18.04.2008 yildagi 180-son
Hujjat kuchini yo‘qotgan 21.02.2020
 LexUZ sharhi
Davlat boji O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi (bundan buyon matnda SK deb yuritiladi), O‘zbekiston Respublikasining Iqtisodiy protsessual kodeksi (bundan buyon matnda IPK deb yuritiladi) va davlat boji to‘g‘risidagi boshqa qonun hujjatlariga asosan undiriladi.
2. SK 328-moddasining 2-bandiga muvofiq iqtisodiy sudlar tomonidan davlat boji quyidagilardan undiriladi: da’vo arizalaridan; tashkilotlarni va fuqarolarni bankrot deb topish to‘g‘risidagi arizalardan; nizo predmeti yuzasidan mustaqil talablarni bildirgan uchinchi shaxs sifatida ishga kirishish to‘g‘risidagi arizalardan; yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni aniqlash to‘g‘risidagi arizalardan; iqtisodiy sudning qarorlari, ish yuritishni tugatish to‘g‘risidagi ajrimi ustidan berilgan, da’voni ko‘rmasdan qoldirish to‘g‘risidagi, sud jarimalarini solish to‘g‘risidagi ajrimlari ustidan berilgan apellatsiya va kassatsiya shikoyatlaridan; hakamlik sudining qarorlarini bekor qilish to‘g‘risidagi, hakamlik sudining qarorlarini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasi berish to‘g‘risidagi arizalardan; iqtisodiy sudning hakamlik sudi qarorlarini bekor qilish to‘g‘risidagi, shuningdek hakamlik sudining hal qiluv qarorlarini majburiy ijro etish uchun ijro varaqasini berish to‘g‘risidagi va ijro varaqasini berishni rad etish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha ajrimlari ustidan apellatsiya va kassatsiya shikoyatlaridan.
IPK 311-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra, nazorat shikoyatiga belgilangan tartibda va miqdorda davlat boji hamda pochta xarajatlari to‘langanligini tasdiqlovchi hujjatlar ham ilova qilinishi kerak;
4. IPK 149-moddasi ikkinchi qismining 3-bandiga muvofiq, agar da’vo baholanishi lozim bo‘lsa, da’vo arizasida da’voning bahosi ko‘rsatilishi kerak. Da’vo bahosining ko‘rsatilishi davlat boji to‘g‘ri to‘langanligini tekshirish uchun zarur, chunki belgilangan tartibda va miqdorda davlat boji to‘lanmaganda, iqtisodiy sud IPK 155-moddasi birinchi qismining 6-bandiga muvofiq da’vo arizasini qaytaradi, davlat bojini to‘lashni kechiktirish, bo‘lib-bo‘lib to‘lash uchun ruxsat berish to‘g‘risidagi iltimosnoma qanoatlantirilgan hollar bundan mustasno.
4.3. IPK 149-moddasining beshinchi qismiga ko‘ra, da’vogar o‘zaro bog‘liq bo‘lgan bir necha talabni bitta da’vo arizasida birlashtirishga haqli. Bunday hollarda da’vo bahosi barcha talablarning summasiga qarab aniqlanadi. SK 337-moddasining to‘rtinchi qismiga muvofiq bir yoki bir nechta birlashgan da’vo talablari alohida ish yuritish uchun ajratilgan taqdirda, da’vo taqdim etilganda to‘langan davlat boji qayta hisoblab chiqilmaydi va qaytarilmaydi. Alohida ish yuritishga ajratganlik yuzasidan davlat boji ikkinchi bor to‘lanmaydi.
Ish IPKning 39-moddasiga asosan boshqa iqtisodiy sudga ko‘rish uchun o‘tkazilganda, sud tomonidan avval to‘langan davlat boji (pochta xarajatlari) inobatga olinishi kerak.
