LexUZ sharhi
Mazkur Qonun yangi tahrirda qabul qilingan. O‘zbekiston Respublikasining 1999-yil 14-apreldagi 758-I-son “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi Qonuniga qarang.
Shaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda hamda shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o‘zini o‘zi boshqarish organlari bo‘lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi.
O‘zini o‘zi boshqarish organlari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda qatnashishga doir o‘z huquqlarini ro‘yobga chiqarishlarida fuqarolarga ko‘maklashadi, o‘z hududlaridagi ijtimoiy va xo‘jalik vazifalarini hal etish, ommaviy-madaniy tadbirlarni o‘tkazish, davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga O‘zbekiston Respublikasi qonunlarini, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlarini, O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining, xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning qarorlarini bajarishda yordamlashish maqsadida fuqarolarni birlashtiradi.
O‘zini o‘zi boshqarish organlari hududiy prinsip bo‘yicha tuziladi. O‘zini o‘zi boshqarish organlari ish olib boradigan hududlarni fuqarolarning taklifiga ko‘ra tuman, shahar hokimi belgilaydi, ushbu qaror keyinchalik tegishli xalq deputatlari Kengashi tomonidan tasdiqlanadi.
O‘zini o‘zi boshqarish organlarini saylash tartibi, ularning faoliyat ko‘rsatishini tashkil etish hamda vakolat ko‘lami ushbu Qonun va O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solib turiladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyati O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, ushbu Qonun va Qoraqalpog‘iston Respublikasining qonunlari bilan tartibga solib turiladi.
Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi yuridik shaxs huquqlaridan foydalanadi va gerb tasviri tushirilgan, belgilangan namunadagi muhriga ega bo‘ladi.
Fuqarolar yig‘inini rais (oqsoqol) tegishli xalq deputatlari Kengashi yoki hokim bilan kelishgan holda zaruratga qarab chaqiradi. Fuqarolar yig‘ini shuningdek xalq deputatlari Kengashi, hokim tomonidan yoki o‘n sakkiz yoshga yetgan va ushbu hududda yashayotgan fuqarolar uchdan bir qismining tashabbusi bilan chaqirilishi mumkin.
Yig‘in chaqirishning iloji bo‘lmagan taqdirda fuqarolar vakillarining yig‘ilishi o‘tkaziladi. Yig‘ilishlarga ko‘chalar va turarjoy binolaridan, mahallalardan va boshqa hududiy tuzilmalardan fuqarolarning namoyandalari ushbu Qonun 2-moddasining ikkinchi qismida ko‘zda tutilgan talablarga rioya etilgan holda vakil qilinishi mumkin. Vakillik me’yorlarini tegishli xalq deputatlari Kengashi yoki tuman, shahar hokimi belgilaydi.
Fuqarolar yig‘inlarida qatnashish huquqiga ega bo‘lgan barcha aholining yarmidan ko‘prog‘i ularga kelgan taqdirda yig‘inlar vakolatli hisoblanadi, vakillar yig‘ilishlari esa ularga delegatlarning kamida uchdan ikki qismi kelgan taqdirda vakolatli hisoblanadi.
Fuqarolarning yig‘ini (yig‘ilishi)ni olib borish uchun rayosat saylanadi. Yig‘in (yig‘ilish)ni rais (oqsoqol) yoki uning maslahatchilaridan biri olib boradi. Barcha masalalar bo‘yicha qarorlar ochiq ovoz berish orqali va oddiy ko‘pchilik ovoz bilan qabul qilinadi.
Fuqarolarning har bir yig‘ini (yig‘ilishi)da bayon yuritiladi, unda yig‘in (yig‘ilish) o‘tkazilgan sana, hozir bo‘lgan fuqarolar soni, kun tartibi va qabul qilingan qarorlar qayd etiladi. Yig‘in (yig‘ilish) bayoni va qarorlarini rais (oqsoqol), uning yo‘qligida esa maslahatchilaridan biri imzolab, tegishli tuman, shahar hokimiga yuboradi.
Rais (oqsoqol) va uning maslahatchilarini fuqarolar yig‘ini (yig‘ilishi) tegishli tuman, shahar hokimi bilan kelishgan holda saylaydi.
Maslahatchilarning miqdor tarkibini yig‘in (yig‘ilish) belgilaydi. Maslahatchilarning nomzodlarini yig‘in (yig‘ilish)ga rais (oqsoqol) tavsiya etadi.
