A. Aripov | — | O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri, ishchi guruh rahbari | |
2. | V. Maxmudov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xavfsizlik kengashi kotibi, ishchi guruh rahbari o‘rinbosari |
3. | X. Sultonov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisi — Spichrayteri |
4. | A. Abduvahitov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisi |
5. | T. Xudaybergenov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisi |
6. | F. Maxmudov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbarining o‘rinbosari |
7. | A. Sa’dullayev | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisining birinchi o‘rinbosari |
8. | A. Abduhakimov | — | O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining ijtimoiy rivojlantirish masalalari bo‘yicha o‘rinbosari |
9. | K. Allamjonov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi direktori vazifasini bajaruvchi |
10. | P. Bobojonov | — | O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar vaziri |
11. | B. Kurbanov | — | O‘zbekiston Respublikasi mudofaa vaziri |
12. | A. Qo‘ldoshev | — | O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlar vazirining birinchi o‘rinbosari |
13. | A. Haydarov | — | O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining o‘rinbosari |
14. | I. Madjidov | — | O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vaziri |
15. | Sh. Shermatov | — | O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vaziri |
16. | B. Sayfullayev | — | O‘zbekiston Respublikasi madaniyat vaziri |
17. | B. Zakirov | — | O‘zbekiston Respublikasi qurilish vaziri |
18. | R. Mirzayev | — | O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati raisining o‘rinbosari — O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati Chegara qo‘shinlari qo‘mondoni |
19. | Lavozimi bo‘yicha | — | O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati raisining o‘rinbosari |
20. | Sh. Shakirov | — | O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi qo‘mondonining o‘rinbosari |
21. | Sh. Axmedov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xavfsizlik kengashi devonining shu’ba mudiri |
22. | I. Bo‘riboyev | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi shu’ba mudiri |
23. | M. Isayev | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi shu’ba mudiri |
24. | A. Mirzaraximov | — | O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi bosh konsultanti |
25. | Q. Rafikov | — | O‘zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi raisi |
26. | A. Xadjayev | — | O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi raisi vazifasini bajaruvchi |
27. | A. Ko‘chimov | — | O‘zbekiston Milliy axborot agentligi bosh direktori |
28. | R. Niyazov | — | O‘zbekiston mudofaasiga ko‘maklashuvchi “Vatanparvar” tashkiloti Markaziy kengashi raisi |
29. | M. Xodjimatov | — | Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi rahbari |
30. | Sh. Jalilov | — | O‘zbekiston faxriylarining ijtimoiy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash “Nuroniy” jamg‘armasi Markaziy kengashi raisi |
31. | Sh. Javlonov | — | Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha respublika kengashi raisining birinchi o‘rinbosari |
32. | S. Saidov | — | O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi raisi |
33. | R. Abdullayev | — | O‘zbekiston kompozitorlari va bastakorlari uyushmasi raisi |
34. | S. Hakimov | — | O‘zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi raisi |
35. | A. Nuridinov | — | O‘zbekiston Badiiy akademiyasi raisi |
36. | I. Mirzaaliyev | — | O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi huzuridagi Jamoatchilik kengashi raisi |
37. | B. Yo‘ldoshev | — | O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Prezidenti |
38. | U. Yusupov | — | O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi “O‘zarxiv” agentligi bosh direktori |
39. | F. Abduxoliqov | — | Elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi boshqaruvi raisi |
40. | S. Ashurov | — | O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mas’ul xodimi, ishchi guruh kotibi |
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 23.10.2019 yildagi PQ-4495-son
Дата вступления в силу
24.10.2019
Рус
Ўзб
O’zb
O‘zb|Рус
Hujjat 24.10.2019 sanasi holatiga
Amaldagi versiyaga o‘tish |
Ko‘pmillatli O‘zbekiston xalqi butun taraqqiyparvar insoniyat qatori 1941 — 1945-yillarda Ikkinchi jahon urushida faol ishtirok etib, fashizm ustidan qozonilgan buyuk G‘alabani ta’minlashga munosib hissa qo‘shdi.
El-yurtimizning urush yillarida ko‘rsatgan mardlik va qahramonligi biz uchun ulkan jasorat maktabi, g‘urur-iftixor manbai bo‘lib, vaqt o‘tgani sayin bu o‘lmas qadriyatlarning ahamiyati tobora ortib bormoqda.
Shuning uchun har yili 9-may — G‘alaba bayrami mamlakatimizda Xotira va qadrlash kuni sifatida keng nishonlanadi. Ikkinchi jahon urushida halok bo‘lgan ajdodlarimiz xotirasiga chuqur hurmat bajo keltirilib, fashizmga qarshi janglarda, mehnat frontida jonbozlik ko‘rsatgan faxriylarimizga alohida e’tibor va ehtirom ko‘rsatish yurtimizda oliyjanob an’anaga aylanib qoldi.
Ana shunday ezgu ishlarni izchil davom ettirish, 2020-yili dunyo miqyosida keng nishonlanadigan buyuk sana — G‘alabaning 75 yillik bayramiga puxta tayyorgarlik ko‘rish va uni yuksak darajada o‘tkazish, O‘zbekiston xalqining jang maydonlaridagi, urush ortidagi qahramonligi va fidokorona mehnatini, tarixiy xizmatlarini mamlakatimiz va jahon jamoatchiligiga yetkazish va abadiylashtirish, yosh avlodimizni ota-bobolarimiz jasoratiga munosib bo‘lgan, bugungi tinch, osoyishta hayotni asrab-avaylash va yanada mustahkamlashga qodir, jonajon Vatanimizga sadoqatli insonlar etib tarbiyalash maqsadida:
1. Ikkinchi jahon urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish bo‘yicha asosiy chora-tadbirlar dasturi (keyingi o‘rinlarda — Dastur) 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
Ikkinchi jahon urushi ishtirokchilari, mehnat fronti faxriylarini, shuningdek, mustaqillik yillarida Vatan himoyasi va xizmat burchini bajarish chog‘ida halok bo‘lgan harbiy xizmatchilar va huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining oila a’zolarini har tomonlama ijtimoiy-huquqiy himoya qilish hamda ularni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish bo‘yicha zarur chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;
“Ajdodlarimiz jasorati — mangu barhayot” degan g‘oya asosida mamlakatimizdagi barcha viloyat, tuman va shaharlarda Ikkinchi jahon urushi ishtirokchilarining qahramonliklari, o‘zbek xalqining front ortidagi fidokorona mehnati va g‘alabaga qo‘shgan beqiyos hissasi, front hududlaridan respublikamizga ko‘chirib keltirilgan yuz minglab insonlarga nisbatan ko‘rsatgan yuksak insonparvarlik fazilatlarini har tomonlama chuqur aks ettiradigan madaniy-ma’naviy tadbirlar, targ‘ibot aksiyalari, konsert dasturlari, tasviriy san’at ko‘rgazmalari, ijodiy kechalar, tanlovlar, ommaviy sport musobaqalari, “uch avlod vakillari uchrashuvlari”ni, shuningdek, mehnat jamoalari, mahalla va guzarlarda, turar-joy mavzelarida obodonchilik ishlarini tashkil etish;
fashizmga qarshi kurashda qahramonlik ko‘rsatgan yurtdoshlarimiz haqida yangi badiiy va hujjatli asarlar, kino va spektakllar, musiqa va tasviriy san’at asarlari yaratish;
fashizm ustidan qozonilgan g‘alabaning 75 yilligini munosib kutib olish maqsadida Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi mamlakatlarida bo‘lib o‘tadigan xalqaro anjumanlar, harbiy-sport o‘yinlari va askar qo‘shiqlari xalqaro festivallarida ishtirok etish bo‘yicha tayyorgarlik ishlarini yuksak saviyada amalga oshirishga alohida e’tibor qaratilsin.
