Ўзбекистон Республикасининг «Хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонунига (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 й., 39-сон, 386-модда) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 июлдаги 323-сон «Саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги (Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг қарорлари тўплами, 2004 й, 7-сон, 64-модда) қарорига мувофиқ, буюраман:
1. Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари иловага мувофиқ тасдиқлансин.
2. Мазкур буйруқ Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатидан ўтказилган кундан бошлаб ўн кун ўтгандан кейин кучга киради.
«Саноатконтехназорат» давлат инспекцияси бошлиғининг 2009 йил 28 октябрдаги 211-сонли буйруғига
ИЛОВА
ИЛОВА
1. Мазкур «Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (қуйида — «Қоидалар») Ўзбекистон Республикасининг «Хавфли ишлаб чиқариш объектларида саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонуни (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 й., 39-сон, 386-модда)га ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 июлдаги 323-сонли «Саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги (Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг қарорлари тўплами, 2004 й., 7-сон, 64-модда) қарорига асосан ишлаб чиқилди.
2. Технологик қувурўтказгичларни қуриш ва хавфсиз ишлатишга оид мазкур қоидалар, технологик қувурўтказгичларни ишлатишдаги саноат хавфсизлиги, авариялар, ишлаб чиқариш билан боғлиқ шикастланишларнинг олдини олишни таъминлашга йўналтирилган талабларни белгилайди.
3. Мазкур Қоидалар, саноат хавфсизлиги доирасида фаолият юритаётган ва «Саноатконтехназорат» давлат инспекцияси назоратидаги, ташкилий-ҳуқуқий ва мулкчилик шаклларидан қатъи назар, барча ташкилотлар қўллаши учун мўлжалланган.
а) хавфли ишлаб чиқариш объектлари учун технологик қувурўтказгичларни лойиҳалаш, ясаш, монтаж қилиш, ишлатиш, замонавийлаштириш, таъмирлаш ва консервациялашда;
5. Мазкур Қоидалар газсимон, буғсимон ва суюқ муҳитларни транспортировка қилишга мўлжалланган, қолдиқ босими (вакууми) 0,001 МРа (0,01 kgf/cm2) дан шартли 320 (3200 kgf/cm2) босимгача шароитда ишлайдиган, технологик пўлат қувурўтказгичларни лойиҳалаш, янгидан ясаш ва замонавийлаштириш жараёнлари учун тааллуқлидир.
Қоидалардаги талабларнинг муайян технологик қувурўтказгичлар гуруҳи, категорияси ва турларига тааллуқлилик эҳтимоли, ишлатиш шароитларига кўра аниқланиб, зарурат тақозо этганда ҳисоб-китоблар билан асосланиб, лойиҳада белгиланади.
6. Қоидаларда технологик қувурўтказгичларнинг конструкциясига, материалларига, уларни ясаш, синаш усуллари, қабул қилиш, қайта тиклаш, таъмирлаш, монтаж қилишга доир техник талаблар баён этилган. Қоидалардаги талаблар билан бир қаторда саноат хавфсизлигига доир меъёрий-техник ҳужжатларга ҳам амал қилиш зарур.
7. Ушбу қоидалардаги талабларга жавоб бера олмайдиган технологик қувурўтказгичларни ишлатаётган ташкилотларда, заруратга кўра, асосланган ҳисоб-китобларга ва (ёки) саноат экспертизасининг хулосаларига таяниб, хавфсиз ишлатишни таъминлашга қаратилган техник ечимлар ва тадбирлар ишлаб чиқилиши мумкин.
8. Технологик қувурўтказгичларни ишлатишга доир қўлланмалар техник ҳужжатлар, мазкур қоидалар ва саноат хавфсизлигига оид бошқа меъёрий ҳужжатлар асосида ишлаб чиқилиши лозим.
9. Қувурўтказгичларнинг қувурлари, арматуралари ва уланадиган қисмлари учун шартли (Рш), тегишли синов (Рс), ҳамда ишчи (Риш) босимлари давлат стандартларига қараб белгиланади. Ишчи муҳитнинг ҳарорати манфий қийматга эга бўлганда, шартли босим 20°С даги ҳароратга мўлжаллаб ўрнатилади.
10. Қувурўтказгичлар қувурлари ва деталлари (деворларининг қалинлиги), ишлатилаётган қувурларнинг хилига мос келадиган, меъёрий-техник ҳужжатлар бўйича параметрлари, коррозион ва эррозион хоссаларини инобатга олиб мустаҳкамликка дош беришига доир ҳисоб-китоблар асосида белгиланиши керак. Қувурўтказгичларнинг қувурлари ва деталлари деворларининг қалинлигини танлашда уларни тайёрлаш (ишлаб чиқарилиши)даги технологик жараёнларга доир хусусиятларни (эгилиш, йиғиш, пайвандлаш)ни эътиборга олиш лозим.
б) дамловчи қувурўтказгичлар (насослар, компрессорлар, газпуфлагичлардан кейин)нинг пуфлаш томонидаги зулфин берклигида марказдан қочма насос ҳосил қилган максимал босимни, поршенли машина учун эса, босим берувчи манбага ўрнатилган сақлагич клапанлар ишлаб кетишидаги босимни;
в) сақлагич клапан ўрнатилган қувурўтказгичлар учун — сақлагич клапанни созлаш пайтида ўрнатилган босимни.
Аппарат билан бирга мустаҳкамлик ва зичликка синаладиган қувурўтказгичлар аппаратни синаш учун зарур бўлган босимга дош берадиган бўлиши зарур.
11. Қувурўтказгичлар деворлари қалинлигини белгилашда, қувурўтказгичнинг ишлаш муддати ва коррозия тезлигини эътиборга олиб, қалинликнинг коррозия туфайли ейилишини ҳисобга олиш лозим.
а) коррозия тезлиги йилига 0,1 мм гача бўлган тажовузкор бўлмаган ва кам тажовузкор муҳитлар (чидамли пўлатлар);
12. Қувурўтказгичлар учун материаллар ва жиҳозларни танлашда уларнинг мажмуи, номлари, турлари, асосий параметрлари, қўлланиш шароитлари ва бошқаларни белгиловчи мазкур қоидалар, ҳамда бошқа меъёрий-техник ҳужжатларда баён этилган талабларга амал қилиш лозим. Айни пайтда қуйидагиларни эътиборга олиш зарур:
б) транспортировка қилинадиган муҳитнинг хоссаларини (тажовузкорлиги, портлаш, ёнғиндан хавфлилиги, зарарлилиги ва ш.к.);
в) материаллар ва жиҳозларнинг хоссаларини (мустаҳкамлиги, совуққа чидамлилиги, коррозияга дош бера олиши, пайвандлана олиш ва ш.к.);
г) қувурўтказгичлар жойлашган очиқ майдон ёки иситилмайдиган бинолардаги ҳавонинг паст (совуқ) ҳароратини.
Қувурўтказгичлар материаллари ва жиҳозларини танлашда ҳавонинг совуқ (паст) ҳароратининг мўлжалдаги ҳисобини қуйидагича белгилаш лозим:
ҳудуддаги энг совуқ беш кунлик ўртача ҳароратнинг (агар босим остидаги ёки вакуумли қувурўтказгич деворларидаги ҳарорат ижобий 0° дан юқори бўлганда) ҳукм суриши 0,92 бўлганда (ижобий);
босим остидаги ёки вакуум ҳолатидаги қувурўтказгич деворларининг абсолют минимал ҳарорат ҳудуддаги атроф ҳавонинг таъсиридан совуб кетиши мумкин бўлганда.
13. Қувурўтказгич схемасини танлашга, конструкцияларининг тўғрилигига, мустаҳкамликка дош бера олишига, материалларни белгиланган муддат давомида ишлашига, тайёрлаш монтаж ва таъмирлаш сифатига, ҳамда қувурўтказгичлар амалдаги қоидалар талабларига мослигига, мазкур ишларни бажарган тегишли ташкилотлар жавобгар ҳисобланади.
14. Қувурўтказгичларни ишлатувчи ташкилот, ундаги ишларнинг хавфсиз бажарилишига, қувурўтказгич ишини назорат қилиб туришга, тафтиш ва таъмирлаш ишларини ўз вақтида ва сифатли ўтказилишига, ҳамда қувурўтказгич конструкция ва лойиҳа ҳужжатларига киритилган ўзгаришларни белгиланган тартибда келишувдан ўтказилишига мутасадди ҳисобланади.
15. Қувурўтказгичлар ва арматураларнинг хизмат қилиш (ишлаш) муддати лойиҳаловчи ташкилот томонидан белгиланиб, лойиҳада баён қилиниши ва қувурўтказгич паспортига ёзиб қўйилиши лозим. Белгиланган ишлаш муддати ўтган қувурўтказгичларни келгусида ишлатиш учун белгиланган тартибда рухсатнома олиш шарт.
16. Ишчи босими 10 МРа (100 kgf/cm2) бўлган қувурўтказгичлар, транспортировка қилинадиган модданинг хавфлилик синфи (портлаш-ёнғиндан хавфлилиги, зарарлилиги)га кўра А, Б, В гуруҳларга, муҳитнинг ишчи параметрларига кўра эса 5 та (I, II, III, IV,V) категорияга бўлинади.
Қувурўтказгичлар классификацияси «10 МРа (100 kgf/cm2) гача босим остидаги технологик қувурўтказгичларни ишлатиш ва таъмирлаш» (К.Н 39.0 — 042:2007)да берилган.
17. Босими 10 МРа (100 kgf/cm2)гача бўлган қувурўтказгичларни ишлатиш, назорат қилиш, хизмат кўрсатиш, таъмирлаш ишларини КН 39.0 — 042:2007 га мувофиқ равишда амалга ошириш лозим.
18. Қувурўтказгичларни ясашда қўлланиладиган материаллар ва тайёр буюмларнинг сифати ва техник тафсилоти тегишли паспортлар ёки сертификатлар билан тасдиқланади. Паспорти ёки сертификати йўқ материаллар ва буюмларни стандартлар, техник шартлар ва меъёрий-техник ҳужжатлар асосида текширув ва синовдан ўтказишни фақат II ва ундан паст категорияга мансуб қувурўтказгичлар учунгина қўллаш мумкин.
Қувурўтказгичлардаги ишлатилган деталлар, одатда, уланадиган қувурлар материалига мос бўлиши лозим. Турли русумдаги пўлатларни қўллаш ва пайвандлашда тегишли меъёрий-техник ҳужжатлардаги кўрсатмаларга амал қилиш шарт.
Махсус экспертиза ўтказувчи ташкилотларнинг хулосаларига кўра, давлат стандартларида ва меъёрий-техник ҳужжатларда кўрсатилмаган материаллардан ясалган қувур ва деталларни қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
19. Қувурўтказгичнинг қувурлари ва шаклли деталлари оқувчан (эрувчан)лик чегарасининг мустаҳкамлик чегарасига нисбати 0,75 гача, ҳамда технологик пайвандлана олиш имкониятига эга бўлган, беш каррали намунасининг узилишидаги нисбий узайиши энг камида 16% ва қувурўтказгич элементлари деворларидаги минимал ҳароратда зарбага нисбатан қовушқоқлиги энг камида KCU = 30 J/сm2 (3,0 кgf х m/сm2) бўлган пўлатдан ясалиши керак.
20. Четдан келтирилган (импорт) материаллар ва буюмларни қўллаш учун, уларнинг тафсилотлари Республика стандартларига мос бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 10 декабрдаги 271-сонли қарорининг «Саноат хавфсизлиги экспертиза тизими ҳақидаги» 2-иловага* монанд бўлиши керак.
21. Яхлит (ёмби) пўлатдан ясалган чоксиз қувурларни, ҳамда ушбу қувурлардан тайёрланган деталларни унинг 100 % юзасидаги нуқсонларни ултратовуш ёрдамида (УЗД) назорат қилиш шарти билан биринчи ва иккинчи категорияга мансуб А ва Б гуруҳ қувурўтказгичларида қўллашга рухсат этилади.
22. Суюлтирилган углеводородли газлар (СУГ), ҳамда А (а) гуруҳдаги моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичлар учун чоксиз иссиқ ва совуқ деформацияланган, давлат стандартларига ёки махсус техник шартларга жавоб берадиган қувурларни қўллаш лозим. А (а) гуруҳга мансуб моддалар ва СУГни транспортировка қилувчи қувурўтказгичлар учун, амалдаги меъёрий-техник ҳужжатларга мос равишда шартли диаметри 400mm дан зиёд бўлган, электр пайвандланган қувурларни қўллаш мумкин. Айни аснода металлнинг коррозияга учраш тезлиги йилига 0,1 mm гача, ишчи босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2) гача, ҳарорати 200°С гача бўлиб, термик ишлов берилган, пайванд чокларини УЗД ёки нур ёрдамида 100 % назорат қилиш мумкин бўлган, механик синовлардан яхши ўтган, зарбага нисбатан етарли даражада қовушқоқликка эга бўлганда, электр пайвандлаб улаш мумкин.
23. Қувурўтказгичлар учун қўлланиладиган қувурлар бир меъёрдаги кимёвий таркибга ва В гуруҳга мансуб механик хоссаларга эга бўлиши лозим.
24. Қувурлар уни ясаган корхона томонидан гидравлик босимга синалган бўлиб, қувурларнинг меъёрий-техник ҳужжатларида қайд этилиши ёки мазкур синов босимни кафолатловчи сертификат (рухсатнома)га эга бўлиши лозим.
Агар чоксиз қувурларнинг юзаси, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 10 декабрдаги 271-сонли қарорининг 3-иловасига мувофиқ бузмай назорат қилиш усули билан текширилган бўлса, уларни гидросиновдан ўтказмаса ҳам бўлади.
25. Спирал чокли электрпайвандланган қувурларни қувурўтказгичнинг фақат тўғри участкаларидагина қўллаш мумкин.
26. Босими 1,6 МРа (16 кgf/cm2) дан зиёд бўлган суюлтирилган газлар ва босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2 ) дан катта бўлган ҳарорати 300С дан юқори Б (в) ва В гуруҳларга мансуб моддалардан ташқари А (б), Б (а), Б (б) гуруҳга кирувчи моддаларни транспортировка қилишда қўлланиладиган электрпайвандланган қувурлар, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 10 декабрдаги 271-сонли қарорининг 3-иловасига мувофиқ термик ишловдан ўтган, пайванд чоклари эса, бузмайдиган усул (УЗД ёки нур ёрдами) билан 100% ҳажмда текширилиб, эгилишга ёки зарбага нисбатан қовушқоқликка синалган бўлиши керак.
Коррозия туфайли металлда дарз (ёриқ)лар ҳосил қилмайдиган муҳитни транспортировка қилиш учун ташқи диаметрининг деворлари қалинлигига нисбатини 50 ва ундан ортиқ бўлган, термик ишловдан ўтмаган қувурларни ишлатишга рухсат берилади.
27. Коррозия туфайли металлда дарзликлар ҳосил қилувчи муҳит билан контактда бўладиган электрпайвандланган қувурларга, босим ва деворларининг қалинлигидан қатъий назар, термик ишлов берилиб, улардаги пайванд чоклар ва асосий металл қисмлар бузмайдиган физик усуллар (УЗД ёки нур ёрдамида) билан 100 % ҳажмда текширувдан ўтказилиши шарт.
28. Углеродли ярим қулай пўлатдан ясалган, деворларининг қалинлиги 12 mm гача бўлган қувурларни В гуруҳга мансуб муҳитлар учун қўллаш мумкин. Айни шароитда ҳудуддаги ҳаво ҳарорати 30°С дан паст бўлмаслиги, ҳамда ишлатиш пайтидаги қувурўтказгич деворларининг ҳарорати 20°С дан паст бўлмаслиги керак.
Углеродли қайновчи пўлатдан ясалган, деворларининг қалинлиги 8 mm гача, босими эса, 1,6 МРа (16 kgf/cm2) бўлган қувурларни ҳавонинг ташқи ҳарорати — минус 10° дан паст бўлмаган шароитларда қўллаш мумкин.
29. Ясси пайвандланган фланецларни шартли босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2) гача ва ҳарорати 300°С гача бўлган муҳитда ишлайдиган қувурўтказгичларда қўллаш лозим. Шартли босими 1 МРа (10 kgf/cm2) гача бўлган шароитда ишлайдиган А ва Б гуруҳга мансуб қувурўтказгичлар учун 1,6 МРа (16 kgf/cm2) шартли босимга мўлжалланган фланецлар қўлланилади.
30. Ҳароратидан қатъий назар шартли босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2) дан зиёд шароитда, ҳамда босимидан қатъий назар ишчи ҳарорати 300°С дан катта шароитда ишлайдиган қувурўтказгичлар учун бир-бирига зичлаб пайвандланган фланецларни қўллаш лозим.
33. 1-категориядаги технологик объектларда, А ва Б гуруҳга мансуб моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичларда текис юзали зичлагичларни қўллаш мумкин эмас (спирал усулида тўқилган зичлагичлар бундан мустасно).
34. Фланецли уланмаларнинг маҳкамловчи деталлари ва материалларини иш шароити ва фланец ясалган пўлат русумига қараб танлаш лозим.
35. Ҳарорати 300°С дан юқори ва минус 40°С дан паст шароитда ишловчи, фланецларни улашда босим даражасидан қатъий назар, шпилкаларни қўллаш зарур.
36. Ясалаётган шпилка ёки болтларнинг қаттиқлиги гайканинг қаттиқлигига нисбатан 10 — 15 НВ га юқори бўлиши керак.
37. Маҳкамловчи деталларни қайновчи, яримқулай, бессемер ва автоматик русумлардаги пўлатлардан ясаш мумкин эмас
38. Сифатли углеродли, ҳамда иссиқбардош легирланган пўлатлардан ясалган маҳкамлаш буюмлари ва тайёр материалларга иссиқлик остида ишлов берилган бўлиши керак.
1,6 МРа (16 kgf/cm2) босим ва 200°С гача ҳарорат остида ишловчи маҳкамлаш деталлари, ҳамда резбасининг диаметри 48 mm гача бўлган углеродли пўлатлардан ясалган маҳкамлаш деталларига иссиқлик остида ишлов бериш шарт эмас.
39. Муҳитнинг ҳарорати 500°С дан юқори бўлганда қўлланиладиган аустенит русумдаги пўлатдан ясалган маҳкамлаш деталларидаги резба (кертик)нинг накат услида очиш мумкин эмас.
40. Маҳкамлаш деталларини фланец ясалган материалнинг бўйига узайиш (кенгайиш) коэффициентига яқин даражадагиларини танлаш керак. Бунда коэффициентларнинг ўзаро фарқли 10 % зиёд бўлмаслиги лозим. Алоҳида шароитларда, мустаҳкамликка ҳисоб-китоб қилиб ёки тажриба асосида, маҳкамловчи детал ва фланецдаги кенгайиш коэффициентининг фарқи 10 % дан зиёд бўлган, ҳамда фланец уламаларининг ишчи ҳарорати 100°С гача бўлган муҳитда ишлайдиганларни қўллаш мумкин.
41. Фланецли уланмалардаги қистирма ва зичлагич материалларни транспортировка қилинадиган муҳит ва унинг лойиҳада, меъёрий-техник ҳужжатлар ва (ёки) махсус (эксперт) ташкилотларининг тавсиясида кўрсатилган параметрларига кўра танланади.
42. Қувурўтказгичнинг шаклли деталларини транспортировка қилинадиган муҳит ва ишлатиш шароитларига қараб, амалдаги меъёрий-техник ҳужжатлар, ҳамда лойиҳага асосланиб олинади.
43. Қувурўтказгичларнинг шаклли деталларини чоксиз ва тўғри чокли пўлат қувурлардан ёки прокат листлардан ясаш мумкин. Улар ясалган металл хоссалари лойиҳа ва меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига, ҳамда улар уланадиган қувурлар материаллари хоссаларига мос бўлиши зарур.
44. Коррозия туфайли дарзликлар ҳосил қилувчи муҳитда ишлайдиган қувурўтказгичларнинг деталларига, конструкциясидан қатъий назар, иссиқлик таъсирида ишлов берилиши шарт.
Агар қувурўтказгич секцияларида уланган деталлар ва уч ёқли пайвандланган қувурларга аввал иссиқлик таъсирида ишлов берилган бўлса, уларга ўша жойларнинг ўзида иссиқ ишлов бериш мумкин.
45. Қувурўтказгичнинг пайвандланадиган деталларини муҳитнинг тажовузкорлиги, ҳарорати ва босимини ҳисобга олиб, мавжуд меъёрий-техник ҳужжатларга таяниб танлаш лозим.
46. Фитингларни пайвандлаш ва пайванд чоклари сифатини текширишни амалдаги меъёрий-техник ва лойиҳа ҳужжатлари талабларига мос равишда ўтказиш зарур.
47. Қувурўтказгичдан ажраладиган тармоқларни ўрнатишда Қоидаларнинг 2-иловасида кўрсатилган усулларидан бирини қўллаб бажариш керак. Уч ёқли уланмаларга мустаҳкамлик берувчи мослама (қовурға)лар ўрнатиб улаш мумкин эмас.
48. Пайвандлаб тайёрланган уч ёқли (тройник)ларни тармоқдаги босим 10 МРа (100 кgf/cm2) гача бўлганда қўлланилади.
49. Кўндаланг кесими Dш 150 — 400 mm бўлган пайвандлаб ясалган тармоқ (улама)ларини босими 6,3 МРа (63 кgf/сm2) гача бўлган технологик қувурўтказгичларда қўллаш лозим. Кўндаланг кесими Dш 150 — 400 mm гача бўлган пайвандлаб тайёрланган тармоқ (улама)ларини босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2 ) гача бўлган қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
50. Кўндаланг кесими Dш 250 — 400 mm бўлган концентрик ва эксцентрик усулда пайвандланган ўтказиш қурилмаларини босими 4 МРа (40 кgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичларда, диаметри Dу 500 — 1400 гача бўлганларини эса, босими Рш 2,5 МРа (25 кgf/сm2) ли қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
Пўлатдан ясалган жойлар чегаралари муҳитнинг ҳарорати ва тажаввузкорлигига қараб ишлатилаётган қувурлар русуми чегарасига мос келиши керак.
51. Япроқсимон ўтказиш жойларини босими 1,6 МРа (16 kgf/cm2) гача ва кесими Dш 100 — 500 mm гача бўлган технологик қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
Япроқсимон ўтказиш жойларини суюлтирилган газлар ва А (а) гуруҳга мансуб моддаларга мўлжалланган қувурўтказгичларда қўллаш мумкин эмас.
52. Япроқсимон ўтказиш жойларини пайвандлагандан кейин, чокларини 100 % ҳажмда ултратовуш ёки радиографик усулда текширувдан ўтказиш шарт.
53. Хочсимон (крестовина) пайвандлаш усулини углеводородли пўлатдан ясалган, ишчи ҳарорати 250°С гача бўлган қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
Электрпайвандлаб ясалган хочсимон қувурларни босими 1,6 МРа (16 kgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичларда қўллаш мумкин. Айни пайтда, улар 2,5 МРа (25 кgf/сm2) босимга мўлжалланган қувурлардан ясалган бўлиши керак.
Чоксиз қувурлардан ясалган хочсимон қувурларнинг босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2 ) гача бўлган шароитда кўллаш мумкин. Улар албатта, 4 МРа (40 kgf/cm2) босимга мўлжалланган пўлат қувурлардан тайёрланган бўлиши шарт.
54. Технологик қувурўтказгичлар учун, одатда, қайноқ штамповкалаш ёки чўзиш, эгиш ва штамповкалаш усулида чоксиз ва тўғри пайванд чокли қувурлардан тайёрланган тик эгик уламалар қўлланилади.
55. Чоксиз қувурлардан тайёрланган эгик уламалар, тик эгик ва пайвандланган уламалар ўрнига муҳити нотекис ҳаракатланувчи (титраш), ҳамда кўндаланг кесими 25 mm гача бўлган қувурўтказгичлардаги гидравлик қаршиликни максимал даражада пасайтириш зарур бўлган шароитларда қўлланилади.
Эгилиш радиуси К ≥ 2 Dн бўлган, ишлаб турган қувурлар турига мос материалдан ясалган, текис эгилган уламаларнинг ишлатиш чегаралари ўзаро яқин бўлиши керак.
56. Текис эгилган уламаларнинг эгилиш радиусини белгилашда мавжуд лойиҳавий ва (ёки) меъёрий-техник ҳужжатларга амал қилиш лозим.
Қувур учидан эгиш жойигача бўлган тўғри қисмининг узунлиги қувур диаметрига тенг бўлиши, аммо 100 mm дан кам бўлмаслиги шарт.
57. Қувурўтказгичларга ўрнатиладиган тиқин (беркитгич)ларни муҳитнинг ишчи параметрлари ва ишлатишдаги муайян шароитларини ҳисобга олиб танланади.
58. Фланецлардаги ёки фланецлар орасига ўрнатиладиган беркитгичларни фланецлардаги материаллар унинг ишлаши жараёнидаги ҳарорат чегарасини ҳисобга олиб белгиланади.
59. Тез ечиб олинадиган беркитгич (тикин)ларни лойиҳага мос равишда ишлаб чиқилади ва ўрнатилади. Ясси пайвандланган ва қиррали тиқинларни босими 2,5 МРа (25 kgf/cm2) гача бўлган, А ва Б гуруҳга мансуб моддаларни транспортировка қилувчи технологик қувурўтказгичларда кўллаш мумкин.
60. Фланецлар орасига ўрнатиладиган, ҳамда тез ечиб олинадиган тиқинларни, ўзаро аралашиши мумкин бўлмаган турли муҳитларни ажратиш мақсадида қўллаш мумкин эмас.
61. Тиқинларнинг материали ва уларнинг сифати сертификат билан кафолатланиши лозим. Ҳар бир ечиб олинадиган тиқин (думи ёки цилиндр юзаси) га унинг тартиб рақами, пўлатининг русуми, шартли босим ва шартли кесими ёзилган бўлиши керак.
63. Қувурўтказгичларнинг конструкцияси уни хавфсиз ишлатиш, ҳамда заруратга кўра тўлиқ бўшатиш, тозалаш, ювиш, пуфлаш, ташқи ва ички томонларини кўрикдан ўтказиш, назорат қилиш, таъмирлаш, ундаги ҳавони, агар гидравлик синовдан ўтказилган бўлса, ундаги сувни чиқариб юбориш имкониятига эга бўлиши керак.
64. Агар қувурўтказгичнинг конструкцияси уни ташқи ва ички томонини кўрикдан ўтказиш, назорат ёки синовдан ўтказишга имкон бермайдиган бўлса, лойиҳада носозликларни ўз вақтида аниқлаб, бартараф этиш, мазкур ишларнинг даврийлиги (ўтказиш муддатлари), иш ҳажми ва усуллари лойиҳада баён этилиши зарур.
65. 35 МРа (350 kgf/cm2) гача бўлган босимдаги қувурўтказгичларнинг улаш элементларини, таглик ҳалқасиз пайванд чокли усул билан туташтириш лозим. Қувурўтказгичларни ўзларининг фланецлари бўлган аппаратлар, арматуралар ва бошқа ускуналарга, ҳамда иш давомида вақти-вақти билан қисмларга ажратиш ёки алмаштириш зарур бўлган участкаларга фланецли улашни қўллашга рухсат этилади. 35 МРа (350 kgf/cm2) дан зиёд босимдаги қувурўтказгичларни улашда махсус талаблар ва техник шартларга риоя қилиш лозим.
66. Босими 35 МРа (350 kgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичларнинг тўғри участка (қисм)ларига штуцерлар, қувурлардан пайвандлаб ясалган учёқлиларни, иккита бўйлама чокли штамплаб пайвандланган тирсакларнинг чокларига 100 % ҳажмда бузмай текшириш ўтказиш шарти билан ўрнатиш мумкин.
67. Қувурўтказгичларнинг пайванд чоклари устига, ҳамда эгик элементлар (бурилган жой)лар устига штуцерларни пайвандлаб улаш мумкин эмас.
Босими 35 МРа (350 kgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичнинг эгилган (бурилиш) жойларига фақат ўлчов аппаратларини ўрнатишга мўлжалланган, диаметри 25 mm гача бўлган битта штуцерни ўрнатишга рухсат этилади.