4.4. IPK 114-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra da’voning bahosiga da’vo arizasida ko‘rsatilgan neustoyka (jarima, penya) summalari ham kiritiladi. Sudlar shuni nazarda tutishlari kerakki, agar da’vo arizasida O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 327-moddasiga asosan boshqa shaxslarning pul mablag‘laridan foydalanganlik uchun foizlarni undirish to‘g‘risidagi talablar mavjud bo‘lsa, da’vo bahosiga ushbu foizlar ham kiritiladi.
4.5. Bir necha da’vogarlar tomonidan bir necha javobgarlarga nisbatan IPK 44-moddasining birinchi qismi tartibida da’vo taqdim etilganda, davlat boji da’voning umumiy summasidan kelib chiqqan holda hisoblanadi va da’vogarlar tomonidan ular qo‘ygan talablar ulushiga mutanosib tarzda to‘lanadi.
4.7. IPKning 139-moddasiga ko‘ra sud buyrug‘ini berish to‘g‘risidagi ariza uchun sudga da’vo bilan umumiy tartibda murojaat qilganda nizolashilayotgan summa asosida hisoblab chiqilgan stavkaning ellik foizi miqdorida davlat boji to‘lanadi.
5. SK 337-moddasining ikkinchi qismiga muvofiq sud dastlabki da’vogarni uning roziligi bilan boshqa shaxs bilan almashtirganda, bu shaxs davlat bojini umumiy asoslarda to‘lashi kerak. Iqtisodiy sudlar nazarda tutishlari kerakki, ushbu holda dastlabki da’vogar tomonidan to‘langan davlat boji unga qaytarilmaydi.
6. SK 336-moddasining birinchi qismiga ko‘ra davlat boji, agar SKning XVII bo‘limida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, iqtisodiy sudga murojaat qilingunga qadar to‘lanadi. Bunda da’vogar da’vo taqdim qilganda, javobgar qarshi da’vo taqdim qilganda (IPKning 160-moddasi), da’vo predmeti yuzasidan mustaqil talablar bilan arz qiluvchi uchinchi shaxs ariza taqdim qilganda davlat boji to‘laydi.
7. Qonunda belgilangan hollarda va asoslarda iqtisodiy sud da’vogarning arizasiga ko‘ra, uning mulkiy ahvoliga qarab, davlat bojini to‘lashni kechiktirishga yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash uchun ruxsat berishga haqli. Jumladan, SK 337-moddasining yigirma oltinchi qismiga ko‘ra, pul mablag‘lari mavjud bo‘lmagan, bu xizmat ko‘rsatuvchi bank tomonidan tasdiqlangan taqdirda, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslarga sudning ajrimiga ko‘ra, davlat bojini kechiktirib to‘lashga ruxsat berilishi mumkin. Shuni nazarda tutish kerakki, iqtisodiy sud ushbu shaxslar apellatsiya, kassatsiya yoki nazorat shikoyati bilan murojaat qilganda ham davlat bojini to‘lashni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash uchun ruxsat berishga haqli.
7.5. SK 337-moddasining yigirma yettinchi qismiga ko‘ra aksiyadorlar aksiyadorlik jamiyatining faoliyatidan kelib chiqadigan nizolar bo‘yicha o‘z huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilganligi to‘g‘risidagi da’vo bilan iqtisodiy sudga murojaat qilgan taqdirda aksiyadorlarga davlat bojini to‘lash muddati kechiktirilib, bu boj keyinchalik aybdor tarafdan undirib olinadi.
