda ishlab chiqargan zavod tomonidan shu muhitda ishlatilishi mumkinligini tasdiqlaydigan hujjat (pasport) bo‘lishi zarur.
25. Texnologik asbob-uskunalarda, qazib olish, yig‘ish tarmog‘idagi quvur uzatgichlarda, hamda neft-gaz tayyorlash va tashishda ishlatiladigan ko‘taruvchi quvurlarda emirilishni oldini oluvchi maxsus qoplama yoki texnik usullardan foydalanish kerak.
26. Tarkibida vodorod sulfidi bo‘lgan suyuqlik sig‘imi (rezervuar) masofadan boshqariladigan suyuqlik balandligini o‘lchaydigan va pastki qismidagi namuna oladigan, suyuqlik balandligining yuqori chegarasidan ogohlantiruvchi qurilma bilan jihozlangan bo‘lishi lozim.
27. Avval vodorod sulfidi bilan aloqada bo‘lgan barcha asbob-uskunalar, burg‘ulash quvurlari, quvur o‘tkazgich va boshqalar qayta ishlatishdan oldin har xil emirilish vositalari qoldiqlaridan tozalanishi, nuqsono‘lchagichda ko‘rib chiqilishi zarur.
28. Vodorod sulfidi bor bo‘lgan sharoitda ishlaydigan asbob-uskunalar, ularning qismlari va tutashgan joylari ta’miri ularni kuchsizlantirib, yuvilgandan (bug‘langan) keyin amalga oshiriladi.
29. Ishlab chiqarish obyektlarida ishni xavfsiz olib borish, ishchilar va aholini himoya qilish talablari tarkibida yuqori darajada vodorod sulfid bo‘lgan neft va gaz konlarida tarqatiladi, buning oqibatida maxsus himoya vositalari kerak bo‘ladi. Bunday konlarga chegarasi hisoblash yo‘li bilan belgilangan tozalash-himoya doirasi o‘rnatiladi va “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi tomonidan havo tarkibidagi vodorod sulfidning falokat paytidagi tarqashi 30 mg/m3 dan ko‘p bo‘lmagan miqdoriga qarab tasdiqlanadi.
30. Loyihalashtirish texnik vazifasida, boshqa yo‘nalishlar bilan bir qatorda konning flyuid qatlamidagi vodorod sulfid miqdori ko‘rsatilishi shart.
31. Konning tuzilish loyihasida gazga to‘yingan doiradagi ishlab chiqarish xodimlari va aholini falokat holatida gaz va yong‘in xavfsizligi bilan ta’minlashning asosiy texnik va tashkiliy masalalarini yoritib beruvchi “Ishlab chiqarish obyektlarini qurish va foydalanishda gaz va yong‘in xavfsizligi hamda mehnatni muhofaza qilish” bo‘limi bo‘lishi kerak.
33. Birinchi qidirish qudug‘ining qatlam flyuidi tarkibida yuqori darajada vodorod sulfidi borligi aniqlansa, bu maydondagi keyingi qidirish quduqlarida chuqurlashtirish va burg‘ulash ishlariga tozalash-himoya vositalari o‘rnatilgandan keyingina ruxsat beriladi.
34. Konning tuzilish loyihasida gazdan xavfsiz orolchalar, ishchi va aholining birgalikda himoya qilish vositalari, atrof-muhitni gazga to‘yinganlik nazorat stansiyasi, gazdan xavfsiz postlar, shamol konuslari hamda nazorat o‘tkazish joylari ko‘rsatilgan bo‘lishi zarur.
35. Loyiha hujjatlarida yer osti boyliklari va atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari ko‘rsatiladi.
36. Pirofor yotqiziqlar, shlam va kernlar yonib ketmasligi yoki insonlarni zaharlamasligi uchun tozalash nazorati organlari, tabiatni muhofaza qilish hamda yong‘in xavfsizligi xizmati bilan kelishilgan holda ko‘mib tashlanadi.
37. Konning tuzilish loyihasiga asoslanib, konning butun chegarasi va atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari rejasi ishlab chiqiladi, shu bilan birga nazorat qiluvchi organlari va mahalliy davlat hokimiyati bilan kelishiladi.
