Oldingi tahrirga qarang.
(qaror nomi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Iqtisodiy sudlar tomonidan lizing munosabatlarini tartibga soluvchi qonun hujjatlari normalarini to‘g‘ri va bir xilda qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida “Sudlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 47-moddasiga asoslanib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy xo‘jalik sudining Plenumi qaror qiladi:
(muqaddima O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
1. Sudlarning e’tibori, lizing shartnomalaridan kelib chiqadigan munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (bundan buyon matnda FK deb yuritiladi), “Lizing to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni (bundan buyon matnda Qonun deb yuritiladi) va boshqa qonunchilik bilan tartibga solinishiga qaratilsin.
(1-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
2. Qonun 2-moddasining birinchi qismiga ko‘ra lizing — moliyaviy ijaraning alohida turi bo‘lib, unda bir taraf (lizing beruvchi) ikkinchi tarafning (lizing oluvchining) topshirig‘iga binoan uchinchi tarafdan (sotuvchidan) lizing shartnomasida shartlashilgan mol-mulkni (lizing obyektini) mulk qilib oladi va uni lizing oluvchiga shu shartnomada belgilangan shartlarda haq evaziga egalik qilish va foydalanish uchun o‘n ikki oydan ortiq muddatga beradi.
Oldingi tahrirga qarang.
Muddatni hisoblashda sudlar inobatga olishlari kerakki, shartnomani amal qilish muddati joriy yil muayyan oyining tegishli sanasidan keyingi yil shu oyining shu sanasigacha belgilanganda 12 oyga tenglashtirilgan deb tan olinadi (masalan, 2017-yil 5-fevraldan 2018-yilning 4-fevralgacha);
(2-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qaroriga asosan ikkinchi xatboshi balan to‘ldirilgan)
FK 364-moddasining birinchi qismida agar taraflar o‘rtasida shartnomaning barcha muhim shartlari yuzasidan shunday hollarda talab qilinadigan shaklda kelishuvga erishilgan bo‘lsa, shartnoma tuzilgan hisoblanishi nazarda tutilgan.
Sudlar lizing shartnomasidan kelib chiqadigan nizolarni hal etishda ushbu shartnomada Qonun 9-moddasining uchinchi qismida sanab o‘tilgan muhim shartlar nazarda tutilgan bo‘lishi lozimligiga e’tibor qaratishlari kerak.
3. FKning 588-moddasi hamda Qonunning 3-moddasiga muvofiq tadbirkorlik faoliyati uchun foydalaniladigan iste’mol qilinmaydigan har qanday ashyolar, shu jumladan korxonalar, mulkiy komplekslar, binolar, inshootlar, uskunalar, transport vositalari hamda boshqa ko‘char va ko‘chmas mulk lizing obyektlari bo‘lishi mumkin.
Sudlar nazarda tutishlari kerakki, Qonunga ko‘ra yer uchastkalari va boshqa tabiiy obyektlar, shuningdek muomaladan chiqarilgan yoki muomalada bo‘lishi cheklangan boshqa mol-mulk lizing obyektlari bo‘lishi mumkin emas. Bunday mol-mulk lizing obyekti sifatida shartnomada ko‘rsatilgan bo‘lsa, shartnoma o‘z-o‘zidan haqiqiy emas deb hisoblanadi. Ushbu mol-mulklar bo‘yicha tuzilgan lizing shartnomasining haqiqiy emasligi oqibatlarini qo‘llash sudning huquqi ekanligidan kelib chiqib, ushbu masala sudlar tomonidan muhokama qilinishi mumkin.
Shuni inobatga olish lozimki, korxona, mulkiy kompleks, bino, inshoot lizing obyekti sifatida lizing oluvchiga topshirilgan taqdirda, lizingga berilgan muddatga yer uchastkasining ana shu ko‘chmas mulk joylashgan va undan foydalanish uchun zarur qismiga bo‘lgan foydalanish huquqi ham lizing oluvchiga o‘tadi.
4. FKning 590-moddasi va Qonunning 22-moddasiga muvofiq lizing to‘lovlari lizing beruvchiga lizing obyekti qiymatining lizing oluvchi tomonidan qoplanishidan, shuningdek lizing beruvchining foizli daromadidan iborat bo‘ladi. Bunda sudlar inobatga olishlari kerakki, lizing obyekti qiymati lizing beruvchining ushbu mulkni sotib olish bilan bog‘liq xarajatlari (yetkazib berish, transport xarajatlari, montaj ishlari va boshqalar)ni o‘z ichiga oladi.