2. Toshkent shahrida barpo etiladigan G‘alaba bog‘ining konsepsiyasi (keyingi o‘rinlarda — Konsepsiya) 2-ilovaga muvofiq asos sifatida qabul qilinsin.
G‘alaba bog‘i mohiyat e’tibori bilan xalqimizning urush yillarida ko‘rsatgan mardlik va matonati, yuksak insoniy fazilatlarini, qahramon ajdodlarimizning nomlari, shonli an’ana va qadriyatlarini abadiylashtirishga, yurtimizda inson xotirasi aziz va muqaddas, qadri ulug‘ ekanini ta’kidlashga, yosh avlodni ona Vatanga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalashga qaratilganini e’tiborga olib, ushbu g‘oyani ta’sirchan badiiy-monumental usullar, innovatsion yechimlar asosida ifoda etishga alohida ahamiyat berilsin;
G‘alaba bog‘ining umumiy ko‘rinishi, me’moriy tuzilishi milliy an’analarimizga mos bo‘lishi hamda memorial yodgorliklar yaratish bo‘yicha jahondagi ilg‘or tajribalarni o‘zida mujassam etishi ta’minlansin;
bog‘ markazida besh o‘g‘li urushda mardlarcha halok bo‘lgan Zulfiya Zokirova va uning sadoqatli kelinlari siymosida o‘zbek oilasining umumlashgan obrazini aks ettiradigan “Matonat madhiyasi” deb nomlangan yodgorlik majmuasini yuksak g‘oyaviy-badiiy saviyada yaratish uchun eng iste’dodli va mahoratli ijodkorlar, me’mor va mutaxassislar jalb etilsin;
G‘alaba bog‘idagi har bir obyekt va qurilma, muzey eksponatlari orqali xalqimiz, ayniqsa, yoshlarni urushning dahshatli oqibatlarini hech qachon unutmaslikka, bugungi tinch va osuda hayot, mustaqillikning qadriga yetishga, doimo ogoh va hushyor bo‘lib yashash, Vatan himoyasiga tayyor turish ruhida tarbiyalashga ustuvor ahamiyat berilsin;
bog‘da aholining tarix bilan hamnafas bo‘lib, o‘tganlar xotirasini yod etishi, ularga hurmat bajo keltirishi, mazmunli dam olish, ommaviy madaniy tadbirlar, ijodiy uchrashuvlar, adabiy kechalar o‘tkazish uchun barcha sharoitlar yaratilsin.
3. Toshkent shahar hokimligi tegishli vazirlik va idoralar bilan birgalikda 2020-yil 1-mayga qadar Toshkent shahrining Olmazor tumanida G‘alaba bog‘ini uning tarkibiga kiradigan barcha inshoot va binolar bilan birgalikda to‘la qurib bitkazish hamda majmuaga tutash hududlarni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish choralarini ko‘rsin.
4. Ikkinchi jahon urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish bo‘yicha ishchi guruh tarkibi 3-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda “Ajdodlarimiz jasorati — mangu barhayot” degan g‘oyani o‘zida mujassam etgan dasturda nazarda tutilgan tadbirlarning yuqori saviyada o‘tkazilishini ta’minlasin;
Nukus shahri hamda viloyatlar markazlarida yosh avlodni ona yurtga mehr va sadoqat ruhida tarbiyalashga qaratilgan, Ikkinchi jahon urushi davriga oid harbiy texnika, tarixiy eksponatlar, installatsiyalarni o‘z ichiga olgan zamonaviy “Vatanparvarlar” bog‘larini barpo etsin hamda g‘alabaning 75 yilligi arafasida ularning tantanali ravishda ochilishini ta’minlasin;
bayramga tayyorgarlik ko‘rish davomida Ikkinchi jahon urushida va front ortidagi ommaviy safarbarlik ishlarida ishtirok etgan ota-bobolarimizning, mustaqillik yillarida xizmat burchini bajarish chog‘ida halok bo‘lgan harbiy xizmatchilar va huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining ibratli faoliyatini aholi keng qatlamlari, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida keng targ‘ib qilish yuzasidan madaniy-ma’rifiy va vatanparvarlik ruhidagi tadbirlar rejasini ishlab chiqsin va amalga oshirsin.
5. Belgilab qo‘yilsinki, Ikkinchi jahon urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish bilan bog‘liq xarajatlar:
Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlarda — Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar mahalliy budjetlari hamda homiylik xayriyalari hisobidan;
Toshkent shahrida — O‘zbekiston Respublikasi davlat budjeti va Toshkent shahar mahalliy budjeti mablag‘lari hisobidan teng ulushlarda, shuningdek, homiylik xayriyalari hisobidan qoplanadi.
6. O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, O‘zbekiston Milliy axborot agentligi, “Dunyo” axborot agentligi va boshqa ommaviy axborot vositalariga Ikkinchi jahon urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligiga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish bilan bog‘liq jarayonlarni, ushbu qaror ijrosini ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni keng yoritish, shuningdek, mavzuga oid teleko‘rsatuv va radioeshittirishlar tayyorlab efirga uzatish, matbuot nashrlari va Internet sahifalarida maqolalar e’lon qilish tavsiya etilsin.
7. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.N. Aripov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xavfsizlik kengashi kotibi V.V. Maxmudov zimmasiga yuklansin.
Keyingi tahrirga qarang.
Jahon hamjamiyati 2020-yilda fashizm ustidan qozonilgan Buyuk G‘alabaning 75 yilligini keng nishonlaydi. Har qanday urush va qirg‘inbarotlarning o‘z maqsadi va mafkuralari bor. Fashizm “oliy tabaqa inson”lar jamiyatini yaratish uchun o‘zidan boshqa irq va toifadagi insonlarni qul sifatida “oliy irq” manfaatlari uchun xizmat qildirishni ko‘zda tutgan yovuz g‘oyaga suyanar edi. Umuminsoniyat tamadduni va taraqqiyotini faqat bir hovuch “saralangan” odamlar manfaatiga yo‘naltirishni ko‘zda tutar edi. Bu yovuz g‘oyaning tantanasi yer yuzidagi barcha xalqlarning Olloh bergan ne’mat — yashash, yaratish haq-huquqlarini poymol etishga asoslangan edi. Shu bois barcha taraqqiyparvar kuchlar o‘z haq-huquqlari va adolat tantanasi uchun kurashga otlandilar.
O‘zbekiston xalqi butun taraqqiyparvar insoniyat qatori Ikkinchi jahon urushida erishilgan g‘alabani ta’minlashga ulkan hissa qo‘shdi.
Ikkinchi jahon urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligiga bag‘ishlab Toshkent shahrining Olmazor tumanida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining maxsus qarori asosida G‘alaba bog‘i barpo etiladi.
Mazkur bog‘ Vatanga sadoqat, o‘z hayotini tinchlik va ozodlik uchun fido qilgan insonlarning o‘lmas jasorati va yorqin xotirasi oldidagi yuksak hurmat-ehtiromning amaliy namunasi bo‘lib qoladi.
G‘alaba bog‘i konsepsiyasining bosh g‘oyasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning “Biz barchamiz, avvalo, unib-o‘sib kelayotgan yosh avlodimiz fashizm balosiga qarshi kurashda jasur ajdodlarimiz, ko‘pmillatli O‘zbekiston xalqi ko‘rsatgan mardlik va matonatni aslo yodidan chiqarmasligi kerak” degan so‘zlarida o‘zining yaqqol ifodasini topgan.
Yuz minglab navqiron vatandoshlarimiz jang maydonlarida qon to‘kib, jon berdilar. Ularning jasoratidan kam bo‘lmagan jon fidolik namunalari sifatida front ortida ham ayollar, keksalar, yosh bolalar chinakam qahramonlik ko‘rsatdilar. Bu so‘nmas jasorat xalqimiz uchun shon-sharaf maktabi, g‘urur-iftixor manbai bo‘lib kelmoqda.
