28.12.2007 yildagi 173-son
Hujjat kuchini yo‘qotgan 19.05.2018
 LexUZ sharhi
2. O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining (bundan buyon matnda XPK deb yuritiladi) 156-moddasiga muvofiq ishda ishtirok etuvchi shaxslar, shuningdek ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan, ammo huquq va majburiyatlari to‘g‘risida sud hal qiluv qarori qabul qilgan shaxslar xo‘jalik sudining qonuniy kuchga kirmagan hal qiluv qarori ustidan apellatsiya shikoyati (protest) berishga haqlidir. Bunday holda ko‘rsatilgan shaxslar (shu jumladan jismoniy) ishda ishtirok etuvchi shaxslarning XPKning 35-moddasida nazarda tutilgan huquqlaridan foydalanadilar, xususan apellatsiya instansiyasi sudida ishni ko‘rishda ishtirok etish, iltimosnomalar kiritish, ish materiallari bilan tanishish, dalillarni taqdim etishga haqlidirlar.
Ishda ishtirok etuvchi shaxslar XPKning 149-moddasiga muvofiq qabul qilingan qo‘shimcha hal qiluv qaroriga ham apellatsiya shikoyati (protesti) berishga haqlidirlar.
4. XPK 162-moddasining birinchi qismiga muvofiq apellatsiya shikoyatini (protestini) qaytarishni, ushbu moddada nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha sudya shikoyat olingan kundan boshlab 5 kundan kechiktirmay yakka tartibda amalga oshiradi.
Sudlar shuni e’tiborga olishlari kerakki, XPK 162-moddasining birinchi qismida nazarda tug‘ilgan apellatsiya shikoyatini (protestini) qaytarish asoslarining ro‘yxati qat’iy bo‘lib, uning kengaytirilgan tarzda talqin qilinishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
XPK 162-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra apellatsiya shikoyatini (protestini) qaytarish to‘g‘risida ajrim chiqariladi. Sudya apellatsiya shikoyatini (protestini) kuzatuv xati bilan yoki qonunda nazarda tutilmagan boshqa usulda qaytarishga haqli emas.
XPK 162-moddasi birinchi qismining 1, 2, 3-bandlariga muvofiq apellatsiya shikoyatini (protestini) qaytarish uchun asos bo‘lgan kamchiliklar bartaraf etilgandan so‘ng, u yana umumiy tartibda hal qiluv qarori qabul qilingandan keyin bir oylik muddat ichida, xo‘jalik sudining huquqiy ta’sir chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi ish bo‘yicha hal qiluv qarori qabul qilingan kundan keyin o‘n kunlik muddat ichida berilishi mumkin.
XPKning 153-moddasiga muvofiq apellatsiya shikoyatini (protestini) qaytarish haqidagi ajrim u chiqarilgandan keyin besh kunlik muddatda ishda ishtirok etuvchi shaxslarga topshirilganligi ma’lum qilinadigan buyurtma xat orqali yuborilishi yoki o‘sha muddatda tilxat olib topshirilishi lozim ularning elektron manzillari mavjud bo‘lgan taqdirda esa, ajrim axborot tizimi orqali elektron shaklda yuborilishi mumkin.
XPK 162-moddasi birinchi qismining 2, 3-bandlarida nazarda tutilgan apellatsiya shikoyatini (protestini) qaytarish asoslari sud tomonidan apellatsiya shikoyati (protesti) ish yuritishga qabul qilingandan so‘ng aniqlangan hollarda, ish apellatsiya instansiyasida mazmunan ko‘rib chiqilishi lozim. Bunda apellatsiya instansiyasi sudi shikoyat (protest) bergan shaxsdan ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarga shikoyat (protest)ning nusxalari yuborilganligini tasdiqlovchi hujjatni talab qiladi. Apellatsiya shikoyatini (protestini) bergan shaxs tomonidan shikoyat (protest)ning nusxasi boshqa shaxslarga yuborilganligini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etish imkoni bo‘lmaganda, sud shikoyat (protest)ning nusxasini ishda ishtirok etuvchi shaxslarga sud majlisi zalida topshirish choralarini ko‘radi. Davlat boji summasi ishni ko‘rish natijalari bo‘yicha qaror qabul qilishda tegishli tarafdan undirilishi lozim.
5. XPKning 158-moddasiga muvofiq apellatsiya shikoyati (protesti) xo‘jalik sudi tomonidan hal qiluv qarori qabul qilingandan keyin bir oy ichida, xo‘jalik sudining huquqiy ta’sir chorasini qo‘llash to‘g‘risidagi ish bo‘yicha hal qiluv qarori ustidan apellatsiya shikoyati (protesti) esa — u qabul qilinganidan keyin o‘n kun ichida beriladi.