68. 650 МРа (6500 kgf/cm2) ва ундан юқори бўлган босимдаги қувурларнинг узилишга вақтинчалик қаршилиги ўта мустаҳкам пўлатдан ясалган қувурўтказгич элементларини туташтириш учун резбали муфта ёки фланецли улаш усулини қўллаш мумкин.
69. Пайванд чоклари кўпроқ зўриқадиган, ҳамда металлнинг ейилиши туфайли пайдо бўлган қолдиқ деформация жойларининг изоляциясини ечиб олиш имконияти зарурлигини ҳисобга олиш лозим.
70. Юқори босимда ишловчи қувурўтказгичларнинг деталларини тобланган металлдан, ҳажмли штамповкалар ва қувурлардан ясаш лозим. Мўлжалдаги ишлаш муддатида барча ишлатиш шартларига жавоб бера оладиган бошқа турдаги деталларни ҳам қўллашга рухсат этилади.
71. Тармоқланувчи қувурўтказгич ички диаметрининг тобланган учёқли мосламалардаги асосий қувур ички диаметрига нисбати 0,25 дан кам бўлмаслиги керак. Штуцернинг диаметри ва асосий қувур диаметрлари ўртасидаги нисбат 0,25 дан оз бўлганда, штуцер ёки учёқли деталлар қўлланилади.
72. Қувурлардан пайвандлаб ясалган учёқликлар, штамппайванд ҳалқалар, эгик тармоқланиш жойлари, штуцерларнинг конструкциялари ва геометрик ўлчамлари амалдаги талабларга мос бўлиши лозим.
73. Қувурлардан пайвандлаб ясалган учёқликлар, штамппайвандланган тармоқ деталлари, электр шлак технологик усулда ясалган қуйма учёқлик ва тармоқ деталларини қувурўтказгичдаги босим 35 МРа (350 kgf/cm2) гача бўлган шароитларда ишлатиш мумкин. Айни шароитда барча пайванд чоклари ва қуйма металл деталлар 100 % ҳажмда бузмай текширишдан ўтказилиши зарур.
74. Тармоқ уланадиган штуцер ички диаметрининг пайвандланган учёқликларга уланган асосий қувур ички диаметрига нисбати 0,7 гача бўлиши лозим.
77. 20, 15ГС, 14ХГС русумдаги пўлатдан ясалган тармоқ деталларини совуқ ҳолда эгишдан кейин мазкур жараёнгача тобланганлигини ҳисобга олиб, уларга иссиқ ишлов берилади.
78. Ечиб олинадиган уламаларда резбали ва мазкур Қоидаларнинг 66-бандидаги талаблар асосида зичлаб пайвандланган фланецларни қўллаш лозим.
79. Фланецли уламалар учун зичлагич элементлар сифатида металл қистирма — ясси, саккизбурчак, овал ва бошқа шакллардаги линзалардан фойдаланиш керак.
80. Қувурўтказгич деталларида, резбали фланецларда, муфталар ва бошқа маҳкамловчи ашёларда стандарт резбалар очилади. Ташқи резбаларнинг ботиқ шакли думалоқланган бўлиши керак. Резбаларга рухсат 6Н, 6g шаклида бўлиши лозим. Резбанинг сифати резба калибрининг қулай ўтиши билан текширилади.
81. Маҳкамловчи деталларни совуқ деформациялаб тайёрлагандан кейин уларга термик ишлов бериш зарур. Аустенит пўлатдан ясалган шпилкаларда, муҳит 500°С дан зиёд бўлганда, резба очиш мумкин эмас.
82. Пайванд чокларининг конструкцияси ва жойлашуви уларни қулай бажариш, ҳамда ясаш, монтаж қилиш, ишлатиш ва таъмирлашда қулай назорат қилишни таъминлаши керак.
83. Ёнма-ён ҳалқасимон пайванд чоклари орасидаги масофа қувур деворининг қалинлиги 8 mm гача бўлганда, энг камида 50 mm ни, 8 mm дан катта бўлганда эса, энг камида 100 mm дан иборат бўлиши лозим.
Ҳар қандай шароитда ҳам мазкур оралиқ термик ишлов ва бузмасдан текширув ўтказиш имкониятини бериши зарур.
Пайванд чоклари қувур турган таянчдан камида 50 mm (диаметри 50 mm дан кам бўлган қувурлар учун) ва 200 mm (диаметри 50 mm дан катта бўлган қувурлар учун) нарида бўлиши керак.
84. Қувурнинг эгилган (бурилган) жойидан ҳалқа пайванд чок ўртасигача бўлган оралиқ диаметри 100 mm гача бўлган қувурлар учун ташқи диаметри ўлчамидан кам (энг камида 50 mm) бўлмаслиги лозим.
85. Иш шароитидаги босими 10 МРа (100 kgf/cm2) дан 320 МРа (3200 kgf/cm2) гача, ҳамда ҳарорати минус 50 дан 540°С гача бўлган қувурўтказгичлар учун стандарт материаллар ва ярим фабрикатларни қўллаш лозим.
86. Водород сулфиди, углерод оксиди, аммиак каби коррозия содир этувчи муҳитда қўлланиладиган материаллар рўйхати 3-иловага* мувофиқ белгиланади.
87. 3-илованинг 1-жадвалида берилган пўлатларнинг параметрлари, металл чокидаги легирловчи элементлар миқдори асосий металлдагидан кам бўлмаслик шарти билан пайвандловчи бирикмаларга тааллуқли ҳисобланади.
15X5 ва 15Х5М-III русумли пўлатларни, иш шароитидаги ҳарорат 540°С гача, водороднинг парциал босими 6,7 МРа (67 kgf/cm2) гача бўлгандагина, қўллаш мумкин.
Қўллаш шароити, карбонил коррозия учун йилига энг кўпи билан 0,5 mm, азотланиш тезлиги учун эса, йилига энг кўпи билан 0,5 mm деб қабул қилинган.
88. Ишлатиладиган ярим фабрикатларнинг сифати ва хоссалари уларнинг сертификатларида ёки тегишли белгиларида ёзилган бўлади. Сертификати йўқ ёки маркировкаси тўлиқ бўлмаган ярим фабрикатларни барча зарур синовлардан ўтказиб, натижаларини сертификатни тўлдирувчи ёки ўрнини босувчи баённома орқали расмийлаштирилади.
89. Ярим фабрикатларни тайёрлаган корхона (завод) материалнинг кимёвий таркибини текшириб чиқиши лозим. Сертификатга ярим фабрикатга бевосита алоқадор кимёвий таҳлили ёки ярим фабрикатни тайёрлашда ишлатилган ашёнинг кимёвий таҳлили натижаларини ёзиш лозим.
90. Ярим фабрикатлар ясалган металлнинг механик хоссаларини 20° ҳароратда чўзилишга синаш йўли билан текширилади. Айни жараёнда металлнинг узилишга вақтинчалик дош бериши, чўзилишнинг шартли ва табиий чегараси, зарбали эгиш давомидаги чўзилиш нисбати ва қисқариш нисбати аниқланади.
91.U (КСU) ва V (КСU) туридаги концентраторли намуналардан ясалган ярим фабрикатлар атроф муҳитдаги ҳарорат 20°С бўлганда, ҳамда маҳсулот совуқ ҳароратда ишлатилаётган бўлса, зарбли эгишга синалади.
Барча ҳароратларда КС11 туридаги концентраторларнинг зарбага қовушқоқлиги камида 30 J/сm2 (3,0 кgf х m/сm2 ), КСУ туридагиларда эса, камида 25 J/сm2 (2,5 кgf х m/сm2) бўлиши керак.
92. Юқори ҳароратларда механик хоссаларнинг меъёрий даражалари ва синов ўтказиш ҳарорати юқори ҳароратда ишлашга мўлжалланган ярим фабрикатларнинг техник ҳужжатларида кўрсатилган бўлади.
93. 400°С дан юқори ҳароратда ишлашга мўлжалланган ярим фабрикатлар учун, механик ёйилишга қаршилик кўрсатиш даражаси белгиланиб, қайд қилиб қўйилади.
94. Қувур материалларини қўллаш чегараси, синов ва назорат турлари меъёрий ҳужжатларга кўра белгиланади.
96. Ҳар бир қувурни гидравлик синовдан ўтказиш режалаштирилади. Синов пайтида ҳосил қилинадиган босим даражаси қувурлар учун берилган норматив-техник ҳужжатларда белгиланган бўлади.
Ҳар бир қувурнинг охири (учи)да, пўлат русуми, эритиш тартиб рақами, тайёрловчи ва партия (уюм) тартиб рақами ёзилган тамға қўйилади.
98. Ички диаметри 14 mm ва ундан катта бўлган қувурлар бузмайдиган усул билан, 14 mm дан кичик диаметрли қувурлар эса, магнит-кукун ёки капилляр (рангли) усулида текширилади.
99. Коррозияга чидамли пўлатдан ясалган қувурлар, лойиҳада таъкидланган бўлса, кристаллараро коррозия (МКК)га мойиллиги текширилади.
102. Тобланган пўлатнинг ўлчамларини ҳосил қилишда, улар механик ишлов, размерлар чегараси, технологик ва намуна учун чиқиндиларни ҳисобга олиш лозим.
103. Углеродли, пастлегирланган ва легирланган пўлатлардан ясалган, ўлчами 200 mm дан катта, қалинлиги 50 mm дан зиёд бўлган тобланмаларнинг ҳар бири алоҳида ултратовуш ёки бошқа шунга тенг келадиган усул билан текширувдан ўтказилади.
Текширилаётган тобланмаларнинг энг камида 50 % дефектоскопия (нуқсонларни текшириш)дан ўтказилади. Назорат ўтказиладиган нуқталар тобланма юзасини бир текис қамраб олиши лозим.
105. Шпилка, гайка, фланец ва линзалар тайёрланган материаллар мазкур ашёга берилган норматив-техник ҳужжатлардаги талабларга жавоб бериши керак.
106. Фланецлар ва маҳкамловчи деталлар учун мўлжалланган турли русумдаги пўлатларни қўллаш чегараси, зарурий синовлар ва текширувлар тури мавжуд норматив-техник ҳужжатларга мос бўлиши зарур.
108. Гайка ва шпилкалар турли русумдаги пўлатдан ясалиши мумкин. Бир хил русумдаги пўлатдан ясаганда эса, турли қаттиқликка эга бўлиши керак.
109. Пайвандлаб йиғилган бирикмалар қувурўтказгичларни тайёрлаш, тасдиқланган йўриқномалар ёки технологик ҳужжатлар асосида бажарилиши лозим.
Мазкур ҳужжатларда қувурўтказгичларни пайвандлаш технологияси, қўшимча материалларни қўллаш усули, назорат қилишнинг турлари ва ҳажми, ҳамда дастлабки ва иш жараёнида қиздириб туриш, термик ишлов бериш заруратлари ёзилган бўлиши керак.
110. Йиғилган бирикмаларни, мазкур Қоидалар, стандартлар ёки техник шартлар талабларига мос равишда сифатини таъминлай оладиган техник имконият ва мутахассисларга эга бўлган корхоналар тайёрлайди.
111. Тайёрлаш, монтаж қилиш, таъмирлаш жараёнларидан олдин қувурлар, тобланган деталлар, пайвандланган жойлар, пайвандлаш материалларининг мазкур Қоидалар, стандартлар, техник шартлар ва техник ҳужжатлар талабларига мос келишини текшириб кўриш лозим.
113. Йиғма бирикмалар ва қувурўтказгич элементларини дастлабки текширув ҳажми ва усуллари 4-иловага* мос бўлиши керак.
114. Қувурлар, тобланган деталлар ва пайвандлаш материаллари бутун тўплам (уюми)и бўйича текширувдан ўтказилади. Текшириш усуллари келтирилган ашёларга доир техник шартларга мос равишда танланади.
115. Қувурлар, деталлар, тобламаларнинг юза қисмини катталаштирувчи асбоблар қўлламай кўрикдан ўтказиш мумкин. Ички юзасини эса асбоблар ёрдамида текшириб чиқилади.
Белгиланган меъёрдан чуқурликда нуқсон (чиқиндилар, узилиш, йиртиқ ва ш. к.)лар аниқланганда қувурлар ишлатишга қўйилмайди.
116. Агар бундай нуқсонлар ишлов берилаётган юзада аниқланса ва уларнинг чуқурлиги технологик ишлов учун сарфланадиган қисмининг 75 % дан ошмаса, бундай қувурларни ишлатиш мумкин.
117. Механик синовлар учун энг қаттиқ ва энг паст қаттиқликка эга бўлган қувурлар ва тобланмалар саралаб олинади.
120. Кристаллараро коррозияга мустаҳкамлик (пишиқлик)ни текшириш учун намунани норматив-техник ҳужжатлар талабига мос равишда олинади.
121. Қувурлар, тобланмалар, эриган металл ёки пайванд чокларидаги металлнинг кристаллараро коррозияга мустаҳкамлигини синаш, ҳамда феррит фазанинг миқдорини аниқлаш зарурати лойиҳада белгиланади.
122. Қувур металлида макротадқиқот ўтказиш учун зарбали эгишда қўлланилган намунадан фойдаланиши мумкин.
123. 117-119 - пунктлардаги талаблар асосида ўтказилган синовлар натижалари бирор кўрсатгич бўйича қониқарсиз бўлганда, ўша туркумдаги лекин бошқа қувурлардан олинган намуналар сонини 2 баробарга ошириб туриб, қайта синов ўтказиш лозим.
Қайта синов натижалари ҳам қониқарсиз деб топилганда, ҳар бир қувур (тобланма) алоҳида қайта синовдан ўтказилади. Қониқарсиз натижали қувурлар бракка чиқарилади.
124. Қувурлар, тобланмалар, деталларнинг кимёвий таркиби тайёрланган маҳсулотнинг сертификати (паспорти)га ёзиб қўйилади.
125. 03Х17Н14МЗ русумдаги металлдан тайёрланган қувурлар ва тобланмалардаги феррит фазасининг миқдорини текшириш зарур. Мазкур кўрсатгич 0,5 балл (1-2 %)дан зиёд бўлмаслиги керак.
128. Йиғилган тўпланмалар габаритларининг ўлчамлари (шу жумладан, идиш ўлчами ҳам) транспорт воситалари учун белгиланганидан зиёд бўлмаслиги керак.
129. Қувурлар ва деталларнинг ички диаметри бўйлаб пайванд чокларининг номутаносиблиги, улар деворлари қалинлигининг 10 % дан ортмаслиги, аммо 1 mm дан зиёд бўлмаслиги зарур. 1 mm дан ортиқ бўлганда, ички диаметр бўйлаб 12—15° бурчак остида чархлаб текислаш керак. Чархлаш чуқурлиги қувур деворлари қалинлигидаги меъёри чегарасида бўлиши зарур.
130. Қувур ва қувурўтказгич деталларининг ташқи диаметри бўйлаб чеккаларининг номутаносиблиги деворлари қалинлигининг 30 % (5 mm )идан катта бўлмаслиги керак. Мазкур ўлчамлар катта бўлганда, қувур ёки деталнинг ташқи томони 12 — 15° К бурчак остида кесиб, йўниб ташланиши лозим.
Кесиш (йўниш) мумкин бўлмаган қувурларни деталлар билан улашда, рухсат этилган номутаносибликни бартараф этувчи переходник (ўтказиш-улаш) мосламани қўллаш зарур.
131. Қувурўтказгичларга уланишига қараб арматуралар фланецли, муфтали, цапкали, пайвандланадиган турларга бўлинади. Муфтали ва цапкали чўян арматураларнинг кўндаланг кесими (Dш) 50 mm дан катта бўлмаган, ёнмайдиган, нейтрал муҳитлар учун мўлжалланган қувурўтказгичларда қўлланилади. Муфтали ва цапкали пўлат арматураларни эса, кўндаланг кесими (Dш) 40 mm гача бўлган, барча муҳитлар учун мўлжалланган қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
Фланецли ва пайвандланадиган арматураларни барча категориядаги қувурўтказгичларда қўллашга рухсат этилади.
Ишлатишдаги вазифасига кўра қувурўтказгич арматураларининг беркитувчи, тартибловчи, сақловчи, тақсимловчи, ҳимояловчи ва фазага ажратувчи турлари маълум.
Қўлланиладиган қувурўтказгич арматуралари саноат қувурўтказгич арматураларига хос хавфсизлик талабларига жавоб бериши керак.
132. Қувурўтказгич арматураларини тайёрловчилар бутланган, синалган, ҳамда қисмларга ажратмай ишга тушириладиган қилиб жўнатишлари керак.
Арматура ишларига доир ҳужжатлар, жумладан паспорти, техник тавсифи ва ишлатишга оид қўлланмалари билан бутланган бўлиши лозим.
Арматурада шартли босим, шартли диаметри, материалининг русуми, завод ёки инвентаризация тартиб рақами мавжуд бўлиши зарур.
Ишлатишга оид ҳужжатлари ва тегишли белгилари бўлмаган арматураларни, аввал тафтишдан, синовдан ва техник диагностика (экспертиза)дан ўтказиб туриб, V категорияга мансуб барча қувурўтказгичларда қўллаш мумкин.
Диаметри (ички) 200 mm дан катта бўлган чўян арматураларнинг паспорти, белгилари ва сақлаш муддати бор-йўқлигидан қатъий назар, ишлатишга ўрнатишдан олдин тафтишдан ва мустаҳкамлик, ҳамда зичликка гидравлик усулда синовдан ўтказиш зарур.
133. Қувурўтказгичлар арматуралари учун материални, уларни ишлаш шароити, параметрлари ва транспортировка қилинадиган муҳитнинг физик-кимёвий хоссалари ва норматив-техник ҳужжатлаштиришга доир талабларига кўра танлаш керак. Пўлат ёки чўян арматураларни ишлатиш мумкин эмаслиги исботланган вазиятларда рангли металл ва қотишмалардан ясалган арматураларни қўллаш мумкин.
134. Электр ёрдамида ишга тушириладиган арматураларни танлашда электрускуналарни хавфсиз ишлатиш шартлари ва заруратга кўра портлашдан ҳимояланганлиги ҳақидаги шартларга амал қилиши лозим.
135. Шартли диаметри 500 mm дан катта ва шартли босими 1,6 МРа (16 kgf/cm2) гача, ҳамда диаметри 350 mm дан зиёд ва шартли босими 1,6 МРа (16 кgf/сm2 ) дан юқори бўлган беркитиш арматураларини қўлда очишда кам куч сарф қилиш мақсадида, беркитиш органининг ҳар иккала томонидаги босимни тенглаштириш учун айланма тармоқ (байпаслар) билан жиҳозлаш лозим. Айланма тармоқнинг шартли ўтказиш (диаметри) қуйидаги кўрсатгичларда (mm) бўлиши лозим.
а) шартли ўтказиш диаметри 50 mm ва ундан катта бўлган қувурўтказгичлар учун тавсия этиладиган беркитиш арматураси, энг оз гидравлик қаршиликка эга, затвори яхшилаб зичланган, унча катта бўлмаган узунликдаги, ҳамда муҳит ҳаракатидаги ўзгарувчан йўналишга дош берадиган сурма зулфин ҳисобланади;
б) шартли ўтказиш диаметри 50 mm гача бўлган қувурўтказгичлар учун беркитувчи клапанлар қўлланилади. 50 mm дан катта диаметрли қувурўтказгичларнинг беркитиш қурилмасидаги гидравлик қаршиликнинг миқдори аҳамиятга эга бўлмаса ёки босимни қўлда дросселирланганда беркитиш клапанларидан фойдаланиш мумкин;
в) бошқа арматураларни қўллаш мумкин бўлмаганда ёки мақсадга мувофиқ бўлмаса жўмраклардан фойдаланиш мумкин;
137. Арматурани транспортировка қилинадиган муҳитнинг ишчи параметрлари ва хоссаларига кўра норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ равишда танлаш тавсия этилади.
138. Беркитувчи қувурўтказгич арматурасидаги затворнинг герметиклиги зарур зичликни таъминлай олиш шартига кўра танланади.
б) В-класс — Б (в) гуруҳ учун ва В гуруҳ учун эса, шартли босим Рш 4 МРа (40 kgf/cm2) дан зиёд бўлганда;
139. Углеродли ва легирланган пўлатдан ясалган арматураларни коррозия содир этиш тезлиги йилига 0,5 mm гача бўлган муҳит учун қўллаш мумкин. Коррозия ҳосил қилиш тезлиги йилига 0,5 mm дан катта бўлган муҳитлар учун арматурани махсуслаштирилган (эксперт) ташкилотларнинг тавсиясига мувофиқ қўлланилади.
140. КЧ 30-6 дан юқори русумли тобланган чўян ва СЧ 18-36 дан юқори русумли кулранг чўяндан ясалган арматураларни В гуруҳга мансуб муҳитларни транспортировка қилишда (144-банддаги чегаралашларни инобатга олиб) қўллаш лозим.
141. Тобланган чўяндан ясалган арматурани муҳитнинг ишчи ҳаракати минус 30°С дан юқори ва 150°С гача, босими 1,6 МРа (16 kgf/cm2) га бўлган суюлтирилган газлардан ташқари А (б), Б (а) гуруҳдаги, қайнаш ҳарорати энг камида 45°С бўлган Б (б) гуруҳдаги муҳитлар учун қўллаш мумкин. Айни шароитда ишчи босими 1 МРа (10 kgf/cm2) гача бўлган муҳит учун шартли босими Рш камида 1,6 МРа (16 kgf/cm2) га мўлжалланган арматура, ишчи босими 1 МРа (10 kgf/cm2) дан катта бўлган муҳит учун эса 2,5 МРа (25 kgf/cm2) га мўлжалланган арматура қўлланилади.
142. А (а) гуруҳидаги суюлтирилган газлар, Б (б) гуруҳдаги қайнаш ҳарорати 45°С дан паст бўлган ТАС каби муҳитлар транспортировка қилинадиган қувурўтказгичларда тобланган чўяндан ясалган арматурани қўллаш мумкин эмас.
143. А ва Б гуруҳдаги моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичларда, ҳамда йўлдош сифатида фойдаланиладиган буғўтказгич ва иссиқ сув қувурўтказгичларида кулранг чўяндан ясалган арматурани қўллаш мумкин эмас.
144. Қуйидаги шароитларда, муҳит қандай бўлишидан қатъий назар, кул ранг ва тобланган чўяндан ясалган арматураларни қўллашга рухсат этилмайди:
г) босимга боғлиқ бўлмай, қувурўткагичнинг ташқи деворларидаги ҳарорат 0°С дан паст бўлганда музлаб қоладиган сув ёки бошқа суюқликлари бор бўлган А ва Б гуруҳга мансуб моддаларни транспортировка қиладиган қувурўтказгичларда;
е) портлашдан хавфли ва заҳарли моддалар сақланадиган резервуар ва бошқа идишларни ўровчи қувурўтказгичларда.
145. Муҳитнинг ҳарорати 40°С дан паст бўлган қувурўтказгичларда танасининг энг паст ҳароратида металлнинг зарбага қовушқоқлиги 20 J/сm2 (2кгс х m/сm2) дан паст бўлмаган тегишли легирланган пўлатдан, махсус қотишма ёки рангли металлдан ясалган арматурани қўллаш лозим.
146. Суюқ ва газсимон аммиак транспортировка қилинадиган қувурўтказгичларда, 142-бандда баён этилган меъёрлар чегарасида тобланган чўяндан ясалган махсус арматуралардан фойдаланиш керак.
147. Шартли ўтказиш (кўндаланг кесими) диаметри 400 mm дан катта бўлган беркитиш арматураларини механик усулда (шестерняли, червякли, электр токи, пневматик, гидравлик ва ш. к.) ишга тушириш лозим. Ишга тушириш усулини технологик жараён ва лойиҳада кўрсатилишига кўра танланади. Электр энергияси ёрдамида ишга тушириладиган беркитиш арматураларида, қўшимча равишда, қўлда бошқариш мосламаси бўлиши зарур.
148. Гидравлик ёрдамида ишга тушириладиган арматураларда ишлатиш шароитларига мос келадиган, ёнмайдиган ва музлаб қолмайдиган суюқликларни қўллаш керак.
149. Совуқ иқлим шароитида пневматик ишга тушириш мосламаларида конденсат ҳосил бўлишининг олдини олиш мақсадида, тизимдаги газни, қувурўтказгич учун ҳисоблаб чиқилган салбий (совуқ) ҳароратда томчи ҳосил бўлиш даражасигача қуритиш лозим.
150. Тез ҳаракатланиб ишга тушадиган арматуралар технологик жараённи хавфсиз бажаришга доир талабларга жавоб бериши зарур.
151. Арматураларни қўлда ишга тушириш учун занжир, шарнирли уламалар ва ш.к. лардан фойдаланиш мумкин.
152. Қувурўтказгичнинг ечиб олинадиган уламалари (фланец, муфта ва ш. к.) орқали хавфли муҳит (модда) сизиб чиқиши эҳтимоли мавжуд бўлган шароитларда пайвандланадиган арматуралардан фойдаланиш керак.
153. Юқори босимли қувурўтказгичларга ўрнатиладиган арматурани чизмалар ва мазкур арматурага хос техник шартлар асосида тайёрлаш лозим. Арматура ясаладиган материаллар чизмада баён этилишига кўра танланади.
154. Арматуранинг деталларида уни ишлатганда, мустаҳкамлиги ва зичлигига таъсир этадиган нуқсонлар бўлмаслиги керак.
Тобланмалар, штамповкалар, қуймаларни бузмай текшириш (радиография, УЗД ва бошқ.) усули билан назоратдан ўтказилиши лозим.
Шпиндел, втулка, патрубка танаси ва фланецлардаги резбалар ейилиши (силлиқланиб қолиши)га йўл қўймаслик керак.
Патрубка ва фланецлар танасидаги резбалар қадами (оралиқ) йирик ва рухсат этилган оралиғи 6 g бўлиши лозим. Резбалардаги чуқурлик шакли думалоқ бўлиши зарур. Зичловчи сатҳи обдан силлиқланган бўлиши лозим. Ўйиқ бўртиб чиққан, парда, сочсимон толали, ёриқлик каби, зичлигини, мустаҳкамлигини, ишончлилигини, жипслигини пасайтирадиган бошқа нуқсонлар бўлмаслиги керак.
155. Ишчи босими 35 МРа (350 kgf/cm2) дан зиёд бўлган қувурўтказгичларда қуйма арматурани қўллаш мумкин эмас.
156. Жипсланувчи сатҳи силлиқ бўлган фланецли арматураларни юқори босимли қувурўтказгичларда қўллаш рухсат этилмайди.
Линзасимон ва овал шаклидаги қистирмалардан фойдаланилганда, шартли босими 20 МРа (200 kgf/cm2) ва ундан каттага мўлжалланган арматуралар фланецли юзасини давлат стандартлари асосида, арматура фланецининг ўзини амалдаги норматив-техник ҳужжатлар асосида тайёрлаш зарур.
Масалан, асбометалл қистирмалар ёрдамида фланецларни «чуқурча-бўртиқ» усулида жипслаштиришни қувурўтказгичдаги босим 35 МРа (350 kgf/cm2) гача бўлгандагина қўллаш мумкин.
157. Технологик қувурўтказгичларни ётқизиш (ўрнатиш) ишлари лойиҳа асосида, саноат хавфсизлигига доир норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ равишда амалга оширилади.
а) лойиҳада белгиланган кўтариш-транспортировка қилиш воситаларидан фойдаланиш ва техник ҳолатини бевосита назорат қилиш;
б) монтаж ва таъмирлаш ишларини инобатга олган ҳолда, механизация воситаларини қўллаб, технологик боғланма ва блокларга ажратиш;
в) назорат, пайванд чокларига термик ишлов бериш ва синовдан ўтказиш бўйича барча турдаги ишларни бажариш имконияти;
з) қувурўтказгичлар ҳарорат таъсиридан деформация (узунлиги, кенглигининг ўзгариши) га учраганда, ўз-ўзини компенсация қилиш (ўз ҳолига қайтиш) имконияти;
159. Қувурўтказгич трассасини белгилашда йўлдаги бурилишлар ҳисобига, ҳаракат таъсиридан рўй берган деформациянинг, ўз-ўзидан асли ҳолига кела олиш имкониятини кўзда тутиш лозим.
160. Қувурўтказгичлар иши тўхтаган пайтларида уни бўшатиш имкониятини берадиган нишаб (қиялик)да жойлаштириш лозим. Қияликлар қуйидаги миқдорда бўлиши керак:
Ўта қовушқоқ ва қотиб қоладиган моддаларга мўлжалланган қувурўтказгичларни модданинг муайян хоссалари ва хусусиятлари, қувурўтказгичнинг узунлиги ва жойлаштириш шароитига кўра нишаблик 0,02 гача бўлиши мумкин.