Rais (oqsoqol) va maslahatchilar ularga yig‘in (yig‘ilish)da hozir bo‘lgan fuqarolarning yarmidan ko‘prog‘i ovoz bersa, saylangan hisoblanadilar.
Rais (oqsoqol) va uning maslahatchilari tegishli hududdan tashqariga chiqib ketsalar, yoki tuman, shahar hokimining taklifiga binoan, yoxud yig‘in (yig‘ilish) qatnashchilari kamida uchdan bir qismining yozma talabiga ko‘ra muddatidan ilgari qayta saylanishi mumkin.
O‘zini o‘zi boshqarish organlari qurgan, sotib olgan yoki qonunda belgilangan tartibda ularga berilgan jamoat obyektlari, ijtimoiy-maishiy va boshqa obyektlar, shuningdek sotib olingan transport vositalari, xo‘jalik anjomlari hamda boshqa mol-mulk o‘zini o‘zi boshqarish organlarining mulkidir.
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zini o‘zi boshqarish organlarining moliyaviy resurslari xalq deputatlari tuman va shahar Kengashlari tomonidan ajratiladigan budjet mablag‘laridan, maxsus fondlarning yosh bolali muhtoj oilalarga nafaqa to‘lashga mo‘ljallangan, kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam ko‘rsatishga mo‘ljallangan mablag‘laridan, fuqarolar va mehnat jamoalarining ixtiyoriy xayr-ehsonlaridan, xayriya jamg‘armalari ajratib beradigan mablag‘lardan tarkib topadi.
(15-moddaning birinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 25-apreldagi 421-I-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 1997-y., 4-5-son, 126-modda)
O‘zini o‘zi boshqarish organlarining moliyaviy mablag‘lari bankdagi mustaqil schyotlarda saqlanadi, ular tomonidan mustaqil tasarruf etiladi va olib qo‘yilishi mumkin emas.
o‘zini o‘zi boshqarish organining faoliyat dasturi hamda xarajatlar smetasini, aholi punktlarini obodonlashtirish va sanitariya holatini yaxshilashga doir tadbirlar rejalarini tasdiqlaydi;
rais (oqsoqol) va uning maslahatchilari ishining asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi, har yili ularning hisobotlarini tinglaydi;
o‘z hududidagi ijtimoiy infrastrukturani rivojlantirish uchun aholining, mulkchilikning barcha shaklidagi korxona, tashkilot va muassasalarning mablag‘larini ixtiyoriylik asosida birlashtirish masalalari yuzasidan qarorlar qabul qiladi;
Oldingi tahrirga qarang.
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va miqdorda yosh bolali muhtoj oilalarga nafaqalar hamda kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam tayinlaydi va to‘laydi;
(16-modda O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 25-apreldagi 421-I-son Qonuniga muvofiq beshinchi xatboshi bilan to‘ldirilgan— Oliy Majlis Axborotnomasi, 1997-y., 4-5-son, 126-modda)
pul mablag‘lari sarflanishi ustidan nazorat qilishni tashkil etadi, zarur bo‘lganida taftish komissiyasi tuzadi va ushbu komissiya to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlaydi;
qonunlarda belgilangan tartibda o‘z hududida kichik korxonalar, kooperativlar, ustaxonalar, xalq hunarmandchiligi sexlarini tashkil etish masalalarini ko‘rib chiqadi;
yig‘inning, ma’muriy-hududiy tuzilmalarning chegaralarini o‘zgartirishga, ko‘cha, maydon va boshqa joylarning nomini o‘zgartirishga doir masalalarni ko‘rib chiqadi hamda tegishli davlat organlariga takliflar tayyorlaydi;
Shaharcha, qishloq, ovul fuqarolarining yig‘ini (yig‘ilishi) davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari bilan kelishgan holda savdo, umumiy ovqatlanish va aholiga maishiy xizmat ko‘rsatish korxonalari aholi uchun qulay soatlarda ishlashini belgilaydi, ma’muriy komissiya tuzadi.