Ikkinchi jahon urushi boshlangan davrda O‘zbekiston aholisi 6,5 million kishi edi. Shulardan 1,5 milliondan ortig‘i urushda qatnashdi. Ikkinchi jahon urushi frontlarida O‘zbekiston aholisining 22 foizi jang qildi. Agar aholining yarmini ayollar, bolalar va keksalar tashkil etishi hisobga olinsa, mehnatga yaroqli aholining 40 foizdan ortig‘i frontda jang qilgan.
Ularning yarim milliondan ziyodi qaqshatqich va qonli janglarda mardlarcha halok bo‘ldi, 133 mingga yaqini bedarak yo‘qoldi, 60 mingdan ortiq vatandoshimiz esa urushdan nogiron bo‘lib qaytdi.
O‘zbekistonlik 120 mingdan ziyod askar va ofitser jang maydonlarida ko‘rsatgan jasorati uchun jangovar orden va medallar bilan mukofotlandi. Ularning 301 nafari “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoniga, 74 nafari uchala darajadagi “Slava” (“Shuhrat”) ordeniga sazovor bo‘lgan.
O‘sha olovli yillarda O‘zbekistonda yetti yoshdan yetmish yoshgacha butun xalqimiz “Hamma narsa — front uchun, hamma narsa — g‘alaba uchun!” deb yashadi, orom va halovatdan voz kechib, tinimsiz og‘ir mehnat qildi. O‘zbekiston front uchun zarur barcha narsalarni yetkazib beradigan muhim tayanch markazlardan biriga aylandi. Ishlab chiqarish korxonalari harbiy maqsadlarda qayta tashkil etildi.
Yurtdoshlarimiz butun kuch va imkoniyatlarini O‘zbekistonga ko‘chirilgan 100 dan ortiq zavod va fabrikalarning faoliyatini g‘oyat qisqa muddatda qayta yo‘lga qo‘yishga safarbar qildilar. Urush yillarida respublikamizdan jang maydonlariga 2 mingdan ziyod samolyot, ko‘plab tank va qurol-yarog‘lar, yuzlab harbiy-sanitar poyezdlari, dala oshxonalari, palatkalar, ulkan miqdorda oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshqa mahsulotlar yetkazib berildi.
Urush o‘chog‘iga aylangan hududlardan O‘zbekistonga qariyb 1 million kishi, jumladan, 200 ming nafar bola evakuatsiya qilindi. Xalqimiz so‘nggi burda nonini ham ular bilan baham ko‘rdi. O‘sha mashaqqatli davrda xalqimizga azaldan xos bo‘lgan insonparvarlik, mehribonlik va qalb saxovati kabi fazilatlar ayniqsa yorqin namoyon bo‘ldi.
G‘alaba bog‘ining tavsiya etilayotgan Konsepsiyasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 — 2019-yillarda qabul qilingan “Xotira va qadrlash kuniga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlari, Xotira va qadrlash kuni munosabati bilan o‘tkazilgan tantanali marosimlardagi ma’ruzalarida bildirilgan g‘oya va fikrlar asosida ishlab chiqildi.
Shuningdek, Konsepsiyani tayyorlashda Mudofaa, Ichki ishlar, Tashqi ishlar hamda Madaniyat vazirliklari, Davlat xavfsizlik xizmati, Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi, O‘zbekiston Badiiy akademiyasi, “Nuroniy” jamg‘armasi, Yozuvchilar uyushmasi, Jurnalistlar ijodiy uyushmasi, “O‘zarxiv” agentligi, “O‘zbekkino” milliy agentligi, O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, Toshkent shahar hokimligi, yetakchi muzeylar va boshqa tegishli tashkilotlar, ilmiy-ijodiy jamoatchilikdan olingan taklif va tavsiyalardan foydalanildi.
Bir qator xorijiy mamlakatlar tajribasi, ularda shu yo‘nalishdagi barpo etilgan bog‘ va xiyobonlar, monumentlar, memorial majmualar ijodiy o‘rganib chiqildi.
Majmuadagi ramzlar Ikkinchi jahon urushi davrining tarixiy manzaralari va mustaqillik mafkurasi tamoyillari asosida tayyorlanadi.
Birinchi majmuada tematik ekspozitsiyalar, harbiy texnikalar ko‘rgazmasi, muzey, kinoteatr, kutubxona o‘rin oladi.
Aholi va xorijiy sayyohlarning mazmunli dam olishini ta’minlash uchun bog‘ hududida obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish ishlari amalga oshiriladi.
Bog‘ning kirish qismida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning: “Biz barchamiz, avvalo, unib-o‘sib kelayotgan yosh avlodimiz fashizm balosiga qarshi kurashda jasur ajdodlarimiz, ko‘pmillatli O‘zbekiston xalqi ko‘rsatgan mardlik va matonatni aslo yodidan chiqarmasligi kerak”, degan so‘zlari marmar lavhada aks ettiriladi.
baland ustunlardan iborat bo‘ladi va bog‘ning ichki ko‘rinishini to‘sib qo‘ymaydigan holda o‘rnatiladi;
arkaning yuqori qismida “G‘alaba bog‘i” degan yozuv va uning atrofidagi tasvirlarda Ikkinchi jahon urushi janggohlariga doir kompozitsiyalar aks ettiriladi;
arka milliy me’morlik an’analari ruhida barpo etiladi va o‘sha davrning tarixiy manzaralari o‘z ifodasini topadi;
Ma’lumot uchun: Bunday darvozalar “Zafar arkasi”, “G‘alaba arkasi”, “Tinchlik arkasi” kabi nomlar bilan Fransiyaning Parij, Italiyaning Milan, Angliyaning London, Rossiyaning Moskva shaharlarida va dunyoning boshqa shaharlarida barpo etilgan.
Bog‘ hududida bir necha ulkan marmar devorlar o‘rnatilib, ularda mavzuga oid eng muhim ma’lumotlar aks etgan kompozitsion pannolar yaratiladi. Xususan:
dastlabki pannoda o‘zbek xalqining tarixidagi harbiy-vatanparvarlik manzaralaridan lavhalar (Muqanna, Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur siymolari bilan bog‘liq holda) hamda milliy armiyamizning hozirgi jangovar holatidan ayrim ko‘rinishlar;
Ikkinchi jahon urushida qatnashgan, halok bo‘lgan, bedarak yo‘qolgan yurtdoshlarimiz haqidagi ma’lumotlar va tasvirlar bo‘rtma shakllarda aks ettiriladi.
Alohida barpo etilgan pannolarda va maydonchalarda Ikkinchi jahon urushida g‘alaba uchun hissa qo‘shgan davlatlarning gerb, bayroq va xaritalari aks ettiriladi.
Bu erda yangrab turadigan urush yillaridagi kuy-qo‘shiqlar va informatsion xabarlar asosida tarixiy muhit yaratiladi.
Ma’lumot uchun: Y.Levitan o‘qigan audio materiallar, o‘sha davrda front mavzusida olingan filmlardan kadrlar va “Pravda” gazetasida e’lon qilingan matnlarni berish mumkin. Shuningdek, urushning dastlabki kunlarida O‘zbekistonning shahar va qishloqlarida bo‘lgan miting, yig‘inlardagi fotosuratlar, xronikal kadrlar aks ettiriladi.
Bog‘ hududida Ikkinchi jahon urushi davridagi kompozitsiyalar installatsiyasi, jumladan, okop va blindajlar, muvaqqat harbiy aloqa stansiyalari, palatkalar, himoya istehkomlari, harbiy va dala gospitallari, idish-tovoqlar, kiyimlar, hujjatlar, shaxsiy buyumlar, fotosuratlar va boshqa urushga oid lavhalardan iborat tematik ko‘rgazmalar tashkil etiladi. Shuningdek, chegara mavzusini yoritish uchun sim to‘siqlar, chegara yog‘och ustunlari, nazorat izlar yo‘lagi, kuzatuv minorasi o‘rnatiladi.