Тақозо этган жойларда қувурўтказгичларни нишабсиз ёки камроқ қияликда ўрнатиш мумкин, аммо уларни бўшатиш усуллари инобатга олинган бўлиши керак.
161. А ва Б гуруҳга мансуб қувурўтказгичларни фақат ер устидаги конструкцияларга, эстакадаларга, сўкичакларга, устун ёки таянчларга ўрнатиш лозим.
Мазкур қувурўтказгичларнинг насос ва компрессорларга уланадиган жойларини одамлар ва транспорт юрмайдиган каналларда ўрнатиш мумкин.
Ушбу каналларда қовушқоқ, тез қотадиган, Б (а) гуруҳга мансуб ёнувчи суюқлик (мазут, мойлар ва ш.к)лар, ҳамда тақозо этган шароитларда (ускуналарни вақти-вақти билан бўшатишда) А ва Б гуруҳдаги дренаж (ташлама) қувурўтказгичларни жойлаштириш мумкин.
В гуруҳдаги қувурўтказгичларни ер юзасида жойлаштириш билан бирга, ёпиладиган ёки қум билан кўмиб қўйиладиган каналларга жойлаштиришга рухсат этилади. Тупроқ остига жойлаштириладиган қувурўтказгичларнинг ишчи ҳарорати 150°С дан зиёд бўлмаслиги керак. Транспорт ва ўт ўчириш воситаларининг ҳаракатига халақит қилмайдиган шароитларда қувурўтказгичларни пастак таянч конструкцияларга ўрнатиш мумкин.
Қувурўтказгичларни тоннел ва каналларга ўрнатишда саноат хавфсизлигига оид норматив-техник ҳужжатларга амал қилиш зарур.
162. А ва Б гуруҳга мансуб қувурўтказгичлар ётқизиладиган каналлар ёнмайдиган конструкциялардан ясаб, қум билан кўмиш, темирбетон плиталар билан беркитиш, заруратга кўра сув кирмайдиган чораларни қўллаш лозим.
163. Қувурўтказгичларни ярим ўтиш каналларида, узунлиги 100 m гача бўлган, Б (в) ва В гуруҳга мансуб қувурўтказгичларни корхона ичидаги темир йўл ва автойўллар билан кесишган жойларида, устини яхшилаб беркитилган ҳоллардагина ўрнатишга рухсат этилади.
Мазкур вазиятларда ушбу каналларда бўртиб чиқиб турадиган конструкциялар учун кенглиги камида 0,6 m, бўйи камида 1,5 m ли ўтиш жойларини қолдириш лозим. Каналнинг охирида чиқиш жойи ва люклари бўлиши керак.
164. А ва Б гуруҳга мансуб қувурўтказгичларнинг цехга кириш ва чиқиш жойларидаги тоннел ёки каналнинг қисмида зарарли ва ёнувчи моддаларни цехдан каналга ёки аксинча каналдан цехга ўтишига йўл қўймайдиган воситалар (ёнмайдиган материаллардан ясалган диафрагма ёки сув-газ ўтказмайдиган мосламалар) ўрнатишни режалаштириш лозим. Мазкур ишлар ҳар бир муайян шароит учун лойиҳада белгиланади.
165. Ёнма-ён турадиган қувурўтказгичлар ўқи орасидаги масофа (оралиқ), ҳамда қувурўтказгич билан қурилиш конструкциялар орасидаги масофа (5-илова*) ҳам горизонтал, ҳам вертикал бўйича уларни йиғиш, таъмирлаш, кўрикдан ўтказиш, изоляциялаш, ҳамда ҳарорат таъсиридан қувурўтказгичда содир бўладиган силжишга имкон берадиган бўлиши лозим. 5-иловада қўшни қувурўтказгичларнинг ўқлари, ҳамда каналлар девори ва бино деворлари орасидаги масофалар миқдори тавсия этилган.
166. Деворларида қувурўтказгич ҳароратининг, ҳамда ички босим ва зўриқиш туфайли қувурўтказгич трассасининг бурилиш жойларида содир бўладиган силжиш ҳодисаси лойиҳалашда инобатга олинган бўлиши керак.
167. Қувурўтказгичларни электр кабеллари билан бирга жойлаштириш зарурати бўлганда, улар орасидаги масофани амалдаги норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ белгилаш лозим.
168. Технологик қувурўтказгичларни маъмурий, маиший хўжалик бино (хона)ларида, ҳамда электртақсимлагич қурилмалар, электрускуналар, автоматика шчитлари, трансформаторлар, шамоллатиш, камералари, иссиқлик пунктлари жойлашган биноларда, ходимларни эвакуация қилиш йўллари (зинапоя, коридор ва ш. к.)да, ҳар қандай вазифага мўлжалланган бинолар ичидан ўтказиш мумкин эмас.
А ва Б гуруҳдаги қувурўтказгичларни ер юзасида ўрнатишда одамлар гавжум тўпланадиган жой (ошхона, клуб, медпункт, маъмурий бино ва ҳ.к.)лардан камида 50 m нарига, ер остидан ўтказганда эса, камида 25 m нарига жойлаштириш зарур.
169. Қувурўтказгич трассаларини лойиҳалашда, кейинчалик реконструкция қилинишини ҳам эътиборга олиш керак. Бунинг учун конструкциялар ўлчамларини белгилаш пайтида, худди шу ўлчамларга тўғри келадиган захира (эҳтиёт) конструкцияларни ясашни ҳам режалаштириш лозим. Ҳар бир муайян шароит учун захира конструкциялар параметрлари лойиҳа бўйича белгилаб қўйилади.
170. Ер устидаги қувурўтказгичларнинг темир йўл, автойўл, пиёдалар ўтиш жойи эшик (дарвоза)лар тепаси, дераза, балкон таги ва тепасидан ўтадиган жойларида арматуралар, компенсаторлар, ташлама мосламалари, ечиб олинадиган уланмаларни ўрнатиш мумкин эмас. Ечиб олинадиган уланмаларни (масалан, ички ҳимоя қатламли қувурўтказгичларда) жойлаштириш зарурати туғилганда, уларнинг остига таглик (поддон-идиш)лар ўрнатиш лозим.
171. А ва Б гуруҳга мансуб моддалар ва В гуруҳдаги газлар (шартли диаметри 100 mm гача бўлган), ҳамда В гуруҳга кирувчи суюқ моддалар (қувурўтказгич диаметрининг ўлчами шарт эмас)га мўлжалланган цех ичидаги қувурўтказгичларни ёрдамчи биноларнинг ташқи деворлари бўйлаб жойлаштириш мумкин.
Ишлаб чиқариш биноларининг асосий деворларининг ёнмайдиган юзаси бўйлаб, мазкур деворнинг юк кўтара олиш имкониятига кўра, цех ичидаги кесими 200 mm гача бўлган қувурўтказгичларни ўрнатишга рухсат этилади. Ушбу қувурўтказгичлар эшик ёки деворлардан 0,5 m пастдан ёки юқоридан ўтиши лозим. Айни шароитда енгил газ қувурўтказгичлари эшик (дераза)дан юқорига, оғир газлар эса пастга жойлаштирилади. Ёппасига ойнаванд бинолар деворлари, ҳамда осон ечиб олинадиган конструкциялар бўйлаб, қувурўтказгичлар ўрнатиш мумкин эмас.
172. Алоҳида турган паст ёки баланд устунлар ёки эстакадалар бўйлаб, транспортировка қилинаётган моддаларнинг хоссалари ва параметрларига кўра, хоҳлаган ўлчамдаги қувурўтказгичларни ўтказиш мумкин.
Мазкур шароитда бир-бирига мос келмайдиган моддалари бор қувурўтказгичларни, бир-биридан максимал масофада жойлаштириш зарур.
б) Б (а), Б (б) гуруҳга мансуб моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичларни юқоридаги яруснинг, иложи борича эстакаданинг четига;
в) Аралашганда ёнғин ёки портлаш ҳосил қилувчи моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичларни бир-биридан максимал узоқликда жойлаштирилади.
173. Йўл ва ўтиш жойларининг устидан «П» шаклдаги компенсаторларни ўтказиш мумкин эмас. Мазкур компенсаторларни бошқа жойга ўрнатиш имкони бўлмаса ёки мақсадга мувофиқ бўлмаслиги исботлангандагина йўл ёки ўтиш жойлари устига ўрнатишга рухсат этилади.
174. Мунтазам равишда (ҳар сменада камида бир марта) хизмат кўрсатилиши шарт бўлган, ҳамда корхона ичидаги эстакадаларда ўрнатилган қувурўтказгичларга ҳар 200 m да эни 0,6 m, баландлиги 0,9 m келадиган, ёнмайдиган материалдан ясалган ўтиш кўприкчаларини ўрнатиш лозим. Эстакаданинг учига (масофа 200 m гача) тўсиқли вертикал ёки марш нарвонларини жиҳозлаш лозим.
175. Паст бўйли таянчларга қувурўтказгичларни ўрнатишда ердан қувур тагигача ва изоляциягача бўлган оралиқ масофа амалдаги стандартлар ва қоидаларга асосланиб белгиланади. Қувурўтказгичлар устидан пиёдалар ўтиши учун кўприкчалар жиҳозланиши лозим.
Диаметри 300 mm гача бўлган қувурўтказгичларни 2 ёки ундан кўп ярусли қилиб жойлаштиришда майдончадан энг юқори ярусдаги қувур (ёки изоляция) тепасигача бўлган масофа 1,5 m дан зиёд бўлмаслиги керак.
176. Тегишли тартибда исботланган тақдирда, қувурўтказгични кўтариб турган қисмларининг имкониятини ҳисобга олиб, мазкур таянчларга кичикроқ диаметрдаги бошқа қувурўтказгичларни ҳам маҳкамлаш мумкин. Мазкур усулни қуйидаги муҳитни транспортировка қилганда қўллаш мумкин эмас:
б) муҳит ҳарорати 300°С дан зиёд ва минус 40°С дан паст бўлган ёки босими 10 МРа (100 kgf/cm2) дан юқори (ҳарорат даражаси шарт эмас) бўлган муҳитларни;
в) уланадиган қувурўтказгичдаги модданинг ўз-ўзидан алангаланиш ҳарорати, асосий қувурўтказгичдаги муҳитнинг алангаланиш ҳароратидан 0,8 га паст бўлганда.
177. Буғўтказгич қувурларини бошқа қувурўтказгичлар билан бирга жойлаштиришда буғ ва иссиқ сув қувурўтказгичларини хавфсиз ишлатиш ва ўрнатиш қоидаларига амал қилиш лозим.
178. Деворлар ёки бинонинг тўсиқларидан қувурўтказгичларни махсус гилза ёки футляр (ғилоф)ларга солиб ўтказиш керак.
Ғилоф ёки гилза ичига қувурўтказгичларнинг пайвандланган ва резбали уланган жойларини ўрнатиш мумкин эмас.
Гилзанинг ички диаметри, ўтказиладиган қувурўтказгичнинг ташқи диаметри (изоляция)дан ёки изоляцияланган диаметридан 10 — 12 mm га катта бўлиши керак.
Гилзалар қурилиш конструкцияларга яхшилаб маҳкамланган (цементланган) бўлиши, гилза билан қувур ўртасидаги оралиқ (бўшлиқ) гилзанинг ҳар иккала томонидан ёнмайдиган ва қувурўтказгич ўз ўқи бўйлаб ҳаракатланишига имкон берадиган материал билан зичланиши лозим.
179. Технологик аппаратлардан чиқувчи портлаш ва ёнғиндан хавфли моддаларни атмосферага ташловчи қувурўтказгичларда оловтўсувчи мосламалар ўрнатилган бўлиши керак. Азот билан аралашган ҳавони чиқариш қувурўтказгичларда оловтўсқичлар ўрнатиш шарт эмас.
180. Технологик газсимон муҳитларни ҳаво чиқариш (машъала) қувурўтказгичлари машъала тизимини хавфсиз ишлатиш ва ўрнатиш қоидалари талабларига жавоб бериши керак.
181. А ва Б гуруҳдаги муҳитларда ишлайдиган компрессорларнинг сўрувчи ва дамловчи қувурлари, одатда машина зали (хонаси)нинг ташқарисига ўрнатилади. Авария вазиятларида бинога зарарли ва портлаш-ёнғиндан хавфли моддалар киришини камайтириш мақсадида А ва Б гуруҳдаги муҳитлар билан ишлайдиган ҳар бир машинанинг сўрувчи қувурўтказгичининг бино ташқарисидаги қисмига узиб (беркитиб) қўювчи арматура ўрнатиш лозим.
Умумий коллекторга уланган газ компрессорларининг дамловчи тармоғига, компрессор билан беркитиш арматурасининг ўртасига тескари клапан ўрнатиш режалаштирилиши керак.
182. Технологик қувурўтказгичларни каналларга ўрнатиш 162, 164-бандларда баён этилган талабларни бажариб, тегишли асослангандан кейингина рухсат этилади.
183. А ва Б гуруҳга мансуб цехлараро қувурўтказгичларни ер устидан ёки тупроқ остидан ўтказиш мумкин эмас.
А, Б (а), Б (б) гуруҳдаги қувурўтказгичларни буғўтказгич, иссиқлик ўтказгич қувурлари, турли электр кабеллари билан бирга умумий каналга ўрнатиш тақиқланади.
184. Тупроқ остига ётқизилган қувурўтказгичлар автомобил ва темир йўллари билан кесишган жойларда ҳимояловчи метал ва бетон қувурларга жойлаштирилиши лозим. Ҳимоя қувурларининг релс ёки йўл четидан камида 2 m гача узайтирилиши, қувурнинг энг юқори юзасидан темир йўл шпалигача камида 1 m, автойўл қопламасигача эса камида 0,5 m кўмилган бўлиши зарур.
185. Қувурўтказгичлар учун мўлжалланган эстакадаларнинг транспорт ёки пиёдалар ўтиш жойларидан баландлиги қуйидагича бўлиши лозим:
186. Баланд эстакадалардаги қувурўтказгичлар темир йўллари ва автомобил йўллари билан кесишган жойлардаги эстакаданинг энг яқин устун (таянч)игача бўлган горизонтал масофа қуйидагича бўлиши керак:
187. Эстакадаларнинг ҳаводаги электр тармоқлари билан кесишган жойлари, электр қурилмаларни ўрнатиш қоидаларига риоя қилиб бажарилади. Ҳаводаги электр тармоқлари эстакадалар билан кесишган жойларда электр симлари фақат қувурўтказгичлар устидан ўтган бўлиши шарт. Технологик қувурўтказгичларнинг электр тармоғи симларигача бўлган оралиқ (энг қуйи симнинг салқиб қолишини ҳисобга олган ҳолда) тармоқдаги электр кучланишининг миқдорига қараб белгиланади.
Кучланиш, кV | 1 гача | 1 дан 20 гача | 35 дан 110 гача | 150 | 220 |
Қувурўтказгич тепасидаги оралиқ, m | 1,0 | 3,0 | 4,0 | 4,5 | 5,0 |
Осма йўллардаги вагонетканинг энг қуйи қисми (троснинг салқишини ҳисобга олган ҳолатда)дан энг тепадаги технологик қувурўтказгичларга бўлган вертикал масофа энг камида 3 м бўлиши керак.
Панжара, галерея, майдонча сифатида, турли технологик қувурўтказгичлар ва электр тармоқларига ўрнатилган ҳимоя тўсиқлари, улар орасидаги вертикал ёки горизонтал масофани белгилашда, қувурўтказгичнинг қисми ҳисобланиши лозим.
188. Ер остидаги траншеяга биратўла 2 ёки ундан зиёд қувурўтказгичларни бир қатор (ягона горизонтал текисликда) қилиб жойлаштириш керак. Уларнинг ўзаро оралиғи диаметрига қараб, қуйидагича қилиб белгиланиши зарур:
189. Ерости қувурўтказгичлари тупроқ коррозиясидан махсус коррозияга қарши ҳимоя (изоляция)ланган бўлиши керак.
190. Ерости қувурўтказгичлари транспорт юрмайдиган жойларда ер юзасидан қувурнинг юқори қисмигача камида 0,6 m чуқурликка жойлаштирилиши лозим. Бошқа ҳолатларда эса, қувур устига тушадиган ҳақиқий юк вазнини ҳисобга олиб, қувурўтказгич мустаҳкамлигини сақлаш шартларига кўра ҳисоблаб аниқланади. Қотиб қоладиган, намланган ва конденсацияланувчи моддаларни транспортировкаловчи қувурўтказгичлар тупроқнинг музлаш чуқурлигидан 0,1 m пастга, конденсат йиғувчи, бошқа идишлар ёки аппаратлар томонига нишаб қилиб ўрнатилади.
191. Қувурўтказгичларни релсли электрлаштирилган (доимий токда) йўллар ва бошқа «дайди» токлар манбааларида, иложи борича камида 11 m нарига жойлаштиришга ёки кесиб ўтмасликка ҳаракат қилиш лозим. Тақозога кўра исботланган шароитларда «дайди» токлардан тегишли ҳимоялаш усулларини қўллаш шарти билан мазкур масофани қисқартиришга рухсат этилади.
Ерости қувурўтказгичларини электрлаштирилган темир йўллар билан кесишган жойларида диэлектрик қистирма (таглик)ларга ўраб ўрнатилади.
192. Барча технологик қувурўтказгичлар, транспортировка қилинаётган муҳитдан қатъий назар, гидравлик синовдан сўнг йиғилган сувни чиқариб юбориш (ташлама), ҳамда йиқилган газни чиқариб юборувчи юқорисига ўрнатилган ҳаво бўшатгичлар билан жиҳозланиши керак.
Мазкур мосламаларни ўрнатиш зарурати, қувурўтказгичнинг вазифаси ва ишлаш шароитига қараб, лойиҳада белгиланади.
193. Қувурўтказгичлардаги муҳит ёки суюқликни одатда, доимий ёки вақти-вақти билан суюқликларни чиқариб ташловчи мосламага эга бўлган технологик ускуналар томонга қаратиб бўшатилади. Қувурўтказгичларни тўлиқ бўшатиш имконияти бўлмаганда («қопча»лар ёки тескари нишаб бўлганда), уларнинг қуйи қисмига узлуксиз ёки даврий равишда ишлайдиган махсус дренаж (ташлама)лар ўрнатиш керак.
194. Ичида маҳсулот конденсацияланишга мойил бўлган қувурўтказгичларда суюқликни мунтазам чиқариб юборувчи дренаж қурилмаси бўлиши керак.
Доимий ишлайдиган дренаж қурилмаси сифатида, муҳитнинг хоссалари ва параметрларига кўра, конденсат чиқаргичлар, гидравлик затворлар, сепараторлар ва бошқа суюқликни ёпиқ тизимга узатувчи қурилмаларни қўллаш мумкин.
195. Ташлама суюқликни қувурўтказгичдан доимий чиқариб туриш учун қувурўтказгичга штуцер-чўнтак (кисса) пайвандлаб қуйиш лозим. Штуцер-чўнтакнинг диаметрини ташлама ўрнатиладиган қувурўтказгичнинг диаметрига қараб қуйидаги тартибда белгиланади:
Қувурўтказгичнинг диаметри, Dш, mm | 100 дан 125 гача | 150 дан 175 гача | 200 дан 250 гача | 300 дан 350 гача | 400 дан 450 гача | 500 дан 600 гача | 700 дан 800 гача | 900 дан 1200 гача |
Штуцер-чўнтакнинг диаметри, Dш, mm | 50 | 80 | 100 | 1500 | 200 | 250 | 300 | 350 |
196. Даврий равишда ишлайдиган дренаж қурилмаларида, стационар ёки ечиб уланадиган қувурўтказгичларни, шлангларни улаб, маҳсулотни дренаж идишлари ёки технологик ускуналарга юборувчи беркитиш арматурали махсус тўкиш штуцерларини ўрнатиш кўзда тутилиши керак. Беркитиш арматурасига тиқин ўрнатилади. Авария вазиятлари учун бўшатувчи дренаж қурилмаларни худди стационар қурилмаларга ўхшаш лойиҳаланади.
1, 2-синфга мансуб маҳсулотлар ва суюлтирилган газлар учун эгилувчан шлангли бўшатиш қурилмаларидан фойдаланиш мумкин эмас.
Дренаж қувурўтказгичнинг диаметрини, дренаж ўтказиладиган вақт давомийлигига кўра гидравлик ҳисоб-китоб йўли билан аниқланади. Аммо 25 mm дан кам бўлмаслиги керак.
197. Ишлаб чиқариш цехлари, технологик боғланмалар, қурилмаларда содир бўладиган маҳсулот конденсацияланиши оқибатларини қиздириш ва пуфлаб чиқариш учун, ҳамда беркитиш органлари билан узиб қўйиладиган барча қувурўтказгичларнинг беркитиш арматурасининг олд томонидаги охирги нукталарига жўмракли ташлама штуцерларини (заҳарли маҳсулотларни беркитувчи мослама билан) ўрнатиш зарур.
Буғўтказгич ва бошқа қувурўтказгичлардаги конденсатни пуфлаб чиқаришда қўлланиладиган беркитиш арматурасининг буғ билан пуфлашда, қувурўтказнинг диаметрига кўра, қуйидагича белгиланади:
Қувурўтказгичнинг диаметри, Dш, mm | 70 гача | 80 дан 125 гача | 150 дан 170 гача | 200 дан 250 гача | 300 дан 400 гача | 450 дан 600 гача | 700 дан 800 гача | 900 дан 1200 гача |
Штуцер ва арматуранинг диаметри, Dш, mm | 25 | 32 | 40 | 50 | 80 | 100 | 125 | 150 |
198. Гидравлик синов ўтказилган қувурўтказгичларни бўшатишда биринчи навбатда технологик ташлама қурилмалардан фойдаланилади. Мазкур мослама бўлмаган тақдирда, бевосита бўшатиладиган қувурўтказгичнинг ўзига пайвандлаб штуцерлар улаш режалаштирилиши керак.
Қувурўтказгичнинг диаметри, Dш, mm | 25 дан 80 гача | 100 дан 150 гача | 175 дан 300 гача | 350 дан 450 гача | 500 дан 700 гача | 800 дан 1200 гача |
Штуцер диаметри, Dш, mm | 15 | 20 | 25 | 32 | 40 | 50 |
199. Суюлтирилган газлар, ёнғин-портлашдан хавфли маҳсулотлар ва 1, 2-синфларга мансуб хавфли моддаларни транспортировка қилишга мўлжалланган қувурўтказгичлардаги мазкур моддаларни инерт гази ёки сув буғи билан пуфлаб чиқариш ёки сув ёхуд махсус эритмалар билан ювишда қўллаш учун қувурўтказгичларнинг бошланиш ва охирги нуқталарида арматурали беркитгичлар ўрнатиш кўзда тутилиши керак.
Қувурўтказгичларга инерт гази, буғ, сув ёки ювиш суюқликларини олиб келиш (олиб кетиш)да қувурўтказгичларнинг ечиб олинадиган қисмлари ёки эгилувчан шланглардан фойдаланилади. Пуфлаш (ювиш) тугагандан кейин ечиб олинган қисмлар ёки шланглар йиғиб олиниб, беркитиш арматурасига тиқин ўрнатиш зарур.
Пуфлаш ва ювишда фойдаланиладиган штуцерларнинг диаметри, қувурўтказгичнинг диаметрига қараб белгиланади. Аммо 198-бандда кўрсатилгандан кам бўлмаслиги керак.
200. Стационар ускуналардан суюлтирилган газларни чиқариш учун эгилувчан шлангларни ишлатиш мумкин эмас.
Ностационар (кўчма) ускуналар (темир йўл цистерналари, контейнерлар, бочкалар, баллонлар)ни тўлдириш ёки уларни бўшатишда муайян босимга дош бера оладиган эгилувчан шлангларни қўллаш мумкин.
201. 1, 2 ва 3-синфга мансуб хавфли технологик муҳитли қувурўтказгичларни махсус ташлама қувурўтказгичлар томонга пуфлаб, ҳайдалган газ ва буғлар кейинчалик зарарсизлантирилади ёки улардан фойдаланилади. Бошқа қувурўтказгичларни пуфлаганда чиқадиган муҳитни машъала орқали атмосферага чиқарилади.
202. Қувурўтказгични пуфлаш схемаси ва пуфлаш машъалаларини қандай жойлаштириш тартиби, амалдаги норматив-техник ҳужжатларга риоя қилган ҳолда, ҳар бир муайян шароит учун, лойиҳада алоҳида аниқланади.
203. Пуфлаш машъалаларига намуна олиш учун махсус қурилма, ёнувчи ва портлашдан хавфли маҳсулотлар учун эса оловтўсқичлар ўрнатилиши лозим.
204. Сақлагич клапанлардан чиқаётган пуфлаш машъалалари ва қувурўтказгичларнинг қуйи (пастки) қисмида, конденсацияланиш оқибатида ҳосил бўлган суюқликнинг тўпланиб қолишига йўл қўймайдиган, арматурали ёки бошқа мосламали ташлама тешик ва штуцерлар бўлиши керак.
205. Бино (хона)нинг ташқарисига ўрнатилган барча конденсатни чиқарувчи қурилма ва барча ташлама қувурўтказгичлар музлашдан яхшилаб ҳимояланиб изоляцияланиши ва иситиш мосламалари билан жиҳозланиши зарур.
206. Цехлар, технологик боғланмалар ва қурилмаларга кираётган ва улардан чиқаётган қувурўтказгичларга беркитиш арматураси ўрнатилиши керак. Диаметри 400 mm ва ундан катта бўлган ёнувчи газлар, жумладан суюлтирилган газлар, ҳамда тез алангаланадиган (ТАС) ва ёнувчи газ (ЁГ)лар транспортировка қилинадиган қувурўтказгичларнинг кириш жойларига масофадан туриб бошқариладигандан ташқари қўл билан бошқариладиган беркитиш арматураси ўрнатилиши лозим.
Масофадан туриб бошқариладиган беркитиш арматураси бинонинг ташқарисида ўрнатилиши ва бино деворидан ёки яқин турган аппаратдан энг камида 3 m, энг кўпи билан 50 m нарига жойлаштирилиши зарур.
Беркитиш арматурасини масофадан туриб бошқариш тизимини бошқариш пунктларида, оператор хонасида ва бошқа хавфсиз жойларга ўрнатилади. Мазкур арматурани бошқа хавфсиз жойдан ҳам туриб бошқариш имкониятини ҳисобга олиб, ишлаб чиқариш биноларига ҳам жойлаштириш мумкин.
207. Цехлар ичидаги айланма қувурўтказгичларга беркитиш арматураларининг жойлашуви ва ўрнатилиши ҳар бир агрегат ёки технологик аппаратни, ҳамда ёппасига қувурўтказгични ишончли қилиб узиб қўйилишини таъминлаши керак.
Масофадан туриб ёки қўлда бошқариладиган арматурани қўллаш технологик жараён шартлари ва хавфсиз ишлашни, ҳамда саноат хавфсизлигига оид мавжуд норматив-техник ҳужжатлар талабларига кўра аниқланади.
208. Авария вазиятларида газни чиқариб ташлашга мўлжалланган, масофадан туриб бошқариладиган беркитиш арматурасини оператор хонасидан туриб ишга туширилади.
209. Узлуксиз технологик жараён параметрларини таъминловчи тартиблагич клапанларни тегишли беркитиш қурилмали айланма (байпас) тармоқ билан жиҳозлаш лозим.
Хавфсизлик шартларига кўра, технологик жараённи қўл билан тартибга солиш имкони бўлмаганда, тартиблагич клапанли байпас тармоғини ўрнатиш зарур.
210. Ишга туширувчи мосламани арматурага ўрнатишда қўлда бошқариш маховиги (чамбараги) соат милига тескари йўналишда очадиган ва аксинча соат мили йўналишида айлантирганда беркитадиган қилиб мослаштириш керак.
212. Арматурани қувурўтказгичга ўрнатишда техник шартлар ва норматив-техник ҳужжатларда берилган кўрсатмаларга амал қилиш зарур.
213. Вазни 30 кg дан зиёд, вақти-вақти билан қисмларга ажратиш зарурати бўлган арматуралар ва мураккаб қувурўтказгич боғланмаларни монтаж ва демонтаж қилиш учун, лойиҳада кўчма ёки стационар механизация воситалари режалаштирилиши керак.