38. Quduqlar qurilishini loyihalashda barcha turdagi ishlarning amaldagi me’yoriy hujjatlariga asoslanib ish ko‘riladi. Sinovchi quduqlar qurilishi uchun loyiha hamda foydalaniladigan quduqlar qurilishi uchun namunali loyiha “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi tasdig‘idan o‘tishi kerak.
ta’sir yo‘qotuvchi asboblar, burg‘ulash eritmasidagi vodorod sulfid ta’sirini yo‘qotish texnologiyasi va usullari;
40. Atrof-muhitni muhofaza qilish aholi joylari xavfsizligini ta’minlash, suv va yerdan to‘g‘ri foydalanish, yerusti va yerosti suvlari, havo havzalarini neft mahsulotlari, kimyoviy reagentlar bilan ifloslanishini oldini olishni ko‘zda tutadi. Ular:
erosti va yerusti suvining tarkibini kuzatib turuvchi nazorat bo‘limi tarmog‘ini tashkil qilishni o‘z ichiga oladi.
41. Ishlash doirasida havoga vodorod sulfid ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan konlarda, texnologik qurilma, park hovuzlari, burg‘ulash qurilmalari va boshqa joylarda gazdan ogohlantiruvchi ko‘chmas avtomatlar yordamida atrof-muhitni nazorat qilib turish kerak. Ko‘chmas avtomat uskunasidan tashqari havo muhitini vaqti-vaqti bilan tekshirish uchun kerak bo‘ladigan ko‘chib yuradigan gazdan ogohlantiruvchi asboblar ham ishlatiladi.
42. Kon obyektlari maydonidagi atrof-muhit vaziyatini nazorat qilish avtomatik tarzda amalga oshirilishi kerak bo‘lib, bu dispetcher bo‘limida, gazdan qutqarish xizmati yoki Harbiylashtirilgan qism ko‘rsatkich datchiklarida namoyon bo‘lishi lozim.
44. O‘lchangan natijalar “Havo tarkibidagi vodorod sulfidning nazorati qayd daftari”ga kiritiladi (3-ilova*). Vodorod sulfidining xavfli to‘planish darajasi aniqlansa, zudlik bilan odamlarni zaharlanishdan ogohlantiruvchi choralar ko‘rilishi va korxona ma’muriyati xabardor qilinishi kerak.
45. Vodorod sulfid to‘planish darajasi xavfli bo‘lgan joylarda quyidagi xavfsizlik choralari ko‘rsatilishi zarur:
shamol yo‘nalishini hisobga olgan holda gazga to‘yingan doirani ogohlantiruvchi belgilar bilan belgilab qo‘yish;
46. Vodorod sulfid bilan to‘yingan doirada bartaraf qilish ishlari olib borilgandan so‘ng havo tarkibi qayta tekshiriladi, tekshiruv natijalari nazorat qayd daftariga kiritib qo‘yiladi (4-ilova*).
47. Quduq burg‘ulashni quduq qurilishi uchun smeta-loyiha hujjatlari tayyor bo‘lgandan so‘ng boshlash mumkin. Quduq qurilishi konni ishga tayyorlash loyiha tizimidagi asosiy bosqich hisoblanadi.
tarkibida vodorod sulfid va boshqa qatlam flyuidlari borligini hisobga olgan holda quduq kesimi bo‘yicha qatlam bosimi va harorati;
tarkibida vodorod sulfid paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan qatlam flyuidlari bilan bog‘liq geologik asoratlardan ogohlantirishni hisobga olgan holda, quduq ichiga o‘rnatadigan va burg‘ulash asbob-uskunalarining turi va belgisi;
49. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan qatlamni ochishdan oldin burg‘ulash korxonasi komissiyasining O‘zHQ vakili bilan birgalikda burg‘ulash qudug‘ini tekshiradi va quduq tayyorligi akti tuziladi.
50. Agar odamlar hayoti uchun xavf soladigan yoki ochiq favvora otilishiga olib keladigan nosozlik topilsa, keyingi ishlar to‘xtatiladi.
51. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan flyuid qatlamlarni ochishdan oldin (ustki qatlamdan 50 — 100 m ichkarida):
havoning vodorod sulfidi bilan to‘yinganligini nazorat qiladigan qurilma sozligini tekshirish, alohida himoya vositalari (AHV) hamda gazning so‘rilishi, chiqish tarmog‘ining borligi va tayyorligini tekshirish;
quduqlarda burg‘ulash ishlarini olib boruvchi ishchilarning barchasi bilan sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan falokatni oldini olish bo‘yicha qo‘shimcha yo‘riqlar va o‘quv mashqlar o‘tkazish;
burg‘ulashda vodorod sulfid va boshqa zaharli moddalarni kuchsizlantiradigan kimyoviy reagent va vositalar zaxirasining bo‘lishi;
falokat holatida xavfli doiradan ishchilarni olib ketish yo‘lini belgilash va transport bilan ta’minlash lozim.
52. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan qatlamlarni kovlab borishda burg‘ulash eritmasini qo‘shimcha kuchsizlantiruvchi (neytralizator) bilan qayta ishlash zarur.
53. Burg‘ulash jarayonida doimiy ravishda burg‘ulash eritmasidagi vodorod ionlari tarkibini tekshirish zarur. Vodorod ionlari kamayib ketishi qatlamdan vodorod sulfid oqib chiqishining ko‘payib ketishiga olib keladi.
54. Qatlamni ochish bevosita burg‘ulash boshlig‘i yoki javobgar shaxs hamda O‘zHQ vakili ishtirokida amalga oshiriladi.
55. Mustahkamlovchi quvurlarni sementlash bo‘yicha ishlar amaldagi quduqlarni mahkamlash yo‘riqnomasiga muvofiq olib boriladi.
quvurlar orasi ochiq joyidagi flyuidlar aylanishini oldini oladigan neft, gaz va suv qatlamlarini ishonchli ajratishni;
mustahkamlovchi quvur tashqarisidagi sement toshlarining yuqori darajada ishonchliligi va uning qatlam suyuqligi ta’siridan buzilishga chidamliligini;
sement eritmasining mahsuldor qatlamga kirib ketishini oldini oluvchi yer osti va atrof-muhitni muhofaza qilish talablarini bajarishni ta’minlaydi.
56. Sementlash bo‘yicha ishlar sement qotgandan so‘ng ishlatiladigan quvurlarning zichligini sinagandan keyingina to‘xtatiladi.
57. Mahsuldor qatlamlarni sinash O‘zHQ bilan kelishilgan va belgilangan dastur asosida amalga oshiriladi.
58. Quduqni sinash ishlari o‘tkazilayotganda, atrofga begona shaxs va transport vositalari o‘tishini tekshiruvchi nazorat tizimi tashkil qilingan bo‘lishi lozim.
59. Namuna olish asboblari bilan kern olish ishlari ajratilgan gazniqob va rezina qo‘lqoplarda bajarilishi kerak.
61. Kern saqlash joyi doimiy gazdan ogohlantiruvchi va havo almashtirib turish tizimi bilan jihozlangan bo‘lishi zarur.
62. Quduqlarda kon-geofizika tadqiqotlari (KGT) olib borishdan oldin, vodorod sulfid ajralib chiqish sharoitida ishni falokatsiz olib borishga tayyorgarlik ko‘riladi.
63. Quduqning vodorod sulfidli qatlami ochilganda KGT ishlari o‘tkazish geofizika korxonasi rahbari bilan buyurtmachi hamda favvora otilishiga qarshi kurash xizmati birgalikda tasdiqlagan rejaga binoan olib boriladi.
64. Ishlash rejasida kon-geofizika uskunalari, texnikasi, mexanizmlari joylashuvi chizmasi, ularning turi, xavfli doira hajmi, jalb qilingan odamlar soni ko‘rsatilishi va ularga qo‘shimcha:
ish doirasida va burg‘ulash eritmasi tarkibida vodorod sulfid mavjudligini nazorat qilish jadvali, nazorat o‘tkazuvchi ishchining shaxsi ko‘rsatilganligi;
burg‘ulash eritmalari vodorod sulfidni kuchsizlantiruvchi va emirilish ingibitorlari bilan qayta ishlanganligi haqida ma’lumot beriladi.
65. Ish doirasida vodorod sulfidning xavfli to‘yinganlik 10 mg/m3 dan yuqori miqdori ma’lum bo‘lganda ishchilar tezda gazniqob kiyishlari, burg‘ulash eritmasini kuchsizlantiruvchi bilan qayta ishlashlari kerak bo‘ladi. Keyin esa havodagi vodorod sulfidga to‘yingan gazdan xavfli joylarni qaytadan o‘lchab ko‘riladi.
66. Yuqoridagi ishlar olib borilayotganda bu jarayonga taalluqli bo‘lmagan ishchilar shamol bor bo‘lgan xavfsiz tomonga olib o‘tiladi.
67. Har bir guruh ko‘chib yuradigan gazdan ogohlantiruvchi (yoki gazni tekshiruvchi) qurilma va barcha ishchilarga yetarli gazniqob (yana bitta ortiqcha) bilan ta’minlanishi kerak.