Markaziy yo‘laklarga tutash hududda harbiy texnikalar ko‘rgazma maydoni bunyod qilinadi. Maydonga Ikkinchi jahon urushi davridagi harbiy texnikalar — tanklar, artilleriya qurollari, bronetexnikalar, samolyot va vertolyotlar, jumladan, o‘sha yillarda O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan harbiy texnika, qurol-aslahalar, o‘q-dori, snaryadlar namunalari joylashtiriladi.
Shuningdek, bu erda O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligining doimiy ishlaydigan zamonaviy harbiy-texnik ekspozitsiyasi faoliyati yo‘lga qo‘yiladi. Ushbu maydonda yoshlarni jangovar texnikalar bilan tanishtirish ishlari ham olib boriladi.
G‘alaba bog‘ida xotira muzeyi, san’at galereyasi, xalqimizning urush yillarida ko‘rsatgan mardligi va matonati haqida hikoya qiladigan dioramalar, urush faxriylari uchrashadigan zallar, urush bilan bog‘liq barcha turdagi ma’lumotlarni jamlab boradigan arxiv barpo etiladi.
Shuningdek, innovatsion loyihalar asosida turli gologrammalar, interaktiv sensor stollar, interaktiv ekskursiya dasturlari tashkil etiladi. Maxsus veb-sayt, Ikkinchi jahon urushi yillarida erishilgan g‘alabaga xalqimizning qo‘shgan hissasi haqidagi mobil ilova faoliyat ko‘rsatadi.
Matonatli yurtdoshimiz Zulfiya Zokirova va uning urushdan qaytmagan besh o‘g‘li hamda beva qolgan to‘rt kelini siymosida o‘zbek oilasining umumlashgan obrazini aks ettiradigan “Matonat madhiyasi” yodgorlik majmuasi;
urush davriga oid kuy-qo‘shiqlar va mumtoz musiqalar sadosiga monand ravishda harakatlanadigan musiqali favvora;
9-may — Xotira va qadrlash kuni munosabati bilan o‘tkaziladigan tantanali marosimlar hamda Ikkinchi jahon urushiga oid turli uchrashuv va ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, shuningdek, harbiy o‘quv muassasalari bitiruvchilarining harbiy qasamyod marosimlarini o‘tkazishga mo‘ljallangan maydon, zamonaviy amfiteatr va 3D, 5D formatli texnik usullari orqali urush manzaralarini aks ettiruvchi kinoteatr (30 — 35 kishiga mo‘ljallangan) bunyod etiladi.
Keyingi tahrirga qarang.
G‘alaba bog‘i hududida o‘zbek xonadonining badiiy timsoli barpo etiladi. Uy ayvonida urushga ketgan o‘g‘lonlarning nasibasi ramzi sifatida bir cheti tishlangan non ilib qo‘yiladi.
Xiyobon markazida muayyan balandlikda general Sobir Rahimov haykali qad ko‘taradi. Haykal poyiga qadar ikki tomondan “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoniga sazovor bo‘lgan o‘zbekistonlik 301 nafar jangchining siymosi aks etgan barelyeflar o‘rnatiladi.
Ma’lumot uchun: Kavkaz uchun olib borilgan janglarda Toshkentda tuzilgan Sobir Rahimov qo‘mondonligidagi diviziya 8 mingdan ortiq dushman askarlarini qirib tashladi.
Bu diviziya Sharqiy Prussiyagacha jangovar yo‘lni bosib o‘tdi. Keyinchalik U Polsha yerlarini ozod qilishda alohida ajralib turdi. Dansig shahriga birinchilardan bo‘lib kirdi. Og‘ir yarador bo‘lgan S. Rahimov 1945-yil 25-mart kuni halok bo‘ldi. 1965-yil 6-mayda tarixiy haqiqat tiklanib, S. Rahimovga o‘limidan so‘ng “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni berildi.
Bog‘dagi turli obyektlarda (bog‘ hududi va muzeydagi tematik ekspozitsiyalar) zamonaviy interfaol axborot vositalaridan (tachskrin) keng foydalanish imkoniyati yaratiladi.
Shuningdek, maxsus kompozitsiya asosida o‘zbek xalqining milliy ruhini ifoda etadigan daraxt ko‘chatlari ekiladi.
Muzeyda O‘zbekiston xalqining Ikkinchi jahon urushidagi ishtiroki, front ortidagi mehnat qahramonliklari, yurtimizga evakuatsiya va deportatsiya qilingan turli millat vakillari, xususan, bolalarning bag‘rikenglik bilan kutib olinishi singari tarixiy voqealarni zamonaviy texnologiyalar va interaktiv usullar yordamida aks ettirishga alohida e’tibor qaratiladi.
Ma’lumot uchun: Respublikamizda umumqo‘shin tuzilmalaridan tashqari 14 ta milliy qo‘shilma va qismlar tashkil etilgan edi. Ko‘pgina jangovar bo‘linmalar Ikkinchi jahon urushining hal qiluvchi operatsiyalarida faol ishtirok etdi va Moskvadan Berlingacha bo‘lgan janglarda qahramonona yo‘lni bosib o‘tdi.
O‘zbekistonlik jangchilarning Stalingrad, Kavkaz, Kursk, Boltiqbo‘yi, Ukraina, Belorussiya, Polsha, Germaniya, Chexoslovakiya, Manjuriyada dushmanga qarshi janglarda, Moskva, Kiyev, Smolensk, Sevastopol, Leningrad, Brest qal’asi mudofaalarida ko‘rsatgan alohida qahramonliklari.
Ma’lumot uchun: 1942-yil may-iyun oylaridagi sovet qo‘shinlarining hujumkor operatsiyalarini to‘xtatgan dushman 25-iyunda Volga va Shimoliy Kavkaz yo‘nalishida hujumga o‘tdi. Mamlakatda yana qaltis vaziyat vujudga keldi. Ana shunday bir paytda xalqimiz o‘zbek jangchilariga ochiq xat bilan murojaat qilib, o‘z farzandlarini vatanga sodiqlik va jangovarlikka chaqirdi. Bu chaqiriqqa qahramonlik bilan javob bergan vatandoshlarimizdan 1974 nafari “Kavkaz mudofaasi uchun” medali bilan mukofotlandi.
Volga bo‘yidagi Stalingrad mudofaasini yorib, dushman ustidan katta g‘alabaning qo‘lga kiritilishi urushning borishida tub burilishga asos bo‘ldi. Bu janglarda ko‘rsatgan jasoratlari uchun 2 733 nafar o‘zbekistonlik jangchilar “Stalingrad mudofaasi uchun” medaliga sazovor bo‘ldi.
1943-yilda Oryol-Kursk yo‘nalishi bo‘yicha olib borilgan shiddatli janglarda ko‘rsatgan jasoratlari uchun A. Shukurov, V. Shalandin, M. Abdullin, A. Solihov singari yurtdoshlarimiz “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoniga sazovor bo‘ldilar.
Dneprni kechib o‘tishdagi qahramonliklari uchun 100 ga yaqin o‘zbekistonliklar “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni bilan taqdirlandilar. Ulardan J. Usmonov, V. Nabiyev, V. Malyasov, X. Aminovning jasoratlarini alohida qayd etish mumkin.
1944 — 1945-yillarda Belorussiya, Ukraina, Moldaviya, Boltiqbo‘yi respublikalari va Rossiya Federatsiyasining g‘arbiy viloyatlarida faoliyat ko‘rsatgan o‘zbekistonlik jangchilar orasida M. Topiboldiyev, J. Otaboyev, I. Musayev, A. Hakimov, I. Qosimov singari yurtdoshlarimiz yuksak mardlik namunalarini ko‘rsatdilar.
