Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Ichki suv transporti xalq xo‘jaligining tarmog‘i sifatida transportning muhim turlaridan biri hisoblanadi. Ichki suv transporti temir yo‘l transporti va transportning boshqa turlari bilan birgalikda sanoat va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari normal ishlab chiqarilishi hamda ularning muomalada bo‘lishiga ko‘maklashadi, aholining ichki suv yo‘llarida harakat qilishga bo‘lgan ehtiyojini qondiradi.
2. Mazkur Ustav mamlakatning ichki suv yo‘llari orqali yuk va yo‘lovchilar tashishga bo‘lgan ehtiyojini qondirish, shuningdek, ichki suv transportining xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlari bilan o‘zaro munosabatlari bo‘yicha ichki suv transporti organlarining asosiy vazifalari va majburiyatlarini belgilab beradi.
Ustav bilan ichki suv yo‘llari orqali tashishga oid topshiriqlarning bajarilishi tartibi, yuklar, yo‘lovchilar, bagaj va pochta tashishlarning asosiy shartlari, kemachilik uchun ichki suv yo‘llaridan foydalanishning asosiy shartlari, tashishni amalga oshiruvchi korxonalarning, shuningdek, ichki suv transportidan foydalanuvchi korxonalar, tashkilotlar va shaxslarning huquq va majburiyatlari belgilab beriladi.
3. Yuklarni va yo‘lovchilarni tashish respublika ichki suv transporti organlarining asosiy vazifasi hisoblanadi.
Ichki suv transporti organlari, shuningdek yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilar bo‘lgan vazirliklar, idoralar, korxonalar va tashkilotlar yuklarni tashishda respublika manfaatlariga qat’iy rioya qilishlari hamda umuman tashishlar bo‘yicha, har bir port va pristan tashishlar bo‘yicha topshiriqlar to‘liq va bir maromda bajarilishini, yuklarning but holda va o‘z vaqtida yetkazib berilishini, flotdan oqilona foydalanilishini, flot harakati xavfsizligini va xalq xo‘jaligida transport chiqimlari eng ko‘p darajada tejalishini ta’minlashga majburdirlar.
4. Mazkur Ustavning amal qilishi O‘zbekiston Respublikasi hududidagi kemalar qatnaydigan barcha daryolar, ko‘llar, Orol dengizi va sun’iy suv yo‘llariga tatbiq etiladi.
Mazkur Ustav, agar xalqaro bitimlar va odatlar yoki kema turgan joydagi davlatlarning qonunlari bilan boshqacha tartiblar belgilanmagan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi bayrog‘i ostida suzayotgan ichki suzish kemalari chet el va xalqaro daryolarda suzayotganlarida ham joriy etiladi.
Mazkur Ustav chegara suv yo‘llariga O‘zbekiston Respublikasining maxsus qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi hukumatining qarorlari va farmoyishlarida, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi chet el davlatlari bilan tuzgan shartnomalar va bitimlarda belgilangan istisnolar bilan joriy etiladi.
5. Kemalarning O‘zbekiston Respublikasi ichki suv yo‘llarida O‘zbekiston Respublikasi bayrog‘i ostida suzishiga yo‘l qo‘yiladi.
Xorijiy diplomatik va konsullik vakolatxonalariga tegishli kemalar uchun ushbu qoidadan istisnolar amaldagi xalqaro bitimlar va odatlarga muvofiq yo‘l qo‘yiladi.
davlat mulki hisoblangan va davlat muassasalari, tashkilotlari va korxonalariga qarashli bo‘lgan kemalar;
7. Ichki suv yo‘llarida respublikaga tegishli flot qarashli bo‘lgan asosiy organlar suv transportida davlat boshqaruvi organlariga qarashli bo‘lgan daryo floti korxonalari hisoblanadi.
Boshqa davlat organlari, shuningdek kooperativ tashkilotlar va boshqa jamoat tashkilotlari kemalarga ega bo‘lishlari va ulardan o‘z ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun, shuningdek daryo floti korxonalari tomonidan tashilmaydigan yuklarni tashish uchun foydalanishlari mumkin. Ko‘rsatib o‘tilgan kemalarda yuklarni tashish tartibi suv transportida davlat boshqaruv organlari (keyingi o‘rinlarda “kemachilikni tartibga soluvchi organlar” deb ataladi) va davlat boshqaruvining O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida nazarda tutilgan boshqa organlari tomonidan belgilanadi. O‘zbekiston Respublikasi Aloqa vazirligining organlari pochtani tashish va kabel o‘tgan joylarga xizmat ko‘rsatish uchun o‘z kemalariga ega bo‘lishlari mumkin.
Ushbu tashkilotlarning kemalarida yo‘lovchilar tashishga kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan belgilangan qoidalarga rioya qilingan hamda kemachilikni nazorat qiluvchi organlarning ruxsati bilan yo‘l qo‘yiladi.
8. Harbiy qismlar, komandalar, jangovar texnika, harbiy mol-mulk va yuklarni harbiy omborlar va bazalardan foydalanish joylariga tashish, yoqilg‘i va o‘zida tayyorlangan binokorlik yuklarini tashish, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining kemalari va boshqa obyektlarini shatakka olish, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan harbiy yuklarni tashish to‘g‘risidagi maxsus qoidalar asosida amalga oshiriladi.
9. Mazkur Ustav asosida kemachilikni tartibga soluvchi organlar O‘rta Osiyo havzasi kema qatnovi yo‘llarida suzish qoidalarini, daryo transportidan texnik foydalanish qoidalari, yuklarning ayrim turlarini tashish va portlar, pristanlarda, shuningdek yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilarning prichallarida tijorat operatsiyalarini bajarish qoidalari, yo‘lovchilar, bagaj va boshqalarni tashish qoidalarini (keyingi o‘rinlarda Qoidalar deb yuritiladi) tasdiqlaydilar.
Yuklarning ayrim turlarini tashish qoidalari, eksport va import yuklarni tashish qoidalari, yuklarni ortish va mahkamlashning, kemalarning yuk ko‘tarish va yuk joylashtirish imkoniyatidan foydalanishning texnik shartlari manfaatdor vazirliklar va idoralar ishtirokida kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan ishlab chiqiladi.
10. Kemalar qatnaydigan yo‘llardan foydalanishni tartibga solish, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan istisnolar bilan birgalikda, shuningdek, kemachilik uchun ochiq bo‘lgan ichki suv yo‘llari ro‘yxati suv transportida davlat boshqaruvi organlari tomonidan belgilanadi va e’lon qilinadi.
11. Vazirliklar, idoralarning buyruqlari va yo‘riqnomalari hamda boshqa tashkilotlarning kemachilik manfaatlariga daxldor qarorlari faqat kemalar qatnaydigan yo‘llardan foydalanishni tartibga soluvchi organlar bilan kelishuv bo‘yicha chiqariladi.