68. Quduqdan ko‘tarilayotgan geofizik (karotaj) kabeldagi burg‘ulash eritmasi to‘xtovsiz tozalanishi yoki yuvib turilishi zarur.
69. Quduqdagi ishlar tugagandan so‘ng, burg‘ulash eritmasi bilan ifloslangan quduq asboblari, yer ustidagi uskunalar, geofizika laboratoriya xonasi va yukko‘targich suv bilan yaxshilab yuviladi, kerak bo‘lsa qo‘shimcha emirilishga qarshi yoki kuchsizlantiradigan eritma bilan ishlov beriladi.
70. Quduqlarni o‘zlashtirish (oqimni yaratish) va gidrodinamik tadqiqotlar (GT) olib borishdan oldin obyektning bosh geologi, rahbarning birinchi o‘rinbosari tomonidan ish rejasi tuziladi va O‘zHQ bilan muvofiqlashtiriladi.
Ish rejasida mazkur obyektda ishlaydigan ishchilar soni, ularning xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan tadbirlar, falokatdan ogohlantirish choralari, ish doirasi havo tarkibidagi vodorod sulfid miqdorini nazorat qilish jadvali, shu bilan birga kuzatuv asboblari va MBT (mumkin bo‘lgan to‘yinganlik miqdori) ko‘payib ketganda ko‘riladigan ehtiyot choralari ko‘rsatib beriladi.
Ish rejasiga qo‘shimcha mashina, mexanizm, texnik vosita va boshqalarning xavfli va gazga to‘yingan maydondan shamol yo‘nalishidan qat’i nazar, chiqish yo‘llari, tozalash-himoya doirasi hamda aholi punktlari joylashuvi chizmasi ko‘rsatiladi.
71. Ish rejasi bilan quduq o‘rganish va tekshirishga jalb qilingan barcha ishchilar tanishib chiqadilar va bu haqda imzo qo‘yadilar.
72. Havo havzasi tozaligini ta’minlash va zararli chiqindilardan tozalash me’yoriga bo‘lgan talablarni bajarish, quduqlarni o‘rganish va tekshirish ishlari yaqin atrofdagi aholi punkti, ishlab chiqarish va qishloq xo‘jaligi obyektlaridan faqat shamolga qarama-qarshi yo‘nalish bo‘ylab olib borilishi kerak.
73. Quduqlarni o‘rganish va GT faqatgina kunning yorug‘ paytida javobgar shaxsning boshchiligida o‘tkaziladi.
75. Favvoralash qismlari qarama-qarshi yo‘nalishda joylashgan ikkita produvkaga ulanadi. Har bir tarmoq quduqdan 100 m dan kam bo‘lmagan uzunlikda bo‘lib, yorituvchi mash’ala (fakel) ulangan bo‘lishi zarur.
76. Favvoralash qismlariga quvur va quvur tashqi qismida tovush pasaytirish tizimi o‘rnatiladi. Pasaytirish tizimi qayta ochilib-yopiluvchi qopqoq bilan ta’minlanadi.
77. Quduqlarni o‘rganish uchun o‘rnatiladigan idishlar (ajratgichlar) ishga tushirilishdan oldin texnik tekshiruvdan o‘tkazilishi lozim.
78. Qurilmalardan foydalanish jarayonida ishlash bosimining oshishiga, KIP va A qurilmasini izdan chiqishiga, qopqoqning buzilishiga olib keladigan nosozliklar topilsa, qurilma tezlik bilan quduqdan o‘chirilishi va undagi bosim pasaytirilishi kerak.
80. Quduq yonida turgan ichki yonuv dvigateli chiqish quvurlari uchqun so‘ndirgich bilan ta’minlanishi kerak.
81. Quduqni o‘rganish va o‘zlashtirishda quduq og‘ziga, quvur o‘tkazgich, taqsimlovchi pult, ajratuvchi qurilmalar yoniga gazniqobsiz borish man etiladi.
82. Tarmoqda suriluvchi qopqoqlarni ochish, lubrikatordan asboblarni chiqarish va ularni tekshirish gazniqob bilan amalga oshiriladi.
83. Agar o‘rganish natijasida qatlam mahsuldorligi aniqlansa va shu namuna olish oralig‘iga xos suyuqlik oqimi olinsa, quduq o‘zlashtirilgan deb hisoblanadi.
84. Quduqni o‘rganish va o‘zlashtirish ishlari tugagandan so‘ng asbob-uskuna, mexanizm va ish kiyimlari vodorod sulfidni kuchsizlantiruvchi maxsus qayta ishlovdan o‘tkaziladi.