214. Компрессорлар ва марказдан қочма насосларнинг дамлаш тармоқларига тескари клапанлар ўрнатиш кўзда тутилиши лозим. Тескари клапан дамловчи ва беркитувчи арматура орасига жойлаштирилади. Ортиқча босимсиз тизимда ишловчи марказдан қочма насослар тармоғига тескари клапан қўйиш шарт эмас.
215. Ортиқча босим остида А ва Б гуруҳга мансуб моддаларни идишларга ўтказувчи қувурларга тескари клапан ўрнатилади. Тескари клапан идиш билан беркитиш арматураси ўртасидаги қувурўтказгичга жойлаштирилади.
Агар бир қувурўтказгич маҳсулотни ҳайдаш, ҳамда тортиб олиш учун хизмат қилганда унга тескари клапан ўрнатилмайди.
216. 4 МРа (40 kgf/cm2) ва ундан юқори босим остида ишловчи агрегатлар коллектори (технологик аппаратлар)ни ишончли беркитиш (узиб қўйиш) учун, А, Б (а), Б (б) гуруҳдаги моддаларни транспортировка қилаётган қувурўтказгичларга 2 та беркитиш орган (арматура)ларини ўрнатиб, улар ўртасига кесими 25 mm ли, атмосферага уланган ташлама қурилмасини ўрнатиш лозим. Ташлама арматура тиқинлар билан жиҳозланади.
А гуруҳдаги, ҳамда суюқ водород сульфидли муҳит ҳайдаладиган қувурўтказгичлардаги ташлама қурилмалари берк тизим билан уланган бўлиши керак.
4 МРа (40 кgf/сm2) дан паст босим остида юқорида эслатилган гуруҳларга мансуб, ҳамда босимдан қатъий назар Б (в), В гуруҳ қувурўтказгичларга битта беркитиш органи ва тиқини бор ташлама арматура қурилмасини ўрнатиш мумкин.
217. Қувурўтказгичлардаги босимнинг мўлжалдагидан кўтарилиб кетиши, жумладан, суюқ муҳитнинг ҳажмий кенгайиши ҳолатлари учун, сақлагич қурилмалар ўрнатилиши лозим. Сақлагич клапанлардан чиқадиган ташламалар машъала тизимининг тузилиши ва уни хавфсиз ишлатиш қоидалари талабларига жавоб бериши керак.
218. Қувурўтказгич арматураларини уларга хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш учун қулай жойларга ўрнатиш керак. Қўлда ишга тушириладиган арматуралар ер сатҳи (пол)дан энг кўпи билан 1,8 m баландликка жойлашган бўлиши керак. Тез-тез фойдаланиладиган арматуралар эса энг кўпи билан ер сатҳи (майдонча поли)дан 1,6 m баландликда бўлиши зарур. Кўрсатилган ўлчамлардан юқорида жойлашган арматураларга хизмат кўрсатиш учун стационар ёки кўчма майдончалар ва нарвонлар бўлиши керак. Беркитиш арматурасини очиш ёки ёпиш вақти лойиҳа талаблари асосида белгиланади.
219. Технологик ускунага борадиган қувурўтказгичдаги муҳитнинг ишчи босими, ускунадаги босимдан юқори бўлиши эҳтимоли мавжуд бўлганда, ишлаб чиқариш цехлари, технологик боғланмалар ва қурилмаларга кирадиган қувурўтказгичларнинг босими паст томонига манометрли ва сақлагич клапанли редукцияловчи (узлуксиз жараёнлар учун автоматик тарзда ёки даврий жараёнлар учун эса қўлда бошқариладиган) қурилма ўрнатиш режалаштирилиши зарур.
220. Қувурўтказгичларни таянч (устун)лар ёки осма мосламаларда монтаж қилиш лозим. Таянчлар (қўзғалмайдиган, сирпанувчи пружинали ва ш.к.)ни, осма мосламаларни жойлаштириш тартиби ва улар орасидаги масофа лойиҳа бўйича аниқланади.
Кўтарадиган юки ва бошқа параметрлари бўйича стандарт таянч ва осма мосламалар мавжуд бўлмаганда, уларнинг конструкциясини ишлаб чиқиш лозим.
Таянч ва осма мосламаларни иложи борича юк кўпроқ тушадиган, арматура, фланецлар, шаклли деталлар ва ш.к.лар бор жойга яқинроқ ўрнатиш керак.
221. Таянч ва осма мосламалар уларга тушадиган қувурўтказгичнинг вазни, транспортировка қилинадиган муҳитнинг оғирлиги (гидравлик синов қилишдаги сувнинг оғирлиги), изоляция, футеровка, муз (музлаш ҳолатларидаги), ҳамда қувурўтказгичнинг термик кенгайиши оқибатида рўй берадиган зўриқишни ҳисобга олиб режалаштирилади.
222. Таянч ва осма мосламалар диаметри 50 mm дан кичик бўлган қувурўтказгичлардаги пайванд чокларидан камида 50 mm нарига, диаметри 200 mm дан катта бўлган қувурўтказгичларда эса 50 mm дан зиёдроқ масофага ўрнатилади.
223. Совуқ ҳароратдаги моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичларда совуқни сақлаш мақсадида иссиқликни изоляцияловчи таглик (тўшама)лар билан жиҳозланган таянч (устун)лар қўлланилади.
224. Бинодан ташқарида, ҳамда иситилмайдиган бинолардаги устун ва осма мосламаларнинг материалини танлашда мавсумнинг энг совуқ 5-кунлиги бўйича ўртача ҳарорат (кафолати 0,92)ни асос қилиб олинади.
Қувурўтказгичга пайвандланадиган таянч ва осма мосламаларнинг материаллари қувурўтказгич материалига мос бўлиши керак.
Қувурўтказгичга тегиб турадиган таянч ва осма мосламалар элементларини танлашда ҳам транспортировка қилинаётган модданинг ҳароратини ҳисобга олиш лозим.
225. Қувурўтказгичлардаги лойиҳада белгиланган, нишаб (қия)ликни таъминлаш учун таянч ёстиқчасининг тагига металл қистирмалар қўйиб, қурилиш конструкцияларига пайвандлаб қўйиш мумкин.
226. Зарба остида ишлайдиган қувурўтказгичлар учун хомутли таянчларни қўллаб, уларни қурилиш конструкциясига жойлаштирилади. Мазкур қувурўтказгичлар учун осма мосламалар, қўшимча маҳкамлаш воситаси сифатида режалаштирилади.
227. Заруратга кўра, лойиҳада ҳаракатланувчи таянч ва осма мосламалардаги тортқичларнинг силжиш (ўрнидан жилиш)ига оид ўлчамлар, осма мосламадаги таянчни тартибга солишга доир маълумотлар берилади.
Осма мосламаларни қўллаганда, тортқичларнинг узунлиги лойиҳа бўйича (50 mm га карралаб) 150 mm дан 2000 mm гача бўлиши кўрсатилади.
б) лойиҳада белгиланган меъёрга нисбатан четлашиши бино ичидаги қувурўтказгичлар учун ±5 mm ва ташқаридагилари учун эса ±10 mm бўлиши, нишаб (қия)ликдаги четлашув + 0,001 дан ошмаслиги керак;
в) қувурўтказгичларнинг қиялиги асбоблар ёки махсус мослама (нивелир, гидростатик сатҳ ва ш. к.) билан текширилади;
г) ҳаракатланувчи таянчлар ва уларнинг деталлари (таянчнинг юқори қисми, роликлар, шариклар)ни ўрнатишда қувурўтказгичнинг ҳар бир участкаси иссиқлик таъсиридан узайиши мумкинлигини ҳисобга олиш ва бунинг учун таянч ва унинг деталларини таянч текислигида узайиши мумкин бўлган йўналишга қарама-қарши томонга бироз силжитиб ўрнатиш лозим;
д) қувурўтказгичнинг иссиқлик таъсиридан узаймайдиган осилган тортқичларини тик ўрнатиш, иссиқлик таъсиридан узайиши мумкин бўлган тортқичларни узайиш йўналишига тескари томонга қиялатиб ўрнатиш керак;
е) таянч ва осма мосламаларнинг пружиналари лойиҳада кўрсатилган меъёрда таранглатиб тортилиши зарур. Қувурўтказгичларни монтаж қилиш ва гидравлик синовдан ўтказиш пайтида пружиналар тиргак мосламалар ёрдамида бўшатиб қўйилади;
ж) лотоклар ва каналлар тубига ўрнатиладиган таянчлар мазкур жойлардан сувнинг равон оқишига халақит бермаслиги керак.
229. Ишқаланиш оқибатида зўриқиш рўй беришининг олдини олиш зарурати бўлганда, махсус конструкциядаги таянч (шарикли, катокли)ларни ўрнатиш зарур.
230. Водород сульфидли муҳитда ишлайдиган ҳаракатланадиган ва муқим турадиган қувурўтказгичларда, одатда, хомутли таянчлар қўлланилади. Аввал термик ишлов берилмаган қувурўтказгичларга таянч деталларини пайвандлаб улаш мумкин эмас.
231. Термик йўл билан мустаҳкамланган ва текшириладиган ёйма металлдан тайёрланган қувурларга ҳаракатланувчи таянч элементларини пайвандлаш мумкин эмас.
232. Блоклар ҳолатида келтириладиган қувурўтказгичларни лойиҳалаш ва тайёрлаш ишлари мазкур Қоидалар ва қувурўтказгич блокларини лойиҳалаш ва тайёрлаш (ясаш)га доир техник шартлар талабларига мос бўлиши шарт.
233. Ҳарорат таъсиридан деформацияга учраган қувурўтказгичларни трасса бўйлаб бурилиш ва эгилишлар ҳисобига ўз ҳолига келтирилади.
Деформацияланган қувурўтказгичлар ўз-ўзидан дастлабки ҳолатига келишининг имкони бўлмаган жойларда (узоқ масофада тўғри жойлашган вазиятларда) қувурўтказгичларга «П» — симон линзали, тўлқинли ва бошқа шаклдаги компенсаторлар ўрнатилади.
Лойиҳада қувурўтказгични буғ билан ёки иссиқ сув билан пуфлаш режалаштирилганда, қувурўтказгичнинг компенсацияланиш имкониятини ҳам ҳисобга олиш лозим.
234. А ва Б гуруҳга мансуб муҳитни транспортировкаловчи технологик қувурўтказгичларда салникли компенсаторларни қўллаш мумкин эмас. Шартли босими 10 МРа (100 kgf/cm2) дан зиёд бўлган қувурўтказгичларга линзали, салникли ва тўлқинли компенсаторларни ўрнатишга рухсат этилмайди.
235. «П» — симон компенсаторларни барча категорияга мансуб технологик қувурўтказгичларда қўллаш мумкин. Уларни бутун қувурларни эгиш ёки заводда эгилган, кескин букилган ёки пайвандлаб тайёрланган қувурлардан ясалади.
236. «П» — симон компенсаторлар учун ишлатиладиган эгик тармоқлар чоксиз қувурлардан, пайвандланадиган тармоқлари учун эса, чоксиз ва тўғричокли қувурлардан ясалади. «П» — симон компенсаторларни тайёрлашда пайвандланадиган тармоқлардан фойдаланилганда, мазкур Қоидаларнинг 49-бандидаги кўрсатмаларга риоя қилиш зарур.
237. Сув-газўтказгич қувурларидан «П» — симон компенсаторлар тайёрлашда фойдаланиш мумкин эмас. Электрпайвандланган спиралсимон чокли қувурларни эса компенсаторларнинг тўғри участкалари учун ишлатиш мумкин.
238. «П» — симон компенсаторлар горизонтал ҳолатда, зарур нишаб (қия)ликни ҳисобга олиб ўрнатилиши керак. Истисно тариқасида (ўрнатиладиган майдон чегараланган бўлса) мазкур компенсаторнинг букланган жойини тепага ёки пастга қилиб вертикал ҳолатда ўрнатиб, энг паст нуқтасига тегишли ташлама қурилмасини ва энг юқори нуқтасига ҳаво чиқариш қурилмасини жойлаштиришга рухсат этилади.
239. «П» — симон компенсаторларни монтаж қилишдан олдин, уларни қувурўтказгичлар билан бирга тиргак мосламаларга ўрнатиб туриб, барча пайвандлаш (маҳкамлаш) ишлари тугалланиб, компенсатор қимирламайдиган таянчларга ўрнатилгандан кейин, тиргаклар олиб ташланади.
240. Ўқли, линзали компенсаторлар, ҳамда шарнирли линзали компенсаторлар технологик қувурўтказгичларда мавжуд меъёрий-техник ҳужжатларга мувофиқ қўлланилади.
241. Конденсацияланувчи газларга мўлжалланган горизонтал газўтказгичларга линзали компенсаторларни ўрнатганда, ҳар бир линза учун алоҳида конденсат ташлама мосламаси бўлиши кераклигини инобатга олиш зарур. Ташлама мосламаси қувурчаларини чоксиз қувурлардан тайёрлаш лозим. Горизонтал қувурўтказгичларга ички стаканли линзасимон компенсаторни ўрнатганда, компенсаторнинг ҳар иккали томонига компенсатор диаметрининг 1,5 баробаридаги масофада йўналтирувчи таянчлар жойлаштирилишни кўзда тутиш керак.
242. Қувурўтказгичларни монтаж қилишда, компенсаторлар олдиндан бироз чўзилган ёки сиқилган бўлиши керак. Чўзиш ёки сиқиш меъёри лойиҳа ҳужжатларида ва қувурўтказгич паспортида ёзилган бўлади. Чўзиш даражаси монтаж пайтидаги ҳароратни ҳисобга олувчи тузатиш даражаси миқдорида ўзгариши мумкин.
243. Технологик қувурўтказгичларга ўрнатиладиган компенсаторларнинг сифати уларнинг паспортлари ёки сертификатларида тасдиқланган бўлади.
245. «П» — симон, «Г» — симон ва «Z» — симон компенсаторларга доир ҳисоб-китоблар, мавжуд норматив-техник ҳужжатлар талабларига мос равишда қилинади.
246. Ишлатиш жараёнида титрашга дучор бўладиган ускуналар ва қувурўтказгичлар учун лойиҳада титрашни пасайтириш ва тизимдаги зичлик бузилишга барҳам берувчи тадбир ва воситалар режалаштирилиши керак. Титрашни пасайтириш ва рухсат этилган титраш даражаси, уни назорат қилиш усуллари ва воситалари давлат стандартлари ва бошқа норматив ҳужжатлар талабларига мос бўлиши лозим.
247. Қувурдаги оқимнинг пулсацияси (дамба-дам оқиши) туфайли қувурўтказгичларда содир бўладиган титрашга барҳам бериш учун поршенли машиналарда ҳисоб-китоб асосида исботланган буфер ва акустик идишлар, ҳамда заруратга кўра пулсацияни йўқ қилувчи махсус мосламани ўрнатиш кўзда тутилиши лозим. Бир нечта компрессорлар умумий коллекторга ишлаганда, ҳар бир ҳайдовчи (дамловчи) қурилма учун алоҳида буфер ва акустик идишлар ўрнатилади.
248. Пулсацияни йўқ қилувчи буфер ва акустик идишларнинг конструкцияси, ўлчамлари ва ўрнатиш жойлари ҳисоб-китоблар асосида аниқланади. Буфер идиш сифатида, компрессор қурилмасининг таркибидаги совутгичлар, сепараторлар, мой ажратгичлар ва аппаратларни, тегишли даражада ҳажми ва ўрнатиладиган жойини аниқлаб туриб ишлатиш мумкин.
249. Иссиқлик изоляциясини қўллаш зарурати, ҳар бир муайян ҳолат учун, транспортировка қилинадиган модданинг хоссалари, қувурўтказгичнинг ўрнатиш усули ва жойи, технологик жараён ва хавфсиз ишлаш, ҳамда портлаш-ёнғин хавфсизлиги талабларини инобатга олиб туриб белгиланади.
а) иссиқ ёки совуқ ҳароратнинг йўқолишини камайтириш ёки олдини олиш зарурати мавжуд бўлганда (ҳароратни сақлаш, конденсация, муз, гидрат ёки бошқа тиқинлар ҳосил бўлишига йўл қўймаслик учун);
б) қувурўтказгич деворларидаги ҳарорат иш ёки хизмат кўрсатиш зонасидан ташқари жойларда 60°С дан юқори, иш жойи ва хизмат кўрсатиш зонаси эса 45°С дан катта бўлганда, куйиб қолишнинг олдини олиш мақсадида;
251. Қувурўтказгичларга ўрнатиладиган иссиқлик изоляцияси мавжуд норматив-техник ҳужжатлар талаблари асосида бўлиши керак.
252. Қувурўтказгичларни ёндош иситувчи қувурлар билан бирга ётқизилганда, ҳар иккаласини бирга қилиб изоляцияланади.
Иситиш зарурати, иссиқлик манбаи, иситиладиган ёндош қувур диаметри ва изоляциянинг қалинлиги тегишли ҳисоб-китоблар асосида аниқланади.
253. Қувурўтказгичларни мустаҳкамлик, зичликка синаб, барча аниқланган нуқсонларига барҳам берилгандан кейингина иссиқлик изоляцияси билан жиҳозланади.
Иситувчи ёндош қувурлар ҳам изоляцияланишидан олдин синовдан ўтказилиб, комиссия томонидан далолатнома тузилгандан кейин ишлатишга қабул қилинади.
Иситувчи ёндош қувурларни монтаж қилишда уларда гидравлик «қопча»лар (модда йиғилиб қоладиган жойлар) йўқлигига ва барча қуйи нуқта (жой)ларига ташлама қурилмалар тўғри ўрнатилишига эътибор бериш зарур.
254. Қувурўтказгичларнинг иссиқлик изоляцияси конструкцияси учун қуйидаги элементларнинг бўлишини ҳисобга олиниши керак:
Транспортировка қилинадиган муҳитнинг ҳарорати плюс 12°С дан паст бўлса, изоляцияловчи конструкция таркибида буғдан изоляцияловчи қатлам бўлиши лозим.
Транспортировка қилинадиган муҳитнинг ҳарорати 12°С дан юқори бўлганда, мазкур қатламнинг зарурлиги ҳисоб-китоб йўли билан аниқланади.
Муҳитнинг ишчи ҳарорати совуқ (салбий) бўлса, йиғма иссиқлик изоляцияловчи элементларни ўрнатиш пайтида айрим элементлар уланган жойлар обдан зичланиши ва чоклар герметикланиши кераклиги лойиҳада режалаштирилган бўлиши керак.
255. Арматуралар, фланецли уланмалар, компенсаторлар, ҳамда қувурўтказгичларда ўлчов ва ҳолати текшириладиган жойларга ечиб олинадиган иссиқлик изоляцияловчи конструкциялар ўрнатиш кўзда тутилиши зарур. Мазкур элементларнинг иссиқлик изоляциясининг қалинлиги асосий қувурни изоляцияловчи қатламнинг 0,8 қалинлигига тенг бўлиши лозим.
256. Ишчи ҳарорати плюс 250°С дан юқори ва минус 60°С дан паст бўлган қувурўтказгичларда қуйма ашёлар (перлитцементли, оҳаккремнеземли, совелитли, вулканитли)дан ясалган бир қаватли иссиқлик изоляцияловчи конструкцияларни қўллаш мумкин эмас.
257. А ва Б гуруҳга мансуб, ҳамда ер юзасидан, цехлар ичидан ўтган, тоннелларга жойлаштирилган ва ишчи ходимларни эвакуация қиладиган йўллардаги В гуруҳдаги қувурўтказгичларда иссиқлик изоляцияловчи конструкциясининг ёнувчи материаллардан ясалган элементларини қўллаш рухсат этилмайди.
258. Фаол оксидловчи муҳитларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичларда таркибида 0,45 % дан зиёд органик ва ёнувчи моддалар бўлган иссиқлик изоляцияловчи конструкцияларни қўллаш мумкин эмас.
259. Ишчи ҳарорати 100°С дан юқори бўлган қувурўтказгичлар учун, вазиятга кўра асосланган тақдирда, таркибида органик компонентлари бор иссиқлик изоляцияловчи материал ва ашёларни ишлатиш мумкин.
260. Титраб турадиган қувурўтказгичларда кукунсимон минерал паста ва узлуксиз шиша толали материалдан ясалган иссиқлик изоляциялагичларни қўллаш тавсия этилмайди.
261. Тажовузкор моддаларни транспортировка қилишда, пўлат қувурўтказгичларнинг ички деворлари юзасини коррозиядан ҳимоялаш учун мазкур моддаларнинг кимёвий ва физик хоссаларини, қувурўтказгич ва элементларининг конструкцияси ва материалини, ишлатиш шароитлари ва бошқа омилларни ҳисобга олиш зарур.
262. Қувурўтказгичларнинг ташқи юзасини коррозиядан ҳимоялаш усули ва тизимини танлашда қувурўтказгичларни ўрнатиш усули ва шароитлари ташқи муҳитнинг коррозияга нисбатан фаоллик даражасини, электркоррозия ҳодисасининг хавфлилик даражасини, транспортировка қилинадиган модданинг тури ва параметрларини инобатга олиш лозим.
263. Атроф муҳитнинг тажовузкорлик таъсири даражасини ва ер юзасидаги қувурўтказгичларнинг ташқи юзасини коррозиядан ҳимоялаш йўлларини қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига биноан металл ва нометалл ҳимоя қопламларини ҳосил қилиш билан амалга оширилади.
264. Қувурўтказгичларни ерости коррозиясидан ҳимоялаш учун лойиҳада уларни кафолатли ишлатишни таъминлашга оид ечимлар кўзда тутилиши лозим.
265. Электркимёвий ҳимоянинг зарурати ҳақидаги қарорни, норматив-техник ҳужжатлар талаблари асосида, қувурўтказгичлар ётқизиладиган участкалардаги тупроқнинг ёки «дайди» токларнинг коррозия ҳосил қилиш бўйича хавфлилигини аниқлаш мақсадида ўтказиладиган коррозия ҳодисасига доир тадқиқотларга таяниб қабул қилинади.
266. Электркимёвий ҳимоя (катодли, протекторли, дренажли) тизимини лойиҳалаш ишларини амалдаги норматив-техник ҳужжатлар талаблари асосида бажариш лозим.
267. Ерости қувурўтказгичларини каналсиз усулда жойлаштиришда тупроқ ва «дайди» токлар таъсиридан ҳосил бўладиган коррозиядан ҳимоялаш воситаларини иссиқлик изоляциясиз қувурўтказгичларда ўтказиш зарурлиги лойиҳада баён этилиши керак.
268. Транспортировка қилинадиган муҳитининг ҳарорати 20°С дан паст бўлган иссиқлик изоляцияси ўрнатиладиган қувурўтказгичлар коррозиядан иссиқлик изоляцияси йўқ қувурўтказгичлар каби ҳимояланиши зарур.
269. Қувурўтказгичларни электркимёвий ҳимоялашда изоляцияланган фланецли улама (ИФУ)ни қўллаш режалаштирилиши керак. ИФУ ни қурилиш меъёрлари ва қоидаларига мувофиқ жойлаштирилади.
270. Қувурўтказгичлардаги электрпотенциалларни ўлчаш учун узиб қўядиган қурилма, конденсат тўплагичлар ва бошқа ускуна, ҳамда иншоотлардан фойдаланиш мумкин.
271. Технологик қувурўтказгичларни коррозиядан ҳимоялаш тадбирларини лойиҳалашда, қувурўтказгичларда қулай шароитда кўрик ўтказиш ва коррозияга қарши қопламаларни тиклаш имкониятига оид конструктив ечимлар инобатга олиниши керак.
272. Қувурўтказгичларни турли рангларга бўяшни давлат стандартлари ва саноат хавфсизлигига доир норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ равишда бажариш лозим.
273. Қувурўтказгичлар ва коммуникация блоклари (қуйида қувурўтказгичлар)ни монтаж қилишда мазкур Қоидалар, иш бажариш бўйича ишлаб чиқилган режа ва лойиҳа талабларига амал қилиш зарур.
Портлашдан хавфлилиги бўйича 1-категорияга мансуб блокли портлашдан хавфли ишлаб чиқаришдаги қувурўтказгичларни монтаж қилишни боғланма ёки блоклаб монтаж қилиш усулида бажариш лозим.
275. Қувурўтказгичларни монтаж қилишда аввало ундаги материаллар, деталлар, арматураларнинг сифати сертификатлар, стандартлар, техник шартлар ва бошқа техник ҳужжатларга мос келишини, ҳамда бажарилган ишлар сифатини тезкор текширувдан ўтказиш керак. Мазкур текширув далолатнома билан расмийлаштирилади ва унга ашёларнинг сифатини кафолатловчи барча ҳужжатлар илова қилинади.
276. Қувурўтказгичларнинг йиғма қисмларининг ўртасидаги четлашуви (оғиши) ҳар 1 m га ±3 mm дан, бутун тармоқ узунлиги бўйлаб эса ± 10 mm дан ошмаслиги керак.
277. Тегишли ҳужжатларда кўрсатилган ишлаш муддатлари ўтган ашёлар ва материалларни тафтишдан ўтказиб, нуқсонларига барҳам бериб, керакли сифати ва хавфсиз қўллашни таъминловчи синовлардан ўтказгандан кейингина монтаж қилишга қабул қилиш мумкин.
278. Қувурўтказгичларни монтаж қилишда қўлланиладиган ашёлар ва материалларни сақлашга оид шарт-шароитлар техник ҳужжатлар талабларига мос бўлиши керак.
279. Агар монтаж жараёни давомида қувур бир неча бўлакларга кесилган (қирқилган) бўлса, ҳар бир ҳосил бўлган бўлакка дастлабки қувурга қўйилган тегишли тамғани босиш лозим.
280. Монтаж учун қувурлар, уларнинг элементлари ва боғланмаларни қабул қилишда, тегишли ҳужжатлари ва бутланганлигини ташқи кўрикдан (қисмларга ажратмай) ўтказиб, текшириб кўриш зарур.
281. Ифлос, коррозияга учраган, деформацияланган, ҳимоя қопламалари бузилган қувурлар, боғланмалар ва бошқа ашёларни монтаж қилиш мумкин эмас.
282. Қувурўтказгичлар ички юзасини махсус усуллар билан тозалаш (ёғ-мойсизлантириш, ювиш) ишларини, агар бошқа кўрсатмалар берилмаган бўлса, монтаж ишлари тугалланиб, ишга тушириш-созлаш пайтида ўтказилади.
Қувурўтказгичларни ускуналарга қийшайтирмай, ҳамда ортиқча тарангламай улаш керак. Қувурўтказгичларни ускуналарга улангандан кейин, қўзғалмайдиган устунларни таянч конструкцияларга улаб, маҳкамлаб қўйилади.
284. Қувурўтказгичларни пайвандлаш учун йиққан пайтда, пайванд чокка у обдан совумагунча ва заруратга кўра иссиқлик остида ишлов берилмагунча, зўриқиш келтириш мумкин эмас.
285. Кўндаланг пайванд чокидан устун четигача ёки осма мосламагача бўлган оралиқ, заруратга кўра, иссиқлик билан ишлов бериш ва назорат қилишга имкон бериши керак. Бурчак ҳосил қилинган (таврсимон) пайванд чокли штуцер ёки бошқа элементдан қувур эгилган жойгача ёки қувурўтказгичдаги кўндаланг пайванд чокгача бўлган масофа (оралиқ) қувурнинг диаметридан кичик бўлмаслиги, аммо ташқи диаметри 100 mm гача бўлган қувурлар учун камида 50 mm бўлиши шарт. Ташқи диаметри 100 mm ва ундан катта бўлган қувурларда эса энг камида 100 mm бўлиши зарур.
Иккита ёнма-ён эгилган қувурлардаги пайванд чоклари орасидаги масофа, қувурнинг диаметри 150 mm дан кам бўлганда 100 mm, диаметри 150 mm дан зиёд бўлганда эса 200 mm бўлиши керак. Кескин эгилган элементларни қўллаганда пайвандлаб улаш жойини қувур букила бошлаган участкага ўрнатиб, иккита элементни бир-бирига тўғри участкасиз пайвандлаш мумкин.
286. Иккита ёнма-ён пайванд чоклари орасидаги масофа ва қувурўтказгичга пайвандлаб уланган ҳалқа қисқартмаларнинг узунлиги камида 100 mm бўлиши лозим.
