LexUZ sharhi
Mazkur Farmon O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 30-apreldagi PF-6218-sonli “Milliy qonunchilik bazasini kompleks tizimlashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoniga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
O‘zbekistonda davlat korxonalarini ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlariga aylantirish sur’atlarini jadallashtirishni amalga oshirishga imkon beradigan normativ-huquqiy baza yaratildi. Hukumat tomonidan Davlat xususiylashtirish dasturi tasdiqlangan, unda qonunda belgilangan yondashuvlar aniqlashtirilgan, maqsadlar, ustuvorliklar belgilangan, tarmoqlar va hududlar bo‘yicha xususiylashtirishga doir topshiriqlar berilgan.
Hozirgi vaqtga kelib respublikada uch mingdan ko‘proq davlat korxonalari aksiyalashtirilgan. Ushbu jarayonlar “O‘zbekyengilsanoat”, “O‘zgo‘shtsutsanoat” uyushmalarida, shuningdek, Andijon, Samarqand viloyatlarida va Toshkent shahrida faol amalga oshirilmoqda. Bir qator aksiyalashtirilgan korxonalarning hatto qisqa muddatdagi faoliyati ham ular ishining ancha yaxshilanganidan, aksionyerlar daromadlarining ko‘payganligidan, mulkdorlik tuyg‘usining, ijodiy va mehnat potensialining safarbarligi oshganligidan dalolat bermoqda.
Biroq bir qator vazirliklar, idoralar, konsernlar va uyushmalarning rahbarlari yangilikka intilmayaptilar hamda korxonalarni aksiyalashtirish jarayonining O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar dasturini amalga oshirishdagi muhim roli va ahamiyatini tushunib yetmayaptilar. Korxonalar va tashkilotlarning rahbarlari hamda ma’muriy-boshqaruv xodimlari orasida hanuzgacha saqlanib qolgan boshqaruvning ma’muriy buyruqbozlik tizimi paydo qilgan boqimandalik kayfiyati aksiyalashtirish muddatlarini cho‘zib yuborishning va ba’zan uni e’tirof etmaslikning asosiy sabablaridan biri hisoblanadi.
Bu holat davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishga har tomonlama ko‘maklashishga, ushbu jarayonlarni jadallashtirish bo‘yicha zarur tushuntirish va operativ ishlarni ta’minlashga da’vat etilgan bir qator davlat muassasalari ishlarida chuqur ildiz otgan byurokratizm oqibatida ham kuchaymoqda. Davlat mulki qo‘mitasi, Moliya vazirligi, Adliya vazirligi va shu kabilar bir qator bo‘linmalarining mas’ul xodimlari ko‘pincha byurokratizm va sansalorlikka yo‘l qo‘yishmoqda, aksiyalashtirilayotgan korxonalarning ta’sis hujjatlarini o‘z vaqtida ko‘rib chiqishda sun’iy to‘siqlar vujudga keltirishmoqda, bu bilan aksionerlik jamiyatlarini shakllantirish muddatlarini cho‘zib yuborishmoqda.
Davlat mulki bo‘lgan korxonalarni aksiyalashtirishning tashkiliy mexanizmlari yetarli darajada ishlab chiqilmagan, bu esa ba’zan ushbu g‘oyat muhim ishni amalga oshirishda suiiste’molchilik hollariga olib kelmoqda. Qimmatli qog‘ozlar bozori sust rivojlanmoqda, qimmatli qog‘ozlarning ikkilamchi bozori esa amalda tashkil etilmagan.
Vazirliklar, idoralar, konsernlar, korporatsiyalar va uyushmalar, viloyatlar, shaharlar va tumanlar rahbarlarining hammasi ham davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, qimmatli qog‘ozlar bozori va umuman bozor infrastrukturasini rivojlantirish masalalari bilan shaxsan shug‘ullanmayaptilar.
Bularning barchasi monopol tuzilmalarni tarqatib yuborish yo‘lida ko‘plab to‘siqlar paydo bo‘lishiga, boshqaruvning hamda moddiy resurslar va moliya mablag‘larini taqsimlashning markazlashgan tizimi saqlanib qolishiga olib kelmoqda.
Natijada “O‘zmashsanoat” uyushmasi, “O‘zavtoyo‘l” davlat konserni, “O‘zmevasabzavotuzumsanoat” uyushmasi, “O‘zbaliq” davlat korporatsiyasi, “O‘zdavpaxtasanoatsotish” uyushmasi, “O‘zqurilishmateriallari” davlat konserni, Kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi tarkibiga kiruvchi, shuningdek Namangan, Sirdaryo, Farg‘ona va Xorazm viloyatlaridagi davlat korxonalarini aksiyalashtirish jarayoni asossiz ravishda cho‘zib yuborilmoqda.