85. O‘rganishning yakuniy bosqichida quduq maydonidagi ish doirasi havo tarkibida vodorod sulfid miqdorining nazorati o‘tkaziladi, shu bilan birga quduq og‘zi uskunalari zichligi tegishli akt va rasmiy hujjatlar bilan tekshiriladi.
86. Quduqlardan foydalanish deganda, ularning qatlamdan yuzaga gaz suyuqliklari (neft, kondensat va suv) ko‘tarilishida ishlatishning texnik jarayoni tushuniladi.
87. Vodorod sulfid mavjud bo‘lgan quduqlardan neft, gaz va suv namunasi olish faqat nasos-kompressor quvurlari yordamida amalga oshiriladi. Quvur tashqi bo‘shlig‘idan namuna olish taqiqlanadi.
88. Yerusti asboblarida falokat va produvka tizimlari (quduqlarda tovush pasaytirish uchun), shuningdek, nazorat-ro‘yxat uskunasining yoqilishi imkonini beruvchi teskari klapanlar bo‘lishi lozim.
90. Quyidagilarni o‘z ichiga olgan quduq tubi asboblari bo‘lmagan quduqlardan foydalanishda favvoralash usulini ishlatish taqiqlanadi:
Tekshirilayotgan quduqlarda ba’zida qisqa muddatli o‘zlashtirish va o‘rganish ishlarini quduq tubi asboblarisiz olib borishga ruxsat beriladi. Bunda foydalanish va ko‘tarish quvurlari ingibitorlangan bo‘lishi shart.
91. Foydalanish jarayonida vaqti-vaqti bilan ajratish klapani tekshirib turiladi. Uni o‘rnatish va eyilib ketishi akt bilan rasmiylashtiriladi.
92. Quduqlardan foydalanish jarayonida, belgilangan texnik tartibga muvofiq foydalanilayotgan quvurlarning texnik ahvoli, yerosti asbob-uskunalarining ishlashi, quduqlarning ish ko‘rsatkichlarini tekshirish nazorati amalga oshiradi.
93. Agar quduq og‘zi asbob-uskunalari yoki aloqa tizimida neft va gaz sizib chiqayotgani sezib qolinsa, tezlik bilan quduq og‘zi mos keladigan surilma qopqoq bilan yopiladi va ehtimoli bo‘lgan falokat holatidan ogohlantirish choralari ko‘riladi.
Barcha nosozliklar haqida boshqarmaga va favvoralashga qarshi xizmat ishchisiga xabar berilishi zarur.
94. Quduqlarni ta’mirlash yerusti va to‘liq ta’mirga bo‘linadi. Ta’mirlash ishlari neft va gaz sanoatida amalda bo‘lgan xavfsizlik qoidalariga, muvofiq keladigan yo‘riqnomaga hamda yer osti va atrof-muhitni muhofaza qilish talablariga qat’iy amal qilgan holda olib borilishi kerak.
95. Quduqlarni ta’mirlash obyektning javobgar ishchisi boshchiligida O‘zHQ va obyekt rahbarining birinchi o‘rinbosari tomonidan tasdiqlangan ta’mirlash ishlari rejasiga muvofiq amalga oshiriladi.
96. Favvoralash qismlarini ajratish ishlari, reja tasdiqlangandan so‘ng va O‘zHQ dan ruxsat olingandan keyin olib boriladi.
97. Ta’mirlash ishlari olib borishdan oldin quduq vodorod sulfidni kuchsizlantiruvchi bilan qayta ishlangan, ko‘rsatkich va solishtirma og‘irlik uchun zarur bo‘lgan suyuqlik bilan bostirib qo‘yilishi kerak.
98. Quduqlarni ta’mirlash faqat quduq og‘zida vodorod sulfid ajralib chiqmaydigan sharoitda olib boriladi. Vodorod sulfid paydo bo‘lishi bilan quduqni bostirish va maxsus reagentlar bilan uni kuchsizlantirish choralari ko‘riladi.
99. Quduqlarni ta’mirlash paytida uning og‘ziga chizmaga muvofiq ravishda otqindiga qarshi uskuna (OQU) o‘rnatiladi. OQU o‘rnatish chizmasi O‘zHQ va “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasining mahalliy organi tomonidan tasdiqlangan bo‘lishi zarur.