Oldingi tahrirga qarang.
5. Sudlar lizing subyektlari tomonidan majburiyatlar bajarilmaganligi yoki lozim darajada bajarilmaganligi bilan bog‘liq nizolarni hal etishda lizing subyektlarining huquq va majburiyatlari haqidagi qonunchilik normalari hamda shartnoma shartlarini chuqur o‘rganishlari lozim.
(5-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Bunda sudlar e’tiborga olishlari kerakki, lizing munosabatlari FK 34-bobining 6-paragrafi va Qonunning qoidalariga zid bo‘lmagan FK 29-bobining 1-paragrafi hamda 34-bobining 1-paragrafi normalari bilan ham tartibga solinadi.
Oldingi tahrirga qarang.
6. FK 597-moddasining to‘rtinchi qismiga va Qonun 11-moddasi birinchi qismining beshinchi xatboshisiga ko‘ra lizing oluvchi o‘z majburiyatlarini jiddiy ravishda buzgan taqdirda, agar lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing beruvchi bo‘lajak lizing to‘lovlarini tezlashtirishni yoki garov narsasini undirish uchun nazarda tutilgan tartibda undiruvni lizing obyektiga qaratgan va zararni undirgan holda shartnomani bekor qilishni talab qilish huquqiga ega.
(6-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, lizing beruvchiga u shartnoma tuzishda umid qilishga haqli bo‘lgan narsadan ko‘p darajada mahrum bo‘ladigan qilib zarar yetkazilishi, lizing shartnomasini lizing oluvchi tomonidan jiddiy tarzda buzish deb tushuniladi. Shuningdek, agar lizing shartnomasida boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, lizing oluvchi lizing obyektini shartnoma shartlarini buzgan holda saqlaganligi, lizing oluvchi lizing obyektini sug‘urtalamaganligi, lizing to‘lovlarini o‘z vaqtida to‘lamaganligi, lizing obyektini o‘z hisobidan joriy ta’mirlamaganligi ham lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzish hisoblanadi. Bunda lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzilganligi holatini isbotlash majburiyati lizing beruvchining zimmasiga yuklatiladi.
Oldingi tahrirga qarang.
Sudlarga tushuntirilsinki, lizing oluvchi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzgan taqdirda, lizing beruvchi bir vaqtning o‘zida ham barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari undirish, ham garov narsasini undirish uchun nazarda tutilgan tartibda undiruvni lizing obyektiga qaratgan va zararni undirgan holda shartnomani bekor qilishni talab qilish huquqiga ega emas.
(6-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Agar lizing beruvchining da’vo arizasida yetkazilgan zararlarni undirish va garov narsasini undirish uchun nazarda tutilgan tartibda undiruvni lizing obyektiga qaratgan holda shartnomani bekor qilish talablari bilan birga barcha lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari undirish talabi ham qo‘yilgan taqdirda, sud lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasi jiddiy tarzda buzilganligi haqida xulosaga kelsa, u holda ushbu talablardan biri — yoxud lizing to‘lovlarini muddatidan ilgari undirish talabi yoxud yetkazilgan zararlarni undirish va garov narsasini undirish uchun nazarda tutilgan tartibda undiruvni lizing obyektiga qaratgan tarzda shartnomani bekor qilish to‘g‘risidagi talab qanoatlantirilishi kerak. Bu qoida, agar lizing beruvchining da’vo arizasida bir vaqtning o‘zida ham lizing to‘lovlari bo‘yicha vujudga kelgan qarz va neustoykani undirish, shuningdek, garov narsasini undirish uchun nazarda tutilgan tartibda undiruvni lizing obyektiga qaratgan tarzda shartnomani bekor qilish talabi qo‘yilgan holda ham qo‘llaniladi.