XPKning 99-moddasiga ko‘ra o‘tkazib yuborilgan muddatni tiklash haqidagi ajrim ustidan shikoyat (protest) qilinmaydi.
XPK 146 - moddasining ikkinchi qismiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudining hal qiluv qarori qabul qilingan paytdan qonuniy kuchga kiradi. Shu sababli Oliy xo‘jalik sudining hal qiluv qarori ustidan apellatsiya tartibida shikoyat (protest) qilinmaydi.
XPKning boshqa normalariga muvofiq: sudya, prokuror, ekspert, kotib, tarjimonni rad qilish va o‘zini o‘zi rad qilish to‘g‘risidagi masalani ko‘rish natijalari (XPKning 21-moddasi); ishni boshqa xo‘jalik sudiga tegishliligi bo‘yicha o‘tkazish (XPKning 33-moddasi); ishga daxldor bo‘lmagan taraf almashtirilganligi (XPKning 38-moddasi); protsessual huquqiy vorislik (XPKning 39-moddasi); dalillarni talab qilib olish (XPKning 56-moddasi); ashyoviy dalillarni qaytarish (XPKning 66-moddasi); ekspertiza tayinlash yoki ekspertizani tayinlash haqidagi iltimosnomani rad etish (XPKning 67-moddasi); sud topshirig‘i (XPKning 74-moddasi); da’voni ta’minlashning bir turini boshqasi bilan almashtirish (XPKning 78-moddasi); ish yuritishni tiklash (XPKning 84-moddasi); protsessual muddatlarni tiklash (XPKning 99-moddasi); sud buyrug‘ini bekor qilish (XPKning 111 -moddasi); ishlarni birlashtirish va talablarni alohida ish yuritishga ajratish (XPKning 115-moddasi); qarshi da’voni qabul qilish (XPKning 120-moddasi); ishni sudda ko‘rishga tayyorlash va ish qo‘zg‘atish (XPKning 123-moddasi); ishni ko‘rishni keyinga qoldirish (XPKning 131 -moddasi); sud hujjatini yangi ochilgan holatlar bo‘yicha qayta ko‘rish to‘g‘risidagi arizani qanoatlantirish (XPKning 208-moddasi) haqidagi ajrimlar apellatsiya tartibida shikoyat (protest) qilinmaydi.
Agar XPKning 149-moddasida belgilangan asoslar bo‘yicha birinchi instansiya sudi tomonidan qo‘shimcha hal qiluv qarori qabul qilish yoki XPKning 150-moddasiga muvofiq hal qiluv qaroriga tushuntirish berish, yozuvdagi xatolar, harfiy xatolar, hisob-kitobdagi arifmetik xatolarni tuzatish yo‘li bilan hal qiluv qaroridagi kamchiliklar bartaraf qilingan bo‘lsa ham, apellatsiya shikoyatini (protestini) qabul qilish rad qilinishi mumkin.
7. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, birinchi instansiya sudida ishtirok etayotgan vakil, shu jumladan advokat sudning hal qiluv qaroriga berilgan apellatsiya shikoyatini, agar vakil qilingan shaxsga berilgan ishonchnomada bunday protsessual harakatni amalga oshirish XPKning 52-moddasiga ko‘ra qayd etilgan bo‘lsa, imzolashga haqli. Agar apellatsiya shikoyati (protesti) ish yuritishga qabul qilinganidan so‘ng shikoyatga (protestga) imzo qo‘ygan shaxsning uni imzolashga hakli ekanligiga shubha tug‘ilsa, arizachiga tegishli dalillarni takdim etish taklif etiladi. Bunday dalillar takdim etilmaganda, shikoyat (protest) XPK 88-moddasining 3-bandiga mos holda ko‘rmasdan qoldiriladi.
9. XPK 15-moddasining uchinchi qismiga muvofiq apellatsiya instansiyasida barcha ishlar xo‘jalik sudi tomonidan hay’atda ko‘riladi. Agar xo‘jalik sudida apellatsiya shikoyatini (protestini) ko‘rib chiqish uchun sud tarkibini shakllantirishning imkoni bo‘lmasa (masalan, rad etish natijasida yoki sudyalarning soni yetarli bo‘lmasa), ish apellatsiya tartibida ko‘rish uchun boshqa xo‘jalik sudiga o‘tkaziladi. Bunday holatda ishni qaysi xo‘jalik sudiga o‘tkazish masalasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudining raisi tomonidan “Sudlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 53-moddasining yettinchi xatboshisiga asosan hal etiladi.
