24.05.2019 yildagi 12-son
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi yangi tahrirda qabul qilinishi, sud amaliyotida masalalar kelib chiqayotganligi munosabati bilan hamda qonun normalarini bir xilda va to‘g‘ri qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga asoslanib O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
1. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksi (bundan buyon matnda FPK deb yuritiladi) 6-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq hal qiluv qarori birinchi instansiya sudi tomonidan ishni da’vo va alohida ish yuritish tartibida mazmunan ko‘rish natijalari bo‘yicha qabul qilinadigan sud hujjatining shakllaridan biri hisoblanadi.
2. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, FPK 14-moddasiga muvofiq sudning hal qiluv qarori qonunga asoslangan bo‘lishi lozim. Boshqa qonun hujjatlarining qo‘llanilishiga, agar ular O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga zid bo‘lmasagina, yo‘l qo‘yiladi.
Sud topshirig‘ini yuborish orqali dalillar to‘planganda, sud hal qiluv qarorini ushbu dalillarni hisobga olgan holda, agar ular FPK 104-moddasi talablariga rioya qilingan holda olingan, sud majlisida e’lon qilingan, ishda ishtirok etuvchi shaxslar tomonidan taqdim etilgan va boshqa dalillar majmui bilan birga baholangan taqdirdagina, asoslashi mumkin.
5. FPK 249-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra, sudya hal qiluv qarorini alohida xonada (maslahatxonada) ishning muhokamasi tugaganidan keyin darhol qabul qilishi shart.
6. Sudlarning e’tibori FPK 253-moddasiga muvofiq sudning hal qiluv qarori kirish, bayon, asoslantiruvchi va xulosa qismlardan iborat bo‘lishligiga qaratilsin.
8. Hal qiluv qarorining bayon qismida, FPK 253-moddasining uchinchi qismidagi talablardan tashqari, arz qilingan talablarning qisqa shakldagi mazmuni bayon etiladi. Bunda, hal qiluv qarorining matnini huquqiy ahamiyatga ega bo‘lmagan holatlar bilan to‘ldirishni oldini olish uchun, da’vo va da’voga e’tirozni so‘zma-so‘z bayon etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
9. FPK 253-moddasining to‘rtinchi qismiga asosan hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismida sud tomonidan aniqlangan, ish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan holatlar ko‘rsatilishi lozim. Hal qiluv qarorida sud foydasiga hal qiluv qarori qabul qilgan tarafning vajlari va dalillarini bir tomonlama bayon etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Sud qaysi asoslarga ko‘ra boshqa tarafning vajlari sud tomonidan qabul qilinmaganligini ko‘rsatishi shart.
Sud sud majlisida tekshirilgan dalillarni FPK 80-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga rioya qilgan holda baholaydi.
10. FPK 80-moddasining to‘rtinchi qismiga binoan hech bir dalil sud uchun oldindan belgilab qo‘yilgan kuchga ega emasligi sababli, ekspertning xulosasi boshqa dalillar oldida ustunlikka ega bo‘lmaydi va sud uchun majburiy hisoblanmaydi. U boshqa dalillar majmui bilan birga baholanishi lozim.
FPK 98-moddasining ikkinchi qismi mazmuniga ko‘ra, ekspertning sud majlisida bergan og‘zaki tushuntirishlari, faqatgina u tomonidan dastlab berilgan yozma xulosani tushuntirishga oid qismi bo‘yicha dalil bo‘lishi mumkin.
11. FPK 75-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra, bir fuqarolik ishi bo‘yicha sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori bilan aniqlangan faktlar xuddi shu shaxslar o‘rtasidagi boshqa fuqarolik ishini ko‘rayotgan sud uchun majburiy hisoblanadi. Ko‘rsatilgan holatlar nizolashilmaydi va yangidan isbot qilinmaydi.