(6-bandning to‘rtinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2021-yil 20-apreldagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(6-bandning beshinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Xususan, lizing beruvchining haqiqiy zarari deganda lizing obyektini yetkazib berish, qaytarish, transportda tashish, saqlash, ta’mirlash bilan bog‘liq va boshqa xarajatlarni, boy berilgan foydasi deganda esa, lizing beruvchi o‘z huquqlari buzilmaganida odatdagi fuqarolik muomalasi sharoitida olishi mumkin bo‘lgan, lekin ololmay qolgan daromadlarini tushunish lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Agar lizing obyektini qaytarib olish haqidagi da’vo arizasida keltirilgan asoslar qonunchilikda yoki lizing shartnomasida nazarda tutilmagan bo‘lsa, bunday da’voni qanoatlantirish rad etiladi.
(6-bandning yettinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
6.1. Sudlar inobatga olishlari kerakki, shartnomada belgilangan lizing to‘lovlari muddati muntazam ravishda buzilganligi lizing shartnomasini jiddiy tarzda buzish deb hisoblanadi.
FK 34-bobining 6-paragrafida va Qonunda lizing to‘lovlari tartibi va muddatlarini muntazam buzish tushunchasi belgilanmaganligi sababli, sudlar, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing shartnomasidan kelib chiqadigan nizolarni ko‘rishda FK 551-moddasining qoidalarini qo‘llashlari lozim. FK 551-moddasi birinchi qismining to‘rtinchi xatboshisiga ko‘ra, agar ijaraga oluvchi shartnomada belgilangan to‘lov muddatini ketma-ket ikki martadan ortiq buzib, mol-mulkdan foydalanganlik uchun haq to‘lamasa, mulk ijarasi shartnomasi ijaraga beruvchining talabi bilan sud tomonidan muddatidan oldin bekor qilinishi mumkin.
Shuning uchun sudlar to‘lov kechiktirilganligi sabablarini shartnomada belgilangan to‘lov jadvalini o‘rganish va tahlil qilish yo‘li bilan aniqlashlari kerak.
Oldingi tahrirga qarang.
(6.2-band O‘zbekiston Respublikasi sudi Plenumining 2021-yil 20-apreldagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(6.3-band O‘zbekiston Respublikasi sudi Plenumining 2021-yil 20-apreldagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
6.4. Qonun 12-moddasi birinchi qismining beshinchi xatboshisiga ko‘ra lizing obyekti yetkazib berilmagan, to‘liq yetkazib berilmagan, yetkazib berish muddati o‘tkazib yuborilgan yoki sifati talab darajasida bo‘lmagan lizing obyekti yetkazib berilgan taqdirda, lizing oluvchi, agar shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing to‘lovlari to‘lashni kechiktirish, yetkazib beriladigan lizing obyektidan voz kechish va lizing shartnomasining bekor qilinishini talab etish huquqiga ega.
Lizing obyektidan foydalanish jarayonida uning foydalanishga yaroqli emasligi yoki bunday foydalanishni jiddiy qiyinlashtiradigan nuqsonlar aniqlangan taqdirda va bular xususida lizing obyektini qabul qilish paytida lizingga oluvchi bilmagan va bilishi mumkin bo‘lmaganda, agar sotuvchini lizing beruvchi tanlagan bo‘lsa, bu holat lizing shartnomasi lizing beruvchi tomonidan jiddiy ravishda buzilgan deb hisoblanadi.
Sudlar lizing obyekti yetkazib berilmaganligi yoki sifati talab darajasida bo‘lmagan lizing obyekti yetkazib berilganligi sababli lizing shartnomasini bekor qilish haqidagi ishni ko‘rishda, Qonun 11-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq agar lizing obyekti lizing beruvchining aybi bilan yetkazib berilmagan yoki lizing shartnomasi shartlariga nomuvofiq bo‘lsa, lizing beruvchi lizing oluvchining roziligi bilan o‘zi lozim darajada bajarmagan lizing shartnomasi shartlarini tuzatib bajarishga yoki lizing oluvchiga boshqa lizing obyektini taklif etishga haqli ekanligiga e’tibor berishlari lozim. Bunday taklif sud muhokamasida ham bildirilishi mumkinligini inobatga olib, sudlar taraflarni murosaga keltirish choralarini ko‘rishlari kerak. Bunda hisobga olish kerakki, lizing beruvchi bunday huquqdan faqat lizing oluvchining roziligi bilan foydalanishi mumkin. Agar lizing oluvchi tomonidan lizing shartnomasi shartlarining yo‘l qo‘yilgan buzilishlarini bartaraf etish yoki boshqa lizing obyektini qabul qilish bo‘yicha taklifga norozilik bildirilgan bo‘lsa, nizo mazmunan ko‘rilishi lozim.