Suv yo‘llaridagi istehkomlar, harbiy-dengiz bazalari va mustahkamlangan rayonlar va harbiy qismlar doimiy joylashgan yerlarda ichki suv yo‘llaridan foydalanish harbiy qo‘mondonlik bilan kelishuv bo‘yicha amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992-yil 7-apreldagi 74-son qaroriga muvofiq Suv xo‘jaligi vazirligi tomonidan quyidagi yerlar:
(12-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-dekabrdagi 995-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 10.12.2018-y., 09/18/995/2287-son)
portlar, pristanlar, ixtisoslashtirilgan prichallar, bandargohlar va ichki suv transporti ehtiyojlarini ta’minlovchi barcha texnika inshootlari va qurilmalari bo‘lgan daryo qo‘ltiqlari (zatonlari);
suv yo‘llariga xizmat ko‘rsatish maqsadidagi binolar, qirg‘oq navigatsiya belgilari va boshqa inshootlar, kema tuzatish zavodlari, tuzatish-ishlatish bazalari, ustaxonalar, kemasozlik verflari, turish-tuzatish joylari, omborlar, moddiy-texnika bazalari, muhandislik tarmoqlari, xizmat, turar joy va madaniy-maishiy binolar va ichki suv transportiga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha maxsus vazifaga ega bo‘lgan boshqa obyektlar bilan band bo‘lgan yerlar ichki suv transporti yerlariga tegishlidir.
Oldingi tahrirga qarang.
13. Suv tubini chuqurlashtirish ishlari, agar bu suv resurslaridan oqilona foydalanish va muhofaza qilishga zid bo‘lmasa, suv yo‘llari o‘zanlarini, daryo qo‘ltig‘i akvatoriylari, reydlar va umumiy foydalanishdagi prichallarni tozalash, shuningdek navigatsiya vaziyatini qurish va uni saqlash kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan, umumiy foydalanishdagi daryo qo‘ltiqlari, reydlar va prichallarni saqlash esa ushbu daryo qo‘ltiqlari, reydlar yoki prichallar foydalanishida bo‘lgan tashkilotlar va korxonalar tomonidan Suv xo‘jaligi vazirligi bilan kelishgan holda amalga oshiriladi.
(13-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-dekabrdagi 995-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 10.12.2018-y., 09/18/995/2287-son)
Umumiy foydalanishdagi suv tubini chuqurlashtirish va daryo qo‘ltig‘i akvatoriylari, reydlar va prichallarni tozalash ularning egalarida texnik vositalar mavjud bo‘lmagan taqdirda, shuningdek ushbu daryo qo‘ltiqlari, reydlar va prichallar atrofi daryo qo‘ltiqlari, reydlar, prichallar egalari bilan tuzilgan maxsus shartnomalar bo‘yicha ularning hisobidan kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan amalga oshiriladi.
Kemalar qatnaydigan suv yo‘llarida tiklanadigan inshootlarga to‘siq belgilari ushbu inshootlar tegishli bo‘lgan tashkilotlar yoki korxonalar tomonidan o‘rnatiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
14. Ichki suv yo‘llarida inshootlar (ko‘priklar, to‘g‘onlar, ochiq simlar, suv osti kabellari, truboprovodlar, suv qabul qilish quduqlari, zapanlar, prichallar, prichal qurilmalari va boshqalar) tiklashga O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq Suv xo‘jaligi vazirligi, shuningdek kemachilikni tartibga soluvchi organlar (11-band) va boshqa organlar bilan kelishgan holda yo‘l qo‘yiladi.
(14-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
15. Ixtiyorida gidroelektr stansiyalar, to‘g‘onlar va boshqa suv ko‘tarish inshootlari bor bo‘lgan barcha tashkilotlar:
Oldingi tahrirga qarang.
a) O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi tomonidan belgilangan, suv transporti boshqaruv organlari bilan kelishilgan butun navigatsiya davomida daryolar uchastkalarida suv ko‘tarilish darajasining kemachilikning to‘siqsizligi va xavfsizligi uchun zarur bo‘lgan inshootlarning past va yuqori bo‘lishiga rioya qilinishiga;
(15-bandning “a” kichik bandi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-dekabrdagi 995-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 10.12.2018-y., 09/18/995/2287-son)
a) kemalarning ko‘priklar ostidan xavfsiz va to‘siqsiz o‘tishi uchun zarur bo‘lgan moslamalarni o‘z hisobidan tayyorlashga va saqlashga;
Oldingi tahrirga qarang.
b) ko‘priklar qurilgandan va tuzatilgandan keyin Suv xo‘jaligi vazirligi bilan kelishgan holda suv tubini chuqurlashtirish va suv tubini tozalash ishlarini o‘tkazishga;
(16-bandning “b” kichik bandi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-dekabrdagi 995-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 10.12.2018-y., 09/18/995/2287-son)
v) O‘rta Osiyo havzasida kemalar qatnaydigan yo‘llardagi suzish qoidalariga muvofiq suzuvchi va ko‘tariluvchi ko‘priklar prolyotlarini ajratish va ko‘tarishga majburdirlar.
Oldingi tahrirga qarang.
17. Ichki suv yo‘llarida, shaharlardan tashqaridagi aholi yashash joylarida suv qirg‘og‘idan yoki qirg‘oq yoqasidan (tik qirg‘oqlardan) 20 metrdagi kemachilik bilan bog‘liq bo‘lgan yer kengligi polosasi Suv xo‘jaligi vazirligi organlari hamda mahalliy ma’muriyat bilan kelishgan holda umumiy foydalanish uchun beriladi, ichki suv yo‘llari qirg‘oq polosasi hisoblanadi.
(17-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-dekabrdagi 995-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 10.12.2018-y., 09/18/995/2287-son)
Oldingi tahrirga qarang.
a) buning uchun suv muhofazasi va sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari tomonidan maxsus ajratilgan joylarda kemalar prichali uchun moslamalar o‘rnatish, yuklarni ortish va tushirish (doimiy inshootlar qurmasdan), kemalarni bog‘lab qo‘yish va suv usti inshootlari uchun vaqtinchalik qurilmalar o‘rnatish, shuningdek yuklarni vaqtincha saqlash;
(17-bandning “a” kichik bandi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 19-noyabrdagi 694-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 20.11.2021-y., 09/21/694/1075-son)
b) qattiq yoqilg‘ini kemalar, suv transporti korxonalari va tashkilotlari uchun saqlash, shuningdek baliqchilik anjomlari va kema ashyolarini vaqtincha saqlash;
v) vaqtincha qishlov joylari barpo etish va tasodifiy qishlov yoki kemalar avariyasi tufayli kelib chiqqan boshqa ishlarni bajarish;
Kemachilik ehtiyojlari uchun foydalaniladigan joylarda baliqchilik ehtiyojlari uchun qirg‘oq polosasidan foydalanishga kemachilikni tartibga soluvchi organlar bilan kelishuv bo‘yicha yo‘l qo‘yiladi.
Qirg‘oq polosasidagi yoritgichlar, navigatsiya vaziyati yoritgichlaridan tashqari, kemalar qatnaydigan tomonda to‘siqlar bilan to‘silishi kerak.