10. XPKning 165-moddasiga ko‘ra apellatsiya shikoyatini bergan shaxs qaror chiqarilgunga qadar undan voz kechishga haqli. Protest keltirgan prokuror, shuningdek yuqori turuvchi prokuror sud majlisi boshlanguncha protestni chaqirib olishga haqli. Sud XPK 40-moddasining to‘rtinchi qismida nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha shikoyatdan voz kechishni rad etib, ishni apellatsiya tartibida ko‘rib chiqishga haqli.
11. XPKning 164-moddasiga muvofiq ish apellatsiya instansiyasida XPKning 21-bobida nazarda tutilgan xususiyatlarni hisobga olgan holda ishni xo‘jalik sudining birinchi instansiyasida ko‘rib chiqish qoidalari bo‘yicha ko‘rib chiqiladi. Ish apellatsiya instansiyasida videokonferensaloqa rejimidagi sud majlisida ko‘rilishi mumkin. Bunda birinchi instansiya uchungina belgilangan qoidalar qo‘llanilmaydi.
Apellatsiya instansiyasida xususan: ishga daxldor bo‘lmagan tarafni almashtirish (XPKning 38-moddasi); da’voning asosi yoki predmetini o‘zgartirish, da’vo talablari miqdorini ko‘paytirish va kamaytirish yoxud da’vodan to‘liq yoki qisman voz kechish (XPKning 40-moddasi); uchinchi shaxslarni ishga jalb qilish (XPKning 41, 42-moddalari); bitta da’vo arizasida bir nechta talablarni birlashtirish, bir nechta ishlarni bitta ish yuritishga birlashtirish, talablarni alohida ish yuritishga ajratish (XPKning 115-moddasi); qarshi da’voni taqdim etish (XPKning 120-moddasi) to‘g‘risidagi qoidalar qo‘llanilmaydi.
Apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudida ko‘rishda taqdim etilmagan yangi talablarni qabul qilishga yoki ko‘rib chiqishga haqli emas (XPK 166-moddasining uchinchi qismi). Bunda yangi talablar deganda, birinchi instansiya sudida ko‘rib chiqilmagan moddiy-huquqiy talablar hamda birinchi instansiya sudida ishni ko‘rishda ishtirok etmagan shaxsga nisbatan taqdim etilgan talablar tushunilishi lozim.
13. XPK 166-moddasining birinchi qismiga muvofiq xo‘jalik sudi apellatsiya instansiyasida ishda mavjud va qo‘shimcha taqdim etilgan dalillar bo‘yicha ishni qayta ko‘radi. Qo‘shimcha dalillarni qabul qilish haqidagi masala hal etilayotganda birinchi instansiya sudida mazkur dalillarni taqdim qilmaganlik sabablari, ularni apellatsiya instansiyasi sudiga taqdim qilishning zarurligi, shuningdek nizoni to‘g‘ri hal qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan holatlarga dalillarning daxldorligi haqidagi arz qiluvchining tushuntirishlari e’tiborga olinadi. Agar manfaatdor shaxs birinchi instansiya sudida o‘zini insofsizlarcha tutganligi va sud jarayonini cho‘zish maqsadida mazkur dalillarni takdim qilmaganligi aniqlansa, qo‘shimcha dalillar apellatsiya instansiyasi sudi tomonidan qabul qilinmasligi mumkin.
14. XPK 166-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq apellatsiya instansiyasi sudi apellatsiya shikoyatida (protestida) bayon etilgan vajlar bilan cheklanib qolmaydi hamda hal qiluv qarorining qonuniyligi va asoslantirilganligini to‘la hajmda, shu jumladan protsessning barcha ishtirokchilariga, hal qiluv qarori ustidan shikoyat qilgan shaxslarga nisbatan ham, shikoyat qilmagan shaxslarga nisbatan ham tekshiradi. Apellatsiya instansiyasi sudlari ishni ko‘rishda birinchi instansiya sudi tomonidan ish holatlari to‘g‘ri aniqlanganligi hamda moddiy va protsessual huquq normalarining to‘g‘ri qo‘llanilganligi tekshirilishi zarurligini e’tiborga olishlari lozim. Sud shikoyatning (protestning) vajlari bilan cheklanib qolmasligi sababli, uni ko‘rish natijalari bo‘yicha arz qiluvchi so‘raganidan o‘zgacha qaror qabul qilishga haqli. Shuning uchun XPKning 169-moddasida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lganda, apellatsiya shikoyatida (protestida) sud tomonidan moddiy va protsessual huquq normalarining buzilganligi haqidagi ko‘rsatma bo‘lish — bo‘lmasligidan qat’i nazar, apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qiladi.