Sudlar lizing oluvchining lizing shartnomasi muddatidan oldin bekor qilinganligi sababli o‘zi ilgari avans sifatida to‘lagan to‘lovlarni undirish haqidagi talabini ko‘rishda, avans to‘lovi lizing oluvchining lizing obyektidan foydalanishdan olingan foydaning qiymatini chegirib tashlagan holda qaytarilishi mumkinligiga e’tibor berishlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
FK 420-moddasining birinchi qismi mazmunidan kelib chiqib, oldindan haq to‘lash deganda, lizing oluvchi tomonidan lizing obyektini qabul qilib olinguniga qadar to‘langan summa tushunilishi lozim.
(6.4-bandning beshinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Taqdim etilgan hujjatlar asosida lizing oluvchining lizing obyektidan foydalanishidan olingan foyda summasini aniqlash imkoniyati bo‘lmasa, ushbu summa O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksida (bundan buyon matnda IPK deb yuritiladi) nazarda tutilgan tartibda ekspertiza tayinlash yo‘li bilan aniqlanishi mumkin.
(6.4-bandning oltinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qarori tahririda)
6.5. FKning 597-moddasi, Qonunning 11 va 12-moddalari mazmunidan kelib chiqib, lizing shartnomasi bilan lizing obyektini soz holda saqlash, uni ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘yicha majburiyatlar ham lizing oluvchining, ham lizing beruvchining zimmasiga yuklatilishi mumkin.
Shuning uchun lizing beruvchining lizing oluvchi tomonidan lizing obyekti lozim darajada saqlanmaganligi, ta’mirlanmaganligi va texnik xizmat ko‘rsatilmaganligi sababli lizing shartnomasini bekor qilish va lizing obyektini qaytarish haqidagi da’vosi bo‘yicha ishni ko‘rishda sudlar lizing shartnomasi bo‘yicha ushbu majburiyat kimga yuklatilganligini aniqlashlari lozim.
6.6. FKning 557-moddasiga ko‘ra mulk ijarasi shartnomasining ayrim turlariga va ayrim turdagi mol-mulkni ijaraga berish shartnomalariga (prokat, transport vositalari ijarasi, korxonalar ijarasi, moliyaviy mablag‘lar ijarasi va hokazolar), agarda ushbu Kodeksning qoidalarida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ushbu paragrafda nazarda tutilgan qoidalar qo‘llanadi.
FK 555-moddasining birinchi — uchinchi qismlariga muvofiq agarda mulk ijarasi shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, ijaraga oluvchi tomonidan mol-mulkning ajratib olsa bo‘ladigan tarzda yaxshilanishi uning mulki hisoblanadi. Ijaraga oluvchi ijaraga olingan mol-mulkni o‘z mablag‘lari hisobidan va ijaraga beruvchining roziligi bilan yaxshilagan, bu yaxshilashni mol-mulkka zarar yetkazmagan holda ajratib olish mumkin bo‘lmagan taqdirda, ijaraga oluvchi shartnoma bekor bo‘lganidan keyin, basharti shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, bu yaxshilashlar qiymatini to‘lashni talab qilish huquqiga ega. Agar qonunda boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, ijaraga oluvchi tomonidan ijaraga beruvchining roziligisiz amalga oshirilgan va ijaraga berilgan mol-mulkdan ajratib olib bo‘lmaydigan yaxshilashlarning qiymati to‘lanmaydi.
Shu sababli, agarda lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing obyekti lizing beruvchining roziligi bilan yaxshilangan taqdirda, lizing oluvchi shartnomaning amal qilish muddati tugashi yoki shartnoma bekor qilinishi munosabati bilan lizing obyekti lizing beruvchiga qaytarilganidan keyin ana shu maqsadlarda sarflagan barcha xarajatlarining qoplanishini talab qilish huquqiga ega.
Mol-mulkka zarar yetkazmagan holda ajratib olish imkoniyati bo‘lmagan, lizing beruvchining roziligisiz amalga oshirilgan lizing obyektining yaxshilanishlari, agar lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing shartnomasining amal qilish muddati tugashi yoki u bekor qilinishi munosabati bilan lizing obyekti lizing beruvchiga qaytarilgan holda lizing beruvchiga o‘tadi.