Davlat mulki bo‘lgan korxonalarni aksiyalashtirishni jadallashtirish, bu jarayonga respublika aholisini keng jalb qilish, qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish maqsadida:
1. Vazirliklar, idoralar, konsernlar, korporatsiyalar, uyushmalar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari rahbarlarining davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish sohasida amalda bo‘lgan qonunchilik va normativ hujjatlarga so‘zsiz rioya qilish bo‘yicha ishlari qoniqarsizligi qayd etilsin.
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir hafta muddatda davlat korxonalarini ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlariga aylantirishning tartib-qoidalarini mumkin qadar soddalashtirish va tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish muddatlarini qisqartirishni, tashkil qilingan aksionerlik jamiyatlarining aksizlari va sertifikatlarini o‘z vaqtida ro‘yxatdan o‘tkazish va chiqarish uchun hududiy, tarmoq va ishlab chiqarish bo‘linmalari rahbarlarining javobgarligini nazarda tutuvchi yagona tartibni tasdiqlasin. Bunda quyidagilardan kelib chiqilsin:
O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasi davlat korxonalarini aksionerlik jamiyatlariga aylantirish jarayoniga tashkiliy rahbarlikni va uni muvofiqlashtirishni amalga oshiradi;
Davlat mulki qo‘mitasi yoki uning hududiy boshqarmasi davlat korxonasi negizida tashkil etiladigan aksionerlik jamiyatining ta’sischisi hisoblanadi;
Oldingi tahrirga qarang.
(2-bandning to‘rtinchi — oltinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 24-oktabrdagi PF-4045-sonli Farmoni bilan o‘z kuchini yo‘qotgan — O‘R QHT, 2008-y., 44-45-son, 440-modda)
davlat korxonasini aksionerlik jamiyatiga aylantirish jarayonida ro‘yxatdan o‘tkazish yig‘imlari va boshqa to‘lovlar undirilmaydi.
3. Aholini davlat korxonalarini aksiyalashtirishga keng jalb qilish va qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish maqsadida, aholining pul mablag‘larini bir joyga jamlovchi va aksiyalarning barqaror daromad berishini ta’minlovchi investitsiya fondlari tarmoqlarini tashkil etish zarur deb hisoblansin.
Vazirliklar, idoralar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari investitsiya fondlariga zarur binolarni muayyan maqsadda ajratish, auditorlik firmalari tarmog‘ini rivojlantirishni rag‘batlantirish, investitsiya fondlarini axborot bilan ta’minlash va ular uchun mutaxassislar tayyorlash yo‘li bilan investitsiya fondlari tashkil etilishi va ularning faoliyat ko‘rsatishiga har tomonlama ko‘maklashsinlar.
bir hafta muddatda 1995-yil uchun iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha qayta o‘zgartirilayotgan davlat korxonalarining aksiyalarini chiqarish jadvalini;
ikki hafta muddatda qonun buzilishlari va suiiste’molchiliklarni istisno qilish mexanizmini nazarda tutgan holda investitsiya fondlari to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlasin.
5. Iqtisodiyot tegishli tarmoqlarining davlat korxonalarini aksionerlik jamiyatlariga aylantirish jarayoni tartibi va muddatlariga so‘zsiz rioya qilinishi uchun shaxsiy javobgarlik Vazirlar Mahkamasi majmuilari, O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasi, Moliya vazirligi, Adliya vazirligi rahbarlari zimmasiga yuklansin.
Oldingi tahrirga qarang.
(6-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 7-sentabrdagi PF-1270-son Farmoniga muvofiq o‘z kuchini yo‘qotgan — Oliy Majlis Axborotnomasi, 1995-y., 10-11-son, 225-modda)
qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshiruvchi “Toshkent” respublika fond birjasining, Milliy depozitariy va investitsiya fondlarining o‘z infrastrukturasini rivojlantirishga va reklamaga yo‘naltiriladigan foydasidan 1996-yil 1-yanvargacha soliq olinmaydi.
7. Ommaviy axborot vositalari aksionerlik jamiyatlari va qimmatli qog‘ozlar bozori rivojlantirilishi bilan bog‘liq masalalarni keng yoritsinlar, qimmatli qog‘ozlar bilan muvaffaqiyatli ishlovchi korxonalar tajribasi yoyilishiga ko‘maklashsinlar.
8. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga va normativ hujjatlariga tegishli o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida bir oy muddatda Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritsin.
9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir hafta muddatda mazkur Farmonni amalga oshirish yuzasidan qaror qabul qilsin.