Moskva shahrini himoya qilishda qahramonlik ko‘rsatgan, general-mayor I.V. Panfilov qo‘mondonlik qilgan 316-o‘qchi diviziyaning faoliyatini alohida ko‘rsatish mumkin. Ushbu diviziya tarkibida o‘zbekistonlik jangchilar ham ko‘pchilikni tashkil etgan. Moskva mudofaasida A. Tog‘ayev, M. Madaminov singari botir o‘g‘lonlar chinakam qahramonlik ko‘rsatgan.
Moskva ostonasida fashist qo‘shinlarini tor-mor qilishdagi jasoratlari uchun 1753 nafar o‘zbekistonlik jangchi “Moskva mudofaasi uchun” medali bilan taqdirlandi. S. Qosimxo‘jayev “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoniga sazovor bo‘ldi.
O‘zbekistondan Ural, Boshqirdiston, Perm, Chkalovsk, Orsk, Nijniy-Tagil, Sverdlovsk, Moskvadagi majburiy mehnat koloniyalaridan 1941 — 1945-yillarda harbiy komissarliklar tomonidan urushga safarbar qilingan “Qurolsiz askarlar” va ularning qahramonona, lekin fojiali hayoti, taqdiri bilan g‘alabaga qo‘shgan hissasi ko‘rsatiladi (xususan, Vladimir Vasilyevich Karpov (1922 yil 28-iyul. Orenburg — 2010-yil 18-yanvar Moskva) taniqli Rossiya va Sovet yozuvchisi, publitsist, jamoat arbobi, Sovet Ittifoqi Qahramoni (1944), SSSR davlat mukofoti laureati (1986), 1939 — 1941-yillari Toshkent harbiy piyoda bilim yurtida o‘qigan, boks bo‘yicha O‘zbekiston va O‘rta Osiyo respublikalari chempioni bo‘lgan, 1941-yil fevralida kursant hibsga olingan. O‘rta Osiyo harbiy tribunali antisovet targ‘iboti uchun 5 yil qamoq jazosiga hukm qilingan. 1942-yil oktyabrida Kalinin fronti shtraf rotasiga jo‘natilgan, 629-o‘qchi polki 134-o‘qchi divizyasida razvedka vzvodiga yuborilgan).
Shuningdek, O‘zbekistondan Ukraina, Shimoliy Kavkaz, Shimoliy Qozog‘istonga 1931 — 1933-yillarda surgun qilingan “quloq” xo‘jaliklaridagi armiya yoshida bo‘lgan harbiy majburiyatni o‘tashga loyiq deb topilgan erkaklar ham harakatdagi frontlarga, ham front ortidagi mudofaa inshootlari, urush qurollari, o‘q-dori, harbiylar uchun kiyim-kechak, oziq-ovqat tayyorlaydigan mehnat armiyalari lagerlariga safarbar etilganligi va ularning buyuk g‘alabaga qo‘shgan munosib hissasi ko‘rsatiladi.
Ma’lumot uchun: Ikkinchi jahon urushida erishilgan buyuk g‘alabada o‘zbekistonlik S. Rahimov, V. Kanaryov, P. Chupikov, S. Oxunjonov, F. Norxo‘jayev, B. Sirojiddinov, M. Uzoqov, P. Kurbatkin, V. Poznyak, A. Pavlushko, I. Bekjonov, I. Petrov singari mard va jasur generallarning hissasi katta bo‘lgan.
Ma’lumot uchun: o‘zbek razvedkachilari (Sharif Shirinboyev, Bahrom Ibrohimov, Ilyos Fozilov va boshqalar) va kontrrazvedkachilarining sa’y-harakatlari va fidoyiligi natijasida fashistlar tomonidan janubdan, ya’ni Afg‘oniston hududidan “Uchinchi front”ni ochish uchun qilingan urinishlar batamom yo‘qqa chiqarilgan.
O‘zbek jangchilarining orden va medallar bilan mukofotlanishi. Jumladan, “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni, uchala darajadagi “Slava” (“Shuhrat”) ordeni bilan taqdirlangan o‘zbekistonliklarning hayoti va faoliyati.
Ma’lumot uchun: o‘zbekistonlik 120 mingdan ziyod askar va ofitser jang maydonlaridagi jasorati uchun jangovar orden va medallar bilan mukofotlangan. Ularning 301 nafari “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni, 74 nafari uchala darajadagi “Slava” (“Shuhrat”) ordeniga sazovor bo‘lgan.
Ma’lumot uchun: 1944-yilning kuziga borib, SSSR chegaralari dushmandan butunlay tozalandi va sovet qo‘shinlari Yevropa mamlakatlariga xaloskor kuch sifatida kirib bordi. Ularning safida yurtimiz o‘g‘lonlari ham Polsha, Ruminiya, Bolgariya, Yugoslaviya, Vengriya, Chexoslovakiya, Avstriyani ozod qilishga hissa qo‘shdi.
Bu mamlakatlarni ozod qilishdagi jasoratlari uchun T. Ahmedov, B. Boboyev, P. Nurpeksov, T. Nazarov, A. Rahimov, M. Fayozov va boshqalar “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni, 2 430 nafar hamyurtimiz “Budapeshtni ozod qilish uchun” medali, 1 706 kishi “Berlin zabt etilgani uchun”, 109 mingdan ortiq kishi “Germaniya ustidan qozonilgan g‘alaba uchun” medali bilan taqdirlandi.
Shuningdek, Polsha, Yugoslaviya, Italiya, Fransiya, Norvegiya, Avstriya, Germaniya davlatlarida tashkil topgan ozodlik armiyalari safida, partizanlar tuzilmalarida ishtirok etgan 40 mingdan ortiq sovet fuqarolari orasida o‘zbekistonliklar ham ko‘pchilikni tashkil qilar edi. Masalan, Yugoslaviya xalq ozodlik armiyasida 260 dan ko‘proq o‘zbekistonliklar, jumladan, U. Xolmaboyev, A. Mamajonov, R. Rahimov, H. Jabborov, L. Kolantarov, H. Ismoilov singari mashhur jangchilarimiz faol harakat olib borganlar.
Ma’lumot uchun: o‘zbek ayollarining frontdagi va front ortidagi jasoratlarini ko‘rsatish ham muhim ahamiyatga ega. Misol uchun, Moskva uchun olib borilgan janglardagi mardligi uchun mashhur snayper — Zebo G‘aniyeva “Qizil Bayroq” ordeni bilan mukofotlangan. Mingdan ziyod jangchilarning hayotini saqlab qolgan harbiy vrach Muqaddam Ashrapova ham ko‘plab jangovar mukofotlar bilan taqdirlangan.
Ma’lumot uchun: urushda o‘zbekistonlik askarlardan 150 ming nafari asir tushgan, 50 ming askar konslagerlarda vafot etgan, 133 mingga yaqin vatandoshimiz bedarak ketgan.
Ushbu bo‘lim ekspozitsiyasidan o‘zbek xonadonlariga yuborilgan “qora xat”lardan namunalar ham o‘rin oladi.
“Amersfort” konslagerida 1942-yil 9-aprelda fashistlar tomonidan otib tashlangan 101 nafar o‘zbek askarining fojiali taqdiri.
Ma’lumot uchun: Ikkinchi jahon urushi yillarida yuksak jasorat ko‘rsatib, mardlarcha halok bo‘lgan 101 nafar o‘zbek askari haqidagi shu paytgacha oshkor etilmagan arxiv hujjatlari e’lon qilindi.
101 nafar o‘zbek askari Gollandiyaning Amersfort shahridagi konslagerdagi jahannam azobiga qaramasdan insoniy or-nomusi va g‘ururini saqlab qoldilar.