287. Кўндаланг пайванд чокларни ўрнатаётганда уланаётган элементлардаги бўйлама чоклари бир-бирига қарама-қарши қилиб қўйиб бажариш керак.
288. Қувурўтказгичларда йиғма бўлакларни лойиҳада кўрсатилгандек қилиб ўрнатишдан олдин фланецли уламаларнинг болт (шпилка)ларидаги гайка обдан тортиб маҳкамланиши, четлари пайвандланиб (заруратга кўра иссиқлик билан ишлов берилиб) ҳужжатлардаги талаблар асосида текширувдан ўтказилиши зарур.
289. Фланецларнинг зичланувчи юзаларининг қувур ўқига нисбатан перпендикулярлиги (тиклиги), 6-иловада* келтирилган ўлчамлардан зиёд бўлмаслиги керак.
290. Туташ фланецларнинг зичланувчи юзалари ўқининг номутаносиблиги 6-иловада кўрсатилган четлашиш миқдорининг 2 баробаридан катта бўлмаслиги зарур. Айни пайтда улар орасидаги тирқиш айланма бўйлаб бир хил бўлиши ва қистирманинг қалинлигига мос келиши лозим.
б) гайкада чиқиб турадиган болтнинг баландлиги энг камида 1 ва энг кўпи билан 3 резба ўлчамида бўлишини;
в) юмшоқ қистирмали уланмаларда гайкаларни хоч (крест)симон йўналишда бураб қотириш, металл қистирмали уланмаларда эса айланма бўйлаб бураб қотиришни;
г) қувурўтказгичларни уловчи болтлар ва шпилкалар иш ҳужжатларида баён қилинишига мувофиқ мойланган бўлиши керак. Ишчи ҳарорати 300°С дан юқори бўлган қувурўтказгичлардаги уланадиган жойларга дастлаб графитли мой суртилиши, юмшоқ қистирмаларнинг ҳар иккала томонига қуруқ графит суртиб чиқилиши кераклигини;
д) қистирмадаги асосий тешикнинг диаметри қувурнинг ички диаметридан кичик бўлмаслиги, ҳамда фланецнинг жипслашувчи юзаси диаметрига мос бўлишини;
е) уланаётган фланецлар юзасидаги қийшиқлиги тузатиш учун болтларни (шпилкаларни) ҳаддан ташқари қаттиқ тортиш ёки понасимон қистирмалар ўрнатиш мумкин эмас.
292. Қувурўтказгичларни монтаж қилишни таянч конструкциялар ва осма тутқичларни яхшилаб маҳкамлагандан кейингина бошлаш мумкин. Қувурўтказгичнинг йиғма бўлаклари ва узеллари энг камида 2 та таянчга ётқизилгандан ёки 2 та осма тортқичларга бирлаштирилгандан, ҳамда улар буралиб ёки ағдарилиб тушиб кетмаслигига ишонч ҳосил қилингандан кейин монтаж қилинади.
293. Фланец арматураси ёки компенсатор арматурасидан таянчлар, осма тутқичлар, девор, тўсиқларгача бўлган масофа энг камида 400 mm бўлиши лозим.
294. Ўлчов диафрагмалари ўрнатиладиган жойга, монтаж пайтида, вақтинча норматив-техник ҳужжатларга мос равишда монтаж ҳалқаларини жойлаштириш мумкин.
295. Механик ёки электр токи воситасида ишга тушириладиган арматураларни монтажга беришдан олдин мазкур мосламанинг созлигини текшириш лозим.
296. Арматура танасининг муҳит оқими йўналишига нисбатан ҳолатини белгилаш ва штурваллар ўқини ўрнатиш тартиби лойиҳада белгиланади.
297. Қувурўтказгич арматураларини беркитилган ҳолатда монтаж қилиш лозим. Арматурани фланецли ва пайвандланиб улашда қувурўтказгични тортиб (зўриқтириб) юбормаслик керак.
Арматура корпуси пайвандлаш чоғида қизиши туфайли ичидаги элементлар қисилиб, қолмаслигининг олдини олиш учун, пайвандланадиган арматура ва унинг затворларини батамом очиб қўйиш даркор. Агар пайвандлаш ишлари таглик ҳалқасиз ўтказилган бўлса, пайвандлаш тугагандан кейин арматуранинг ичини обдан тозалагандан кейингина беркитиш мумкин.
298. Муайян участкадаги қувурўтказгичларда пайвандлаш ишлари ўтказилгандан ва (охирги қўзғалмас қувурлар бундан мустасно) устунларга яхшилаб маҳкамлангандан, ҳамда иссиқлик билан ишлов берилгандан кейин (заруратга кўра) ва мазкур участкадаги пайванд чоклари текширувдан ўтказилгандан сўнг совуқ таранглатиш жараёни ўтказилади.
299. Горизонтал текисликдаги «П» — симон компенсаторларни ўрнатишда ишчи ҳужжатларда қувурўтказгичлар учун кўрсатилгандек умумий нишаб (қия)ликка риоя қилиш зарур.
300. Ўқли компенсаторларни қувурўтказгичлар ўқига (йўналишига) мос қилиб ўрнатиш лозим. Компенсаторларнинг уланувчи қувурчаларини ўрнатишда лойиҳада белгиланган ҳолатдан рухсат этилган оғиш даражаси компенсаторларга берилган ҳужжатларга мувофиқ бўлиши керак.
301. Компенсаторларни уларда белгиланган мил йўналишини қувурўтказгичлардаги модданинг ҳаракати йўналишига тўғри қилиб ўрнатиш лозим.
302. Компенсаторларни монтаж қилишда уларнинг бўйлама ўқлари бўйича буралиб зўриқиш, ўзининг массаси таъсиридан ва уланадиган қувурўтказгичлар массаси таъсиридан осилиб (салқиб) қолиш ҳолатларига барҳам бериб, ҳамда эгилувчан элементларнинг механик бузилишлардан ва уларга пайвандлаш пайтида учқун тушишидан ҳимоялаш зарур.
303. Силфонсимон, линзасимон ва салникли компенсаторларнинг монтаж қилишдаги узунлиги, айни вазиятдаги ҳаво ҳароратини ҳисобга олган ҳолатда белгиланади.
304. Компенсаторларни монтаж узунлигигача чўзишни уларнинг конструкциясида инобатга олинган мосламалар ёрдамида ёки махсус таранглаб монтаж қилиш қурилмаси ёрдамида бажариш керак. Чўзиш (сиқиш) ишлари далолатнома билан расмийлаштирилади.
305. Салникли компенсаторларни монтаж қилишда ҳаракатланувчи қисмларининг силжиши ва зичловчи мосламаларнинг ҳимояланишини таъминлаш лозим.
306. Пайвандлаб улашдан олдин компенсаторларни чўзиш зарур бўлса, мазкур вазифа ишчи ҳужжатларда ёзилган бўлиши керак. Компенсаторларнинг компенсацияланиш имконияти пасайиб кетишининг ва уни қийшайиб (энгашиб) кетишининг олдини олиш мақсадида компенсаторнинг симметрия ўқидан энг камида 20 Dн масофадаги уланмадан фойдаланиш мумкин.
307. Линзасимон, силфонли ва салникли компенсаторларни йиғма бирикмалар ва коммуникациялар блоклари ҳолатида йирик конструкциялар қилиб ўрнатиш лозим. Айни пайтда уларни транспортировка қилиш, кўтариш ва жойлаштиришда деформация ва бузилишлардан сақлаш учун қўшимча қаттиқ таянч (таглик)лар қўллаш зарур. Монтаж ишлари тугаллангандан кейин вақтинча ўрнатилган таянч тагликлар олиб ташланади.
308. Вертикал қувурўтказгичларнинг оғиши (лойиҳада белгиланмаган бўлса) ҳар бир метр узунлигига 2 mm дан зиёд бўлмаслиги керак.
309. Қувурўтказгичларнинг вертикал участкаларини монтаж қилишда, вертикал қувурларнинг вазни таъсиридан компенсаторларда сиқилиш содир бўлмаслигига доир тадбирлар қўлланиши лозим.
310. Қувурўтказгичларни эстакадалар, каналлар ёки лотокларга жойлаштирганда, ҳар бир ҳарорат блокида уларни батамом маҳкамлаш ишларини қимирламайдиган устун (таянч)дан бошлаш керак.
311. Темир йўл, автойўл, ўтиш йўллари ва бошқа муҳандислик иншоотларни кесиб ўтадиган қувурўтказгичларни монтаж қилишни, белгиланган тартибда, тегишли ташкилотлар билан келишилгандан кейингина бажариш лозим.
312. Технологик қувурўтказгичларни, аксарият ҳолатларда кесими (Dш) энг камида, 20 mm бўлган пайвандлаб уланган қувурўтказгичлар (фланецли уланмали жойлар бундан мустасно) ёрдамида иситилади.
313. Иситувчи қувурўтказгичларни технологик қувурўтказгичларга маҳкамлаганда, қувурўтказгичлар иссиқлик таъсиридан узайишини қулай компенсациялашни таъминланишини ҳисобга олиш керак.
314. Қувурўтказгичларни лойиҳа ҳолатига мос қилиб жойлаштиришдан олдин улардаги коррозиядан ҳимояланувчи ва иссиқликни изоляцияловчи мосламалар кейинги монтаж ишларини бажариш пайтида бузилмай сақланишини таъминлаш лозим.
315. Қувурўтказгичларнинг йиғма бўлаклари ва деталлари давлат стандартлари ва норматив-техник ҳужжатларга мос бўлиши зарур. Қувурўтказгичлар ва бошқа буюмларни қабул қилишда қуйидагиларни текшириш керак:
в) қувурларнинг деталлар, арматуралар, фланецлар, муфталар, маҳкамлагич деталлар, қистирмаларнинг уланадиган учларининг геометрик ўлчамларини, ҳар бир партия (уюм)дан камида 2 % ни (аммо 2 донадан кам бўлмаслиги керак) текшириш;
г) қувурлар, уланадиган деталлар, фланецлар, линзалар, муфталар, арматуралар, маҳкамлагич деталлар ва қистирмаларнинг сони мазкур партия (уюм)га доир кузатиш ҳужжатларида кўрсатилган миқдорда эканлигини текшириш.
Қувурўтказгич арматуралари олдин синовдан ўтказилганлиги ва кафолат муддатидан қатъий назар, монтаж қилишга беришдан аввал мустаҳкамлик ва герметикликка синалиши зарур.
316. Қувурўтказгичнинг ечиб олинадиган уланмаларига доир тозалаш, мойлаш, йиғиш, ўқларининг мослиги ва ораларидаги тирқишга бўлган талаблар лойиҳа, ҳамда норматив-техник ҳужжатларда белгиланган бўлади. Йиғма бўлаклар орасидаги тирқиш, нопараллеллик ёки ўқлари мос келмаслигига қувурўтказгичларни тортиш (таранглатиш) йўли билан барҳам бериш мумкин эмас.
317. Маҳкамловчи деталлар бир партия (уюм)дан олинган бўлиб, тарангланиш кучининг назорат қилинишини таъминлаши лозим. Уланмаларни йиғиш, тарангликни текшириш натижалари норматив-техник ҳужжатлар ёки ишлаб чиқариш йўриқномаси (технологик карта)да баён этилиши керак. Мазкур баённомада ишчи ҳужжатларда ёки (йўқ бўлса) 7-иловада* берилган ўлчамларни инобатга олиниши керак.
Фланец билан гайка ўртасига шайба қўйиш мумкин эмас. Фланецга уланган қувур охиридаги резба фланец учидан 1 та резба ўлчамида чиқиб туриши керак.
319. Ишчи ҳужжатларда фланецли резбали уланмалар билан девор, тўсиқ ва бошқа қурилиш конструкциялари орасидаги масофа фланецли уланмаларни йиғиш ва ечиш пайтида механизациялашган асбобларни кўллаш мумкинлигини инобатга олиниши керак. Айни вазиятларда мазкур масофа диаметри 65 mm гача бўлган қувурўтказгичлар учун камида 300 mm, диаметри 65 mm дан катта бўлган қувурўтказгичлар учун эса, камида 600 mm бўлиши керак.
320. Буюртмачига келаётган ҳар бир қувурўтказгич ёки йиғма бўлаклар учун қуйидаги ҳужжатлар бўлиши шарт:
б) бутланган қувурўтказгич тармоғидаги пўлат қувурўтказгичларни йиғишда зарур қисмларининг паспортлари;
321. Зангламайдиган пўлатдан ва 20ЮЧ русумли пўлатдан ясалган йиғиш бўлакларга ёрқин, ювилмайдиган бўёқ суртиб белги қўйилади.
323. Белгилаш ҳар бир уланадиган қувурўтказгич учидан камида 200 mm масофада ўтказилади. Белгининг суратида технологик қурилманинг шифри, махражида эса қувурўтказгич тармоғининг шифри ёзилади. Белгини норматив-техник ҳужжатларда берилган шрифтда қўйиш шарт.
324. Буюртмадаги барча қувурўтказгичларнинг йиғма бўлаклари учун белги қўйиш схемаси бир хил бўлиши керак. Белги қўйилган жой рангсиз лак билан қопланиб, атрофига ёрқин, ювилмайдиган бўёқ суркаб қўйилади.
325. Йиғма бўлаклар таркибига кирмайдиган деталлар ва арматуралар монтаж қилинган қувурўтказгич тармоғидаги вазифаси (хусусияти)га кўра ювилмайдиган бўёқ билан белгиланади.
326. Заводдан метрлаб юборилаётган блокка кирувчи ҳар бир қувурга технологик қурилма шифри, юборилаётган блокнинг тартиб рақами, қувурўтказгич тармоғининг тартиб рақами ва «Т» ҳарфи ёзилган белги қўйилади. Уриб (ўйиб) ёзилган биркали белгилар ҳар бир ўрамнинг иккала томонига маҳкамланган бўлади.
327. Ҳар бир юк ўрни учун белгилар ёрлиққа ёки яшикнинг уч томонига ва ён томонларига ёрқин ювилмайдиган бўёқ суртиб бажарилади. Белгида юк ўрнининг тартиб рақами, мазкур қувурўтказгич тармоғидаги юк ўринларининг сони, қабул қилиб олувчи, унинг манзили, жўнатувчи ва унинг манзили, юкнинг оғирлиги (нетто, брутто), юкнинг габарит ўлчамлари, манипуляция белгилари («юқориси», «ағдарилмасин», «страховка-боғлаш жойи», «оғирлик маркази») ёзиб қўйилади.
328. Ҳар бир қувурўтказгич тармоғи (комплекти) билан буюртмачига қуйидаги техник ҳужжатлар юборилади:
329. Қувурўтказгичлар ва уларнинг элементларини ясаш, монтаж қилиш ва таъмирлашда саноатда қўлланиладиган пайвандлаш усулларидан фойдаланиш мумкин ва ушбу жараён пайвандли уламаларнинг ишлашдаги зарур кафолатини таъминлаши керак.
330. Углеродли ва паст легирланган, тобланмаган, 17ГС, 09Г2С русумдаги, шартли диаметри 80 mm гача ва деворларининг қалинлиги 3,5 mm гача бўлган, 10 МРа (100 kgf/cm2) босим остида ишлайдиган қувурларни газ (ацетилен кислородли)ли усулда пайвандлаш мумкин.
331. Газли пайвандлаш усулини паст легирланган (15ХМ, 12Х1МФ ва ш. к.) пўлатлардан тайёрланган, шартли диаметри 40 mm гача, деворларининг қалинлиги 5 mm гача бўлган, 10 МРа (100 kgf/cm2) гача босимда ишлайдиган қувурларни монтаж қилиш ва таъмирлашда қўллаш лозим.
332. Қувурўтказгич ва унинг элементларини пайвандлаш ишлари амалдаги норматив-техник ҳужжатлар асосида бажарилади.
333. Пайвандлаш ишларига, шу жумладан тутқичлар, вақтинчалик маҳкамловчи мосламалар ўрнатишга белгиланган тартибда аттестация (синов)дан ўтган пайвандчиларни тайинлаш лозим.
а) стандартлар ёки муайян русумдаги электродларни тайёрлаш ва жойлашга оид техник шартларга мос қопламали металл симлардан;
335. Пайвандлаш материаллари сертификатга эга бўлиб, давлат стандартлари ва техник шартлар талабини қониқтириши шарт.
336. Сертификати йўқ пайвандлаш материалларини ишлатишдан аввал уларнинг кимёвий таркиби ва эриган металлнинг механик хоссаларини текшириб кўриш зарур.
337. Синовнинг бир тури ёки кимёвий таҳлил бўйича қониқарсиз натижалар олинган бўлса, қайтадан синов ўтказиш мумкин. Мазкур вазиятда қониқарсиз баҳо олган синов намуналарининг сонини 2 баробар қилиб ўтказилади. Бунда ҳам ҳаттоки биттасидан қониқарсиз натижаларга эришилган бўлса, пайвандлаш материалларининг мазкур партия (уюми)си яроқсиз ҳисобланади.
339. Ишчи ҳарорати 350 °С дан баланд бўлган пайванд уланмалар учун мўлжалланган аустенитли пайвандлаш материалларида, норматив-техник ҳужжатлар талабларига биноан, феррит фазасининг мавжудлигини текшириб чиқиш лозим. Ишчи ҳарорати 350°С дан 450°С гача бўлган уланмаларнинг эриган металидаги феррит фазасининг миқдори 8 % гача, 450°С дан юқори ҳароратдагиларида эса 6 % гача бўлиши керак.
340. Ҳарорати 200°С дан зиёд бўлган водородли муҳитда ишловчи, перлит-хроммолибденли пўлатдан ясалган пайвандли уланмалар учун мўлжалланган пайвандлаш материаллари, норматив-техник ҳужжатлар талабларига кўра эриган металлдаги хромнинг миқдори пайвандланаётган пўлатдаги хромнинг миқдорининг энг минимал даражасидан кам бўлмаслигини таъминлаши керак.
341. Пайвандлаш уланмаларига кристаллараро коррозияга бардошлилигига оид талаб қўйилган бўлса, аустенит пайвандлаш материаллари кристаллараро коррозияга мойиллигини синаб кўриш лозим.
342. Пайвандлашга тайёрланган қувур тури ва конструктив элементларининг қирғоғи ва пайванд чоклари, норматив-техник ҳужжатларга кўра ўзаро мос бўлиши керак.
343. Қувурларни кесиш ва қирғоқларини пайвандлашга тайёрлаш механик усулда бажарилади. Углеродли, пастлегирланган ва иссиқбардош пўлат қувурларни газли усулда кесиш, ҳамда бошқа барча турдаги пўлатлардан ясалган қувурларни ҳаволи-ёй ва плазмали усулда кесиш мумкин.
Қувурларни олов воситасида қирққанда кейинчалик механик ишлов бериш учун бироз узунроқ қилиб кесиш керак. Мазкур узунлик норматив-техник ҳужжатларда ёзилган бўлади.
344. Тобланган иссиқбардош пўлатдан ясалган қувурларни газли, ҳаволи-ёй ва плазмали усулда кесишдан олдин 200-250°С гача қиздириб, изоляция қобиғи остида аста-секин совутиб олиш лозим.
345. Тобланган иссиқбардош пўлатдан ясалган қувурларни оловли усулда қирқиб, пайвандлашга тайёрлаганда, уларнинг чет (қирғоқ)лари капилляр ёки магнитли кукун усулидаги дефектоскопия ёки кимёвий реагентлар ёрдамида текшириб чиқилади. Аниқланган дарзликларга қирғоқнинг барча юзасини механик усулда тозалаш йўли билан барҳам берилади.
346. Пайвандлаш учун ишлов берилган қувур қирғоғининг перпендикуляр ҳолатида ҳосил бўладиган қувурга нисбатан оғиши қуйидаги ўлчамлардан зиёд бўлмаслиги керак:
347. Пайвандлашга тайёрланган қувурлар ва уларнинг элементлари, ҳамда уларга ёндош бўлган участкалар ҳам ички, ҳам ташқи томонидан 20 mm кенгликда занг ва кирлардан тозаланиб жилоланиб, ёғсизлантирилиши керак.
348. Пайвандланадиган қувурлар бир-бирига махсус марказлаштирувчи мослама ёрдамида, ҳамда ҳар 50-70 mm га вақтинчалик технологик маҳкамлагичлар пайвандланиб йиғилиши лозим. Мазкур мослама уланадиган қувурлар ўқи (маркази)нинг мос келишини, қувур қирғоқлари орасидаги тирқишнинг бутун айланма бўйлаб бир хил бўлишини таъминлайди. Технологик маҳкамлагичлар пайвандланаётган қувурлар материалидан тайёрланган бўлиши керак. Иссиқбардош, тобланган қувур қирғоқларини йиғишда қўлланиладиган технологик маҳкамлагичларни углеродли пўлатдан ясаш мумкин.
349. Кристаллараро коррозияга бардошли, деворларининг қалинлиги 8 mm гача бўлган, аустенит пўлатдан ясалган қувурларни пайвандлашда технологик маҳкамлагичлар ишлатиш мумкин эмас.
350. Бўйлама чокли қувурлар ва уларнинг элементларини улаганда, чоклари бир-бирига нисбатан бироз бошқа томонга силжитилган (айлантирилган) бўлиши керак.
Силжитилган (айлантирилган) масофа уланаётган қувурлар деворларининг қалинлигидан камида 3 марта катта (аммо 100 гшп дан кам бўлмаслиги) бўлиши керак. Шартли диаметри 100 mm ва ундан кичик қувурларда бўйлама чоклар қувур айланаси узунлигининг ¼ қисми миқдорида бир-бирига нисбатан силжиган бўлиши лозим.
351. Қувурларни улашда пайванд чокларидаги эриган металл эркин жойлашган бўлишига эътибор бериш зарур.
352. Пайвандланаётган қувур ёки элементларининг ташқи диаметри бир-бирига нисбатан катта ёки кичиклиги, девори юпқа қувур қалинлигининг 30 % дан зиёд (5 mm дан катта) бўлмаслиги керак. Айни вазиятда пайванд чоки юзасини катта диаметрли қувурдан кичик диаметрли қувур томонга бироз қиялатиб, текис қилиб ясаш лозим. Агар қирғоқлари белгиланган ўлчамдан катта бўлса, чокни текис ўтказиш учун диаметри катта қувурнинг учини 15° бурчак остида бироз йўниш зарур.
353. Ички диаметрлари орасидаги фарқ 8-иловада* берилган ўлчамлардан зиёд бўлмаслиги керак. Агар мазкур ўлчам рухсат этилган миқдордан катта бўлса, чок текис ўтишини таъминлаш учун ички диаметри кичик қувурнинг учини 15° қияликда бироз йўниш зарур. Шартли ишчи босими Рш 10 МРа (100 кgf/сm2) гача бўлган қувурўтказгичларда қувурлар учини бир-бирига цилиндрик ёки конуссимон қилиб жойлаштириш мумкин.
354. Учма-уч қилиб йиғилган қувурўтказгичда тўғри (равон)ликдан оғишини периметри бўйлаб 3 жойида 400 mm узунликдаги чизғич билан ўлчаганда чокдан 200 mm нарида қуйидагидан зиёд бўлмаслиги керак:
355. Тутқичларни ўрнатишдаги пайвандлаш усули ва пайвандлаш материаллари, чок асосини пайвандлашдаги усул ва материалларга мос бўлиши керак.
356. Тутқичларни тўлалигича (яхшилаб) эритиб ўрнатиш ва чок асосини ҳосил қилишда батамом эритиб юбориш керак.
Ташқи кузатиш натижасида тутқичларда ноўрин нуқсонлар аниқланса, улар механик йўл билан олиб ташланиши лозим.
358. Тутқичлар чокнинг периметри бўйлаб бир текис қилиб жойлаштирилади. Уларнинг сони, узунлиги ва баландлиги пайвандланадиган қувурларнинг диаметри ва деворларининг қалинлигига, ҳамда ҳужжатларда кўрсатилган пайвандлаш усулига қараб белгиланади.
359. Ишчи босими 10 МРа (100 кgf/сm2) гача бўлган қувурўтказгичлардаги қувурларни ва уларнинг элементларини йиғишда қолиб кетадиган таглик ҳалқалар ёки ечиб олинадиган мис ҳалқалардан фойдаланиш мумкин.
360. Пайванд уланмаларига термик ишлов бериш зарурати ва унинг режими (қизитиш тезлиги, бир хил ҳароратда ушлаб туриш ва давомийлиги, совутиш тезлиги, совутувчи муҳит ва ш.к.) тегишли ҳужжатларда кўрсатилган бўлади.
361. Пайвандлаб уланган жойларга термик ишлов беришга махсус сабоқ олган ва тегишли тартибда аттестациядан ўтган термис (иссиқлик билан ишлов берувчи мутахассис) операторлар тайинланади.
а) деворларининг қалинлиги 36 mm дан катта бўлган углеродли пўлатдан ясалган элементлар уланган жойлар;
б) углеродли пўлатдан ясалган, деворларининг қалинлиги 36 дан катта бўлган қувурларга қалинлиги 25 mm дан катта бўлган штуцерлар уланган жойлар;
в) деворларининг қалинлиги 30 mm дан зиёд, паст легирланган марганецли ва кремний-марганецли пўлатлардан ясалган элементлар уланган жойлар;
г) диаметри 25 mm дан катта штуцерларни паст легирланган марганецли ва кремний-марганецли пўлатлардан тайёрланган диаметри 30 mm дан зиёд бўлган қувурлар билан пайвандланган жойлар;
д) деворининг қалинлиги ва пўлатнинг русумидан қатъий назар, парциал босими 0,0003 МРа дан катта бўлган, водород сульфидли муҳитда ишлатиш учун мўлжалланган қувурларнинг пайванд чоклари ва штуцерлар уланган жойлари;
е) деворининг қалинлигидан қатъий назар хром-кремний-марганецли, хром-молибденли, хром-молибден-ванадийли, хром-ванадий-волфрамли ва хром-молибден-ванадий-волфрамли пўлатлардан тайёрланган қувурлардаги чоклар ва штуцерлар билан уланган жойлар;
ж) углеродли ва паст легирланган, коррозион дарзликлар пайдо бўлишига мойил муҳит учун мўлжалланган (лойиҳада кўрсатилишича) қувурлардаги чоклар ва штуцер уланган жойлар;
з) титан ёки нисбий қўшиб барқарорлаштиришган аустенит пўлатдан тайёрланиб, коррозион дарзликлар ҳосил қилувчи, ҳамда 350°С дан юқори ҳароратларда кристаллараро коррозия пайдо қилувчи муҳитлар учун мўлжалланган қувурларнинг пайванд чоклари ва штуцерлар уланган жойларига (лойиҳада кўрсатилишига кўра) барқарорлаштирувчи термик ишлов (отжиг) бериш лозим;
и) деворининг қалинлигидан қатъий назар, углеродли ва паст легирланган пўлатлардаги япроқсимон усулда бўйлама чок солинган пайванд жойлари.
363. Пайвандланган уланма жойларга термик ишлов беришда, пайванд чоклари ва унга ёндош икки томондаги участкаларда асосий металлни бутун периметри бўйлаб бирваракайига ва бир текис қизишини таъминлайдиган умумий печ ёрдамида иситиш ёки ҳалқа бўйлаб қиздирадиган ҳар қандай усулдан фойдаланиш мумкин. Зарур ҳароратгача қиздириладиган участканинг минимал кенглиги қувур девори қалинлигининг 2 баробаридан кам (энг камида 50 mm) бўлмаслиги керак.
364. Термик ишлов беришда қўлланилаётган қиздирувчи ҳалқа ёнидаги қувурўтказгичнинг участкаси, қувур узунлиги бўйлаб бир маромда, текис қизиши учун иссиқ изоляцияси билан қопланиши керак.
365. Ишчи босим миқдоридан қатъий назар, хромникелли аустенит пўлатдан ясалган қувурўтказгичларни газ-аланга усулида қиздириш мумкин эмас.
366. Термик ишлов бериш пайтида иссиқлик таъсиридан металлнинг кенгайиши имкониятини таъминлайдиган ва пластик деформацияга олиб келмайдиган шароит бўлиши керак.