18. Kemalar qatnaydigan daryolarning qirg‘oqlarini va ulardagi sun’iy moslamalarni buzilish va yemirilishdan muhofaza qilish maqsadida suv muhofazasi organlari qirg‘oq polosasining ayrim uchastkalarida yer qazish, daraxtlarni kavlash va boshqa ishlarni amalga oshirishni taqiqlashi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
19. Ichki suv yo‘llari qirg‘oq polosasi chegarasida imoratlar va inshootlar qurilishiga O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq tabiatni muhofaza qilish va sanitariya-epidemiologiya xizmati organlari, shuningdek suv xo‘jaligi organlari bilan kelishgan holdagina yo‘l qo‘yiladi.
(19-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 4-apreldagi 153-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son)
Qirg‘oq polosasi doirasida foydali qazilmalarni qazuvchi, daraxtlar kesuvchi, ko‘priklar quruvchi va boshqa ishlarni bajaruvchi tashkilotlar ushbu polosada joylashgan kemachilik ehtiyojlari uchun mo‘ljallangan inshootlarning saqlanishini ta’minlashni hamda ishlarni bajarish chog‘ida ushbu inshootlarga yetkazilgan shikastlarni o‘z vaqtida tuzatishlari kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
20. Kemalar qatnaydigan yo‘llardan foydalanishni tartibga soluvchi organlarga Suv xo‘jaligi vazirligi hamda suv muhofazasi boshqa organlari bilan kelishuv bo‘yicha quyidagi huquqlar beriladi:
(20-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-dekabrdagi 995-sonli qarori tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 10.12.2018-y., 09/18/995/2287-son)
a) kemachilikni qo‘riqlash, qo‘llab-quvvatlash va yaxshilash ishlarini bajarish hamda ushbu maqsadlar uchun imoratlar va inshootlar qurish uchun ichki suv yo‘llari qirg‘oq polosasidan tekin foydalanish;
b) “a” bandda ko‘rsatilgan ishlar uchun tuproq, tosh, shag‘aldan, shuningdek belgilangan qoidalarga muvofiq ichki suv yo‘llarining qirg‘oq polosasi doirasidagi chakalakzorlar va mayda daraxtlardan (diametri 8 santimetrgacha) tekin foydalanish;
v) kemachilik vaziyati belgilari ko‘rinishini ta’minlash uchun daraxtlar va chakalakzorlarni kesish, shuningdek kemachilik uchun xavf tug‘diruvchi daraxtlarni kesish.
Belgilarni o‘rnatish va kemachilik vaziyati belgilari ko‘rinishini ta’minlash uchun proseklarni kesish ushbu holda umumiy asoslarda badal to‘langan holda ichki suv yo‘llari qirg‘oq polosasidan tashqarida ham amalga oshirilishi mumkin.
21. Ichki suv yo‘llaridan foydalanadigan asosiy dvigateli kamida 75 ot kuchi bo‘lgan o‘zi yurar kemalar va sig‘imi kamida 80 registr tonna bo‘lgan o‘zi yurmaydigan kemalar, harbiy kemalar, sport kemalari va fuqarolarga tegishli bo‘lgan kemalardan tashqari, kemachilikni tartibga soluvchi organlarning qirg‘oq kemachilik inspeksiyalarining kemachilik reyestriga kiritilishi (ro‘yxatdan o‘tkazilishi) kerak.
Kemachilikni tartibga soluvchi organlar ixtiyorida bo‘lgan boshqa kemalar (shu jumladan ichki kemalar qatnaydigan yo‘llar ro‘yxatiga kirmagan ichki suv yo‘llarida foydalanadigan kemalar) ko‘rsatib o‘tilgan havza inspeksiyalarining kemachilik daftarlarida ro‘yxatdan o‘tkaziladi.
Kemachilik reyestri va kemachilik daftarlariga kiritilishi kerak bo‘lgan barcha kemalarga nomlar va tartib raqamlari beriladi.
Kemalarni ro‘yxatdan o‘tkazish hamda kemalar reyestri va kemachilik daftarlarini yuritish qoidalari kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan tasdiqlanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
Sport kemalari sport tashkilotlarining kemachilik daftarlarida Madaniyat va sport ishlari vazirligi tomonidan belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkaziladi.
(21-bandning beshinchi xatboshi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 6-iyuldagi 156-sonli qarori tahririda— O‘R QHT, 2005-y., 27-son, 191-modda)
Boshqa kemalar, shu jumladan, ichki suv yo‘llaridan foydalaniladigan, ichki kemalar qatnaydigan yo‘llar ro‘yxatiga kirmagan kemalar, shuningdek fuqarolarga tegishli bo‘lgan kemalar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda ro‘yxatdan o‘tkaziladi.
22. Kema ro‘yxatdan o‘tkazilgandan keyin uning egasiga kema guvohnomasi beriladi. Ushbu guvohnoma O‘zbekiston Respublikasi bayrog‘i ostida suzish yoki undan foydalanish huquqini tasdiqlaydi.
23. Kemalar ro‘yxatdan o‘tkazilganligi uchun O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan belgilangan miqdorda alohida yig‘im undiriladi.
24. Kemani boshqa tashkilotning ixtiyoriga berish, kemaga mulkchilik huquqining o‘tishi yoki bir yildan ortiq muddatga ijaraga berish kema reyestrida va kema guvohnomasida aks ettiriladi.
Kema bo‘yicha yangi huquqiy munosabatlar o‘rnatilishi kema reyestriga tegishli belgi qo‘yilgan vaqtdan boshlab uchinchi shaxslar uchun majburiydir.
25. O‘zi yurar kemalarning ekipaji kapitandan, kema ekipaji va kema komandasining boshqa katta lavozimdagi shaxslaridan iborat bo‘ladi.
Kemalar va kema mexanizmlarini boshqarishga qo‘yiladigan shaxslarni qoniqtirishi kerak bo‘lgan shartlar, shuningdek ushbu shaxslarga diplomlar va guvohnomalar berish tartibi kemachilikni tartibga soluvchi organlar tasdiqlaydigan qoidalar bilan belgilanadi.
26. Kema kapitani kemani boshqaradi, kemani boshqarishga rahbarlik qiladi hamda suzishning xavfsizligini ta’minlash, kemada tartibni saqlash, kemadagi odamlarning hayoti va salomatligini muhofaza qilish va kemaning hamda unda tashiladigan yuklarning butligi uchun zarur bo‘lgan chora-tadbirlarni ko‘radi.
Kapitanning o‘z vakolatlari doirasidagi barcha farmoyishlari kema ekipajining barcha shaxslari, shuningdek kemadagi yo‘lovchilar hamda kemadagi boshqa shaxslar tomonidan so‘zsiz bajarilishi kerak.
Kapitan, zarur bo‘lganda, kema ekipaji shaxslarini vazifalarni bajarishdan chetlatish huquqiga ega bo‘ladi.
Agar kemadagi shaxsning xatti-harakati uning xavfsizligiga, shuningdek kemaning yoki undagi boshqa shaxslarning va mol-mulkning xavfsizligiga tahdid solsa, kapitan ogohlantirishdan keyin uni alohida binoda ushlab turishga va yo‘ldagi birinchi portda yoki pristanda kerakli ma’murlarga topshirishga haqlidir.