8. SK 336-moddasining birinchi qismiga ko‘ra davlat boji naqd pulli yoki naqd pulsiz shaklda to‘lanadi.
9. SKning 327-moddasiga muvofiq yuridik ahamiyatga molik harakatlar amalga oshirilishi va (yoki) hujjatlar berilishi xususida vakolatli muassasalar va (yoki) mansabdor shaxslarga murojaat qilayotgan yuridik va jismoniy shaxslar davlat bojini to‘lovchilardir. Shundan kelib chiqib, sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, davlat boji ishda ishtirok etmayotgan shaxs tomonidan to‘lanishi mumkin emas. Agar davlat boji da’vogar (arizachi), apellatsiya, kassatsiya yoki nazorat shikoyati beruvchi shaxs o‘rniga boshqa shaxs tomonidan to‘langan bo‘lsa (korxona uchun uning rahbari yoki ta’sischisi tomonidan davlat boji to‘langan hollar bundan mustasno), davlat boji haqiqatda to‘lanmaganligidan kelib chiqqan holda, da’vo arizasi (ariza), apellatsiya, kassatsiya yoki nazorat shikoyati tegishincha IPK 155-moddasi birinchi qismining 6-bandi, 269-moddasi birinchi qismining 3-bandi, 292-moddasi birinchi qismining 4-bandi va 313-moddasi birinchi qismining 2-bandiga asosan qaytarilishi lozim.
13. Davlat bojini qaytarish asoslari va tartibi SKning 342 moddasida va IPKning 115-moddasida nazarda tutilgan bo‘lib, ularga ko‘ra davlat boji quyidagi hollarda to‘liq yoki qisman qaytarilishi kerak: qonun hujjatlarida talab qilinganidan ortiqcha miqdorda davlat boji to‘langanida; arizani (shikoyatni) qabul qilish rad etilganda; ariza (shikoyat) da’vogarga qaytarilganda; agar ish sudga taalluqli bo‘lmasa, ishni yuritish tugatilganda; ishda qatnashgan shaxs vafot etganida, agar nizoli huquqiy munosabat huquqiy vorislikka yo‘l qo‘ymasa; da’vogar nizoni sudga qadar hal etish (pretenziya bildirish) tartibiga rioya etmaganida, agar bu hol qonunda ushbu toifadagi nizolar uchun yoki taraflarning shartnomasida nazarda tutilgan hamda bunday hal etish imkoniyati boy berilgan bo‘lsa; agar ishda qatnashayotgan yuridik shaxs tugatilgan bo‘lsa; sud buyrug‘i chiqarish to‘g‘risidagi arizani qabul qilish rad etilganda.
Neustoyka miqdori iqtisodiy sud tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 326-moddasiga asosan kamaytirilganda, da’vogarning davlat boji bo‘yicha xarajatlari, neustoykani kamaytirmasdan undirilishi lozim bo‘lgan summadan kelib chiqqan holda javobgar tomonidan qoplanadi, agar da’vogar davlat bojini to‘lashdan ozod etilgan bo‘lsa, davlat boji javobgardan (agar u davlat bojini to‘lashdan ozod etilmagan bo‘lsa) davlat daromadiga undiriladi.
18. SK 337-moddasining to‘qqizinchi qismiga ko‘ra, da’vo summasi ko‘paytirilgan taqdirda, davlat bojining yetishmayotgan summasi da’voning ko‘paytirilgan summasiga muvofiq undiriladi. Shu bois, da’vo summasini ko‘paytirish to‘g‘risidagi arizaga belgilangan tartibda va miqdorda davlat boji to‘langanligini tasdiqlovchi hujjat ilova qilinadi. Ushbu qoida davlat boji to‘lashdan ozod qilingan davlat organi hamda boshqa tashkilotlar tomonidan manfaatida taqdim etilgan da’vogar tomonidan da’vo talabining miqdori ko‘paytirilganda ham qo‘llaniladi.
20. IPK 115-moddasining uchinchi qismiga ko‘ra, davlat boji to‘langan, lekin iqtisodiy sudga kelib tushmagan yoki u qaytargan yoxud qabul qilish rad etilgan arizalar, apellatsiya, kassatsiya yoki nazorat shikoyatlari bo‘yicha hamda bojini to‘liq yoki qisman qaytarishni nazarda tutuvchi sud hujjatlari bo‘yicha uni qaytarish sud tomonidan berilgan ma’lumotnoma asosida amalga oshiriladi.
