22.12.2006 yildagi 17-son
2. Bitimlar tuzish va ularning haqiqiy emasligi bilan bog‘liq nizolarni ko‘rishda sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, ushbu toifadagi ishlar FKning 9-bobida nazarda tutilgan, ya’ni fuqarolik huquq va burchlarini vujudga keltiruvchi bitimlar haqidagi qoidalar hamda ayrim bitim turlarini tartibga soluvchi FK va maxsus qonun normalari asosida hal qilinadi. Bunda:
a) FKning 103-moddasiga muvofiq bir taraflama bitimlarga nisbatan ham majburiyatlar va shartnomalar to‘g‘risidagi umumiy qoidalar qo‘llaniladi;
b) FKning 9-bobida nazarda tutilgan ikki va ko‘p tomonlama bitimlar (shartnoma)ga taalluqli qoidalar FKning 26, 27, 28-boblarida nazarda tutilgan shartnomalar tuzish, o‘zgartirish va bekor qilish haqidagi qoidalar bilan to‘ldiriladi.
3. O‘zbekiston Respublikasi FKning 101-moddasiga muvofiq bitimlar deb fuqarolar va yuridik shaxslarning fuqarolik huquq va burchlarini belgilash, o‘zgartirish yoki bekor qilishga qaratilgan harakatlari tushuniladi. Bitimlarni haqiqiy deb topish haqidagi da’volarni ko‘rishda sudlar haqiqatan ham, taraflar o‘rtasida bitim tuzish haqida kelishuv bo‘lganligi, bitim shartlarining to‘liq yoki qisman bajarilganligi va bitimni notarial tasdiqlashga monelik qilgan sabablarni aniqlashlari lozim.
4. O‘zbekiston Respublikasi FKning 112-moddasiga muvofiq bitimning qisman yoki to‘liq bajarilganligi haqidagi yozma dalillar mavjud bo‘lganda yoxud javobgar tomonidan bitim tuzilganligi tan olinganda sudlar har qanday bitimlarni emas, faqatgina qonunda notarial tasdiqlanishi yoki davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi talab qilinadigan bitimlarni haqiqiy deb topishlari mumkinligiga sudlarning e’tibori qaratilsin.
5. Basharti qonun yoki majburiyatlarning ayrim turlarini tartibga soluvchi FK normalarida boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, bitimlarni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi talablar bo‘yicha umumiy da’vo muddati – uch yil.
Bunda FKning 160-moddasi talabiga muvofiq da’vo muddatining to‘xtatilishi, uzilishi va tiklanishi haqidagi FKning 156, 157, 159-moddalari qoidalari, agarda qonunda boshqacha tartib belgilangan bo‘lmasa, majburiyatlarning ayrim turlariga ham taalluqlidir.
6. Bitimlarga oid nizolarni ko‘rishda shartnomani haqiqiy emas deb topish va shartnomani bekor qilish tushunchalarini bir-biridan farqlash lozim. Sudlar shuni nazarda tutishlari kerakki, O‘zbekiston Respublikasi FKning 9-bobi 113-126- moddalarida ko‘zda tutilgan bitimlarning haqiqiy emasligini tartibga soluvchi normalarda bayon etilgan asoslar bo‘yicha shartnomalarni haqiqiy emas deb topilishiga yo‘l qo‘yiladi. Bunda O‘zbekiston Respublikasi FKning 114-moddasi 1-qismiga muvofiq haqiqiy bo‘lmagan bitim uning haqiqiy emasligi bilan bog‘liq bo‘lgan oqibatlardan tashqari boshqa yuridik oqibatlarni vujudga keltirmaydi va u tuzilgan paytdan boshlab haqiqiy emas deb hisoblanadi. Shartnomani bekor qilish esa to‘liq yoki qisman bajarilmagan shartnomani va uning oqibatida vujudga kelgan taraflarning huquq va majburiyatlarini kelgusida bekor qilishga qaratilgan harakatdir.