101. Quduqlarni foydalanishga topshirishni kutish jarayonida, ish tarmog‘i kesishgan joyi va favvoralash qismlari yopiq bo‘lishi kerak. Vaqti-vaqti bilan quvur tashqi bo‘shlig‘i bosimining o‘zgarishini kuzatib turish lozim.
dispetcher pulti va masofadan boshqarish uskunasiga ulangan berkituvchi qismlar holatidan ogohlantirishni;
quduqqa reagent uzatishni; texnologik ko‘rsatkichlarda izdan chiqish falokatidan ogohlantirish va mumkin bo‘lgan falokat holatlarida reagent uzatishni to‘xtatishni;
103. Quduqni saqlash uchun uni kuchsizlantiruvchida qayta ishlangan eritma bilan to‘ldiriladi. Teshish oralig‘i ustida 100 m dan kam bo‘lmagan balandlikda sement ko‘prigi o‘rnatiladi. Ko‘tariluvchi quvur sement ko‘prigi ustida 50 m dan kam bo‘lmagan balandlikda ko‘tariladi yoki qudukdan butunlay chiqarib olinadi.
Sement ko‘prigi o‘rnatilgandan keyin quduqning quvur va quvur tashqi bo‘shlig‘i kuchsizlantiruvchida qayta ishlangan eritma bilan to‘ldiriladi.
104. Saqlanayotgan quduq qismlarining surilma shturvali bo‘shatilishi, surilma qopqoqning so‘nggi flansi tovush pasaytirgich bilan ta’minlanishi, monometrlar echilishi va qisqa quvur og‘zi zichlanib berkitilishi zarur.
105. Quduqni tugatishda mahsuldor qatlam bor qalinligi bo‘yicha va yana qatlam shipidan 100 m balandda sement ko‘prigi bilan to‘siladi.
106. Sement ko‘prigi o‘rnatishdan oldin, quduq vodorod sulfid mavjud qatlamlarni ochishdagi eritma zichligiga mos keladigan, kuchsizlantiruvchida qayta ishlangan burg‘ulash eritmasi bilan to‘ldiriladi.
107. Ko‘prik o‘rnatishda ishlatiladigan tamponlash materiallari emirilishga chidamli bo‘lishi, quduq qurilishida tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan qatlam oralig‘idagi mustahkamlovchi quvurlarni sementlash uchun ko‘zda tutilgan texnik loyihadagi talablarga mos kelishi kerak.
108. Sement ko‘priklarining hozirligi va mustahkamligini burg‘ulash asbob-uskunalarini tushirish orqali tekshiriladi. Tayyor ko‘prikning presslanish bosimi, foydalaniladigan quvurlar presslanish bosimiga teng.
109. Tugatish ishlarining oxirida, quduq og‘zi emirilishga chidamli quvur boshchasi va yuqori bosim surilma qopqog‘i bilan, shuningdek quvur va quvur tashqi bo‘shlig‘i bosimini nazorat qiluvchi tarmoq bilan jihozlanadi. Quduq og‘zi atrofining 2 x 2 m maydoni ajratib o‘raladi. To‘siqqa quduqning tartib raqami, quduqni burg‘ulagan kon va tashkilot nomi, burg‘ulash tugagan sana, shuningdek vodorod sulfiddan ogohlantiruvchi “Xavfli, vodorod sulfid!” deb yozilgan taxtacha ilib qo‘yiladi.
110. Tugatish ishlaridan so‘ng bir oy, olti oy va shu tariqa davomli bir yilda bir martadan kam bo‘lmagan tarzda quvur va quvurlararo bo‘shlig‘ining bosim nazorati o‘tkaziladi. Shu bilan birga quduq og‘zi atrofi va unga yaqin pastliklarning havo tarkibida vodorod sulfid mavjudligi o‘lchanadi. Nazorat va o‘lchash natijalari akt bilan rasmiylashtiriladi.
111. Neft va gaz tayyorlash quduqlari va ishlab chiqarish maydonlaridagi qurilmalar ajratilgan bo‘lishi kerak. Bu maydonda odamlar,transport vositalari va boshqa texnikalar uchun nazorat-o‘tkazish tartibi tashkil qilinishi zarur.
114. Neft bug‘i va gaz tarkibida bo‘lgan vodorod sulfidning ishlab chiqarish binolariga kirishi ehtimoli bo‘lganda, ish boshlashdan oldin vodorod sulfidni MBM (10 mg/m3) gacha tushirish uchun bino belgilangan tartibda shamollatiladi.
Ishlab chiqarish binolari umumiy oqib kiruvchi-tortuvchi mexanik havo almashtirish qurilmasi bilan ta’minlangan bo‘lishi zarur.