Ushbu mavzuga bag‘ishlab A. Irgashev va Y. Medvedovskaya muallifligida yaratilgan “Bir yuz bir” nomli romanni muzey ekspozitsiyasi va kutubxonaga joylashtirish tavsiya etiladi.
Fashizmning yovuz maqsadlari infografikalar asosida yoritiladi, Gitlerning “Mayn kampf” kitobidan O‘rta Osiyo xalqlarini qirib tashlash to‘g‘risidagi fikrlardan ko‘chirma beriladi.
Ma’lumot uchun: 1943-yilga oid hujjatlarda ko‘rsatilishicha, respublikamizdan “Ishchi bataloni”ga safarbar qilinganlarning soni 155 ming kishidan iborat bo‘lgan. Ularning yoshi asosan 40-50 va undan ham yuqori bo‘lib, ular orasida 16 yashar o‘smirlar ham bor edi.
Ma’lumot uchun: Masalan, 1943-yilning oktyabr oyida O‘zbekistondan Belorussiya, Ukraina va Rossiyaning dushmandan tozalangan hududlariga 800 nafar vrach, Stalingradni tiklash uchun 350 nafar quruvchi safarbar qilindi.
Ma’lumot uchun: respublikamiz hukumati 1941-yil sentyabr-dekabrda O‘zbekiston sanoat ishlab chiqarishini harbiy yo‘singa moslab qayta qurishning umumiy rejalarini belgilab berdi. Kadrlarning keskin tanqisligi, sanoat xomashyosi, yoqilg‘i, dastgohlar, asboblar nihoyatda taqchilligiga qaramasdan, 1941-yilning dekabr oyiga keliboq, Toshkentdagi 63 ta korxona va respublikadagi boshqa 230 ta korxona mudofaa mahsulotlarini ishlab chiqara boshladi. Ular orasida “Toshqishloqmash”, parovoz ta’mirlash zavodlari, Chirchiq elektr-kimyo kombinati va boshqa korxonalar bor edi. To‘qimachilik va tikuvchilik sanoati ham front ehtiyojlariga xizmat qilishga kirishdi.
Sanoat: harbiy ahamiyatga ega bo‘lgan 100 dan ortiq korxonalarning O‘zbekistonga evakuatsiya qilinishi va ularning qisqa muddatda ishga tushirilishi. Ushbu korxonalarda front uchun qurol-yarog‘ va boshqa zarur mahsulotlar ishlab chiqarilib, frontga yuborilishi.
Ma’lumot uchun: O‘zbekistonga hammasi bo‘lib 104 ta zavod va fabrika evakuatsiya qilindi. Ular orasida Leningrad to‘qimachilik mashinalari, “Rosselmash”, Sumsk kompressor zavodi, Moskvadagi “Elektrokabel”, “Pod’yomnik”, Ulyanovskdagi Chkalov nomidagi aviatsiya korxonasi, “Krasny put”, Kiyevdagi “Transsignal” zavodlari, Stalingrad kimyo kombinati va boshqalar bor edi.
Evakuatsiya qilingan zavod va fabrikalarni tiklashda talabalar, o‘quvchilar, uy bekalari, fan va madaniyat xodimlari, xizmatchilar va kolxozchilar tinimsiz va og‘ir mehnat qildilar. Ular ochlik va nihoyatda charchab-toliqishdan sillasi qurishiga qaramasdan, frontni qurol-yarog‘, jangovar texnika, moddiy resurslar bilan ta’minlash uchun bor imkoniyatlarini ishga soldilar.
Urushdan oldingi yillar mobaynida qilingan ishlar kunlar va oylar mobaynida bajarildi. Masalan, “Rosselmash” zavodi 25 kundan keyin mahsulot ishlab chiqara boshladi.
Qishloq xo‘jaligi: paxta, g‘alla, guruch, kartoshka, meva-sabzavot, quruq meva, uzum, go‘sht, charm-teri mahsulotlari va qishloq xo‘jaligi texnikalarining frontga jo‘natilishi.
Ma’lumot uchun: O‘zbekiston front uchun barcha zarur mahsulotlarni jo‘natib turdi.Masalan, 1942-yili respublika Leningradga 600 vagon un va go‘sht, 100 vagon guruch, 60 vagon quruq meva yetkazib berdi.
1944-yilning birinchi yarmida esa Ukrainaga 300 tonna g‘alla, 8300 bosh qoramol, 6700 bosh qo‘y jo‘natildi. Shuningdek, 1943-yil avgust oyida ozod qilingan hududlarga 1152 traktor, 25 kombayn, 1138 plug, 38 seyalka olib ketildi.
Xalqimiz frontga yuborilgan don, meva-sabzavot mahsulotlarini asosan, omoch, ketmon, o‘roq singari oddiy mehnat qurollari yordamida, qariyalar, xotin-qizlar va o‘smirlarning og‘ir qo‘l mehnati orqali yetishtirgan. Shuning uchun ekspozitsiyada o‘sha davrga oid mehnat qurollaridan namunalar, mahsulotlarning ot va tuyalarda temir yo‘l stansiyalariga yetkazib berilgani kabi jarayonlar aks ettirilishi maqsadga muvofiq.
O‘zbekiston xalqi evakuatsiya va deportatsiya qilingan turli millatga mansub insonlar — bolalar, ayollar, keksalar, ilm-fan, ta’lim, adabiyot va san’at namoyandalari va boshqa soha vakillarini bag‘rikenglik bilan kutib oldi.
Ma’lumot uchun: o‘zbek xalqi Rossiya, Ukraina, Belorussiya, Moldaviya va boshqa joylardan ko‘chirib keltirilgan o‘n minglab kishilarga boshpana berib, ularga mehribonlik va g‘amxo‘rlik namunasini ko‘rsatdi.
Ko‘chirib keltirilganlarni qabul qilish va ishga joylashtirish yuzasidan katta ishlar amalga oshirildi. Faqat Toshkent shahrining o‘zida 1941-yil 24-noyabrdan 31-dekabrgacha 37,6 mingdan ortiq kishi, 1941-1942-yillarda esa qariyb 240 ming kishi joylashtirildi va ish bilan ta’minlandi.
Jang bo‘layotgan hududlardan ko‘chirilgan bir million aholi boshpana, kiyim-bosh va oziq-ovqat bilan ta’minlandi.
200 ming yetim bolaning katta qismini o‘zbek oilalari o‘z bag‘riga olib, o‘z farzandlaridek tarbiyaladi.
Ko‘chirib keltirilgan bolalarni qabul qilishni tartibli yo‘sinda tashkil etish maqsadida respublika hukumatining qarori bilan 1941-yil oktyabrda evakuatsiya qilingan bolalarni qabul qilish uchun markaziy punkt tashkil etildi. Toshkent, Samarqand va boshqa yirik shaharlarda maxsus shtablar kecha-kunduz ishlab turdi.
1941-yil 25-noyabrdan 1942-yil oktyabrga qadar bo‘lgan vaqt mobaynida ana shunday punktlar orqali 15 649 nafar bolalar qabul qilindi va ularga tegishli yordam va ko‘mak ko‘rsatildi.
Ko‘chirib keltirilgan bolalar va frontga ketganlarning farzandlari Toshkent, Samarqand, Andijon, Qo‘qon va Namanganda tashkil etilgan oshxonalardan har kuni bepul ovqat olishardi. Bemor va zaiflashib qolgan bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatilardi. Korxona va tashkilotlarda bolalar uylarining filiallari tashkil etilib, ular butunlay mehnat jamoalari mablag‘i hisobidan ta’minlanardi.
Evakuatsiya qilingan va yetim bolalarni joylashtirish hamda tarbiyalash komissiyasi 1942-yilning boshlarida maxsus hisob-raqam ochdi. 1942-yilning mart oyiga qadar unga 2 million 74 ming rubl mablag‘ tushdi. 1943-yilga kelib bu jamg‘arma fondi 3,5 million rublga yetdi.