8. Sudlarning e’tibori shunga qaratilsinki, bir tomonlama bitimlarning haqiqiy emasligi FKning 9-bobida belgilangan umumiy qoidalar bilan, uni bekor qilish shartlari esa aynan shu turkumdagi bitimlarga oid qoidalar bilan tartibga solinadi (masalan, ishonchnoma va vasiyatnomani bekor qilish FK 141, 142, 1127-moddalari).
9. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, FKning 9- bobida qayd etilgan qoidalar bitimlarni haqiqiy emas deb topishning qat’iy asoslari hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi FKning 114-moddasi 2-qismiga muvofiq, bitim haqiqiy bo‘lmaganida taraflarning har biri boshqasiga bitim bo‘yicha olgan hamma narsani qaytarib berishi, olingan narsani aslicha qaytarib berish mumkin bo‘lmaganida esa, agar bitim haqiqiy emasligining boshqa oqibatlari qonunda nazarda tutilmagan bo‘lsa, uning qiymatini pul bilan to‘lashi shart. Sudlar “bitim bo‘yicha olingan narsa”ni aniqlashda haqiqiy emas deb topilgan shartnoma shartlaridan kelib chiqib, shuni nazarda tutishlari lozimki, bitim haqiqiyligi nizolashilganda taraflarning bitim shartlari doirasidan tashqaridagi munosabatlari huquqiy ahamiyatga ega emas.
10. FKning 122-123-moddalarida ko‘rsatilgan asoslar bo‘yicha bitimni haqiqiy emas deb topish haqidagi nizolarni ko‘rishda sudlar yanglishish ta’sirida, aldash, zo‘rlik, qo‘rqitish, bir taraf vakilining ikkinchi taraf bilan yomon niyatda kelishishi yoki og‘ir holatlar yuz berishi ta’sirida tuzilgan bitim tushunchalarini bir-biridan farqlashlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
13. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, FKning 126-moddasida belgilangan vakolat doirasidan chetga chiqib tuzilgan bitimni haqiqiy emas deb topishning asosiy sharti — bitimni haqiqiy emas deb topish haqidagi talab faqat bitimni cheklash belgilanishidan manfaati bor bo‘lgan shaxs tomonidan taqdim etilishidir.
14. FKning 128-moddasida ko‘zda tutilgan bitimning bir qismi deganda, bitimning mazmuniga taalluqli bir yoki bir necha shartlarning mavjud bo‘lmaganligi ushbu bitimni amalga oshirish imkoniyatini istisno qilmasligi tushuniladi. Qonun talablariga ko‘ra, jiddiy ahamiyatga ega bo‘lgan va ular mavjud bo‘lmaganda bitimning qolgan shartlari bitim ishtirokchilari uchun huquq va majburiyatlar keltirib chiqarmaydigan shartlar bundan mustasno.
FKning 119—121-moddalaridagi asoslar bo‘yicha bitimning bir qismi haqiqiy sanalmasligi nizolashilganda bu uning butunlay haqiqiy emasligini keltirib chiqaradi.
16. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, O‘zbekiston Respublikasining “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi Qonunining 52-moddasi talabiga asoslanib, garov shartnomasini haqiqiy emas deb topishga yo‘l qo‘yilmaydi, chunki mazkur qonun majburiy ijro davomida vujudga keladigan munosabatlarni tartibga soladi.
Oldingi tahrirga qarang.
23. Sudlarga tushuntirilsinki, FKning 224-moddasi 3-qismida belgilangan, imtiyozli sotib oluvchi ko‘chmas mulkni sotib olish uchun bir oy davomida, boshqa mol-mulkka nisbatan esa o‘n kun davomida mulkni sotib olish to‘g‘risidagi taklifni qabul qilishi mumkin, bu muddat unga, xabar qilingan kundan hisoblanib, huquqiy mohiyatiga ko‘ra umumiy da’vo muddatidan farq qilib, to‘xtatilishi, uzaytirilishi va tiklanishi mumkin emas.
Oldingi tahrirga qarang.