16. Apellatsiya instansiyasi sudida XPKning 82, 83-moddalarida nazarda tutilgan ish yuritishni to‘xtatib turish haqidagi qoidalar qo‘llaniladi. Bunda sudlar e’tiborga olishlari lozimki, XPKning 82-moddasida nazarda tutilgan holatlar mavjud bo‘lganida xo‘jalik sudi ish yuritishni to‘xtatib turishga majbur. XPKning 83-moddasida qayd etilgan asoslar mavjud bo‘lganida esa ish yuritishni to‘xtatib turish masalasi xo‘jalik sudi tomonidan ishning muayyan holatlaridan kelib chiqib hal etiladi. XPK 82-moddasi birinchi qismining 1-bandini qo‘llashda shuni nazarda tutish kerakki, xo‘jalik sudi ish yuritishni ushbu ishni konstitutsiyaviy, fuqarolik, jinoyat yoki ma’muriy sud ishlarini yuritish tartibida ko‘rilayotgan boshqa ish yoki masala bo‘yicha qaror qabul qilingunga qadar ko‘rish mumkin bo‘lmagan holda to‘xtatib turishga majbur. Ishni ko‘rish imkoniyati mavjud bo‘lganda ish yuritishni to‘xtatib turish mumkin emas.
17. Apellatsiya instansiyasi sudlari XPK 168-moddasida sanab o‘tilgan vakolatlarning ro‘yxati qatiy bo‘lib, uning kengaytirilgan tarzda talqin qilinishiga yo‘l qo‘yilmasligini hisobga olishlari kerak.
Agar apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudi tomonidan ishni ko‘rishda XPK 170-moddasining birinchi qismida nazarda tutilgan protsessual huquq normalarining buzilishiga yoki noto‘g‘ri qo‘llanilishiga yo‘l qo‘yilgan hamda bu hol noto‘g‘ri qaror qabul qilinishiga olib kelgan deb topsa, apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qiladi yoki o‘zgartiradi.
Agar apellatsiya instansiyasi sudi birinchi instansiya sudi tomonidan ishni ko‘rishda XPK 170-moddasining ikkinchi qismida nazarda tutilgan protsessual huquq normalarining buzilishiga yoki noto‘g‘ri qo‘llanilishiga yo‘l qo‘yilgan deb topsa, apellatsiya instansiyasi sudi hal qiluv qarorini bekor qiladi va ishni yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuboradi.
Qarorning xulosa qismida: XPKning 168-moddasida nazarda tutilgan qarorlardan biri; apellatsiya shikoyatini berish bilan bog‘liq sud xarajatlarining taraflar o‘rtasida taqsimlanishi ko‘rsatiladi.
Apellatsiya instansiyasi sudlari XPK 171-moddasining qarorning mazmuni haqidagi normalariga qat’iy rioya etishlari zarur.
19. Apellatsiya instansiyasi sudining qarori XPKning 150-moddasida nazarda tutilgan tartibda tushuntirilishi, yozuvdagi xatolar, harfiy xatolar va arifmetik hisoblashdagi yanglishishlar esa tuzatilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
XPK 172-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq birinchi instansiya sudining ajrimlari ustidan apellatsiya shikoyatlari (protestlari) sudning hal qiluv qarorlari ustidan berilgan apellatsiya shikoyatlarini (protestlarini) ko‘rish uchun nazarda tutilgan tartibda ko‘riladi. Ushbu moddaning uchinchi qismiga ko‘ra apellatsiya instansiyasi sudi tomonidan da’vo arizasini qabul qilishni rad etish, da’vo arizasini qaytarish, ish yuritishni to‘xtatib turish, ish yuritishni tugatish, da’voni ko‘rmasdan qoldirish to‘g‘risidagi ajrimlar bekor qilingan hollarda nizo mazmunan ko‘rilmaganligi sababli, ish birinchi instansiya sudiga ko‘rish uchun o‘tkaziladi.
Ishda apellatsiya instansiyasi sudi majlisi bayonnomasining bo‘lmasligi yoki uning XPKning 134-moddasida ko‘rsatilgan shaxslar tomonidan imzolanmaganligi XPK 188-moddasi uchinchi qismining 8-bandiga muvofiq apellatsiya instansiyasi sudining qarorini bekor qilish uchun asos bo‘ladi.
23. XPKning 217-moddasiga muvofiq apellatsiya instansiyasi sudi qaror qabul qilishda o‘zi chiqargan yangi qarorning ijrosini kechiktirish va qarorni bo‘lib-bo‘lib ijro etish masalasini hal etishga haqli.