G‘ayriqonuniy ushlab turgani uchun kapitan intizomiy jazoga, tegishli hollarda esa jinoiy javobgarlikka tortiladi.
b) yuz bergan hodisa to‘g‘risida barcha dalillar va guvohlarning ko‘rsatmalari batafsil bayon qilingan holda o‘zining imzosi va ekipajning kamida ikki shaxsining imzosi bilan dalolatnoma tuzishi;
v) jinoyat sodir etgan shaxsni dalolatnomaning asl nusxasi bilan birgalikda eng yaqin port (pristan)da kerakli ma’murlarga topshirishi shart.
28. Kapitan kemadagi har bir tug‘ilish yoki o‘lim to‘g‘risida ikki guvoh va kema vrachi yoki feldsheri, agar ular kemada bo‘lsa, ishtirokida dalolatnoma tuzishi kerak. O‘lim to‘g‘risidagi dalolatnomaga vafot etganning kemadagi mol-mulki ro‘yxati tirkaladi. O‘lganning jasadi kemada darhol alohida joyga qo‘yiladi va qarindoshlariga yoki eng yaqin port (pristan)da ko‘mish uchun topshiriladi.
Kapitan kemadagi shaxs tomonidan tuzilgan vasiyatnomani tasdiqlashi va uni saqlash uchun qabul qilishi shart.
Kema ekipaji a’zosi yoki yo‘lovchi uning halok bo‘lishi ehtimoli vaziyatlarida yo‘qolib qolgan taqdirda kapitan dalolatnoma hamda yo‘qolganning qolgan mol-mulki ro‘yxatini tuzadi va dalolatnomani va mol-mulkni eng yaqin port (pristan)da kerakli ma’murlarga topshiradi.
29. Agar kemaga shubhasiz halok bo‘lish xavf solsa, kapitan yo‘lovchilarni qutqarishning barcha choralari ko‘rilgandan keyin kema ekipajiga kemani tark etishga ruxsat beradi. Kapitanning o‘zi kemani eng oxirida tark etadi.
30. Ofat to‘g‘risida xabar olgan yoki suv yo‘lida xavf ostida qolgan odam yoki kemani aniqlagan kapitan, o‘z kemasini xavfga duchor qilmaslikning barcha choralarini ko‘rish bilan bir vaqtda ofatga yo‘liqqanlarga yordam ko‘rsatishga majburdir.
31. Xavfga duchor bo‘lgan kemaga yordam ko‘rsatganlik uchun, natijada kema yoki undagi yuk yoki boshqa moddiy boyliklar to‘liq yoki qisman saqlanganligi ta’minlanganligi uchun, taqdirlash haqi to‘lanadi.
Ko‘rsatilgan yordam uchun taqdirlash haqi summasiga xizmatlar ko‘rsatish haqi kabi hamda yordam ko‘rsatish maqsadida sarflangan barcha chiqimlar ham kiradi.
Taqdirlash miqdori tomonlarning kelishuviga ko‘ra belgilanadi, kelishuv bo‘lmagan taqdirda esa, uning miqdorini sud belgilaydi.
Ko‘rsatilgan yordam uchun taqdirlash haqi qutqarilgan mol-mulk qiymatidan ortiq bo‘lishi mumkin emas.
32. Qutqarilgan odamlar qutqarilganliklari uchun taqdirlash haqi to‘lashga majbur emaslar. Biroq odamlarni qutqarishda qatnashgan shaxslar mol-mulk qutqarilganligi uchun umumiy taqdirlashda mol-mulkni qutqargan shaxslar bilan bab-baravar o‘z ulushiga ega bo‘lishga haqlidir.
a) xavfga duchor bo‘lgan kema ekipaji, shuningdek uni shatakka olgan yoki shatakka olingan kema ekipaji;
b) xavfga duchor bo‘lgan kema kapitani (agent, lotsman)ning oqilona taqiqiga qaramay xizmat ko‘rsatgan shaxslar foydalanmaydilar.
34. Ichki kemalar qatnaydigan yo‘llarda suzishning xavfsizligini nazorat qilish kemachilikni tartibga soluvchi organlarning Kemachilik xavfsizligi bosh inspeksiyasi hamda unga bo‘ysunadigan kemachilik inspeksiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Ular quyidagilarga majburdir:
a) kemalar qatnaydigan yo‘llardagi kemalar va inshootlarni ko‘zdan kechirish hamda ularning egalariga va kemani boshqaruvchilarga (agentlar, lotsmanlar)ga tekshirish paytida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish to‘g‘risida ko‘rsatma berish;
b) ekipaj bilan butlanmagan va amaldagi qoidalar va normalarga muvofiq jihozlanmagan yoki holati ularning xavfsizligiga va ulardagi odamlar va mol-mulkning xavfsizligiga, shuningdek boshqa kemalarning harakati xavfsizligiga xavf soluvchi kemalarning harakatini to‘xtatish;
v) suzishga yaroqlilik to‘g‘risidagi guvohnomaga va belgilangan boshqa kema hujjatlariga ega bo‘lmagan kemalarning harakatini to‘xtatish;
g) suzish xavfsizligiga tahdid bo‘lganda yo‘lning muayyan uchastkalarida kemalar harakatini taqiqlash.
35. Port yoki pristan o‘zida daryo qirg‘og‘ida yoki suv ombori sohilida maxsus qurilgan va jihozlangan hamda panada saqlash, ortish-tushirishga va flotga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan korxonani ifodalaydi.
Yuklar, yo‘lovchilar, bagaj va pochta tashishlarini amalga oshirish hamda yuk va tijorat operatsiyalarini bajarishning yuqori sifatli bo‘lishini ta’minlash uchun kema egalari yuklarni ortish-tushirish va yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish uchun portlarda va pristanlarda yuk va yo‘lovchilar prichallariga va boshqa zarur inshootlar hamda qurilmalarga ega bo‘lishi kerak.
Portlar va pristanlar inshootlari va qurilmalari tashilayotgan yuklar va bagajlarning saqlanishini, mexanizatsiyalanishini va kemalarga yuklarni ortish va tushirishga oid operatsiyalarning belgilangan muddatlarda bajarilishini, yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishni va suv transportidan foydalanish chog‘ida ularning xavfsizligini ta’minlashlari kerak.
Yuk, tijorat va yo‘lovchi tashish xo‘jaliklarining barcha inshootlari va qurilmalari to‘liq soz holda bo‘lishi va o‘z quvvati hamda qayta ishlash qobiliyatiga ko‘ra, yuklar, yo‘lovchilar va bagajlarni tashishning topshirilgan hajmlari bajarilishini ta’minlashlari kerak.
36. Portlar va pristanlar yuklarni, shu jumladan, konteynerlardagi yuklarni qabul qilish, ortish, tushirish, qisqa muddatli saqlash va berishga oid operatsiyalarni, shuningdek, yo‘lovchilar va bagajlarni tashish bilan bog‘liq operatsiyalarni bajaradilar.
a) yo‘lovchilar tashish-yo‘lovchilarni jo‘natish, qabul qilish hamda bagajlarni berish bilan bog‘liq operatsiyalarni bajaruvchiga;
b) yuk tashish — yuklarni tashish, ortish, tushirish va berish uchun yuklar qabul qilishga oid operatsiyalarni bajaruvchiga;
v) universal (birlashgan) — ham yo‘lovchilar, ham yuk tashish bo‘yicha operatsiyalarni bajaruvchiga bo‘linadilar.