6.7. Agar lizing obyektiga bo‘lgan mulk huquqining o‘tishi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi lozim bo‘lib, biroq lizing beruvchi lizing oluvchi tomonidan barcha lizing to‘lovlari amalga oshirilganligiga qaramasdan lizing oluvchiga lizing obyektiga bo‘lgan mulk huquqini o‘tkazish to‘g‘risidagi hujjatlarni rasmiylashtirishdan bosh tortsa, lizing oluvchi sudga lizing beruvchini lizing obyektini unga mulk huquqi asosida o‘tkazish bilan bog‘liq hujjatlarni rasmiylashtirishga majburlash haqidagi da’vo bilan murojaat etishga haqli.
Oldingi tahrirga qarang.
(7-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2020-yil 19-dekabrdagi 37-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
8. Sudlarga tushuntirilsinki, lizing shartnomasi va (yoki) lizing obyektini oldi-sotdi shartnomasi majburiyatlari bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmagan taqdirda, huquqi buzilgan lizing subyekti aybdor shaxsdan qonunda yoki shartnomada belgilangan neustoykani undirishni talab qilishga haqli. Bunda, agar neustoyka bilan birga zararni ham undirish haqidagi talab bildirilgan bo‘lsa, zararni undirish FKning 325-moddasi talablariga rioya etilgan holda amalga oshiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
8.1. Sudlarga tushuntirilsinki, lizing obyektini qaytarish to‘g‘risidagi da’vo talabi qanoatlantirilganda, davlat boji qaytarilgan lizing obyektining bahosidan kelib chiqqan holda hisoblanadi.
(8.1-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 17-sonli qaroriga asosan kiritilgan)
9. FKning 591-moddasi va Qonun 14-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra lizing obyekti oldi-sotdi shartnomasini tuzish paytida lizing beruvchi lizing obyekti qaysi maqsadda olinayotganligidan sotuvchini oldindan xabardor qilishi, buni oldi-sotdi shartnomasida qayd etishi shart.
Sudlarga tushuntirilsinki, lizing beruvchi lizing obyekti qaysi maqsadda olinayotganligidan sotuvchini oldindan xabardor qilish to‘g‘risidagi talabga rioya etmaganligi oldi-sotdi shartnomasini haqiqiy emas deb topish uchun asos bo‘lmaydi. Bunday holatda FKning 591-moddasi va Qonun 14-moddasining uchinchi qismida nazarda tutilgan talablarga rioya etilmaganligining barcha oqibatlari lizing beruvchiga yuklatiladi.
10. Qonun 2-moddasining ikkinchi va uchinchi qismlariga muvofiq lizing uch taraflama (sotuvchi-lizing beruvchi-lizing oluvchi) yoki ikki taraflama (lizing beruvchi-lizing oluvchi) lizing shartnomasi bo‘yicha amalga oshiriladi. Lizing beruvchi va sotuvchi o‘rtasida ikki taraflama lizing shartnomasi tuzilayotganida qo‘shimcha ravishda lizing obyektining oldi-sotdi shartnomasi tuziladi.
10.1. Lizing obyektini oldi-sotdisi bilan bog‘liq lizing subyektlari o‘rtasidagi munosabatlar, agar FK 34-bobning 6-paragrafida va Qonunda boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, FKning 29-bobi normalari bilan tartibga solinadi.
Agar lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, sotuvchi tomonidan lizing obyektini oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha majburiyatlarini bajarmaslik xavfi va bu bilan bog‘liq zararlar sotuvchini tanlagan lizing shartnomasining tarafiga yuklatiladi.
10.2. Qonun 12-moddasi birinchi qismining to‘rtinchi xatboshisiga ko‘ra lizing oluvchi sotuvchiga lizing obyekti oldi-sotdi shartnomasidan kelib chiquvchi talablarni, jumladan uning sifati va butligi, topshirish muddati, kafolatli ta’mirlashi va hokazolar xususida talablar qo‘yish huquqiga ega.
Sudlar nazarda tutishlari lozimki, lizing oluvchi bunday talablarni, garchi u ushbu shartnomaning tarafi bo‘lmasa ham, bildirishi mumkin. Bunday holda lizing oluvchi sotib oluvchining barcha huquq va majburiyatlariga ega bo‘ladi, shartnomani bekor qilish huquqi hamda tovar uchun haq to‘lash majburiyati bundan mustasno.