Bexosdan vodorod sulfid kirishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish binolari doimiy gaz tekshiruvchida to‘silgan mexanik havo almashtirgich bilan ta’minlanishi lozim.
115. Shamollatish tizimining otuvchi va havo to‘suvchi shaxtalari ikki taraflama joylashuvi ifloslangan havo to‘sig‘ini bartaraf qilishi kerak.
116. Havo almashtirish qurilmalarini yoqish va o‘chirish binoning tashqarisidan amalga oshirilishi kerak (boshqarish tugmasi binoning kirish eshigi yonida bo‘lishi zarur).
Havo almashtirilgandan 10 — 15 daqiqa o‘tgach, binoga gazniqob va indikator (yoki gaz tekshirgich) bilan kirib vodorod sulfid miqdorini aniqlash mumkin. Havo muhitining gazga to‘yinganlik darajasi xavfsiz ekanligiga ishonch hosil qilgach, ishchi gazniqobni echib ishga kirishadi, bunda ikkinchi ishchi (dublyor) binoning tashqarisida bo‘lishi va kerakli yordamni berishga tayyor turishi zarur.
Ishchi binoning ichkarisida bo‘lgan vaqtda mexanik havo almashtirish qurilmasi beto‘xtov ishlab turishi kerak.
117. Elektr energiya o‘chib qolsa yoki havo almashtirish tizimi ishdan chiqsa, barcha ishlar to‘xtatilishi, xizmatchi xodimlar tezlik bilan gazniqob kiyib binoni tark etishlari va bu haqda ish rahbariga xabar berib, falokatni bartaraf qilish rejasiga muvofiq ish ko‘rishlari lozim.
Kam vaqt oladigan va kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar mos keladigan gazniqob bilan bajarilishi kerak. Bu holda ikkinchi ishchi (dublyor) ochiq eshik orqali ishlayotgan ishchini kuzatib turadi.
118. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan muhitni bir joydan boshqa joyga qo‘yishda salniksiz havo kirmaydigan zich nasosdan foydalaniladi. Nasoslar qolgan suyuqlikni chiqarib tashlaydigan qurilma bilan ta’minlanishi kerak.
119. Neft, gaz va gaz kondensat tayyorlash qurilmalaridagi oqova suvlarni tozalash va kuchsizlantirish zarur.
120. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan neft va suvning falokatli quyilishida, ularni tezlik bilan yig‘ib kuchsizlantiriladi va ko‘mib tashlash uchun olib chiqib ketiladi.
121. Asbob-uskuna va saqlagichlarni ko‘rib chiqish, tozalash hamda ta’mirlashdan oldin ularni burg‘ulash va suv bilan yuvib tashlash lozim.
122. Asboblar va maxsus idish ichida vodorod sulfid MBM dan oshmagan holda, faqat nafas olish moslamasi bilangina ish olib borish mumkin.
123. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan neftni saqlash uchun maxsus idishlarning ichki yuzasida emirilishga qarshi qoplama bo‘lishi zarur.
124. KIP va A asboblarining ichki yuzasini vodorod sulfid ta’siridan himoya qilish ajratuvchi suyuqliklar bilan amalga oshiriladi.
125. KIP va A pnevmatik asboblarda tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan gazdan ishchi omil sifatida foydalanish taqiqlanadi.
126. Nasos, kompressor, qulflash qismlari va boshqalarni ichki yuzasidagi tutashtiruvchi tugunlarni ajratishdagi ta’mirlash ishlarida ularning barchasi kerosin yoki texnik yuvish vositasida yaxshilab namlanishi kerak.
127. Saqlash idishlarini neft, pirofor va tub qoldiqlardan tozalash mexanizatsiyalashtirilgan bo‘lishi va javobgar shaxsning boshchiligida o‘tkazilishi kerak. Mazkur ishlarni qo‘lda bajarish mumkin emas.
128. Saqlash idishlaridan olingan pirofor qoldiqlarni saqlash maydoni parkidan chiqarib tashlashdan oldin suvli qatlamda saqlab turish va havo bilan bog‘lanishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Ushbu qoldiqlardan namuna olish gazniqobda bajarilishi lozim.
129. Chiqarilgan gazni yoqish uchun ustun ( mash’ala tikka quvuri ) balandligi 10 m dan kam bo‘lmasligi va ishlab chiqarish binolaridan 200 m, ishlash joyidan 25 m aholi joylari, yashash imoratlari hamda magistrallardan 1000 m dan kam bo‘lmagan masofada joylashgan bo‘lishi kerak.