Ishchilar, xizmatchilar, dehqonlar, talabalar va maktab o‘quvchilarining otaliq yordam ko‘rsatish shakllari kengaydi. Masalan, Toshkent viloyati paxta tayyorlash tresti kolxozchilari 1942-yilning bahorida klub binosini internatga aylantirib, qayta jihozladilar va bu erda Belorussiyadan keltirilgan 25 bolani tarbiyaladilar. Bu tashabbusga shahardagi 70 ta korxona qo‘shildi.
Ayni vaqtda ko‘pgina korxona va muassasalarda, yirik qishloq xo‘jalik artellarida bolalar bog‘chalari va yaslilar ochildi. 1943-yilda bolalar bog‘chalarida tarbiyalanayotgan 53 072 boladan 15 108 nafari evakuatsiya qilingan shaxslar edi.
Yuzlab o‘zbek oilalari urush tufayli ota-onalaridan ajralgan bolalarni o‘z tarbiyalariga oldi. Ko‘pgina oilalar ikkita va undan ortiq yetim bolalarni o‘z qaramog‘iga oldi.
Toshkentlik temirchi Shoahmad Shomahmudov va uning turmush o‘rtog‘i Bahri Akromova turli millatga mansub 14 bolani o‘z oilasiga qabul qildi. Kattaqo‘rg‘onlik Hamid Samadov oilasi 12 bolani asrab oldi. Buxorolik Muazzam Jo‘rayeva va Ashurxo‘jayevalar o‘z oilalariga 8 nafardan bolani tarbiyaga oldilar. Yangiyo‘ldagi 9 ta kolxoz jamoasi ko‘chirib keltirilgan 169 bolani o‘z tarbiyasiga oldi.
1943-yilning oxiriga kelib shaharlarda 4 672 ta, qishloqlarda esa 870 ta o‘zbek oilalari tomonidan asrab olingan edi.
Urush yillarida O‘zbekistonga majburiy ravishda ko‘chirib keltirilgan koreyslar, chechenlar, qrim tatarlari, mesxeti turklari va ularning farzandlari bag‘rikeng o‘zbek xalqi tomonidan iliq kutib olindi va har tomonlama qo‘llab-quvvatlandi.
Urush paytida O‘zbekistonning Rossiya, Belorussiya va Ukraina ziyolilarini saqlab qolishdagi roli beqiyos bo‘ldi. O‘sha davrda 200 ga yaqin taniqli ijodkorlar, jumladan, A. Axmatova, I. Virta, S. Gorodetskiy, A.Deych, K. Zelinskiy, Y. Kolas, N. Pogodin, A. Tolstoy, V. Yan, K. Chukovskiy, E. Bertels, B. Meylax I. Kashkin kabi adabiyot va san’at namoyandalari O‘zbekistonda yashadilar. Ularning aksariyati o‘zbek adiblari bilan hamkorlikda ajoyib asarlar yaratdilar.
Ma’lumot uchun: O‘zbekistonda urush yillarida yuzlab tibbiy muassasalar — shifoxonalar, profilaktoriylar, ilmiy-tadqiqot muassasalari ish olib bordi.
Evakuatsiya qilingan gospitallarga Toshkent va boshqa yirik shaharlardagi eng yaxshi binolar ajratib berildi. 1942-yilning oxirida O‘zbekiston hududida evakuatsiya qilingan 113 ta gospital joylashtirilgan edi.
Davolanayotgan jangchilar uchun to‘laqonli ovqatlanishni tashkil etish to‘g‘risida butun xalq g‘amxo‘rlik ko‘rsatdi. Masalan, 1941-yil noyabrda Andijondan yarador jangchilarga 7 tonna ho‘l va quruq mevalar, 2 ming kilogramm guruch, 1800 kilogramm asal, ko‘p miqdorda tamaki, mayiz mahsulotlari yuborildi.
Hamma joyda mehnat jamoalari, jamoat tashkilotlari gospitallarni otaliqqa oldi. Odatda bitta gospitalga bir necha tashkilot homiylik qilardi, ular otaliqqa olingan gospitallar hayotida faol ishtirok etar, binolarni jihozlash, ta’mirlash, oziq-ovqat va yoqilg‘i mahsulotlari yetkazib berishda, kutubxonalarni kitoblar bilan to‘ldirishda, madaniy-ommaviy tadbirlar o‘tkazish va yordamchi xo‘jaliklar tashkil etishda qatnashar edilar.
Ma’lumot uchun: o‘zbekistonliklar urushning dastlabki kunlaridanoq mudofaa jamg‘armasini tashkil etish harakatida faol ishtirok etdi.
Keng xalq ommasining tashabbusi bilan shanbaliklarda ishlab topilgan pullar, fuqarolarning shaxsiy jamg‘armalari, qimmatbaho boyliklari, davlat zayomlari, buyumlar, oziq-ovqat mahsulotlari jamg‘armaga topshirildi.
Urush yillarida mudofaa fondiga respublika aholisi tomonidan 650 million rubldan ortiq pul va davlat zayomi obligatsiyalari, 22 million rubldan ortiq qimmatbaho buyumlar, 55 kilogramm qimmatbaho zargarlik mahsulotlari taqdim etildi. Ushbu mablag‘larga “O‘zbekiston”, “Krasnovostochnik” bronepoyezdlari, aviaeskadriliya, tank kolonnalari va boshqa texnikalar ishlab chiqarilib, frontga jo‘natildi.
Ma’lumot uchun: armiyaga 7,5 milliondan ortiq gimnastyorka, 2,5 milliondan ortiq paxtalik kurtka, 2 million juftdan ortiq etik va qo‘njli botinkalar yuborilgan. Yengil sanoat vazirligi korxonalari tomonidan frontga 246 million 918 ming 700 rubl miqdoridagi mahsulot jo‘natilgan.
Qiyinchilik va xomashyo yetishmasligiga qaramasdan, Toshkent to‘qimachilik kombinati front uchun 410 million metr gazlama ishlab chiqardi. Shuningdek, Samarqand, Namangan, Xorazm va boshqa viloyatlardan ham ko‘p miqdorda kiyim-bosh va oziq-ovqat mahsulotlari frontga muntazam jo‘natib turildi.
Ikkinchi jahon urushi davrida O‘zbekistonning iqtisodiy-ijtimoiy hayotida yuz bergan muhim voqealar.
Ma’lumot uchun: fashizmga qarshi kurash umumxalq harakatiga aylangan bir paytda O‘zbekiston Respublikasi rahbar arboblari — Usmon Yusupov, Yo‘ldosh Oxunboboyev, Abduvali Mo‘minov, Abdujabbor Abdurahmonov va Respublikaning barcha viloyatlari rahbarlarining front va front orqasi uchun olib borgan tashkilotchilik faoliyatini aks ettirish mumkin;
Urush yillarida respublikadagi g‘oyat og‘ir sharoitga qaramasdan, xalqimizning fidokorona mehnati bilan Farhod, Tovoqsoy, Oqtepa, Oqqovoq, Qibray, Solar gidroelektr stansiyalari barpo etilgan;
Langar, Ingichka, Qo‘ytosh, G‘ortepa, Olmaliq, Oqtosh konlari, shuningdek, yangi neft konlari o‘zlashtirilgan;
O‘zbekistondagi turli o‘quv kurslarida 200 mingdan ortiq kishi o‘qib, muhandis-texnik, qishloq xo‘jaligi mutaxassisi, iqtisodchi, o‘qituvchi va boshqa kasblar bo‘yicha ma’lumot olgan;
O‘zbekiston Fanlar akademiyasi, yangi oliy ta’lim muassasalari (Chimboy, Urganch, Namangan va Marg‘ilon shaharlarida pedagogika institutlari, Toshkent teatr instituti, mavjud oliy o‘quv yurtlarida yangi fakultetlar) tashkil etilgan va hokazo.