21. XPK 95-moddasining birinchi qismiga ko‘ra davlat boji ishda ishtirok etuvchi shaxslarga ularning qanoatlantirilgan da’vo talablari miqdoriga mutanosib ravishda yuklanadi.
21.3. XPK 95-moddasining uchinchi qismida agar ish ishda ishtirok etuvchi shaxs tomonidan shu toifadagi nizolar uchun qonunda yoki shartnomada nazarda tutilgan nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibini buzish (talabnomani javobsiz qoldirish, talab qilingan hujjatlarni jo‘natmaslik) oqibatida kelib chiqqan bo‘lsa, xo‘jalik sudi ishning natijasidan qat’i nazar, davlat boji bo‘yicha sud xarajatlarini shu shaxsga yuklashga haqliligi nazarda tutilgan.
Oldingi tahrirga qarang.
22. XPK 138-moddasining to‘qqizinchi qismiga muvofiq hal qiluv qarorining xulosa qismida ishda ishtirok etuvchi shaxslar o‘rtasida davlat boji bo‘yicha sud xarajatlarining qanday taqsimlanishi haqida ko‘rsatiladi. Ushbu qoida ishni ko‘rish ish yuritishni tugatish va da’voni ko‘rmasdan qoldirish to‘g‘risidagi ajrimni chiqarish bilan yakunlangan hollarga ham tatbiq etiladi.
26. Davlat bojini to‘lashdan ozod qilish asoslari SKning 330-moddasi va boshqa qonun hujjatlari bilan belgilangan. Bunda shuni nazarda tutish kerakki, davlat bojini to‘lashdan ozod qilish deganda to‘liq ozod qilish yoxud iqtisodiy sudga da’vo arizasi (ariza) berganda davlat bojini to‘lashdan ozod qilish tushuniladi.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari tadbirkorlik faoliyati doirasida sudga murojaat qilishda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 3-noyabrdagi 533-sonli qarori bilan tasdiqlangan Davlat boji stavkalari 2-bandining “a” — “g” va “e” kichik bandlarida belgilangan stavkaning 50 foizi miqdorida davlat boji to‘laydi. Bunda kichik biznes subyektlarining maqomi da’vo arizasiga ilova qilinadigan iqtisodiy sudga murojaat qilingan sanadan ko‘pi bilan o‘ttiz kun oldingi sana qayd etilgan statistika organining yoki davlat soliq xizmati organining ma’lumotnomasi bilan tasdiqlanishi lozim, yakka tartibdagi tadbirkorlar bundan mustasno.
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
26.6. SK 330-moddasining 32-bandiga ko‘ra, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi aksiyadorlik jamiyatlari ularning huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilganligi to‘g‘risidagi da’volar bo‘yicha iqtisodiy sudlarida davlat bojidan ozod qilinadi.
27. “O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni 13-moddasining birinchi qismiga va SK 330-moddasining 6-bandiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi va uning hududiy boshqarmalari davlat boji to‘lamasdan sudga Palata a’zolari manfaatlarini ko‘zlab da’vo taqdim etish, shuningdek davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining qarorlari, ular mansabdor shaxslarining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyat berish huquqiga ega, bunda ushbu huquqlar u tomonidan tashkil etilgan korxona va tashkilotlarga o‘tkazilishi mumkin emas.
28. SK 330-moddasining 21-bandiga ko‘ra iqtisodiy sudlarda da’vogarlar va javobgarlar sifatida qatnashayotgan davlat soliq xizmati organlari, moliya hamda bojxona organlari davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan. Ammo, shuni nazarda tutish kerakki, davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan javobgarga berilgan da’vo talablari qanoatlantirilganda, da’vogarga davlat boji bo‘yicha qilingan xarajatlari qoplanadi. Shu munosabat bilan iqtisodiy sud javobgar — davlat bojini to‘lashdan ozod qilingan davlat organidan davlat bojini to‘lash bilan bog‘liq xarajatlarni da’vogar foydasiga undirish bo‘yicha choralarni ko‘radi.