FPK 75-moddasining to‘rtinchi qismiga ko‘ra, jinoyat ishi bo‘yicha qonuniy kuchga kirgan sud hukmi sud tomonidan hukm etilgan shaxs harakatlarining fuqarolik-huquqiy oqibatlari to‘g‘risidagi ishni ko‘rib chiqayotgan sud uchun faqat shu harakatlar sodir etilgan yoki etilmaganligi va ular mazkur shaxs tomonidan sodir etilgan yoki etilmaganligi masalalari yuzasidangina majburiydir.
Sud majlisida tarafning nizoni to‘g‘ri hal etish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan dalilni saqlayotganligi va sudning so‘rovi bo‘yicha taqdim etmayotganligi fakti aniqlanganda, sud FPK 72-moddasining birinchi qismi talablarini hisobga olib, hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismida ushbu dalilda mavjud bo‘lgan ma’lumotlarni dalillar majmuidan kelib chiqib baholaydi.
13. FPK 44-moddasining ikkinchi qismi va 254-moddasiga muvofiq sud ishni da’vogar tomonidan arz qilingan talablar doirasida hal qiladi va o‘zining tashabbusiga ko‘ra da’vo predmeti yoki asosini o‘zgartirishga haqli emas. Sud faqatgina da’vogarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish uchun zarur deb topsa, shuningdek, qonunda to‘g‘ridan to‘g‘ri nazarda tutilgan boshqa hollarda, da’vogarning arz qilgan talablari doirasidan chetga chiqishga haqli.
14. FPK 44-moddasiga muvofiq da’voni tan olish javobgarning huquqi hisoblanadi. Agar javobgarning da’voni tan olishi qonunga zid bo‘lsa, biror-bir shaxsning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini buzsa, sud da’voni tan olishni qabul qilishni rad qilishi mumkin (FPK 169-moddasining birinchi qismi, 226-moddasining to‘rtinchi va beshinchi qismlari).
19. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, sirtdan qabul qilingan hal qiluv qarorining mazmuni FPK 253-moddasining qoidalari bilan belgilanadi (FPK 283-moddasi). Qonunda ko‘rsatilgan, hal qiluv qarorining mazmuniga mos keladigan umumiy talablardan tashqari, sirtdan qabul qilingan hal qiluv qarorining xulosa qismida ushbu hal qiluv qarorini qayta ko‘rib chiqish muddati va tartibi ko‘rsatilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
21. FPK 261-moddasiga ko‘ra, hal qiluv qarori qabul qilgan sud hal qiluv qarori yozuvida yo‘l qo‘yilgan xatolarni yoki ochiq ko‘rinib turgan arifmetik xatolarni o‘z tashabbusi yoki ishda ishtirok etuvchi shaxslarning arizasiga ko‘ra tuzatishi mumkin va bu haqda ajrim chiqaradi.
22. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, qo‘shimcha hal qiluv qarori faqatgina qonunda to‘g‘ri nazarda tutilgan hollarda chiqarilishi mumkin (FPK 262-moddasi). Sud qo‘shimcha hal qiluv qarori chiqarish ko‘rinishida hal qiluv qarorining mazmunini o‘zgartirishga yoxud sud majlisida o‘rganilmagan yangi masalalarni hal qilishga haqli emas.
Hal qiluv qarori qonun bo‘yicha (FPK 266-moddasi) darhol ijro etilishi lozim bo‘lgan hollarda yoki hal qiluv qarorining darhol ijroga qaratilishi sud tomonidan yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa (FPK 267-moddasi), bu haqda hal qiluv qarorining asoslantiruvchi va xulosa qismida ko‘rsatiladi. Sudning havolasi bo‘yicha hal qiluv qarorini darhol ijroga qaratish zaruriyati, hal qiluv qarorining ijrosini kechiktirish undiruvchi uchun ko‘p zarar keltirishi mumkin bo‘ladigan yoki ijro etish mumkin bo‘lmay qoladigan holatlar keltirilgan holda asoslantirilishi lozim (masalan, da’vogarga undirilgan mulkning yo‘qotilishi yoxud begonalashtirilishi).
Oldingi tahrirga qarang.