37. Barcha yoki ayrim operatsiyalarni amalga oshirish uchun ochiladigan portlar va pristanlar ro‘yxati, ushbu operatsiyalarni amalga oshirish tartibi, navigatsiyalarni ochish va yopish muddatlari, shuningdek, yuklarni tashish uchun qabul qilish muddatlarining boshlanishi va tugallanishi suv transporti davlat boshqaruv organlari tomonidan belgilanadi.
38. Yo‘lovchilar tashishga oid operatsiyalarni bajarish uchun ochilgan portlar va pristanlar yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish, bagajlarni qabul qilish va berish hamda qo‘lda olib yuriladigan yuklarni saqlash uchun vokzallarga ega bo‘ladilar.
Yo‘lovchilar xonasi bo‘lgan debarkaderlar bo‘lmagan kichik pristanlar va to‘xtash joylarida, shahardan tashqari uchastkalar va kechuv joylarida yo‘lovchilarni chiqarish hamda tushirish uchun zarur qurilmalari bo‘lgan pavilonlar barpo etiladi.
Vokzallarda xizmat xonalari, chipta sotish kassalari, port yoki pristanning guruhlariga qarab, bagajlarni qabul qilish va berish xonalari, qo‘lda olib yuriladigan yuklarni saqlash kameralari, kutish zallari, yo‘lovchilarning dam olish xonalari, bolali yo‘lovchilar uchun zallar yoki onalar va bolalar xonalari, bufetlar va yo‘lovchilarga madaniy-maishiy va sanitariya-gigiyena xizmati ko‘rsatish uchun xonalar (aloqa bo‘limi, gazeta-jurnallar kioskalari, telefonlar, sartaroshxonalar, tibbiy yordam ko‘rsatish joylari, ma’lumotnomalar va boshqalar) bo‘lishi kerak.
Yo‘lovchilar, omborxonalar va xizmat xonalari, shuningdek, yo‘lovchilar uchun portlar va pristanlar, vokzallar va pavilonlarning atroflari namunali texnik holatda saqlanishi va ozoda bo‘lishi kerak. Kemalar yurishi mumkin bo‘lgan vaqtda vokzallardan boshqa maqsadlarda foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Vokzal oldidagi maydonlar, vokzallarga va pristanlarga kirish yo‘llari, shuningdek, portlar va pristanlarga tutash maydonlar obodonlashtirilgan bo‘lishi va yo‘lovchilar hamda shahar transportining qulay va xavfsiz harakatini ta’minlashi kerak. Portlar va pristanlarga tutash maydonlarni obodonlashtirish tegishli hokimliklarga yuklanadi.
39. Portlar va pristanlar bajariladigan ishlarning hajmi va xususiyatiga qarab guruhlarga bo‘linadi.
Suv flotining portlari va pristanlarini muayyan guruhga o‘tkazish belgilangan tartibda, kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan amalga oshiriladi.
40. Birlashma boshlig‘i, yuklarni ortish va tushirish ishlarining hajmi, yo‘lovchilar tashish miqdori va kemalarning harakati jadvaliga qarab, tegishli tijorat operatsiyalarini pristanlar va portlar tomonidan ma’lum soatlarda, zarur bo‘lgan hollarda esa — kecha-kunduz bajarilishi tartibini belgilaydi.
Yuk idoralari va omborlarning ish tartibi va vaqti yuk jo‘natuvchilarga va yuk qabul qiluvchilarga ko‘ngildagidek xizmat ko‘rsatishni, shuningdek, tashish vositalaridan to‘laroq foydalanishni ta’minlashni hisobga olgan holda belgilanadi.
41. Suv floti korxonalarining prichallari va omborlari, agar ular muayyan tashkilotlarga shartnoma yoki boshqa asoslarda butunlay foydalanish uchun berilmagan bo‘lsa, umumiy foydalanishdagi prichallar va omborxonalar bo‘lib hisoblanadilar.
42. Ichki suv yo‘llari bo‘yicha kema jo‘natmalari orqali tashiladigan yuklarni muntazam ravishda jo‘natuvchi va qabul qilib oluvchi korxonalar va tashkilotlar kemalarga yuk ortish va tushirish joylarida yuksiz va yukli kemalarning prichalga to‘liq xavfsiz botib turishini kafolatlovchi suvga kirish chuqurligidagi doimiy prichallarga ega bo‘lishlari shart. Bu prichallar umumiy foydalanishdagi prichallar hisoblanadilar.
Prichal inshootlari va ortish-tushirish mexanizmlari turlari yuk oborotiga qarab, kemachilikni tartibga soluvchi organlar bilan kelishgan holda tanlanadi (11-jadval).
a) kemalarni belgilangan muddatlarda ortish-tushirish uchun prichallarni zarur bo‘lgan ortish-tushirish mexanizmlari, prichal moslamalari, qurilmalari va jihozlar bilan jihozlashga;
b) ob-havoning yog‘in-sochin kunlarida ortish-tushirish ishlarini bajarish uchun omborxonalar bilan kema lyuklari o‘rtasida usti yopiq galereyalar yoki bostirmalar qurishga;
v) prichallarni yumshoq va qattiq kransalar bilan, aloqa vositalari va yoritish hamda tanitish belgilari bilan jihozlashga;
d) prichallarda qabul qiluvchi-topshiruvchilar (tarozibonlar) uchun ish o‘rinlari ajratishga majburdirlar.
43. Doimiy prichallar bilan jihozlanmagan joylarda yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilar ortish va tushirish uchun yuksiz va yukli kemalar to‘liq botib turishi maqsadida ularning xavfsiz kirib borishini kafolatlovchi chuqurlikka tushirilgan yetarli miqdordagi barqaror va mustahkam ko‘prikchalarga ega bo‘lishlari kerak.
44. Tashilayotgan yuklarning og‘irligini aniqlash uchun kema egalari portlarda va pristanlarda yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilar esa umumiy foydalanishdagi prichallarda kema bortiga o‘rnatiladigan yetarli miqdordagi o‘lchov asboblariga, elevatorlar va mexanizatsiyalashtirilgan omborxonalar, ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalash zanjirlariga ega bo‘lishlari shart.
Tarozilar va tarozi priborlari davlat tekshiruvidan o‘tkazilishi va belgilangan tartibda tamg‘alangan, shuningdek, yaqin oradagi port yoki pristanda ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lishi shart.
Tarozilar va tarozi priborlari o‘lchov asboblarini tekshirish va tamg‘alash joriy tuzatishdan chiqqandan so‘ng ularni dastlabki o‘rnatish chog‘ida va “O‘zdavstandart” markazi tomonidan belgilangan muddatlarda vaqt-vaqti bilan amalga oshiriladi.
Yuklarni tekshirish va tamg‘alash muddati o‘tib ketgan nosoz tarozilarda, shuningdek, tarozi priborlarining nosozligi aniqlanganda va ular noto‘g‘ri ko‘rsatganida tortishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Oldingi tahrirga qarang.