10.3. Oldi-sotdi shartnomasidan kelib chiqadigan majburiyatlar sotuvchi tomonidan bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmagan taqdirda (yetkazib bermaganlik, to‘liq yetkazib bermaganlik, yetkazib berish muddatini o‘tkazib yuborganlik, tegishli darajada sifatli bo‘lmagan mol-mulkni yetkazib berganlik), agar sotuvchini tanlash uchun javobgarlik lizing beruvchining zimmasida bo‘lsa, sotuvchi va lizing beruvchi lizing oluvchi oldida javobgar bo‘ladilar. Bunday holda lizing oluvchi o‘zining xohishiga ko‘ra sotuvchi va (yoki) lizing beruvchiga talablar bildirishga haqli.
10.4. FK 392-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, agar oldi-sotdi shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, tovarning tasodifan nobud bo‘lishi yoki tasodifan shikastlanishi xavfi sotuvchi tovarni sotib oluvchiga topshirish bo‘yicha o‘z majburiyatini qonun yoki shartnomaga muvofiq bajargan deb hisoblangan paytdan boshlab sotib oluvchiga o‘tadi.
Qonun 19-moddasining birinchi va ikkinchi qismlariga ko‘ra, lizing obyekti bilan bog‘liq barcha xavflar, shu jumladan, uning tasodifan yo‘qolishi (nobud bo‘lishi) yoki tasodifan buzilishi, shuningdek o‘g‘irlanishi, barvaqt eskirishi, shikastlanishi xavflari lizing shartnomasida nazarda tutilgan tartibda lizing oluvchiga o‘tadi. Xavflar lizing oluvchiga o‘tgan daqiqadan e’tiboran lizing oluvchi lizing obyekti har qanday tarzda yo‘qotilishi yoki shikastlanishi uchun lizing shartnomasi amal qiladigan muddat davomida javobgar bo‘ladi. Agar xavflarning lizing beruvchidan lizing oluvchiga o‘tadigan vaqti lizing shartnomasida belgilangan bo‘lmasa, xavflar lizing oluvchiga u lizing obyektini olgan daqiqadan e’tiboran o‘tadi.
Mazkur normalarning mazmunidan kelib chiqib, agar lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, lizing obyektining tasodifan nobud bo‘lishi yoki tasodifan shikastlanishi xavfi lizing obyektini lizing oluvchiga topshirilishiga qadar sotuvchi yoki lizing beruvchining, topshirilganidan keyin esa lizing oluvchining zimmasida bo‘ladi.
10.5. Qonun 24-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra lizing beruvchi va lizing oluvchi sotuvchiga nisbatan lizing obyektining oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha solidar kreditorlar sifatida ish ko‘radilar.
FK 255-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra majburiyatlarni solidar kreditorlardan biriga nisbatan to‘la bajarish qarzdorni majburiyatni boshqa solidar kreditorlarga nisbatan bajarishdan ozod qiladi.
Shu munosabat bilan sudlarga tushuntirilsinki, lizing oluvchi yoki lizing beruvchi sotuvchiga nisbatan lizing obyektining oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha majburiyatlar bajarilmagan yoki lozim darajada bajarilmaganligi munosabati bilan da’vo taqdim etsa, ishga tegishincha lizing beruvchi yoki lizing oluvchi nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs sifatida jalb qilinishi lozim.
Sudlar bunday da’vo bo‘yicha ishni ko‘rishda sotuvchi o‘z majburiyatini lizing oluvchi yoki lizing beruvchiga nisbatan bajargan yoki bajarmaganligi yoxud lozim darajada bajarmaganligi holatlarini tekshirishlari, agar sotuvchi o‘z majburiyatini ulardan biriga nisbatan bajarganligi holati aniqlanganda – da’voni qanoatlantirishni rad etishlari lozim.
11. Qonun 6-moddasining birinchi qismiga ko‘ra lizing oluvchi lizing beruvchi oldida lizing shartnomasi yuzasidan javobgar bo‘lib qolgani holda, lizing shartnomasi bo‘yicha olgan lizing obyektini lizing beruvchining yozma roziligi bilan vaqtinchalik egalik qilish va foydalanish uchun uchinchi shaxsga qo‘shimcha lizingga topshirishga haqli.