Shaharcha, qishloq, ovul fuqarolarining yig‘ini (yig‘ilishi) raisning (oqsoqolning) shaxsiy yordamchi xo‘jalik yuritish uchun ajratib beriladigan yer uchastkalari to‘g‘risidagi taqdimnomasini, raisning (oqsoqolning) korxonalarga, muassasalarga, fuqarolarga egalik qilish, foydalanish uchun va ijaraga yer berish hamda bu subyektlarning yerlarga egalik qilish, ulardan foydalanish huquqlarini to‘xtatib qo‘yish to‘g‘risidagi, shuningdek qishloq xo‘jaligi va o‘rmon xo‘jaligi korxonalari, muassasalari va tashkilotlarining egaligidagi yerlar tarkibiga kirmaydigan, shaharchalar va qishloq aholi punktlari chegarasidagi yerlarni olib qo‘yish to‘g‘risidagi qarorlarini tasdiqlaydi.
Shaharcha, qishloq, ovul fuqarolarining yig‘ini (yig‘ilishi) O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq yer munosabatlari sohasidagi boshqa masalalarni ham hal etadi.
Yig‘in raisi (oqsoqoli) va yig‘in raisi tayinlaydigan kotib yig‘in qarorlari bajarilishini, shuningdek fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining joriy faoliyatini tashkil etadi va amalga oshiradi. Raisning (oqsoqolning) kotib tayinlash to‘g‘risidagi qarori fuqarolarning yig‘ini tomonidan tasdiqlanadi.
Shaharcha, qishloq, ovul fuqarolarining yig‘ini raisi (oqsoqoli) o‘z apparatiga ega bo‘lib, uning miqdori xalq deputatlari tuman Kengashi yoki tuman hokimi bilan kelishilgan holda yig‘in (yig‘ilish) tomonidan belgilanadi.
Rais (oqsoqol), kotib va apparat xodimlariga tuman, shahar budjeti mablag‘lari hisobidan haq to‘lanadi.
Kotib hamda yig‘in raisi (oqsoqoli) apparatining xodimlari umumiy yig‘ilishlar o‘tkazishga doir materiallar tayyorlaydi, fuqarolarning yig‘ini hamda yig‘in raisi (oqsoqoli) qarorlari ijrochilarga o‘z vaqtida yetkazilishini kuzatib boradi, ish qog‘ozlarini yuritadi, hujjatlar saqlanishi uchun javob beradi, fuqarolarga beriladigan ma’lumotnomalarni rasmiylashtiradi, shaharchalardagi, qishloqlardagi va ovullardagi harbiy xizmatga majbur shaxslarni va chaqiriluvchilarni dastlabki tarzda hisobga olinishini ta’minlaydi, rais (oqsoqol) topshirig‘iga binoan o‘zini o‘zi boshqarish organlarining vakolatlari doirasida boshqa ishlarni amalga oshiradi.
Jamoatchilik asosida ishlaydigan rais (oqsoqol) maslahatchilari o‘rtasidagi vazifalar taqsimoti rais (oqsoqol)ning taqdimiga ko‘ra fuqarolarning yig‘ini (yig‘ilishi) tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasining qonunlarini, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlarini, O‘zbekiston Respublikasi Hukumati va mahalliy hokimiyat organlarining qarorlarini bajarishga doir ishlarni tashkil etadi, fuqarolarning moddiy va uy-joy, maishiy sharoitlarini yaxshilash to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qiladi;
qonunlarda ko‘zda tutilgan hollarda davlat hokimiyati va boshqaruv organlarida, sud idoralarida, korxona, muassasa va tashkilotlar bilan bo‘ladigan munosabatlarda fuqarolar manfaatlarini himoya qila oladi;
fuqarolarning hududni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirishda, ommaviy-siyosiy tadbirlarda qatnashishlarini tashkil etadi, aholiga savdo va kommunal-maishiy xizmat ko‘rsatilishini yaxshilashga ko‘maklashadi, bu maqsadlarda tegishli hududda joylashgan korxonalar va tashkilotlar taqdim etadigan moddiy va boshqa mablag‘lardan foydalanadi;
do‘konlar, oshxonalar, choyxonalar, bozorlar ishi, savdo qoidalariga rioya etilishi, fuqarolarga madaniy xizmat ko‘rsatish ta’minlanishi ustidan jamoatchilik nazoratini tashkil qiladi;