367. Пайванд уланмаларга термик ишлов бериш узлуксиз бўлиши керак. Заруратга кўра танаффус қилиш (вақтинча тўхташ) керак бўлганда (электрэнергия узилиб қолганда, иситгич ишдан чиққанда ва ш.к.) уланган жойларни аста-секин 300°С гача совутишни таъминлаш зарур. Қайтадан қиздирганда, пайванд уланмаларни зарур ҳарорат остида бўлиш муҳлатини аниқлашда, биринчи қиздириш вақтини ҳам қўшиб ҳисобланади.
368. Деворининг қалинлиги 20 mm дан катта бўлган қувурўтказгич ва бошқа элементларга термик ишлов беришда қиздириш режими, муайян ҳароратда ушлаб туриш ва совутиш жараёнлари автоматик асбоблар воситасида ёзиб борилади.
и) лойиҳада режалаштирилган бошқа усуллар (металлграфик тадқиқот, кристаллараро коррозияга қарши бардошлилигини синаш ва б.) билан текшириш;
Иссиқлик билан ишлов берилган пайванд уланмаларни охирги текшириш жараёни улардаги термоишлов тугагандан кейин ўтказилади.
Пайванд уланмаларнинг конструкцияси ва жойлашуви ҳужжатларда кўзда тутилган методлар билан текширув ўтказишга имкон бериши лозим.
а) иш сифатини, қувур ва пайвандлаш материалларининг ясаш ва жўнатишга оид стандартлар ва техник шартлар талабларига мос эканлигини текшириш;
б) қувурлар ва қувурўтказгич деталларини пайвандлашга тайёрлаш ва уланмаларни йиғиш сифатини текшириш (қирғоқларини йўниш бурчаги, қирғоқларининг ўзаро мослигини, пайванддан олдин қувурлар орасидаги тирқиш ўлчамини, қувурларининг ўзаро марказларини мослашувини, тутқичлар сони ва уларнинг жойлашувини, тутқичларда дарз (ёриқ)лар йўқлигини);
г) пайвандлаш сифати ва технологияси (пайвандлаш режими, чоклар ҳосил қилиш тартиби, қатламлардаги шлакни тозалаш сифати)ни текшириш;
372. Ташқи кўрикдан ўтказиб, ўлчаш ишлари барча пайвандланган жойларнинг ҳар иккала томонида 20 mm кенгликда шлакдан, куйган жойлар, металл учқун (парча)лари ва кирлардан тозалагандан кейин бажарилади.
373. Ташқи кўрик ва ўлчамлар ўтказилгандан кейин пайванд чоклари қуйидаги талабларни қондириши керак:
б) чок юзаси майда тангасимон бўлиши зарур. Бўртиб, кўпчиб чиққан жойлари, бўшлиқлар, куйган, яхши эримаган жойлар, қувурнинг асосий қисми томонга қараб металл эриган оқимининг рўй бериши ҳолатлари бўлмаслиги лозим. Пайванд чокларининг ҳар 100 mm га 9-илованинг* 1-жадвалида 1 балл учун энг кўпи билан 3 тагача бўшлиқ бўлиши мумкин.
374. Радиографик сурат (расм)ларни тадқиқот қилганда, узунлиги 0,2 mm гача бўлган қўшилма (бўшлиқ)лар бир ерга тўпланиб ёки тўр ҳосил қилмаган бўлса ҳисобга олинмайди.
9-илованинг 1-жадвалида берилган ўлчамлардан кичик бўлган алоҳида бўшлиқларнинг миқдори олинган расм 100 mm ли участкада 1 балл учун 10 та, 2 балл учун 12 та, 3 балл учун 15 тадан зиёд бўлмаслиги керак. Аммо улар узунлигининг жами йиғиндиси 9-илованинг 1-жадвалидаги миқдордан кўп бўлмаслиги лозим.
Узунлиги 100 mm дан кам бўлган пайванд чокларидаги бўшлиқларнинг умумий узунлигини мазкур жадвалда кўрсатилганга нисбатан пропорционал равишда озайтирилиши зарур.
Ишчи босими 10 МРа (100 кgf/сm2) дан катта бўлган қувурўтказгичларнинг пайванд чокларида бўшлиқлар занжири (қатори) аниқланганда, мазкур участканинг баҳосини 1 баллга кўтариш лозим. Чокдаги эритилган металлдан асосий металлга ўтиш жойи равон бўлиши керак. Чокдан асосий металлга ўтиш жойидаги кесик (ўйиқ) жойларнинг чуқурлиги қувур девори қалинлигининг 10 % дан кўп бўлмаслиги (энг кўпи билан 0,5 mm) керак.
Мазкур шароитдаги битта пайванд чокдаги ўйиқнинг умумий узунлиги чок узунлигининг 30 % дан зиёд бўлмаслиги лозим.
Ишчи босими 10 МРа (100 кgf/cm2) дан катта бўлган қувурўтказгичлардаги чоклар, ҳамда ишчи ҳарорати минус 70°С дан паст бўлган қувурўтказгичларда ўйиқлар бўлмаслиги керак.
Бир-бирига тақаб пайвандланган қувурлар тўғри жойлашувидаги оғиш миқдори 7.1. 26-бандда белгилангандан катта бўлмаслиги керак.
377. Пайванд чокларини физик усулларда текширишни махсус ихтисосга эга бўлган, текшириш ишларини ўтказишга ҳуқуқи бор дефектоскопчилар тайинланади. Ҳар бир дефектоскопчи ўзининг гувоҳномасида кўрсатилган текшириш методларига кўра ишга қўйилади.
Дефектоскопчилар саноат хавфсизлигига оид норматив-техник ҳужжатлар асосида аттестациядан ўтказилади.
378. Ташқи кўрик натижасида периметри бўйлаб энг паст баҳо олган пайванд чокларида бузмай текшириш ўтказилади. Текшириладиган пайванд чокларининг сони объектга тегишли техник шартларга кўра аниқланади. Лекин барча ҳолатларда 9-илованинг 2-жадвалида кўрсатилган миқдордан кам бўлмаслиги керак.
379. Ташқи кўрик ва ўлчовлар натижасида аниқланган нуқсонлар бартараф этилгандан кейингина пайванд чокларини радиографик ва ултратовуш усулларида текшириш мумкин. Ишчи босими 10 МРа (100 kgf/cm2) дан юқори бўлган ва минус 70°С ҳароратда ишлайдиган 1-категорияга мансуб қувурўтказгичлардаги, очиқликда намоён бўлаётган нуқсонлари магнит-кукун ёки капилляр усулларини қўллаб назорат қилинади.
380. Текшириш усуллари (ултратовуш, радиографик ёки уларнинг иккаласи бирга)ни танлашда металлнинг физик хоссалари, ҳамда мазкур текшириш усулини муайян объект ва пайванд чоклари учун ўзлаштирилганлигини ҳисобга олган ҳолда, йўл қўйиб бўлмайдиган нуқсонларни тўлиқ ва аниқ белгилаш имкониятини таъминлаш кўзда тутилади.
381. Текширишдан олдин пайванд чоклари белгиланиб чиқилиши ва уларнинг турган ҳолатларига доир назорат картаси, радиографик суратларда осон топиш мумкинлиги, ҳамда текширув натижаларини пайванд чокларининг тегишли участкасига тааллуқли эканлигини таъминлаши зарур.
382. Радиографик назорат пайтида шартли босими 10 МРа (100 kgf/cm2) бўлган қувурўтказгичлар, 2-синфдаги I-II категорияга мансуб, ҳамда 3-синфдаги III, IV, V категорияга кирувчи қувурўтказгичлар учун сезгирлигини таъминлаш лозим.
383. Радиографик назорат бўйича олинган, пайванд чокларининг сифатини баҳолашга доир хулосалар баллар бўйича ҳисобланади.
Пайванд чоклари сифатининг баллар бўйича умумий натижаси, баҳолашда олинган текисликлар бўйича энг катта (дарзликлар, эримаган, пайвандланмаган жойлар) ва ҳажми (бўшлиқлар, шлак аралашмалари) нуқсонларни 9-иловадаги 1 ва 3-жадвалларида келтирилган барча баҳоларнинг умумий йиғиндиси бўйича аниқланади.
Асосий чокнинг эгилганлик ёки бўртиб чиққанлик даражаси I-II категориядаги қувурўтказгичлар (минус 70°С дан паст температурада ишлайдиган I-категорияга мансуб қувурўтказгичлар бундан мустасно) учун чегараланмайди.
Заруратга кўра, пайвандланмаган (эримаган) жойнинг чуқурлигини, суратдаги энг катта зичлик бор жой ёки бўлиши эҳтимол жойни радиографик қалинлик ўлчаш усули билан аниқланади.
Суратларни ўрганиш (тадқиқот қилишда) нуқсонлар тури ва ўлчамларини стандартлар ёки МТҲ бўйича белгиланади.
Умумий хулосага ёки радиографик назорат журналига 9-илованинг 3-жадвали бўйича аниқланган пайванд чокининг балини, 9-илованинг 1-жадвалига кўра аниқланган пайванд чокига тегишли энг юқори балл (масалан: 0/2 = 2 ёки 6/6 = 12) ёзиб қўйиш лозим.
Агар умумий балл қуйида кўрсатилган миқдорга тенг ёки ундан катта бўлса, пайванд чоклари яроқсиз ҳисобланади:
Қувурўтказгичлар категорияси | Ру > MPa (100 kgf/cm2) | 1-категория, температура минус 70°С ёки ундан паст бўлганда | I | II | III | IV | V |
Умумий балл | 2 | 2 | 3 | 3 | 5 | 6 | 6 |
Жадвалда кўрсатилган балларга тенг ёки катта даражада баҳоланган пайванд чокларини тўғрилаш ва қайта текширувдан ўтказиш зарур. III ва IV категориядаги қувурўтказгичларнинг пайвандлари олган баллари 4 ва 5 га тенг бўлса, уларни тўғриламасдан, аввалги текширилган чоклар сонига нисбатан 2 баробар миқдорда (муайян пайвандловчи бажарган) чоклар 100 % ҳажмда текширилиб чиқилиши керак.
384. Шартли босими Рш 10 МРа (100 кgf/cm2) дан юқори ва минус 70°С дан паст ҳароратда ишловчи 1-категорияга мансуб қувурўтказгичлардаги пайванд чоклар қуйидаги ҳолатларда яроқли ҳисобланади:
ташқи периметр бўйлаб ҳар 100 mm да энг кўпи билан 2 та майдони қуйидагидан катта эквивалентли бўлганда:
I-IV категориядаги қувурўтказгичлар (минус 70°С дан паст температурада ишловчи 1-категорияли қувурўтказгичлардан ташқари)даги пайванд чокларининг сифатини ултратовуш усулида текшириш натижалари 9-илованинг 4-жадвалидаги талабларга мос бўлиши керак. Ултратовуш усулида текширилганда, нуқсонлардан келаётган акс садо амплитудаси максимал рухсат этилган эквивалент майдонли сунъий қайтаргичдан келаётган акс садо амплитудасидан катта нуқтали нуқсонлари бўлмаслиги керак.
Агар нуқсонлардан келаётган акс садо амплитудаси сунъий қайтаргич акс садоси амплитудасидан 0,5 ўлчамга катта бўлса, чўзиқ (муттасил) нуқсонли пайванд чоклар яроқсиз ҳисобланади. Нуқтали нуқсонлар тизимининг шартли узунлигини нуқсондан келаётган акс садо амплитудаси сунъий қайтаргичдан келаётган акс садо амплитудасидан 0,5 ва ундан катта ўлчамга эга бўлгандагина ўлчанади ва максимал рухсат этилган эквивалент майдонга қараб белгиланади.
385. Шартли босими Рш 10 МРа (100 кgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичлардаги пайванд чоклари капилляр (рангли) усулда текшириш натижасига кўра қуйидаги ҳолатларда яроқли саналади:
в) ҳар бир индикаторли изларнинг энг катта ўлчами, 9-илованинг 1-жадвалидаги 2-балл учун келтирилган эни (диаметри)нинг 3 каррали миқдоридан зиёд бўлмаганда;
г) чокнинг ҳар қандай 100 mm ли участкасидаги индикаторли изларнинг умумий узунлиги, 9-илованинг 1-жадвалида 2-балл учун келтирилган узунликдан зиёд бўлмаганда.
Максимал ўлчами 0,5 mm гача бўлган юмалоқ индикаторли излар, текширилаётган металлнинг қалинлигидан қатъий назар ҳисобга олинмайди. Индикаторли излари йўқ, шартли босими Рш 10 МРа (100 kgf/cm2) дан юқори ва 70°С дан паст температурадаги 1-категорияга мансуб қувурўтказгичлардаги пайванд чоклари ишга яроқли ҳисобланади. Айни вазиятдаги текширув сезувчанлиги 2-синфга мос келиши керак.
386. Магнит-кукун ёки магнитографик усулда текширилганда чўзиқ (муттасил) нуқсонлар аниқланмаса, пайванд чоклари яроқли ҳисобланади.
387. Шартли босими Рш 10 МРа (100 kgf/cm2) дан катта бўлган шароитга мўлжалланган, аустенит пўлатлардан тайёрланган қувурўтказгичларнинг пайванд чокларидаги феррит фазанинг миқдорини 350°С ҳароратда ишлайдиганлари учун 100 % ҳажмдаги барча йиғилмаларда, бошқа шароитлар учун эса лойиҳа талабига кўра аниқланади.
388. Шартли босими Рш 10 МРа (100 kgf/cm2) га мўлжалланган легирланган пўлатлардан ясалган қувурўтказгичларнинг пайванд чокларида асосий легирловчи элементларнинг мавжудлигини билиш учун қуйидаги вазиятларда стилоскопирлаш усули қўлланилади:
битта пайвандловчи томонидан бир партия (уюм) пайвандлаш материалларидан қилинган энг камида 2 та пайванд чокини танлаб олинади;
иш бажарувчи (тайинланган шахс)да ишлатилган пайвандлаш материалларининг лойиҳага мослиги ҳақида шубҳа туғилганда;
термик ишловдан кейин пайванд чокларининг қаттиқлиги (мустаҳкамлиги) белгиланган талабларга мос келмаганда.
Шартли босими 10 МРа (100 kgf/cm2) дан зиёд бўлган легирланган пўлатдан ясалган қувурўтказгичлардаги пайванд чокларни 100 % ҳажмда стилоскопирлаш лозим.
Пайвандланган чокдаги эритилган ёки асосий металл таркибида тегишли кимёвий элементлар мавжудлиги (ёки йўқлиги) ва миқдорини текшириш натижасида аниқлангандагина стилокопирлаш хулосалари қониқарли деб ҳисобланади.
Танлаб олинган пайванд чокларининг бирортасидаги стилоскопирлаш хулосаси қониқарсиз деб топилганда, бир партиядаги пайвандлаш материалидан фойдаланиб, муайян пайвандловчи ясаган барча пайванд чокларини стилоскопирлашдан ўтказиш лозим.
389. Хром-кремний-марганецли, хром-молибденли, хром-молибден-ванадийли, хром-ванадий-волфрамли ва хром-молибден-ванадий-волфрамли пўлатлардан тайёрланган термик ишлов берилган қувурўтказгичлардаги пайванд чокларининг ҳар биридаги қаттиқлик даражасини ўлчаш зарур.
Қаттиқликни ҳар бир термик ишлов берилган чокнинг марказида, иссиқлик таъсир этган зонадаги асосий металлда ўлчаш керак. Қаттиқликни ўлчаш натижалари норматив-техник ҳужжатлар талабларига мос бўлиши лозим. Мазкур талаблар бўлмаганда қаттиқлик кўрсатгичи 9-илованинг 5-жадвалида кўрсатилган миқдордан катта бўлмаслиги керак. Рухсат этилган қаттиқлик даражасидан юқори кўрсатгич аниқланганда, пайванд чокларида стилоскопирлаш ўтказилиб, ижобий натижалар олинганда, қайта термик ишлов бериш зарур. Ташқи диаметри 50 mm дан кам бўлган пайванд чокларининг қаттиқлиги ўлчанмайди.
390. Бузмай текшириш натижасида пайванд чокларида нуқсонлар аниқланганда, олдинги текширувга нисбатан 2 баробар миқдорда мазкур участкадаги муайян пайвандловчи ясаган пайванд чоклари тафтиш қилинади.
Қайта (қўшимча) текшириш натижасида бирорта пайванд чоки яроқсиз деб топилса, мазкур қувурўтказгич участкасидаги барча (100 %) пайванд чоклари текширувдан ўтказилиши шарт.
Ташқи кўрик, ўлчовлар ва бузмай текшириш усуллари билан текширишда пайванд чокларида аниқланган барча нуқсонлар бартараф этилиши керак. Радиографик усулда текширишда аниқланган чоклардаги нуқсонлар энг кам балл олган участкаларида тузатилади. Чокдаги бир хил балли нуқсонлар суммасига кўра яроқсиз ҳисобланган жойлардаги яхши эримаган участкаларини тузатиш лозим. Шу жойнинг ўзида аниқлаб (бутун уланмани қайта пайвандламай), пайвандлаш ишлари натижасида тузатилган нуқсонларнинг ўлчамлари 9-илованинг 6-жадвалида келтирилган миқдордан катта бўлмаслиги керак.
392. Қувурўтказгичлардаги пайвандлаб уланган жойларнинг механик хоссалари назорат қилиниши керак бўлган участкаларда ўтказилган механик синовлар хулосалари асосида тасдиқланиши зарур.
393. Назорат остидаги пайванд чоклари бир хил ишлаб чиқариш чоклари туркумида бўлиши керак. Туркумга энг кўпи билан 3 ой олдин пайвандланган, энг кўпи билан 100 та бир хил, диаметри 150 mm гача бўлган ёки энг кўпи билан диаметри 175 mm дан катта бўлган бир турдаги пайванд чоклари киради.
Бир хил русумдаги, диаметрининг фарқи 50 % дан зиёд бўлмаган пўлат қувурларни битта пайвандловчи бир хил технологик жараёнда ясаган пайванд чоклар бир турдаги деб ҳисобланади.
Диаметрига кўра Dш 6 — 32 mm; Dш 50 — 150 mm, Dш 175 mm ва ундан катта уланмалар бир турли ҳисобланади.
394. Механик синовлар ва металлграфик тадқиқотлар ўтказиш учун текширилиши зарур бўлган пайванд чокларининг сони қуйидаги шартларга мос бўлиши керак:
Кристалланиб коррозияланишга қарши бардошлилигини синаш зарурати бор жойлардаги диаметри 6 — 32 mm қувурларга жадвалда кўрсатилгандан 2 та кўп чок солиш, диаметри 50 mm дан катта қувурларга биттага кўп чок солиш лозим.
Қувурларнинг диаметри 450 mm дан катта бўлган жойларда текшириладиган чокларни пластинкадан пайвандланади.
в) деворлари минус 20°С ва ундан паст ҳароратда ишловчи қувурўтказгичларда зарба бериб букилиши (КСU)га - чок марказидан ўйиб-қирқиб олинган 3 та намуна;
е) 20°С ҳароратда зарба бериб букиш (КСU)га — термик таъсиридаги зонадан қирқиб олинган 3 та намуна (лойиҳа талабига кўра);
396. Намуналарни металлнинг структураси ва механик хоссаларини ўзгартирмайдиган усуллар билан қирқиб олиш керак.
397. Диаметри 50 mm гача бўлган қувурлардаги уланган жойларни статик чўзилишга синашни, кучланишни олиб туриб, бутун чокни чўзишга алмаштириш мумкин.
398. Диаметри 50 mm гача бўлган қувурлардаги пайванд чокларни статик букилишга синашни, бутун чокни эзиш, яссилашга синаш билан алмаштиришга рухсат этилади.
399. Пайванд чокларни механик синовдан ўтказиш натижалари 9-илованинг 7-жадвалидаги талабларни қониқтириши лозим.
400. Турли русумдаги пўлатларни пайвандлаб ҳосил қилинган чоклардаги мустаҳкамлик пастроқ механик хоссаларга эга бўлган пўлатга қараб, зарбали қовушқоқлик ва букилиш бурчагини эса пластиклик ҳолати камроқ бўлганига қараб баҳоланади.
401. Лойиҳа талабига кўра металлографик тадқиқотлар ўтказилганда, пайванд чокларида йўл қўйиб бўлмайдиган нуқсонлар бор-йўқлигини ва пайванд чокларининг шакли ва ўлчамлари белгиланган талаблар даражасида эканлиги аниқланади.
402. Лойиҳа талабига мувофиқ қувурўтказгичлардаги пайванд чоклари кристалланиб, коррозияланишга бардошлигини синаш натижалари белгиланган талабларга жавоб берган тақдирдагина пайванд чокларининг сифати қониқарли ҳисобланади.
403. Мазкур Қоидалар тааллуқли ҳисобланган қувурўтказгичлар монтаж қилиниб, пайвандлаш, термик ишлов бериш (заруратга кўра), пайванд чокларини бузмай текшириш усули билан тафтиш ишлари тугалланиб, ҳамда барча таянч ва осма мосламалар (таянчлардаги ва осма мосламалардаги пружиналар синаш пайтида бўшатиб қўйилади) ўрнатилиб, батамом мустаҳкамлангандан ва бажарилган ишлар сифатини кафолатловчи ҳужжатлар расмийлаштирилгандан кейин ташқи кўрикдан ўтказилиб, мустаҳкамлик ва зичликка, зарурат тақозосига кўра босим пасайишини аниқлаш йўли билан қўшимча равишда герметикликка синовдан ўтказилади.
404. Ҳар бир қувурўтказгич учун ўтказиладиган синов турлари (мустаҳкамликка, зичликка, қўшимча равишда герметикликка), усуллари (гидравлик, пневматик) ва синаш босимининг миқдори лойиҳада кўрсатилган бўлади.
лойиҳа бўйича режалаштирилган барча маҳкамлагичларнинг ўрнатилганлигини ва вақтинчалик маҳкамлагичларнинг олиб ташланганлигини;
406. Қувурўтказгич, одатда, тўлиқ синовдан ўтказилади. Синовдан айрим участкаларда алоҳида равишда ўтказиш ҳам мумкин.
407. Мустаҳкамликка ва зичликка синов ўтказилганда, қувурўтказгичнинг синалаётган участкаси аппаратлар ва бошқа қувурўтказгичлардан тиқинлар (беркитгич) ёрдамида узиб қўйилади. Синалаётган қувурўтказгич участкасини беркитиш арматураси ёрдамида узишга фақат вазият тақозо этган пайтлардагина рухсат этилади.
408. Синов ўтказилаётган пайтда қувурўтказгичларга ўрнатилган барча беркитиш арматуралари тўлалигича очилган, салниклар зичланган, тартибловчи клапанлар ва ўлчов қурилмалари турган жойларга монтаж ғалтаклари ўрнатилган, барча штуцер ва бобишка ўрнатилган жойлар беркитилган бўлиши зарур.
409. Синов пайтида, аввал ўрнатилган тиқинлар бор жойларга огоҳлантирувчи белгилар қўйилиб, уларга одамларнинг яқин келиши тақиқланади.
410. Синашдаги босим аввал текширилган ва пломбаланган 2 та манометрлар ёрдамида назорат қилиб борилади. Манометрларнинг аниқлик класси камида 1,5 корпус (танаси)ининг диаметри энг камида 160 mm ва ўлчанадиган босимнинг ¾ қисмига тенг келадиган шкалали бўлиши керак. Битта манометр босим берувчи (сиқувчи) агрегат ёнида, беркитиш жўмрагидан кейин, иккинчиси эса, сиқувчи агрегатдан энг узоқ жойлашган қувурўтказгичга ўрнатилади.
411. Устига иссиқлик ёки коррозияга қарши қоплама ёпилган чоксиз қувурлар ёки аввал тайёрланиб, синовдан ўтказилган блоклар (қувурлар турининг аҳамияти йўқ)да синов ўтказишга рухсат этилади. Аммо пайвандлаб монтаж қилинган ёки фланецли уланмаларни кўрикдан ўтказиш имконияти сақланган бўлиши керак.
412. Шартли диаметри 10 МРа (100 kgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичларни гидравлик ёки пневматик усулда мустаҳкамлик ва зичликка синаш мумкин. Кўпинча гидравлик усулда синов ўтказилади.
агар асосий қурилиш конструкцияси ёки таянч (устун)лар қувурўтказгични сув билан тўлатишга мўлжалланмаган бўлса;
атроф ҳавосининг ҳарорати 0°С дан паст бўлиб, қувурўтказгичларнинг айрим участкалари музлаб қолиши эҳтимоли бўлганда;
413. Шартли босими 10 МРа (100 kgf/cm2) га мўлжалланган қувурўтказгичларни мустаҳкамлик ва зичликка гидравлик усулда синалади. Техник жиҳатдан асосланган ҳолатларда шартли босими 50 МРа (500 kgf/cm2) га мўлжалланган қувурўтказгичларда гидравлик усулни пневматик усулга алмаштириш мумкин. Аммо мазкур синовни акустик эмиссия (атроф ҳавони илиқ бўлганда) йўли билан текшириш шарт.
Мазкур синов тури учун критик АЭ сигнал рўй берганда, қувурўтказгичларнинг бузилиб кетмаслигини кафолатловчи йўриқнома ишлаб чиқилади.
414. Ўровчи қувурўтказгичларни аппаратлар билан бирга мустаҳкамлик ва зичликка синовдан ўтказганда, энг яқин ажратувчи зулфинларгача бўлган босимни аппаратлар учун ҳам мўлжаллаш керак.
415. Қувурўтказгичлардаги сақлагич клапанлардан кетаётган 20 m гача узунликдаги тармоқларни, ҳамда бевосита атмосферага аппаратлар ва тизимлардан чиқариладиган (машъалага борадиган газўтказгичлар бундан мустасно) қувурўтказгичларда синов ўтказиш (агар лойиҳада кўрсатилмаган бўлса) шарт эмас.
417. Синов ўтказиш тартиби ва услуби лойиҳа ва саноат хавфсизлигига оид норматив-техник ҳужжатларда баён этилган бўлади.
418. Қувурўтказгичларни мустаҳкамлик ва зичликка синашни, усулидан қатъий назар, бир вақтда ўтказиш зарур.
419. Қониқарсиз синов натижалари олинганда, аниқланган нуқсонлар бартараф этилиб, синов қайтадан ўтказилиши лозим.
Қувурўтказгич босим остида пайтида пайванд чокларини текислаш ва нуқсонларга барҳам бериш мумкин эмас.
421. Қувурўтказгичлардаги гидравлик синовларини иложи борича йилнинг илиқ фаслларида, атроф ҳавонинг ҳарорати совуқ бўлмаганда ўтказиш лозим. Мазкур синов учун, одатда, ҳарорати 5°С дан паст ва 40°С дан юқори бўлмаган сув ёки махсус аралашмалар (юқори босимдаги қувурўтказгичлар учун) қўлланилади.
Агар гидравлик синов атроф ҳавонинг ҳарорати 0°С дан паст шароитда ўтказилса, сувни музламаслиги ва қувурўтказгични ишончли даражада бўшатиш имконини таъминлаш зарур.
Гидравлик синов тугагандан кейин қувурўтказгич тўлалигича бўшатилиб, сув асорати қолмагунча ҳаво билан пуфлаш керак.
Мустаҳкамликни синаш (гидравлик ёки пневматик усулда) учун зарур бўлган тажриба (синов) босим миқдори лойиҳада белгиланган бўлади, аммо 0,2 МРа (2 kgf/cm2) дан кам бўлмаслиги зарур.
Ҳар ҳолда, тажриба босимнинг миқдори, синов ўтказиш пайтидаги ҳароратда, қувурўтказгич деворларидаги эквивалент кучланиш (зўриқиш) материал оқими чегарасининг 90 % дан зиёд бўлмаслиги керак.
Заҳарли ва портлаш-ёнғиндан хавфли муҳитлардаги вакуум қувурўтказгичлар ва ортиқча босимсиз қувурўтказгичлар учун мустаҳкамликни таъминловчи тажриба босим даражаси 0,2 МРа (2 kgf/cm2) миқдорида бўлиши керак.
422. Арматураларни ясагандан ёки таъмирлагандан кейин тажриба босим остида гидравлик синовдан ўтказилиши керак.
423. Қувурўтказгичга сув тўлатилгандан кейин, ундаги қолдиқ ҳавони батамом чиқариб юбориш зарур. Синалаётган қувурўтказгичдаги босимни аста-секинлик билан оҳиста кўтариш лозим. Босимни кўтариш тезлиги техник ҳужжатларда ёзилган бўлади.