11.1. Sudlar shuni e’tiborga olishlari lozimki, agar nizo qo‘shimcha lizing shartnomasidan kelib chiqqan bo‘lsa, ishga mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs sifatida lizing beruvchi jalb qilinishi, shuningdek, lizing obyektini qo‘shimcha lizingga topshirish uchun uning yozma roziligi olinganligi aniqlanishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Lizing beruvchining oldindan yozma roziligi olinmay tuzilgan qo‘shimcha lizing shartnomasi FKning 116-moddasiga asosan o‘z-o‘zidan haqiqiy emas deb hisoblanadi.
(11.1-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
11.2. Sudlar inobatga olishlari kerakki, qo‘shimcha lizing shartnomasiga FK 550-moddasining qoidalari qo‘llaniladi. Xususan, lizing shartnomasining muddatidan oldin bekor qilinishi qo‘shimcha lizing shartnomasining bekor bo‘lishiga olib keladi. Bu holda qo‘shimcha lizingga oluvchi qo‘shimcha lizing shartnomasining qolgan muddati davomida o‘zi foydalanib kelgan mol-mulkni bekor bo‘lgan lizing shartnomasining tegishli shartlari asosida lizingga olish haqida shartnoma tuzishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
12. Sudlar Qonun 21-moddasining birinchi qismiga muvofiq lizing beruvchi lizing oluvchining oldindan roziligini olmay turib, lizing obyektidan garov sifatida foydalanish huquqiga ega emasligiga e’tibor qaratishlari lozim. Lizing oluvchining oldindan roziligi olinmay tuzilgan lizing obyektining garov shartnomasi, shuningdek garovga oluvchining roziligisiz garov narsasini lizingga berish haqidagi shartnoma FKning 116-moddasiga asosan o‘z-o‘zidan haqiqiy emas deb hisoblanadi.
(12-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Shunga ko‘ra, sudlar qarzdorlikni undirish va undiruvni lizing obyekti bo‘lgan garov narsasiga qaratish to‘g‘risidagi talablarni ko‘rishda lizing oluvchini ishga nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs sifatida jalb qilishlari, shuningdek mulkni lizing shartnomasi tuzilishidan oldin yoki keyin garovga qo‘yilganligi hamda lizing obyektini garovga qo‘yish uchun lizing oluvchining roziligi olinganligi holatini aniqlashlari lozim.
(12-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-fevraldagi 6-sonli qarori tahririda)
13. Qonun 12-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq uchinchi shaxs undiruvni lizing obyektiga qaratganda lizing oluvchi lizing shartnomasini bekor qilish va lizing obyektini mulk qilib olish bilan bir paytda lizing shartnomasi bo‘yicha tegishli lizing to‘lovlari qoldig‘ini lizing beruvchining qolgan davrda oladigan daromadini chegirib tashlagan holda bir yo‘la to‘lashga haqli.
Shu munosabat bilan sudlar nazarda tutishlari lozimki, lizing oluvchi bunday huquqdan foydalanib lizing shartnomasi bo‘yicha lizing to‘lovlari qoldig‘ini lizing beruvchining qolgan davrda oladigan daromadini chegirib tashlagan holda muddatidan oldin to‘laganligi uchinchi shaxsning undiruvni lizing obyektiga qaratishni tugatilishiga olib keladi.
Sudlarning e’tibori qaratilsinki, agar lizing shartnomasida barcha lizing to‘lovlari to‘langandan so‘ng lizing obyekti lizingga oluvchiga mulk huquqi asosida o‘tishi nazarda tutilgan bo‘lsa, lizing oluvchi lizing shartnomasi bo‘yicha tegishli lizing to‘lovlari qoldig‘ini lizing beruvchining qolgan davrda oladigan daromadini chegirib tashlagan holda bir yo‘la to‘lashga haqli. Agar lizing shartnomasi lizing obyektini lizing oluvchiga mulk huquqi asosida o‘tishini nazarda tutmagan bo‘lsa, uchinchi shaxs undiruvni lizing obyektiga qaratgan taqdirda lizing shartnomasi FKning 599-moddasiga muvofiq o‘z kuchini saqlab qoladi.