aholi punktlari, suv ta’minoti manbalari, uy-joylar, maktablar va boshqa muassasalarning sanitariya holati ustidan nazorat qilinishiga ko‘maklashadi;
qabristonlar, qardoshlik qabrlari va boshqa mozorlarni saranjom saqlash yuzasidan jamoatchilik ishlarini tashkil qiladi;
aloqa organlariga mahalliy telefon va pochta aloqasini rivojlantirishda, radiolashtirish borasida, mahalliy aloqa inshootlarini muhofaza qilishda yordam beradi;
egasiz mol-mulkni, shuningdek davlatga meros tarzida o‘tgan mol-mulkni saqlash va tasarruf etish choralarini ko‘radi;
dehqon xo‘jaliklarining oilaviy mulk taqsimotlarini ro‘yxatga oladi, o‘z hududi doirasida yashovchilarni hisobga olib boradi;
shaharcha, qishloq va ovullar hududidagi yerlarning ishlatilishi va muhofaza etilishi ustidan nazorat qiladi, fuqarolar yig‘ini (yig‘ilishi) muhokamasiga yer munosabatlarini tartibga solish masalalarini kiritadi;
imorat qurish qoidalariga rioya etish, xonadonlarga tutash joylarni orasta bo‘lishi, jonivorlarni saqlashga oid veterinariya qoidalarini bajarish ustidan jamoat nazoratini tashkil qiladi;
aholi punktlarida yong‘inga qarshi tadbirlar o‘tkazishni tashkil etadi, zarur bo‘lganida esa tabiiy ofatlarga qarshi kurashga va ularning oqibatini tugatishga fuqarolarni jalb etadi;
harbiy xizmatga majbur shaxslar va chaqiriluvchilarni harbiy komissariatlarga chaqirilayotganliklaridan xabardor etishni tashkil qiladi, aholini fuqaro mudofaasiga doir tadbirlar o‘tkazishga jalb etadi;
davlat va jamoat organlariga nogironlar, boquvchisidan mahrum bo‘lgan oilalar, ko‘p bolali oilalar, yolg‘iz onalar, shuningdek tabiiy ofatlardan jabr ko‘rgan fuqarolarning moddiy va uy-joy, maishiy sharoitlarini yaxshilash to‘g‘risida takliflar kiritadi;
voyaga yetmaganlar nazoratsiz qolishining oldini olishga doir jamoatchilik ishlarini tashkil etadi, ota-onasining qaramog‘isiz qolgan bolalarni tegishli davlat muassasalariga joylashtirishga, shuningdek yoshlarni ishga joylashtirishga ko‘maklashadi;
aholi orasida leksiya, ma’ruza va suhbatlar o‘tkazishni tashkil qiladi, fuqarolarga muntazam ravishda kino xizmati ko‘rsatishga, kitob savdosini rivojlantirishga, gazeta va jurnallarning tarqatilishiga yordamlashadi, mehnatkashlar ommaviy ravishda dam oladigan hududlarni tashkil etishga, sport inshootlari tarmog‘ini rivojlantirishga ko‘maklashadi;
tegishli hududda bayram kunlari va shonli sanalar munosabati bilan ommaviy tadbirlar o‘tkazishni tashkil qiladi;
davlat organlariga fuqarolar yig‘ini (yig‘ilishi)ning ko‘cha va maydonlar, aholi punktlari tarkibiy qismining nomini o‘zgartirish, uylarni raqamlab chiqish xususida takliflar kiritadi;
fuqarolarni qabul qiladi, fuqarolarning ariza va shikoyatlarini ko‘rib chiqadi, ular yuzasidan zarur choralar ko‘radi;
fuqarolarga ularning shaxsini, oilaviy va mulkiy ahvolini tasdiqlovchi ma’lumotnomalar hamda O‘zbekiston Respublikasining qonunlarida ko‘zda tutilgan boshqa hujjatlar beradi;
Shaharcha, qishloq, ovul fuqarolari yig‘inining raisi (oqsoqoli) fuqarolik holati aktlarini ro‘yxatga oladi, ayrim notarial harakatlarni amalga oshiradi.
O‘zini o‘zi boshqarish organlari o‘zlariga berilgan vakolatlar doirasida qarorlar qabul qiladilar. Bu qarorlarni tegishli hududda yashaydigan barcha fuqarolar ado etishlari shart. O‘zini o‘zi boshqarish organlarining qonunlarga zid hujjatlarini xalq deputatlari tuman, shahar Kengashlari yoki tegishli hokimlar bekor qiladilar.
O‘zini o‘zi boshqarish organlarining qarorlari, shuningdek rais (oqsoqol)ning xatti-harakatlari ustidan sud tartibida shikoyat qilinishi mumkin.