425. Синалаётган қувурўтказгичга сувни бевосита сув жўмрагидан ёки насос ёрдамида қуйиш мумкин, лекин қувурўтказгичдаги ҳосил бўлган босим синов босимидан юқори бўлмаслиги керак.
426. Синов учун зарур бўлган босимни 2 та беркитиш жўмраги бор қувурўтказгичга гидравлик пресс ёки насос улаб туриб ҳосил қилинади.
Синаш учун зарур босимни қувурўтказгичда 10 дақиқа давомида (мустаҳкамликка синаш) ушлаб туриб, кейин аста-секин ишчи босимгача пасайтирилади.
Кўрик (текшириш) тугаганидан кейин босимни яна синов босимигача кўтариб, 5 дақиқа давомида ушлаб туриб, яна ишчи босимгача туширилади ва қувурўтказгични иккинчи марта обдан текширилади.
Зичликка текшириш вақти (муддати)га қувурўтказгични кўрикдан ўтказиш, ечиб олинадиган уланма (қисм)ларнинг герметиклигини текширишга кетган вақт киради.
Гидравлик синов тугагандан кейин қувурўтказгичдаги барча ҳавочиқаргичлар очилиб, қувурўтказгич сувдан ташлама қувурлар ёрдамида батамом бўшатилади.
427. Агар синов вақтида қувурлар ёрилиши, сезиларли даражадаги деформация, манометр бўйлаб босимнинг пасайиб кетиши, асосий металл, пайванд чоклари, арматура танаси, ечиб олинадиган қисмларда ва барча уланмаларда модда оқиб чиқиши ёки терлаши кузатилмаса, мустаҳкамлик ва зичликка ўтказилган гидравлик синов натижалари қониқарли ҳисобланади.
428. Агар лойиҳада белгиланган бўлса, умумий қурилиш конструкциялари ёки эстакадаларда жойлаштирилган бир неча қувурўтказгичларни бир вақтда гидравлик синовдан ўтказиш мумкин.
429. Шартли босими 10 МРа (100 кgf/cm2) ва ундан паст бўлган қувурўтказгичларда пневматик усулда зичликни синашда мазкур Қоидаларнинг 412-банддаги, босими ундан катта бўлган қувурўтказгичларда ўтказилганда эса, 413-банддаги талабларга амал қилиш лозим.
432. Қувурўтказгичга кулранг чўяндан ясалган арматура ўрнатилган бўлса, мустаҳкамликка синаш пайтидаги босим даражаси 0,4 МРа (4 kgf/cm2) дан зиёд бўлмаслиги керак.
433. Ишлаб турган цехлар, эстакадалар ва каналларга жойлаштирилган қувурўтказгичларни пневматик усулда мустаҳкамликка синашни, асосланган ҳолатларда хавфсиз усуллар воситасида бажариш лозим.
434. Пневматик синовларни белгиланган тартибда келишиб, тасдиқланган ҳужжатлар асосида ўтказиш керак.
435. Қувурўтказгичларда пневматик усулда синов ўтказганда, босимни оҳиста ҳар дақиқада шартли босимнинг 5 % миқдорида (аммо 0,2 МРа (2 kgf/cm2) дан зиёд бўлмаслиги керак) кўтариш ва қуйидаги этапларда вақти-вақти билан кузатиб бориш лозим:
а) ишчи босим 0,2 МРа (2 kgf/cm2) гача бўлганда, кўрик (текширув)ни тажриба босимининг 0,6 га тенг даражасида ўтказилади;
б) ишчи босим 0,2 МРа (2 кgf/cm2) дан катта бўлганда, тажриба босимнинг 0,3 ва 0,6 га тенг даражасида кўрик ўтказилади.
Қувурўтказгичдан ҳаво сизиб чиқишини унинг овози, ҳамда пайванд чоклари ва фланецли уланмаларга совун кўпигини суркаб ёки бошқа усуллар ёрдамида аниқланади.
Топилган нуқсонларни, компрессорни узиб қўйиб ва ортиқча босимни нолгача тушириб туриб бартараф этилади.
436. Қувурўтказгичларни мустаҳкамликка пневматик усулда синаш пайтида, бинонинг ичида ва ташқарида қўриқланадиган (хавфсиз) ҳудуд белгиланиши лозим. Ҳудудгача бўлган минимал масофа, қувурўтказгич ер сатҳида жойлашган камида 25 m, ер остида бўлганда эса, камида 10 m бўлиши керак. Ҳудуд чегараси тўсиб қўйилади.
437. Қувурўтказгичдаги босимни кўтариш ва мустаҳкамликка синаш босими даражасига етган пайтда хавфли ҳудудда одамлар бўлмаслиги керак. Қувурўтказгични охирги марта белгиланган тартибда кўрикдан ўтказиш учун синаш босимини мўлжалдаги босимгача пасайтириш зарур.
438. Қувурўтказгичларда пневматик усулда синовлар ўтказишда қўлланиладиган компрессор ва манометрлар хавфсиз ҳудуднинг ташқарисига ўрнатилиши лозим.
439. Қўриқланадиган (хавфли) ҳудудда кузатув олиб бориш учун махсус пост (жой)лар белгиланади. Постлар сони хавфли ҳудудни яхши қўриқлашни таъминланиши заруратига қараб белгиланади.
440. Қувурўтказгичлар лойиҳа кўрсатмаларига мувофиқ ювилиши ёки пуфлаб тозаланиши шарт. Ювиш сув, мой, кимёвий реагентлар ва бошқа рухсат этилган моддалар ёрдамида амалга оширилади.
441. Сув билан ювганда, унинг тезлиги 1-1,5 m/s атрофида бўлиши керак. Ювиш тугаллангандан кейин қувурўтказгич суюқликдан бутунлай бўшатилиб, ҳаво ёки инерт газ билан пуфланади.
0,1 МРа (1 кgf/cm2) га бўлган ортиқча босим ёки вакуум остидаги қувурўтказгичлар энг кўпи билан 0,1 МРа (1 кgf/cm2) босим билан пуфланиши керак.
444. Ювиш (пуфлаш) пайтида қувурўтказгичлардаги барча диафрагмалар, асбоблар, тартибловчи ва сақловчи арматуралар ечиб олиниб, ғалтаклар ва тиқинлар ўрнатилади.
445. Ювиш ёки пуфлаш пайтида ташлама тармоқлар ва тупик участкаларда ўрнатилган арматуралар тўлиқ очиб қўйилиб, жараён тугагандан кейин обдан кўздан кечирилади ва тозаланади.
446. Ўлчов диафрагмалари ўринга монтаж қилинган шайбалар, ювиш ёки пуфлаш тугагандан кейингина ишчи диафрагмаларга алмаштирилиши мумкин.
447. А, Б (а), Б (б) гуруҳдаги қувурўтказгичлар, ҳамда вакуумли қувурўтказгичлар одатдаги мустаҳкамлик ва зичликка синашдан ташқари, қўшимча равишда синов пайтида босимнинг пасайишини аниқлаш йўли билан пневматик усулда герметикликка синалиши лозим.
Бошқа гуруҳдаги қувурўтказгичларда қўшимча равишда, герметикликка синов ўтказиш зарурати лойиҳада белгиланади.
448. Герметикликка қўшимча синов, мустаҳкамлик ва зичликка синаб бўлиб, ювиб ва пуфлаб ташлагандан кейин, ҳаво ёки инерт газ воситасида ўтказилади.
449. Герметикликка қўшимча синов ишчи босимга тенг босим остида, вакуумли қувурўтказгичларда эса, 0,1 МРа (1 kgf/cm2) босим остида амалга оширилади.
450. Қўшимча синовнинг давомийлиги қурилаётган цехлараро, цехлар ичидаги ва корхоналараро қувурўтказгичлар учун камида 24 соат бўлиб, синаладиган ҳар бир қувурўтказгич учун лойиҳада алоҳида кўрсатилган бўлади.
Даврий равишда синов ўтказилганда, ҳамда пайванд ишлари, қувурўтказгични қисмларга ажратиб таъмирлагандан кейин, синаш вақти камида 4 соат бўлиши керак.
451. Қисмларга ажратилиб ёки пайвандлаб таъмирланиб, сўнгра монтаж қилинган технологик қувурўтказгичларда герметикликка пневматик усулда қўшимча ўтказилган синов натижалари, қувурдаги босимнинг пасайиш тезлиги энг кўпи билан А гуруҳдаги ва вакуумли қувурўтказгичлар учун соатига 1 % ва Б (а), Б (б) гуруҳга мансуб қувурўтказгичларда эса, энг кўпи билан 2 % бўлганда қониқарли ҳисобланади.
Бошқа гуруҳга мансуб моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичлар учун босимнинг пасайиш тезлиги лойиҳада белгиланади.
Катта диаметрли қувурўтказгичларни синашда босимнинг пасайишига доир меъёрлар келтирилган миқдорни тузатиш коэффициентига кўпайтириш йўли билан аниқланади. Коэффициент қуйидаги формула бўйича чиқарилади:
Агар синалаётган қувурўтказгич турли диаметрдаги участкалардан иборат бўлса, унинг ўртача ички диаметри қуйидаги формула бўйича аниқланади:
Герметикликка синов пайтида қувурўтказгичдаги босимнинг пасайиши қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
Қувурўтказгичдаги босим ва ҳароратни синов пайтида ўрнатилган манометрлар ва термометрлар кўрсатишининг ўртача арифметик суммаси сифатида аниқланади.
452. Қувурўтказгичдаги ҳарорат бир маромга келиб баробарлашгандан кейингина босимнинг пасайишини аниқлаш йўли билан герметикликка синов ўтказиш мумкин. Ҳароратни назорат қилиб бориш учун синалаётган қувурўтказгичнинг боши ва охирига термометрлар ўрнатиш лозим.
453. Герметикликка қўшимча синов ўтказиш тугаллангандан кейин ҳар бир қувурўтказгич учун, белгиланган шаклдаги далолатнома тузилади.
454. Монтаж ишлари якунлангандан кейин қувурўтказгичларни қабул қилиш ва топшириш мазкур Қоидалар ва лойиҳа талабларига мувофиқ амалга оширилади.
456. Гувоҳнома (ҳужжат)га илова қилинадиган ижро чизмаси аксонометрик шаклда, масштабсиз, қувурўтказгични қурилма ёки беркитиш арматурасига уланган чегараларини кўрсатиб бажарилган бўлади. Унда қувурўтказгич элементларининг тартиб рақами, пайвандланган уланмалар (монтаж чоклари)нинг тартиб рақамлари кўрсатилган бўлиши керак. Изоляция қилиниши керак бўлган ёки ўтиб бўлмайдиган каналларга жойлаштирилган қувурўтказгичларда пайванд чоклари орасидаги масофа кўрсатилиши лозим. Пайванд чокларидаги ва ижро чизмасидаги тартиб рақамлар бир хил бўлиши зарур. Шартли босими 10 МРа (100 kgf/cm2) ва ундан юқори бўлган қувурўтказгичларда ечиб олинадиган уланмаларга ҳам тартиб рақами қўйилади.
Ижро чизмага қувурўтказгичларни тайёрлаш ва монтаж қилишда қўлланилган деталлар ва ашёларнинг хусусиятлари ёзилган спецификация илова қилинади.
457. Технологик қувурўтказгичларни монтаж қилишда бажарилган яширин (ёпиқ) ишлар рўйхати мазкур ҳужжатда кўрсатилиши керак.
458. Қувурўтказгични монтаж қилишда ишлатиладиган йиғма бўлаклар, деталлар ва материаллар рўйхатини монтаж ҳақидаги гувоҳнома таркибига киритиш керак.
459. Қувурўтказгич участкаларини монтаж қилинганлиги ҳақидаги гувоҳномада лойиҳада кўрсатилган технологик блок ва технологик бўлинмаларга оид маълумотлар бўлиши керак.
460. Қувурўтказгичларга хизмат кўрсатиш лойиҳа ва саноат хавфсизлигига оид норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ равишда бажарилади.
461. Қувурўтказгичларга хизмат кўрсатувчи шахслар, белгиланган тартибда тайёргарлик ва аттестациядан ўтадилар.
462. Ҳар бир қурилма (цех, ишлаб чиқариш) бўйича қувурўтказгичларнинг рўйхати тузилиб, ишлатишга доир ҳужжатлар ишлаб чиқилади.
463. Ҳар бир I, II, III-категориядаги юқори босимли [10 МРа (100 кgf/cm2) дан юқори] ва [10 МРа (100 кgf/cm2) гача] қувурўтказгичлар, ҳамда металлидаги коррозия рўй беришининг тезлиги йилига 0,5 mm бўлган моддаларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичлар учун белгиланган шаклдаги паспорт тузилади.
466. Водородли муҳитда ишловчи технологик қувурўтказгичнинг техник ҳолатини баҳолаш мақсадида, вақти-вақти билан кўрикдан ўтказиб туриш лозим.
467. Юқори босимда ишлайдиган қувурўтказгичлар учун даврий кўрикдан ўтишини ҳисобга олувчи махсус дафтар жорий этиш лозим.
468. Ишчи ҳарорати 400°С дан юқори бўлган углеродли ва кремний-марганецли пўлатдан ясалган қувурўтказгичлар, ҳамда хром-молибденли (ишчи ҳарорати 500°С дан юқори) ва ўта легирланган аустенитли (ишчи ҳарорати 550°С дан юқори) пўлатлардан ясалган қувурўтказгичларда белгиланган тартиб асосида, қолдиқ деформациянинг ўсишини назорат қилиб туриш зарур.
469. Қувурўтказгичларни ишлатиш давомида уларнинг ва элементлари (пайванд чоклари, фланецли уланмалар, арматуралар)нинг, коррозиядан ҳимоялагич, изоляцияси, дренаж қурилмалар, компенсатор, таянч конструкциялар ва ш.к. ларнинг ҳолатини мунтазам равишда текшириб туриб, натижаларини ишлатиш журналига қайд қилиб бориш даркор.
а) коррозия ва эрозия, туфайли энг кўп емирилган жойларидаги, ҳамда зўриққан кесишмалардаги техник ҳолатни;
б) аввалги текширув натижасида аниқланган камчиликларни бартараф этилганлигини ва қувурўтказгичларни хавфсиз ишлатишга оид тадбирларнинг бажарилишини; қувурўтказгичларни ишлатиш, таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатишга доир техник ҳужжатларнинг тўлиқлиги (тўғрилиги) ва тўлдириш тартибини.
472. Доимо титраб турадиган қувурўтказгичлар, уларга тегишли таянч (устун) ва эстакадаларни ишлатиш поёнида, титраш амплитудаси, ҳамда частотасини назорат қилувчи асбоблар ёрдамида обдан текширувдан ўтказиш лозим.
Технологик қувурўтказгичларнинг рухсат этилган максимал титраш амплитудаси, частотаси 40 Гц бўлганда, 0,2 mm ни ташкил этиши керак.
Муайян иш шароити ва қувурўтказгичларнинг ҳолатига қараб уларни кўрикдан ўтказиш муддатлари белгиланади, аммо ҳар 3 ойда бир мартадан кам бўлмаслиги зарур.
473. Очиқ усулда ётқизилган қувурўтказгичларни даврий текширишдан ўтказишда, ташқи кўрикни изоляцияни ечмай амалга ошириш мумкин. Шароит тақозосига кўра изоляцияни қисман ёки тўласича ечиб ташланади.
474. Ўтиб бўлмайдиган каналлар ва ер остига жойлаштирилган қувурўтказгичларни ташқи кўрикдан ўтказиш учун унинг узунлиги камида 2 m келадиган айрим участкаларини очиб кўрилади. Очиладиган участкалар сони қувурўтказгични ишлатиш шароитига қараб белгиланади.
475. Ташқи кўрик натижасида ечиб олинадиган қисм (уланма)ларда нозичлик аниқланганда, қувурўтказгичдаги босимни атмосфера босими даражасигача пасайтириб, иссиқ қувурўтказгичлар ҳароратини 60°С гача тушириб, барча хавфсизлик қоидаларига риоя қилган ҳолда нуқсонларни тузатилади.
Аниқланган носозликларни оловли ишлар ёрдамида бартараф этиш зарурияти туғилганда, қувурўтказгич иши тўхтатилиб, саноат хавфсизлигига доир норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ равишда таъмирлашга тайёрланиши керак.
477. Технологик қувурўтказгичларни ишончли ва хавфсиз ишлатишдаги асосий текширув усулларидан бири бўлиб, белгиланган тартибда, даврий равишда тафтиш қилиш ҳисобланади.
478. Қувурўтказгич ва ундаги элементларнинг ишлаш муддатини узайтириш белгиланган тартибда амалга оширилади.
479. 10 МРа (100 кgf/cm2) гача босимда ишлайдиган қувурўтказгичларни тафтиш қилиш муддатлари, қувурўтказгичларни коррозия туфайли емирилишига учраш тезлиги, ишлатиш шароитлари, аввал ўтказилган кўрик ва тафтишлар хулосаларига қараб белгиланади. Тафтиш муддатлари 10-иловада* кўрсатилгандан оз бўлмаслиги керак.
480. Юқори босим [10 МРа (100 кgf/cm2) дан катта]даги қувурўтказгичлар учун тафтишнинг қуйидаги турларини режалаштириш мумкин: танлаб, саралаб ва тўлиқ тафтиш ўтказиш.
Танлаб тафтиш ўтказиш муддатлари ишлатиш шароитларига кўра, аммо ҳар 4 йилда камида бир марта ўтказилади.
Нотажовузкор ва камтажовузкор муҳитларни транспортировкаловчи қувурўтказгичларда биринчи танлаб тафтиш қилишни, қувурўтказгич ишга туширилгандан 2 йил ўтмасдан ўтказилади.
481. Қувурўтказгичларни келгусида ишончли ишлашини таъминловчи, аввал ўтказилган тафтиш ва техник ҳолатга тегишли хулосаларни инобатга олиб қувурўтказгичларни навбатдаги тафтиш қилиш муддатини кечиктириш мумкин. Аммо бу муддат бир йилдан зиёд бўлмаслиги керак.
482. Тафтиш ўтказиш пайтида қувурўтказгичнинг коррозия, эрозия, титраш ва бошқа омиллар таъсиридан кўпроқ емирилиши эҳтимоли бор жойларга алоҳида эътибор бериш лозим. Бундай участкалар сирасига оқим йўналиши ўзгарадиган (тирсаклар, учёқли, кесиб уланган жойлар, ташлама қурилмалари, ҳамда қувурўтказгичнинг арматурагача ва ундан кейинги қисмлари) ва коррозияга сабаб бўлувчи намлик, моддалар тўпланиб қоладиган (тупиклар, вақтинчалик ишлатилмаётган участкалар) жойлар киради.
484. Ишчи босими 10 МРа (100 кgf/cm2)гача бўлган қувурўтказгичларни тафтиш қилишда қуйидагиларни бажариш зарур:
б) бузмай текширадиган асбоблар ёрдамида қувурўтказгич деворларининг қалинлигини ўлчаш заруратга кўра, пармалаб тешиб ўлчанади ва сўнгра мазкур тешик пайвандлаб беркитилиб қўйилади.
Қалинлиги ўлчанадиган участкалар сони ва ҳар бир участкадаги ўлчашлар сони, ишлатишга оид муайян шароитга қараб, мавжуд ҳужжатларга мувофиқ белгиланади.
Қувур девори қалинлигини аксарият мураккаб шароитларда (тирсаклар, учёқли, кесиб уланган қувурўтказгич диаметри торайган жойлар, арматурадан олдинги ва кейинги, коррозия ҳосил қиладиган намлик ва маҳсулот тўпланиб қоладиган, маҳсулот ҳаракатланмайдиган ва ташламалар ўрнатилган жойлар), ҳамда қувурўтказгичнинг тўғри участкаларида ўлчанади.
Қурилмалар ичидаги узунлиги 20 m гача бўлган қувурўтказгичларнинг тўғри участкаларида ва цехлар орасидаги узунлиги 100 m гача бўлган қувурўтказгичларнинг тўғри участкаларининг энг камида 3 жойида қалинлик ўлчанади.
Барча ҳолатларда ҳар қайси жойдаги қувур деворининг қалинлиги периметр бўйлаб 3-4 нуқтада, тармоқланган қувурларнинг букилган ва бўртиб чиққан жойларида эса 4 — 6 нуқтада ўлчаш лозим.
Қалинликни ўлчашнинг тўғри ва аниқ бажарилганлигига эътибор бериб, ўлчовлар бегона жисмлар (кокс, коррозия маҳсулотлари, ғадир-будирликлар) таъсиридан ҳоли бўлиши зарур.
Мунтазам равишда ишлаб турадиган, байпассиз машъалани ўчирмай, қувурлари деворларининг қалинлигини ультратовушли қалинлик ўлчагичлар воситасида ва фланецли уланмаларга совун кўпигини суртиш йўли билан тафтиш ўтказилади.
Тафтиш ўтказиш учун қувурўтказгичлар устидаги изоляцияни қисман ёки тўлиқ ечиб олиш, ҳар бир аниқ участка учун алоҳида ҳал қилинади.
Фланецларни тафтиш қилишдаги ички сиртини кўрикдан ўтказиш (қувурўтказгични қисмларга ажратганда) ёки қалинлигини бузмай текшириш усули (ултратовуш ёки радиографик) билан айланаси бўйлаб камида 3 та нуқтада ўлчов ўтказиб бажарилади. Фланец деворларининг қалинлигини текшириш мақсадида пармалаб тешиб кўрилади. Аустенит синфига мансуб пўлатлар (08Х18НЮТ, 12Х18Н10Т ва ш.к.)дан ясалган, кристаллараро коррозия ҳосил қилинадиган муҳитда ишловчи қувурўтказгичларни пармалаб тешиш мумкин эмас.
Қувурўтказгичлар ички юзасини лампалар, асбоблар, лупалар, эндоскоплар ёки бошқа воситалар ёрдамида кўрикдан ўтказилади.
Қувурўтказгичларнинг ички юзаси ифлослик ва бошқа чўкиндилардан обдан тозаланиши, заруратга кўра кимёвий реагентлар воситасида ювилиши керак. Айни шароитда энг ноқулай шароитда (коррозия, эрозия, гидравлик зарбалар, титрашлар рўй берадиган оқим йўналиши ўзгарган муҳит тўхтаб қолган жойлар) ишлайдиган участкаларни танлаб олиш зарур. Нуқсон аниқланган иллатли жойларни ечиб олиш имконияти бўлса, қисмларга ажратиб, агар пайвандланган участка бўлса, қирқиб олиб ташлаш йўли билан бартараф этилади.
Кўрик пайтида коррозия, дарзлик, қувур ва деталлари деворларининг юпқаланиши текширувдан ўтказилади.
Шароитга кўра пайванд чоклари ултратовуш усулида текширилиб, металлографик ва механик йўллар билан синалади.
Юқори ҳарорат ва водородли муҳитда ишловчи қувурлар металлининг механик хоссаларини текшириш, лойиҳада кўзда тутилган вазиятлардагина ўтказилади.
қувурўтказгичдаги резбали уланмаларни танлов асосида ечиб кўрикдан ўтказиш, резба калибрлагич ёрдамида текширувдан ўтказиш;
485. Тафтишдан қониқарсиз хулосалар олинган бўлса, қувурўтказгичдаги нуқсонли участкани аниқлаш (ички юзасини кўрикдан ўтказиш, деворлари қалинлигини ўлчаш ва ш. к.) ва бутун қувурўтказгич бўйлаб деворлари қалинроқ нуқталарда ўлчаш лозим.
486. Босими 10 МРа (100 kgf/cm2) дан юқори бўлган қувурўтказгичларни оралатиб тафтиш қилиш ҳажми қуйидагилардан иборат:
муҳитнинг ҳароратидан қатъий назар ҳар бир умумцех коллектори ёки цехлараро қувурўтказгичнинг камида битта участкаси.
б) фланецли ёки муфтали уланмалар бўлганда, уларни қисмларга ажратиб, қувурўтказгичнинг ичини кўрикдан ўтказиш;
г) кўрик пайтида пайванд чоклари (чок ёнидаги зоналар)да нуқсон аниқланганда ёки пайвандлаш сифатига шубҳа туғилганда, бузмай текшириш усули (радиографик, ултратовуш ва ш.к.) билан тафтиш ўтказилади;
д) металлнинг сифатига шубҳа туғилганда, унинг механик хоссалари ва кимёвий таркибини текшириш лозим;
е) агар текширилаётган участкада муфталар, фланецлар бўлса, уларнинг ҳолатини резба ва сиртини, қистирмалар, маҳкамлаш мосламалари, шаклли деталлар ва арматуралар ҳолатини текшириш зарур;
з) ишчи ҳарорати 400°С дан зиёд бўлган қувурўтказгичларнинг фланецли уланмаларидаги маҳкамловчи ашёларининг қаттиқлигини текшириш лозим.
488. Кўрикда аниқланган кўрсатгичлардаги четланишлар рухсат этилган меъёр чегарасида бўлса, тафтиш натижалари қониқарли деб ҳисобланади. Тафтиш хулосалари қониқарсиз бўлганда, такрор равишда худди аввалги участкага ўхшаган 2 участкада тафтиш ўтказиш зарур. Улардан бири аввал текширилган участканинг давомида, иккинчиси эса текширилаётган участкага ўхшаш бошқа нуқта бўлиши лозим.
489. Юқори босим остидаги қувурўтказгичда тафтиш ўтказиш натижасида деворларининг дастлабки қалинлиги коррозия ёки эрозия таъсиридан юпқалашганлиги аниқланганда, қувурўтказгични келгусида ишлатиш имкони унинг мустаҳкамликка кўра ҳисоб-китоби асосида тасдиқланади. Заруратга кўра саноат хавфсизлигига доир экспертиза ўтказилади.
490. Қўшимча участка бўйича ҳам қониқарсиз тафтиш хулосалари олинганда, мазкур қувурўтказгичнинг умумий узунлиги, ҳамда бир хил шароитда ишлаётган унинг участкаларида ҳар бир участканинг 30 % қисмигача қисмларга ажратиб туриб оралатиб тафтиш ўтказиш лозим.
491. Юқори босимли қувурўтказгичларда асосий оралатиб тафтиш даврий равишда ўтказилади. Унинг муддатлари лойиҳада кўрсатилган бўлади, аммо қуйидаги муддатлардан кам бўлмаслиги керак:
ҳарорати 200°С гача бўлган азот-водородли ва бошқа водородли газлар аралашмали муҳитни транспортировкаловчи қувурўтказгичларда ҳар 12 йилда, ҳарорати 200°С дан зиёд бўлганда эса, ҳар 8 йилда бир марта;
ҳарорати 200°С гача бўлган водородли газлар аралашмаси (водороддан ташқари углерод оксиди ҳам бор) бўлган қувурўтказгичларда ҳар 12 йилда; ҳарорати 200°С дан юқори бўлган муҳитдаги қувурўтказгичларда эса ҳар 6 йилда;
ҳарорати 200°С гача бўлган, водородли газлар аралашмасини транспортировка қилишга мўлжалланган қувурўтказгичларда, ҳар 10 йилда, ҳарорат 150°С дан юқори бўлган углерод оксидини транспортировка қилишга мўлжалланганларида эса, ҳар 8 йилда;
ҳарорати 200°С гача бўлган водородли газлар аралашмасини транспортировкаловчи қувурўтказгичларни ҳар 10 йилда, ҳарорати 200°С дан юқори бўлганларида эса, ҳар 8 йилда;
ҳарорати 200°С гача бўлган пасталар (металл эфирли катализатор)ни транспортировкалашга мўлжалланган қувурўтказгичларда эса ҳар 3 йилда;
мочевина эритмасини синтезлаш устунидан дросселловчи жўмраккача транспортировка қилувчи қувурўтказгичларда ҳар йили;
ҳарорати 200°С гача бўлган аммиакни иситгичдан аралаштиргичга транспортировка қилувчи қувурўтказгичларда ҳар 12 йилда;
ҳарорати 200°С гача бўлган карбонат ангидридини компрессордан аралаштиргичгача транспортировкаловчи қувурўтказгичларда ҳар 6 йилда;
ҳарорати 200°С гача бўлган углеаммоний (карбонат)ни транспортировка қилишга мўлжалланган қувурўтказгичларда ҳар 4 йилда.
Бошқа газсимон ва суюқ муҳитларни транспортировка қилувчи қувурўтказгичлар, ҳамда бошқа ишлаб чиқариш жараёнларида асосий оралатиб тафтиш ўтказишни қуйидаги шароитларда бажариш лозим.