45. Yo‘lovchilar va yuklarni ichki suv yo‘llari bo‘yicha tashish kemachilikni tartibga soluvchi organlar va O‘zbekiston Respublikasi Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik va jamoat salomatligi xizmati bilan birgalikda tasdiqlanadigan Texnik foydalanish qoidalariga, Registr qoidalariga, shuningdek, kemalar uchun sanitariya qoidalariga javob beruvchi kemalarda amalga oshiriladi.
(45-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 19-noyabrdagi 694-sonli qarori tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 20.11.2021-y., 09/21/694/1075-son)
Yuklarni tashish va kemalarni shatakka olish uchun suv floti korxonasida o‘zi yurar va o‘zi yurmaydigan yuk tashuvchi (quruq yuk tashiydigan, suyuqlik tashiydigan), shuningdek, shatakka oluvchi kemalar bo‘lishi shart.
Xalq iste’mol tovarlarini va boshqa yuklarni idishsiz tashish uchun suv floti korxonasida konteynerlar bo‘lishi shart.
Tashishning maxsus shartlarini talab qiluvchi yuklar (sement, g‘isht, meva-sabzavot va boshqalar) uchun, odatda, yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilarga tegishli bo‘lgan maxsus konteynerlar qo‘llaniladi.
46. Har bir vokzalda, yo‘lovchi tashish kemasida, shuningdek, har bir yo‘lovchi xonasida va yuk idorasida yo‘lovchilar, yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilarning shikoyatlar hamda takliflar daftari bo‘lishi shart.
Shikoyatlar va takliflar daftari vokzal navbatchisida, kema kapitanida yoki yuk idorasi boshlig‘ida saqlanadi va arizachiga birinchi marta talab qilingandayoq berilishi kerak.
47. Yuklar, bagajlar, yo‘lovchilarni tashish va kemalarni shatakka olish uchun erkin, shartnoma tariflari belgilanadi.
Tariflar amaldagi qonunchilik va normativ hujjatlar talablarini va suv transporti korxonalarining rentabelli ishlashlarini ta’minlashni hisobga olgan holda, kema egasining xarajatlariga qarab, kema egalari tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.
Mazkur Ustavda nazarda tutilgan mukofotlar va jarimalarning miqdori ichki suv transportida kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan tasdiqlanadi.
48. Ichki suv transporti korxonalari uchun majburiy bo‘lgan kemalarga yuk ortish va tushirish bo‘yicha ishlar uchun, yuk tashish bilan bog‘liq bo‘lgan qo‘shimcha, majburiy operatsiyalar va suv floti korxonalari tomonidan bajariladigan transport-ekspeditsiya operatsiyalari uchun yig‘imlar va tariflar ishlab chiqarishning rentabelligini va uni yanada rivojlantirish imkoniyatlarini hisobga olgan holda ichki suv transporti korxonalari tomonidan tasdiqlanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
49. Yo‘lovchilar va bagajni mahalliy va shahar atrofiga tashish tariflari, shuningdek, daryodan kechib o‘tish tariflari kema egalari bo‘lgan korxonalar tomonidan ishlab chiqiladi va O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi va mahalliy hokimliklar bilan kelishib olingandan so‘ng o‘zlari tomonidan tasdiqlanadi.
(49-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2010-yil 2-iyundagi 105-son qarori tahririda — O‘R QHT, 2010-y., 23-son, 182-modda)
50. Suv transporti korxonalari uchun majburiy bo‘lmagan ortish-tushirish ishlariga yig‘imlar, shuningdek, ichki suv transporti birlashmalari tasarrufida bo‘lgan portlar va pristanlardagi yuk, lotsmanlik va kema yig‘imlari tegishli port (pristan) bo‘yicha majburiy bo‘lgan qarorlar bilan belgilanadi va kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan tasdiqlanadi.
51. Tariflar o‘rtasidagi farqlarni, yig‘imlar, jarimalar va mukofotlarni hisoblash qoidalari suv transporti korxonalari tomonidan ishlab chiqiladi va kemachilikni tartibga soluvchi organlar tomonidan tasdiqlanadi.
52. Tariflar va yig‘imlar suv floti birlashmalarining buyruqlari bilan e’lon qilinadi va manfaatdor tashkilotlarga mahalliy matbuotda e’lon qilish, shuningdek, portlar va pristanlarga e’lonlar osib qo‘yish yo‘li bilan yetkaziladi.
53. Ichki suv yo‘llari bo‘yicha tashishda kema egalari, yuk jo‘natuvchilar, yuk qabul qilib oluvchilar va yo‘lovchilarning moddiy javobgar bo‘lishlari uchun asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin bo‘lgan hollar kema egasi tomonidan tuzilgan tijorat dalolatnomalari bilan yoki umumiy shakldagi dalolatnomalar bilan tasdiqlanadi.
a) yuk yoki bagajning naturadagi nomi, og‘irligi yoki joylar soni bilan tashish hujjatida ko‘rsatilgan ma’lumotlar o‘rtasidagi nomuvofiqlik;
g) o‘g‘irlangan yuk yoki bagajning kema egasiga qaytarilganligi hollarini tasdiqlash uchun tuziladi.
Neft mahsulotlari yuklarining yetishmasligi yoki buzilganligi kemachilikni tartibga soluvchi organlar va “O‘znefttrans” tomonidan tasdiqlangan shakl bo‘yicha tuzilgan neft mahsulotlarini topshirish-qabul qilish dalolatnomalari bilan belgilaydi.
Umumiy shakldagi dalolatnomalar mazkur bandda nazarda tutilgan holatlarni tasdiqlash uchun tuziladi.
Dalolatnomalar tuzish tartibi va dalolatnomalarni tuzishni talab qilmaydigan holatlarni tasdiqlash tartibi Qoidalar bilan belgilanadi.
55. Agar kema egasining o‘zi mazkur Ustavning 54-bandida ko‘rsatib o‘tilgan holatni aniqlasa yoxud agar yuk yoki bagaj qabul qilib oluvchi yoki jo‘natuvchi juda bo‘lmaganda shu holatlardan birortasining borligini ko‘rsatib o‘tgan bo‘lsa, u tijorat dalolatnomasini tuzishga majburdir.
Yuk qabul qilib oluvchi bo‘lmagan hollarda tijorat dalolatnomasi kamida uch shaxs: port (pristan) boshlig‘i yoki uning o‘rinbosari, qabul qilib oluvchi-topshiruvchi, yuk idorasi boshlig‘i yoki mazkur pristandagi omborxona mudiri — yuk yoki bagajni tekshirishda qatnashgan boshqa shaxs tomonidan imzolangan bo‘lishi kerak.
56. Yo‘lovchilar, yuk jo‘natuvchilar va yuk qabul qilib oluvchilar tomonidan kelib tushgan tashishlarni ta’minlashga oid masalalar bo‘yicha shikoyatlarni suv floti birlashmasining boshlig‘i yoki port (pristan) boshlig‘i besh kun muddatda ko‘rib chiqishi va arizachini shikoyatni ko‘rib chiqish natijalari hamda ko‘rilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida yozma holda xabardor qilishga majburdir.