Urush yillarida frontlarda asir tushgan nemis va yapon soldatlari (faqat yapon asirlarining o‘zi 25 ming nafar edi) mamlakatimizdagi Alisher Navoiy, Muqimiy nomidagi teatrlar, Markaziy telegraf, Toshkent to‘qimachilik kombinati kabi bino va inshootlar qurilishida faol qatnashgan.
Ma’lumot uchun: Alisher Navoiy tavalludining 500 yilligini nishonlash bo‘yicha olib borilgan ishlar. Jumladan, Leningradda qamal paytida A. Navoiyning 500 yilligiga bag‘ishlangan ilmiy konferensiyaning o‘tkazilishi, shu haqdagi tarixiy hujjatlar, professor M. Murodovning risolasi.
Ushbu bo‘lim ekspozitsiyasida urush mavzusida yaratilgan she’riy asarlarga keng o‘rin beriladi. Masalan, G‘afur G‘ulomning “Sen yetim emassan”, “Sog‘inish”, Hamid Olimjonning “Qo‘lingga qurol ol”, “Jangchi Tursun”, “Roksananing ko‘z yoshlari”, Zulfiyaning “O‘g‘lim, sira bo‘lmaydi urush”, Abdulla Oripovning “Ayol”, Erkin Vohidovning “Nido”, Konstantin Simonovning Hamid Olimjon tarjimasidagi “Meni kutgil” kabi she’rlari va boshqalar.
“Jangchi bo‘l, o‘g‘lim!”, “Biz frontga boramiz”, “Qorong‘u tun” (“Tyomnaya noch”), “Turnalar” (“Juravli”), “Ofitserlar” (“Ofitseri”) kabi urush yillarida mashhur bo‘lgan kuy-qo‘shiqlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Urush yillari Mosfilm kinostudiyasining Toshkentda faoliyat yuritishi. Shu yillarda ishlab chiqarilgan badiiy va hujjatli filmlar.
Respublikamizda urush yillarida nashr qilingan gazetalar, jurnal va kitoblar, shuningdek, turli frontlarda o‘zbek tilida chiqarilgan gazetalar haqida materiallar namoyish etiladi. Taniqli shoir va yozuvchilar, san’atkorlar, olimlarning jang maydonlaridagi uchrashuvlari va madaniy chiqishlariga bag‘ishlangan stendlar tashkil etish maqsadga muvofiq.
Ma’lumot uchun: O‘zbekiston teatr jamoalari, san’at ustalari harbiy qismlar va gospitallarga, ishlab chiqarish korxonalari, kolxoz va sovxozlarga, qurilish maydonlariga borib, chiqishlar qildilar.
Urush yillarida respublika san’at xodimlari 30 dan ortiq konsert brigadalari tarkibida frontlarda harakatdagi armiya qismlarida 35 mingdan ortiq, Turkiston harbiy okrugi harbiy qismlari va gospitallarda 26 mingta konsert berdilar.
Bu konsert brigadalari tarkibida Tamaraxonim, Halima Nosirova, Sora Eshonto‘rayeva, Mukarrama Turg‘unboyeva, Abror Hidoyatov, Olim Xo‘jayev, Gavhar Rahimova, Muhiddin qori Yoqubov, Karim Zokirov, Shukur Burhonov va o‘zbek san’atining boshqa arboblari, shuningdek, Hamid Olimjon, Oybek, G‘afur G‘ulom, Abdulla Qahhor singari atoqli shoir va yozuvchilar ishtirok etdilar.
Shoira Zulfiyaning “Uni Farhod der edilar” dostoni qahramoni Qobil qori Siddiqovning front janglarida ko‘rsatgan qahramonligi, u tomonidan ijro etilgan qo‘shiqlar (“So‘lim”, “Farhod va Shirin” spektaklidan “Farhod ariyasi”) va hofizning qahramonlarcha halok bo‘lishi haqidagi lavhalar, xotiralar namoyish etiladi, qo‘shiqlari radio arxividan olib eshittiriladi.
Shuningdek, mazkur bo‘limda “O‘zbek jangchilariga ularning el-yurtidan maktub” rukni ostida o‘sha davrda markaziy gazetalarda chop etilgan xatlar ham jamlanadi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida turli frontlarda o‘zbek tilida chiqib turgan “Vatan uchun”, “Sovet jangchisi”, “Qizil askar haqiqati”, “Vatan sharafi uchun”, “Dushmanga qarshi olg‘a”, “Front haqiqati”, “G‘alaba bayrog‘i”, “Qizil Armiya”, “Bong” gazetalari haqida ma’lumotlar. Nashrlarning asl nusxalari.
Alohida stendda fashist bosqinchilariga qarshi janglarda qatnashgan o‘zbek adabiyoti namoyandalari (Qodir Mirmuhamedov, Nazarmat Egamnazarov, Odil Yoqubov, Zohidjon Obidov, Sulton Akbariy, Sulton Jo‘ra, Mumtoz Muhamedov, Sharof Rashidov, Vladimir Karpov, Zinnat Fatxullin, Matyoqub Qo‘shjonov, Shuhrat Alimov, Adham Rahmat, Adham Hamdam, Ibrohim Rahim, Nazir Safarov, Vali G‘ofurov, Parda Tursun, Mirzakalon Ismoiliy, Mavlon Ikrom va boshqalar) haqidagi materiallar joylashtiriladi.
Urushda halok bo‘lgan yurtdoshlarimizning nomlari qayd etilgan 33 jildlik “Xotira” kitobi, shuningdek, Ikkinchi jahon urushida qozonilgan g‘alabaning 75 yilligi munosabati bilan nashr etilgan kitob-albom va boshqa eksponatlar muzeydan alohida joy egallaydi.
Vatandoshlarimizning urush yillarida jang maydonlarida ko‘rsatgan jasorati, front ortidagi fidokorona mehnati, mamlakatimiz yoshlari uchun mardlik, matonat va oliyjanoblik hamda Vatanga muhabbat fazilatlarining yorqin namunasi bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu mavzu mamlakatimiz mustaqilligini, xalqimizning tinch hayotini himoya qilish yo‘lida jonfido etgan askar va ofitserlar jasoratiga bag‘ishlangan stendlarda yoritib beriladi.
Bu borada alohida ahamiyatga ega eksponatlar sifatida “Mard o‘g‘lonlar nomi barhayot” kitobi va uning asosida suratga olingan ko‘p qismli hujjatli filmdan foydalanish tavsiya etiladi.
Bog‘ hududida Xotira muzeyiga olib boradigan innovatsion tonnel barpo etiladi. Uning devorlarida turli mavzulardagi videoroliklar namoyish etiladigan proyeksion ekranlar o‘rnatiladi.
Ushbu kinoteatrda Ikkinchi jahon urushiga bag‘ishlab mamlakatimizda va xorijda suratga olingan filmlar namoyish qilinadi.
Bu erdagi filmoteka O‘zbekistonning Buyuk G‘alabaga erishish borasidagi hissasi haqidagi kinoxronika va hujjatli filmlarni o‘z ichiga oladi.
Ochiq osmon ostidagi O‘quv zalida o‘rindiqlar o‘rnatiladi, manzarali daraxtlar ekiladi, mutolaa uchun qulay muhit yaratiladi.
Buk-kafeda Ikkinchi jahon urushiga bag‘ishlangan asarlarni ommalashtirish uchun turli tadbirlar (taqdimotlar, uchrashuvlar, she’riyat kechalari) o‘tkaziladi.
Eslatma: G‘alaba bog‘i konsepsiyasini amalga oshirish jarayonida unga zarur o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilishi mumkin.