Асосий оралатиб тафтиш натижаси қониқарсиз бўлганда, қувурўтказгични тўлиқ равишда тафтишдан ўтказиш лозим.
492. Қувурўтказгични тўлиқ тафтиш этганда, қувурлар ва деталлар уланган, ҳамда қувурўтказгичга арматуралар ўрнатилган жойлардаги ҳолат батафсил текширилади.
493. Қувурўтказгичнинг тафтиш жараёнида қисмларга ажратилган, қирқилган, пайвандланган қисмларини қайта йиғгандан кейин мустаҳкамлик ва зичликка синаш зарур.
Ишчи босими 10 МРа (100 кgf/cm2) бўлган қувурўтказгичлар фланецли уланмаларидаги қистирмалар, арматуралар ёки айрим элементларини алмаштириш билан боғлиқ бўлган асосланган шароитлардаги демонтаж ишларидан кейин фақат зичликка синашга рухсат этилади.
Айни шароитда янги ўрнатилаётган арматуралар ва қувурўтказгич элементларини олдиндан тажриба босими остида мустаҳкамликка синаб кўриш лозим.
494. Тафтиш ишлари тугаллангандан кейин далолатнома тузилиб, унга барча баённомалар ва ўтказилган текширувлар ҳақидаги хулосалар илова қилинади. Тафтиш натижалари қувурўтказгич паспортига қайд қилинади. Далолатнома ва бошқа ҳужжатлар қувурўтказгич паспортига бириктириб қўйилади.
495. Қувурўтказгичнинг техник ҳолатидан қатъий назар, лойиҳада белгиланган хизмат муддати тугаганидан кейин, қувурўтказгич комплекс текширув (саноат хавфсизлиги экспертизаси)дан ўтказилиб, уни келгусида ишлатиш имконияти ва муддатлари белгиланади.
496. Қувурўтказгичларни ишлатиш давомида улардаги арматураларнинг ишга яроқлигини мунтазам ва обдан назорат қилиб бориш ва белгиланган муддатларда тафтиш ва таъмирдан ўтказишни уюштиришга оид тадбирлар қўллаш лозим.
497. Салникли арматураларни қўллаганда зичловчи материалларнинг ҳолатига (сифати, ўлчамлари, салник қутисига тўғри ўрнатилганлиги) алоҳида эътибор бериш зарур.
498. Мойли таркиб шимдирилган, графитланган асбест зичлагичлардан ишчи ҳарорати 200°С гача бўлган шароитларда фойдаланиш мумкин.
499. Ҳарорати 200°С дан юқори ва босими 25 МРа (250 kgf/cm2) гача бўлганда, графитланган асбест зичлагични қўллаш мумкин. Асбест ҳалқага тоза қуруқ графитни қалинлиги 1 mm қилиб сепиш зарур.
500. Юқори ҳароратда ишлаш шароитида махсус зичлагичлар, хусусан транспортировка қилинаётган муҳит ва иссиқ таъсиридан бузилиб кетиши ва оқиб чиқиб кетишига қарши чидамли махсус таркиблар шимдирилган асбометалл зичлагичларни қўллаш лозим.
501. 32 МРа (320 kgf/cm2) дан юқори босим ва 200°С дан зиёд ҳароратдаги шароитда махсус зичлагичлардан фойдаланиш керак.
502. Арматура учун салник зичлагичларини салник камеранинг энига тенг келадиган квадрат кесимдаги ўрилган (эшилган) шнурдан тайёрлаш лозим. Ушбу шнурдан гардиш бўйлаб ҳалқачалар кесиб, уларни 45° бурчак остда қийшайтириб жойлаштирилади.
503. Зичлагичлар ҳалқасини салник қутисига кесим толасини бироз силжитиб ва ҳар бир ҳалқани алоҳида зичлаб жойлаштирилади.
Салник зичлагичнинг баландлиги грундбукс бошланғич ҳолатда салник камерага унинг баландлигига нисбатан 1/6 — 1/7 миқдорда (энг камида 5 mm) кириб турадиган даражасини ҳисобга олиб белгиланади.
504. Салник зичлагичларнинг зич жойлашувига эришиш учун шпиндел юзаси ва арматура штокининг тозалагичига доимий эътибор бериб туриш керак.
505. Арматура танасига қопқоғи зич жойлашиши учун қўлланиладиган қистирма материал транспортировка қилинаётган муҳитнинг кимёвий таъсири, ҳамда босим ва ҳароратни инобатга олиб танланиши зарур.
506. Зулфин ва жўмракларнинг шпинделлари бир текисда, затвори эса арматурани очиш ёки ёпишда қаттиқ ишқаланмай (едирилмай) ҳаракатланиши лозим.
507. Сақлагич клапанларга хизмат кўрсатиш техник ва саноат хавфсизлигига оид норматив-техник ҳужжатлар асосида бажарилади.
509. Қувурўтказгич арматураларидаги, жумладан тескари клапанлар, арматурани ишга туширувчи қурилмалар (электр, пневма, гидро, механик усуллар) тафтиш ва таъмирлаш ишларини одатда қувурўтказгични тафтиши билан бирга ўтказадилар.
510. Арматураларни тафтиш ва таъмирлаш ишлари махсуслаштирилган устахоналар ёки таъмирлаш участкаларида ўтказилиши керак. Шароит тақозосига кўра пайвандланган, йирик ўлчамдаги, қийин шароитда ишлаш керак бўлган арматураларни бевосита ўрнатилган жойининг ўзида қисмларга ажратиш ва кўрикдан ўтказиб, тафтиш этишга рухсат этилади.
512. Арматураларни тафтиш ва таъмирдан ўтказишни режалаштирганда, аввал энг мураккаб шароитларда ишловчи арматураларни ҳисобга олиш зарур. Арматураларни таъмирлаш ва синаш ишлари далолатнома тузиб расмийлаштирилади ва ишлатишга оид ҳужжатларга қайд қилиб қўйилади.
513. Қувурўтказгичлардаги коррозия туфайли емирилишнинг характери ва тезлигини тафтишда қўлланиладиган усуллар билан аниқлаб бўлмаса, қувур деворлари қалинлигини яроқсизликка чиқариш ўлчамига яқинлигини белгилаш учун текширув-пармалаш ўтказишга рухсат этилади.
514. А (а), А(б) гуруҳга мансуб моддалар, барча турдаги газлар транспортировка қилинадиган қувурўтказгичлар, вакуум ва юқори босим остидаги [10 МРа (100 kgf/cm2) дан зиёд] қувурўтказгичлар, портлашдан хавфлилиги бўйича 1-категорияга мансуб қувурўтказгичлар блоки, ҳамда кристаллараро коррозия келтириб чиқарувчи муҳитда ишловчи аустенит пўлатдан ясалган қувурўтказгичларда текширув-пармалаш ишларини қўллаш мумкин эмас. Мазкур шароитларда қувурўтказгич деворларининг қалинлиги ҳолатини ультратовушли қалинлик ўлчагич ёки бошқа рухсат этилган усуллар ёрдамида аниқланади.
515. Текшириш тешигини пармалашда, маҳсулот кўп оқиб кетмаслигининг олдини олиш мақсадида, диаметри 2,5 — 5 mm ли, ўткир учли пармадан фойдаланиш лозим.
516. Текширув — пармалаш тешигини қувурўтказгичлар бурилган, торайган, уланган, маҳсулот тўхтаб қоладиган учёқли ва ташлама мосламалар ўрнатилган жойларда, арматурадан олдин ва кейин очиш керак.
517. Тармоқлар ва яримтармоқларда текширув учун пармаланадиган тешикларни иложи борича қувурнинг эгилган жойидаги ташқи радиуси бўйлаб, 0,2 m узунликда биттадан, аммо ҳар бир тармоқ ёки пайвандланган тармоқ секциясида камида битта тешик очиш керак.
518. Пармаланадиган чуқурликнинг ўлчами қувурўтказгичнинг ҳисоб-китоб бўйича қалинлиги плюс ПхС формуласи бўйича белгиланади. Бунда П-навбатда тафтишлар орасидаги ярим давр (йил), С-қувурўтказгични коррозияга учрашининг ҳақиқий тезлиги, mm (йилига).
519. Қувурўтказгичдаги текширув пармалаш тешик (чуқурча)ларининг жойлашувини аниқ белгилаб, тегишли ҳужжатларга қайд этиб қўйиш лозим.
520. Текширув пармаси қувур деворининг бутунлай тешиб ўтиши қувурўтказгич деворининг қалинлиги яроқсизликка чиқариш ҳолатига яқинлашиб қолганлигини билдиради. Шунинг учун бундай қувурўтказгичларни навбатдан ташқари тафтиш қилиш зарур.
521. Қувурўтказгичларни даврий равишда мустаҳкамлик ва зичликка синаш, одатда, уларни тафтиш қилиш пайтида ўтказилади.
Ишчи босими 10 МРа (100 кgf/cm2) гача бўлган қувурўтказгичларни синаш муддатлари мазкур қувурўтказгич учун 479-бандда кўрсатилган талабларга мувофиқ тафтиш ўтказиш даврининг 2 баробари даражасида белгиланади, аммо ҳар 8 йилда 1 мартадан кам бўлмаслиги керак.
Босими 10 МРа (100 кgf/cm2) дан юқори бўлган қувурўтказгичлар учун синов ўтказиш муддатлари қуйидагилардан кам бўлмаслиги зарур:
522. Синов босими ва синов ўтказиш тартиби мазкур Қоидаларнинг 8-бобидаги талабларга мос бўлиши керак.
524. Қуйидаги ҳолатларда қувурлар, қувурўтказгич деталлари, арматура, жумладан қуйма арматуралар (зулфин танаси, жўмраклар, клапанлар ва ш.к.) яроқсиз ҳисобланади:
а) тафтиш жараёнида юзасида дарзлик (ёриқ)лар, қатламланиш, деформация (тахланиб қолиш, букилиш, бўртиб қолиш ва ш. к.)лар аниқланганда;
б) навбатдаги тафтишгача, муҳит таъсири остида, девор қалинлиги ҳисоб-китоблар бўйича белгиланган яроқсизликка чиқариш ўлчами чегарасидан ўтиб кетганда;
д) резбали уланмалар ўлчамлари рухсат этилган меъёрдан чиқиб кетганда ёки резбалар ёрдамида синиқлар, ёриқлар, коррозия туфайли едирилишлар бўлганда;
ж) арматуранинг зичлагич элементлари едирилиб, технологик жараённи хавфсиз олиб борилишига имкон бермаганда.
д) юқори босимда ишловчи резбали фланецлар резбасида узилиш, букилиш, едирилиш содир бўлганда, ҳамда резбада рухсат этилгандан катта ўлчамдаги люфт мавжуд бўлганда.
Овал шаклидаги линзалар ва қистирмаларда ёриқ (дарзлик)лар, зичловчи юзаларда чуқурчалар, синиқлар, эзилишлар рўй берганда яроқсиз ҳисобланади.
а) силфон ёки линза деворларининг қалинлиги компенсаторнинг паспортида кўрсатилган ҳисобланган ўлчамга тенг ёки яқинлашганда;
в) ёнғиндан хавфли ва заҳарли муҳитларда ишлаган шароитини ҳисобга олиб, компенсаторлар учун белгиланган цикллар миқдорини ишлаб бўлганда.
528. Яроқсизликка чиқариш нормаларини, муайян объект шароитини инобатга олган ҳолда, таъмирлашга оид ҳужжатларда кўрсатиш лозим.
г) шартли кесими (диаметри), қувурўтказгич элементларини яроқсизликка чиқариш қалинлиги, арматуралар, тиқинлар ва бошқа деталлар, ташлама, пуфлаш ва пайванд чоклари, текширув учун пармаланган жойлар ва уларнинг тартиб рақамлари кўрсатилган қувурўтказгичнинг схема (чизма)си;
е) қувурўтказгичларни таъмирлашнинг сифати ҳақидаги гувоҳнома, жумладан пайвандлашда қўлланилган материалларнинг ва пайванд чокларининг сифатини тасдиқловчи қувурўтказгичларни таъмирлашдаги пайванд ишлари журнали;
530. Мазкур Қоидалардаги ҳолатларни ҳисобга олиб, ер ости қувурўтказгичларни мунтазам равишда техник назоратдан ўтказиб туриш белгиланган.
531. Ер ости қувурўтказгичларни тафтиш қилиш учун ҳар бирининг узунлиги камида 2 m келадиган участкадаги қувур очилгунча тупроқни қазиб олиб, қувур устидаги изоляцияни ечиб ташлаб, шароит тақозосига кўра айрим участкаларини қирқиб (кесиб) коррозияга қарши ва протектор ҳимоя мосламаларини, ҳамда қувурўтказгични кўздан кечириш, деворлари қалинлигини ўлчаш керак.
Тафтиш учун очиладиган участкалар сони қувурўтказгични ишлатиш шароитига кўра қуйидагича белгиланади:
а) қувурўтказгич устидаги изоляциянинг бузилмаганлигини, носозлик аниқланган жойлардагина асбоблар ёрдами билан текширилади;
б) оралатиб (танлаб) текширилганда, қувурўтказгичнинг ҳар 200-300 m жойида битта участкани очиб кўрилади.
532. Ер ости қувурўтказгичларида таъмирлаш ва монтаж ишларини олиб боришда лойиҳанинг ҳарорат туфайли деформацияни компенсациялаш, ишлатиладиган материалларнинг, пайванд чоклари, коррозияга қарши қопламнинг сифати, ҳамда ўтказиладиган ишлар натижаларини ўз вақтида расмийлаштирилиши зарурлигига оид қисмларидаги талабларнинг бажарилишини назорат остига олиш лозим.
533. Ер остидаги технологик қувурўтказгичлар тупроқ коррозияси ва «дайди» токлар таъсирида содир бўладиган коррозиядан ҳимояланган бўлиши керак.
534. Қувурўтказгичлардаги таъмирлаш ва монтаж жараёнларини тайёргарлик ишларини тугатгандан кейингина бошлаш мумкин.
535. Қувурўтказгичларни қайта қуриш ва реконструкция қилиш учун энг аввало лойиҳа ҳужжатларига тегишли ўзгартириш киритиб олиш зарур.
Қувурўтказгичларни таъмирлаш тафтиш ва яроқсизликка чиқаришга оид далолатномага қувурўтказгичлар чизма (схема)си илова қилингандан кейин бажарилади.
536. Таъмирлаш ва монтаж ишларида қўлланиладиган боғланмалар, деталлар ва материаллар миқдори (ҳажми) ва уларни текшириш усуллари амалдаги талабларга мос бўлиши керак. Сертификатлари паспортлари йўқ қувурўтказгич элементларини фақат II ва ундан қуйи категориядаги қувурўтказгичлар учун қўллаш мумкин. Айни шароитда мазкур элементларни давлат стандартлари, меъёрлари ва техник шартларга мос ҳолда текширув ва синовдан ўтказиш лозим. Легирланган пўлатдан ясалган қувурлар, фланецлар ва қувурўтказгич деталларининг сертификати ва заводнинг белгилари (шартли босим — Рш; диаметри — Dш; пўлат русуми) бўлишидан қатъий назар, пўлатининг русуми кимёвий таҳлил, стилоскопиялаш ва б. усуллар билан текширувдан ўтказилгандан кейингина қувурўтказгичлар учун қўллаш мумкин.
537. Барча боғланмалар ва деталлар таъмирлаш ва монтаж ишларидан олдин текширилиши шарт. Қувурлар, шаклли деталлар, фланецлар юзасида қистирмалар, арматуранинг танаси ва қопқоғида уларнинг мустаҳкамлиги ва ишга яроқлилиги имкониятини пасайтирувчи дарзлик, ўйиқ, бўртиб чиққан жойлар ва бошқа нуқсонлар бўлмаслиги керак. Уларга қўйилган белгилар ҳужжатларга мос бўлиши лозим. Қувурлар ва шаклли деталлар деворларининг қалинлигини ҳар иккала учи (томони) даги 4 нуқтада ўлчаб чиқиш зарур. Ташқи диаметри, оваллиги (шакли) ва деворининг қалинлиги белгиланган талабларга мос келиши керак. Маҳкамловчи деталларнинг резьбаси юзасида мустаҳкамлигини сусайтирувчи коррозия аломатлари, эгилган, узилган ва бошқа нуқсонлар бўлмаслиги зарур.
538. Ишлатиш муддати ўтган, I-категорияга мансуб, юқори босимдаги қувурўтказгичларга ўрнатишга мўлжалланган арматуралар ҳамда қувурўтказгичнинг категориясидан қатъий назар барча бошқа арматураларни ишлатиш учун ўрнатишдан олдин текширувдан (хусусан мустаҳкамлик ва зичликка гидравлик усулда) ўтказиш лозим. Шароит тақозосига кўра саноат хавфсизлиги бўйича экспертизадан ўтказилади.
540. Қувурлар ва деталларга уларни йиғиш пайтида зарур бўладиган, керакли белгилар (ўйиб ёзиладиган)ни уларнинг сифатига салбий таъсир кўрсатмайдиган, ҳамда ўқининг йўналиши, ўлчамлари, шаклининг аниқлиги таъминланган бўлиши керак.
541. Қувурларни газалангали, плазмали ва механик усулларда кесиш мумкин. Кесиш усулини пўлатнинг русуми, қувурларнинг ўлчамлари ва улаш йўлларини инобатга олиб танлади. Мазкур ишларда сифат ва юзасининг текислиги (тозалиги)га оид талаблар бажарилиши шарт.
542. Қувурларни кесганда ҳар бир ҳосил бўлган бўлак учларига ясовчи-завод берган белгини қўйиш лозим.
546. Фланецли уланмаларни йиғишдан олдин қувурлар, арматуралар, қувурўтказгич деталлари, ҳамда металл қистирмалар, линзалар юзасини обдан ювиб, қуруқ ҳолатга келгунча артиш керак.
Фланец (муфта)ларга уланадиган қувур учлари рухсат этилган меъёрлар даражасида параллел бўлиши зарур.
547. Қувурўтказгич элементларини тайёрлаш учун қувурни эгиш, стандарт кескин эгилган тармоқ қувурчалари йўқ бўлганда, ҳамда лойиҳага кўра эгиш радиуси қувурнинг шартли диаметри (Dш) дан 1,5 баробар катта бўлганда қўлланилади.
548. Қувурўтказгичнинг пайванд чоклари, эгилган ва штампланган деталлари устига штуцерлар, бобишкалар ва ташлама жўмракларини пайвандлаб улаш мумкин эмас. Лойиҳа бўйича энг кўпи билан 25 mm ли диаметрдаги битта штуцерни пайвандлаш кўзда тутилган ҳолати бундан мустасно. Борт ортидаги тиқинга штуцер ўрнатишга рухсат этилади. Бунда штуцер ўқи қувурўтказгич ўқига мос бўлиб, штуцер диаметри тиқин диаметрининг ярмидан катта бўлмаслиги шарт.
549. Иккита қувурни бир-бирига, қувурни деталлар билан, деталларни ўзаро бириктирганда улар ҳосил қиладиган бурчак четлашуви (ўқининг синиши) рухсат этилган даражадан зиёд бўлмаслиги керак. Бўйлама четлашув (ўқларининг четлашуви) ҳар бир метрга 3 mm дан, бутун қувурўтказгич узунлиги бўйича 10 mm дан катта бўлмаслиги шарт. Қувур четларини деталларга мос келтириш учун қиздириш ёки қувурни эгиш мумкин эмас. Углеродли ва кремний-марганецли пўлатлардан ясалган 10 МРа (100 кgf/cm2) босимга мўлжалланган қувурўтказгичларни йиғишда қувурнинг периметри бўйлаб думалатиб туриб ёки унинг бир қисмини 850-900°С гача қиздириш йўли билан қирғоқларини мослаштиришга рухсат этилади. Мазкур усулни деформацияга учраган қирғоқдан деформацияга учрамаган қирғоққа томон 15° бурчак остида оҳиста, бир маромда бажариш зарур.
550. Фланецларни турли детал (патрубкалар, шаклли қисмлар, фланецсиз арматура, компенсаторлар ва ш. к.)лар билан пайвандлаш пайтида, мазкур Қоидаларнинг 6-бобидаги талабларга мувофиқ равишда, уларнинг ўқлари ва зичланувчи юзалари ўзаро мос келишини таъминлаш лозим.
551. Қувурларнинг фланецли уламалари, қувурўтказгич деталлари ва арматураларни йиғишда фланецлардаги зичланувчи юзаларнинг ўқи бир-бирига тўғри келишини таъминлаш зарур.
552. Фланецларни қувурлар ва деталлар билан йиғишда болт ва шпилкалар тушадиган тешиклар фланецли уланма ўқига нисбатан симметрик ҳолда жойланиши лозим. Иккита фланецдаги тешиклар бир-биридан энг кўпи билан тешик ва ўрнатиладиган болт ёки шпилка диаметрлари фарқининг ярмидан зиёд бўлмаслиги керак.
553. Қувурлар ва ясси пайвандланадиган фланецларнинг зичланувчи юзаси билан қувур учи орасидаги масофа (қувур етиб бормаган оралиқ)ни қувур қалинлигига +1 mm қўшиб ёки қувурнинг шартли диаметрига нисбатан қуйидагича белгиланади:
а) қувурларни қимирламайдиган таянч (устун)лардаги ёстиқчаларга қийшайтирмай, зичлаб, ораларида бўшлиқ қолдирмай жойлаштирилади. Қувурларни маҳкам тутиб турувчи хомутлар қувурга жипс ёпишиб, қувурнинг қимирлашига йўл қўймаслиги керак;
б) агар лойиҳада назарда тутилган бўлса, устунларнинг юқори текислиги баландлик бўйича солиштириб чиқилиши лозим;
в) роликлар, шарик (соққа)лар ва ғилдиракчалар равон айланиб жойлаштирилган ўрнидан чиқиб кетмайдиган, таянч юзалари бутун майдон бўйича қийшаймай қувурларга тегиб туриши керак;
г) таянчлар ва осма мосламалардаги пружиналарнинг қисилишини тиргаклар билан таъминлаш лозим. Пружиналарни ўрнатишда ҳужжатлардаги кўрсатмаларга мувофиқ тортиб маҳкамлаш зарур;
д) иссиқлик таъсиридан узаймайдиган (қимирламайдиган) қувурўтказгич осма мосламаларини тик равишда, иссиқлик таъсиридан узайиши эҳтимоли бўлганларини эса, силжиши мумкин томоннинг тескарисига қийшаядиган ўлчамнинг ярмига тенг қияликда осиб қўйилади;
е) қувурўтказгични ўрнатишдаги керакли қияликни таъминлаш учун таянч (устун)нинг тагига қистирма (таглик) қўйилади. Тагликни қувур билан устун ўртасига қўйиш мумкин эмас;
ж) таянчларни деворга ёки устунларга маҳкамлаганда кронштейнлар бетон ёки ғиштга бевосита тегиб туриши ёки бақувват қурилиш элементларига маҳкамланиши керак;
з) қувурўтказгичларни ётқизишда диаметри 50 mm га дан кичик бўлган қувурлардаги пайванд чокларини таянч қирғоғидан камида 50 mm нарига, диаметри 50 mm дан катта бўлган қувурлардаги чокларни 50 mm дан зиёдроқ узоқликка жойлаштирилади;
и) бўйлама пайванд чокли қувурўтказгичларни ўрнатишда, чокларни кўрикдан ўтказиш ва қувурўтказгичларга хизмат кўрсатиш қулай бўладиган қилиб бажариш керак.
555. Бурчак чокли (таврли) штуцер ёки бошқа элементдан қувурнинг эгила бошлаган жойигача ёки кўндаланг пайванд чокигача бўлган масофа қувурнинг ташқи диаметридан кичик бўлмаслиги, аммо ташқи диаметри 100 mm гача бўлган қувурўтказгичлар учун энг камида 50 mm, диаметри катта бўлган қувурўтказгичлар учун эса, камида 200 mm бўлиши зарур.
556. Ултратовуш усулида текшириладиган кўндаланг пайванд чокларининг ҳар иккала томонидаги қувур (элемент)ларнинг чок ўқидан бошлаб (энг яқин пайвандланган ёки эгилган, ёндош пайванд чоккача) тўғри участкасининг узунлиги қуйидаги миқдордан кам бўлмаслиги керак:
557. Қувурўтказгичга ўрнатилаётган арматуранинг тўғри ҳолатини мавжуд техник ҳужжатларга мувофиқ аниқланади. Арматуранинг маховиклари ўқининг йўналиши лойиҳада белгиланган бўлади.
558. Қувурўтказгичга ўрнатиладиган силфон арматурани аввал синовдан ўтказиш, ювиш ва пуфлаб ташлаш лозим. Синов ювиш ва пуфлаш пайтида силфон арматура ўрнига вақтинчалик ғалтаклар жойлаштириб турилади.
559. Арматураларни махсуслаштирилган механик устахоналарда ва участкаларда таъмирлаш зарур. Арматураларга тегишли майда таъмирлаш ишлари (қистирмаларни алмаштириш, салникларни қайта зичлаш, шпилкалар, штурвалларни алмаштириш ва ш. к.)ни бевосита ўрнатилган жойнинг ўзида ўтказиш мумкин.
560. Таъмирланган арматурани мустаҳкамлик ва зичликка синаб кўриш лозим. Мустаҳкамликка синашда беркитиш ускунаси очиқ ҳолда бўлиши керак.
561. Таъмирлаш ва синов натижалари далолатнома шаклида расмийлаштирилади. Далолатнома қувурўтказгичнинг паспорти ёки ишлатиш журнали билан бирга сақланади.
563. Қуйма пўлат арматурадаги (юқори босимга мўлжалланганларидан ташқари) нуқсонларни қуйидаги ҳолатларда электрпайванд усули билан бартараф этиш мумкин:
б) гидравлик синов пайтида суюқликни сизиб чиқарган қуйма юзининг 10 % дан зиёд қисмини эгаллаган шу жой учун хос газли ва бошқа ўйиқлар, ёриқлар, илма-тешикларни тузатгандан кейин улар орасидаги масофа 50 mm гача бўлганда;
Ҳар бир нуқсонни бартараф этиш бўйича керакли материаллар ва ишлатиш шароитларини ҳисобга олган технология ишлаб чиқилиши зарур.
564. Пайвандлаш йўли билан тузатиладиган нуқсонли жойлар механик усулда (зубила билан фрезерлаб кесиб очиш ва ш. к.) тайёрланиши керак. Нуқсонли нуқтани тайёрлаганда бузилмаган металлгача ечиб тозалаш лозим. Ёриқ жойларга барҳам беришда аввал унинг учларини пармалаб олиш зарур. Пайванд учун очилган жой пиёласимон шаклга эга бўлиб, деворлари қияланган, кескин ўтиш жойларисиз бўлиши керак.
566. Нуқсонларни пайвандлаб бартараф этиш ишлари оби-ҳавонинг илиқ пайтида, очиқ ҳавода (елвизаксиз) ўтказилади. Эритилган пайванд чокларида асосий металл томонга қараб кескин ўтишлар бўлмаслиги, пайвандлаш тугаллангандан кейин буюм (нарса) сачраган металл парчалари ва шлакдан тозаланиши лозим.
567. Нуқсонларни пайвандлаб тузатиш, пайванд ишларигача буюмни қиздириш, кейин термик ишлов бериш зарурати технологик ҳужжатларга кўра белгиланади.
569. Технологик қувурўтказгичларда ўтказиладиган ишларнинг хавфсизлиги, мазкур Қоидалар талаблари бўйича тайёрлаш (ясаш), синаш, транспортировка қилиш, сақлаш, монтаж қилиш, ишлатиш, таъмирлаш, диагностика қилиш ва шаҳодатлашга оид қоидаларга риоя қилиш йўли билан таъминланади.
570. Қувурўтказгичлар, арматуралар ва уларнинг боғланмалари учун, вазифаларига кўра, саноат хавфсизлигига оид норматив-техник ҳужжатлар тегишли ҳисобланиб, белгиланган тартибда қўллаш учун рухсатномалар расмийлаштирилади.
571. Қувурўтказгичлар ва уларнинг қисмлари учун белгиланган ва ҳисоб-китоб қилинган хавфсиз ишлатиш муддатлари техник ҳужжатларда кўрсатилган бўлади.
572. Қувурўтказгичларга хизмат кўрсатишга амалдаги тартиб бўйича ўқитилиб, аттестациядан ўтказилган шахсларга рухсат этилади.