Shikoyat yuzasidan qabul qilingan qarorga norozilik paydo bo‘lgan hollarda arizachi shikoyatni ko‘rib chiqishi va ko‘rilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida arizachini kamida bir oy muddatda xabardor qilishi majburiy bo‘lgan ichki suv transportining yuqori turuvchi organiga murojaat qilishga haqlidir.
Suv floti birlashmalari va port (pristan)lar boshliqlari tomonidan shikoyatlarning to‘g‘ri va o‘z vaqtida ko‘rib chiqilishini nazorat qilish ichki suv transportining yuqori organlariga yuklanadi, ular shikoyatlarni, shikoyat daftaridagi yozuvlarni va ularga berilgan javoblarni muhokama qilgan holda ishlarning ahvolini muntazam ravishda tekshirib borishga va tekshiruv natijalari to‘g‘risida shikoyatlar daftariga yozib qo‘yishga majburdirlar.
Shikoyatlar daftaridagi yozuv tashish vaqtida ko‘rilgan zararni undirish to‘g‘risida va jarimalarni to‘lash haqida e’tiroz bildirish zaruriyatini istisno qilmaydi.
57. Tashishlardan va shatakka olishlardan kelib chiqadigan kema egalariga nisbatan da’volar faqat kema egasi e’tirozni to‘la yoki qisman rad etgan hollarda yoki e’tirozni ko‘rib chiqish uchun belgilangan muddat tugagandan so‘ng da’vo qilinishi mumkin.
a) yuk to‘la yo‘qolgan hollarda: yuk oluvchi tayinlangan port (pristan)ga yuk kelib tushmaganligi to‘g‘risida belgi qo‘yilgan yuk kvitansiyasi, yuk kvitansiyasini taqdim etishning iloji bo‘lmaganda esa, yuk qiymati to‘langanligi to‘g‘risidagi hujjat va tayinlangan port (pristan)ga yuk kelib tushmaganligi to‘g‘risida belgi qo‘yilgan kema egasining yuk jo‘natib yuborilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnomasi taqdim etilgan sharoitlarda — yuk qabul qilib oluvchi;
b) yuk qisman yo‘qolgan, buzilgan yoki zararlangan hollarda kema egasi tomonidan berilgan nakladnoy va tijorat dalolatnomasi yoki 54-bandda ko‘rsatilgan (neft quyish yuklari uchun) dalolatnoma taqdim etilgan sharoitlarda — yuk qabul qilib oluvchi;
v) yuk yetkazib berish muddati kechiktirilgan hollarda — yuk qabul qilib oluvchi — nakladnoy taqdim etilgan sharoitlarda;
g) yuk berishdagi to‘xtatib qolish hollarida — yuk qabul qilib oluvchi — nakladnoy va dalolatnoma taqdim etilgan sharoitlarda;
d) tashish to‘lovlari ortiqcha olingan hollarda — yuk jo‘natuvchi yoki yuk qabul qilib oluvchi — nakladnoyni kim taqdim etishiga qarab;
e) bagaj yo‘qolgan, zararlangan, buzilgan yoki uni yetkazib berish muddati kechiktirilgan hollarda to‘la yo‘qolganda — bagaj kvitansiyasini taqdim etuvchi, qolgan barcha hollarda — bagaj qisman yo‘qolganligi, buzilganligi, zararlanganligi yoki uni yetkazib berish muddati kechiktirilganligi to‘g‘risida kema egasi tomonidan berilgan dalolatnomani taqdim etuvchi.
59. Yuk jo‘natuvchilar, yuk qabul qilib oluvchilar va kema egalarining har bir nakladnoy bo‘yicha 100 so‘mdan kam bo‘lgan summaga o‘zaro e’tiroz bildirishlariga yo‘l qo‘yilmaydi.
Oxirigacha yig‘im olinmagan yoki ortiqcha olingan summalarni undirish to‘g‘risida va hisoblanadigan yoki undirilgan to‘lovlar va yig‘imlarning umumiy summasi 100 so‘mdan oshib ketmaydigan yuk tashish hujjatlari bo‘yicha muddati o‘tkazib yuborilgan jarimani to‘lash to‘g‘risida e’tirozlar bildirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
60. E’tiroz bildirish va da’vo qilish huquqining boshqa tashkilotlarga yoki shaxslarga berilishiga yo‘l qo‘yilmaydi, bunday huquqni yuk jo‘natuvchi tomonidan yuk qabul qilib oluvchilarga yoki yuk qabul qilib oluvchi tomonidan yuk jo‘natuvchiga, shuningdek, yuqori yoki quyi tashkilotlarning yuk qabul qilib oluvchilari yoki yuk jo‘natuvchilari tomonidan berilishi hollari bundan mustasnodir.
61. Yuklarni tashishdan kelib chiqadigan e’tirozlar belgilangan suv floti birlashmasiga bildiriladi.
Yo‘lovchilarni yoki bagajni tashishdan kelib chiqadigan e’tirozlar e’tiroz bildiruvchining xohishiga ko‘ra jo‘natish yoki belgilash suv floti birlashmasiga bildirilishi mumkin.
Yuklarni to‘g‘ridan to‘g‘ri aralash temir yo‘l — suv yo‘llari bo‘yicha tashishdan kelib chiqadigan e’tirozlar:
b) tashishning oxirgi joyi port yoki pristan hisoblanadigan belgilangan suv floti birlashmasiga bildiriladi.
Yuk jo‘natuvchilarning, ularga hisoblanadigan jarimalar yoki mukofotlar bo‘yicha jarimalar yukni jo‘natgan suv floti birlashmasiga bildiriladi.
62. E’tiroz arizasiga e’tirozni tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilingan bo‘lishi kerak. Yukni to‘la yoki qisman yo‘qotganlik yoki unga zarar yetkazganlik to‘g‘risidagi arizaga e’tiroz bildirish huquqini tasdiqlovchi hujjatlardan tashqari jo‘natilgan yukning miqdorini va qiymatini tasdiqlovchi hujjat ilova qilingan bo‘lishi kerak.
63. Kema egalariga e’tirozlar olti oy muddat davomida, mukofotlar to‘lash to‘g‘risidagi, yuk yetkazib berish muddatini kechiktirganlik uchun jarimani to‘lash va kemalarning turib qolganligi uchun jarimani qaytarish haqidagi e’tirozlar 45 kun davomida bildirilishi mumkin.
a) yuk yoki bagajga zarar yetkazganlik yoki qisman yo‘qotganlik uchun to‘lash to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha — yuk yoki bagaj berilgan kundan boshlab;
b) yuk to‘la yo‘qotilganlik uchun to‘lash to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha — yetkazib berish muddati tugagan kundan boshlab o‘ttiz sutka o‘tgandan so‘ng;
v) to‘g‘ridan to‘g‘ri aralash temir yo‘l-suv yo‘lida tashishlardan kelib chiqqan yukni to‘la yo‘qotganlik uchun to‘lash to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha — yukni tashishga qabul qilib olingan kundan boshlab to‘rt oy o‘tgandan so‘ng;
g) bagajni to‘la yo‘qotganlik uchun to‘lash to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha — bagajni yetkazib berish muddatlari tugagandan so‘ng yigirma sutka o‘tgandan so‘ng;
d) tashish to‘lovlarini ortiqcha olganlik to‘g‘risidagi va yuk yoki bagajni yetkazib berish muddatini kechiktirganlik uchun jarima haqidagi e’tirozlar bo‘yicha — yuk yoki bagaj berilgan kundan boshlab;
e) tonnaj yoki tortish kuchini bermaganlik yoki vaqtida bermaganlik uchun hisoblanadigan summani undirish to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha — schyotlarni to‘lash uchun belgilangan besh kunlik muddat o‘tgandan so‘ng,
j) akseptsiz tartibda undirilgan jarimani hisoblash to‘g‘risidagi kema egasining to‘lov talabnomasi (schyoti) nusxasi e’tiroz bildirgan arizachi tomonidan olingan kundan boshlab;
z) shatakka olishlardan kelib chiqadigan e’tirozlar bo‘yicha — shatakka olish tamom bo‘lgan kundan boshlab;
i) qolgan barcha holatlarda — e’tiroz bildirish uchun asos bo‘ladigan voqealar boshlangan kundan boshlab hisoblanadi.