130. Mash’alani o‘t oldirish avtomat tarzda amalga oshirilishi va masofadan boshqarilishi kerak bo‘lib, har bir mash’alada tozalangan gazni uzatib turish uchun navbatchi goryelka bo‘lishi zarur.
131. Texnik jarayon va harakatlarni bajarishda atrof-muhitning ifloslanishini oldini olish maqsadida quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
qatlam flyuidlarini tayyorlash va yig‘ish tizimini zichlash yordamida tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan neft, gaz va suvning sirqib chiqishini oldini olish;
tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan hamroh gazni qayta ishlatishga tayyorlash yoki tozalashni amalga oshirish;
saqlovchi idishlar, asbob-uskunalar va tizim yo‘llarini tozalash oqibatida chiqarib olingan pirofor parafin-smolali cho‘kindi va kirlarni yong‘in xavfsizligi hamda tozalash nazorati tomonidan belgilangan joyga elitish yoki qayta ishlashga tayyorlash.
132. Neft bilan birgalikda chiqib keladigan, shuningdek neftni tuzsizlantirish uchun ishlatiladigan, tarkibida vodorod sulfid mavjud suvlarni majburiy tarzda kuchsizlantirish va tozalash kerak. Bu holda suv oqadigan va boshqa asbob-uskunalarni vodorod sulfiddan emirilishini himoya qilish choralari ko‘riladi.
133. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan suvning falokatli quyilib ketishida uni tezlik bilan chuqurlikka yig‘ib kuchsizlantiriladi. Tarkibida vodorod sulfid bo‘lgan neft saqlagichlar va quvur uzatgichlardan chiqarilgan suv hamda chiqindilar yopiq ariqlar orqali chiqarib yuboriladi.
falokatli nosozliklarda texnologik tizim va qurilmadagi alohida asboblarni avtomat tarzda o‘chirish, falokatli vaziyatlarda esa texnologik vositalarni mash’ala tizimiga o‘tkazib yuborishni;
texnologik tizimlarni masofadan to‘xtatish, navbatchi operator boshqaruv pultida o‘rnatish va texnologik vositalarni mash’ala tizimiga o‘tkazib yuborishni;
texnologik ko‘rsatkichlar o‘lchamini masofadan nazorati va asosiy texnologik jarayonlarni avtomat tarzda to‘xtovsiz ro‘yxatga olish;
texnologik ko‘rsatkichlar mumkin bo‘lgan ahamiyatdan chiqib ketganda avtomat tarzda tovush va chiroq bilan ogohlantirish hamda operator pulti va datchik qurilmasiga ogohlantiruvchi tovush signali yuborilishini ta’minlashni nazarda tutmog‘i kerak.
135. Nafas olish organlari himoya vositalarining miqdori va tipi har bir obyekt loyihasida ko‘rsatilgan ish xususiyatiga qarab belgilanadi. Tozalash-himoya doirasida ajratilgan nafas olish vositasi (gazniqob) ishlatilishi kerak.
136. Ajratilgan nafas olish vositalaridan vodorod sulfid ajralib chiqishi ehtimoli bo‘lgan sharoitlarda ko‘zda tutilgan ishlab chiqarish texnologiyalarining ish jarayonidagi xodimlar foydalanishlari mumkin.
137. Nafas olish asboblari katta-kichikligiga qarab tanlanadi. Har bir asbobga ishchining ismi-sharifi yozilgan hujjat yopishtirib qo‘yiladi. Hujjatda nafas olish asbobining sozligi va keyingi ishlatilish muddati ko‘rsatilgan bo‘lishi zarur.
138. Ish joylarida NOAHVni saqlash, foydalanish va tekshirish bo‘yicha yo‘riqnomalar bo‘lishi kerak.
139. Gazdan xavfli obyektlarda falokat paytida gazdan himoya qiluvchi vositalar zaxirasi bo‘lishi lozim. NOAHVning falokatda ishlatiladigan zaxirasi maxsus tezkor mashinalarda, tamg‘alangan yashiklarda saqlanadi va tarkibida quyidagilar bo‘ladi:
140. NOAHV miqdori va saqlanish tartibi O‘zHQ ishchisi tomonidan kamida bir oyda bir marta tekshirib turiladi.
141. NOAHVni vaqtida almashtirib turish, foydalanish, texnik muddatini ko‘rib chiqish uchun javobgar shaxsni korxona rahbari muhandis-texnik ishchilar orasidan buyruq bilan tayinlaydi.