64. Kema egasi bildirilgan e’tirozni ko‘rib chiqishi va e’tiroz berilgan kundan boshlab quyidagi muddatlarda arizachini qondirish yoki uni rad etish to‘g‘risida xabardor qilishi shartdir:
a) to‘g‘ridan to‘g‘ri, aralash temir yo‘l-suv yo‘li tashishlaridan kelib chiqqan e’tirozlar bo‘yicha — olti oy davomida;
b) tashish to‘lovlari ortiqcha olinganligi to‘g‘risidagi, jarimalar va mukofotlar haqidagi talabnomalar bo‘yicha — 45 kun davomida;
65. E’tiroznoma qisman qondirilganda yoki rad etilganda xabarnomada kema egasi qarorining asosi mazkur Ustavning tegishli bandlari dalil qilingan holda ko‘rsatilishi shart. Bunday hollarda e’tiroz arizasida taqdim qilingan hujjatlar arizachiga qaytariladi.
Agar e’tiroznomani ko‘rib chiqish chog‘ida yuk boshqa manzilga yuborilganligi yoki boshqa oluvchiga berilganligi aniqlansa, unday hollarda e’tiroznoma yuk qachon va aynan kimga berilganligi ko‘rsatilgan holda va ariza bo‘yicha yuk manzili o‘zgartirilgan yoki berilgan amaldagi yuk qabul qilib oluvchi yoki tashkilot bilan e’tiroz bildirgan arizachining bevosita hisob-kitob qilishi uchun arizasi bilan yuk manzili o‘zgartirilgan yoki berilgan tashkilot ko‘rsatilgan holda kema egasi tomonidan arizachiga qaytariladi.
Kema egasi tomonidan e’tiroznoma to‘la yoki qisman rad etilganda yoki u javobsiz qoldirilganda e’tiroz bildiruvchi arizachiga sudga da’vo qilish uchun javob olingan yoki javob berish uchun belgilangan muddat tamom bo‘lgan kundan boshlab ikki oy muddat beriladi.
66. Kema egalarining tashishlar va shatakka olishlardan kelib chiqadigan da’volari olti oy muddat davomida sud organlariga taqdim etilishi mumkin.
b) yuklar va kemalarni tashishga yoki shatakka olishga berilmaganligi uchun hisoblanadigan jarimalarni undirish bo‘yicha — ushbu summalarni to‘lash uchun belgilangan besh kunlik muddat tugagach;
v) qolgan barcha hollarda — da’vo taqdim etish uchun asos bo‘ladigan voqealar boshlangan kundan boshlab hisoblanadi.
67. Yuklar kamligi va ortiqchaligi bo‘yicha hisob-kitoblar navigatsiyalar tamom bo‘lishi bilan amalga oshirilgan hollarda o‘tib ketgan da’vo muddati keyingi yilning 1-yanvaridan boshlab hisoblanadi.
68. Tan olingan e’tirozlar summasi yoki berilgan da’vo summasi uchun kema egasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan yillik foizlarni to‘laydi.
a) ortiqcha olingan tashish to‘lovlari va qo‘shimcha yig‘imlarni qaytarish to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha — yuk yoki bagaj berilgan kundan boshlab;
Yuk jo‘natuvchilar, yuk qabul qilib oluvchilar va tashishlar yoki shatakka olishlardan kelib chiqqan, ularga kema egasi tomonidan berilgan talablar bo‘yicha shatakka olish uchun beriladigan kemalarning egalari xuddi shunday miqdorda foizlar to‘laydilar.
Bunday hollarda foizlar kema egasi tomonidan to‘lov kuni bo‘yicha tegishli summalarni to‘lash haqida yozma holdagi talabnoma berilgan kundan boshlab hisoblanadi.
Yuk berilgan kundan boshlab bir oy muddat davomida ortiqcha olingan to‘lovlarni qaytarishda, shuningdek, kam olingan to‘lovlar to‘g‘risida xabar olingan kundan boshlab xuddi shu muddat davomida kam olingan to‘lovlarni to‘lashda to‘langan summalar uchun foizlar hisoblanmaydi.
69. Kema egalariga nisbatan tashishlar va shatakka olishlardan kelib chiquvchi da’volar e’tiroz bildirilgan kema egasi turadigan joydagi sud organiga taqdim etiladi.
70. Ortiqcha olingan tashish to‘lovlarini qaytarish, shuningdek, tariflar bilan ko‘zda tutilgan mukofotni to‘lashga oid e’tirozlar sud tomonidan ko‘rib chiqilmaydi va ular suv floti birlashmalari tomonidan hal etiladi.
Ortiqcha olingan to‘lovlarni qaytarish to‘g‘risidagi va 100 so‘mgacha bo‘lgan summadagi mukofotni to‘lash haqidagi e’tirozlar bo‘yicha daryo floti birlashmasi boshlig‘ining qarori uzil-kesil hisoblanadi va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin emas.
100 so‘mdan ortiq bo‘lgan summadagi ortiqcha to‘lovlarni qaytarish to‘g‘risidagi e’tirozlar bo‘yicha daryo floti birlashmasi boshlig‘ining qarori ustidan bir oy muddatda daryo floti birlashmasi bo‘ysunadigan idoraga shikoyat qilinishi mumkin. Xuddi shu muddatda idoraning ko‘rib chiqishi uchun mazkur Ustavning 66-bandi bilan belgilangan muddatlarda daryo floti birlashmasi arizachiga javob bermagan, ortiqcha olingan to‘lovlarni qaytarish to‘g‘risidagi va, summasidan qat’i nazar, mukofotni to‘lash haqidagi barcha e’tirozlar berilishi mumkin.
Idoraning ushbu shikoyatlar bo‘yicha qarorlari uzil-kesil hisoblanadi va bir oy muddat davomida e’tiroz bildiruvchiga xabar qilinishi kerak.
71. Mazkur Ustavning 63, 66 va 70-bandlarida ko‘rsatib o‘tilgan talablarga O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi bilan belgilangan muddat o‘tishining uzilishi va to‘xtatilishi to‘g‘risidagi qoida qo‘llaniladi. Ushbu muddatlarning uzaytirilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.