LexUZ sharhi
(O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2002-yil 14-iyundagi 10-sonli, 2002-yil 25-oktabrdagi 28-sonli, 2006-yil 3-fevraldagi 5-sonli va 2009-yil 24-iyuldagi 8-sonli qarorlariga asosan kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan)
Oldingi tahrirga qarang.
2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 65-moddasiga muvofiq mamlakat iqtisodiyotining negizini turli shakllardagi mulk tashkil etadi. Mulk huquqi mutlaq huquq hisoblanadiki, u bu huquqni buzadigan har qanday harakatlarni taqiqlashni taqozo qiladi.
(2-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 31-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(2-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Mansab vazifalari yoxud shartnomaviy munosabatlarga ko‘ra, o‘zganing mulkini tasarruf qilish, boshqarish, yetkazib berish yoki saqlash bo‘yicha qonuniy vakolatlarni amalga oshiruvchi shaxsning mazkur mulkni qonunga xilof ravishda tekinga o‘zining mulkiga yoki boshqa shaxsning mulkiga aylantirishi aybdorga ishonib topshirilgan yoki uning ixtiyorida bo‘lgan o‘zganing mulkini o‘zlashtirish yoki rastrata qilish deb (JKning 167-moddasi) tavsiflanishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
4. Mansab mavqeyini suiiste’mol qilish yo‘li bilan o‘zganing mulkini talon-toroj qilish, agar bu o‘zganing mulkini qonunga xilof ravishda tekinga o‘zining yoki boshqa shaxslarning mulkdorligiga aylantirishida ifodalangan bo‘lsa, JK 167-moddasi 2-qismining “g” bandi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim va JK 19211, 205-moddalari bilan qo‘shimcha kvalifikatsiya qilishni talab etmaydi.
(4-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
5. Sudlarga tushuntirilsinki, shaxsni o‘zganing mulkini JK muayyan moddasining turli qismlarida nazarda tutilgan talon-toroj jinoyatini sodir etishda aybdor deb topganda, uning harakatlari JK tegishli moddasining og‘irroq javobgarlikni nazarda tutuvchi qismi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim va ushbu moddaning boshqa qismlari bilan qo‘shimcha kvalifikatsiya qilishni talab etilmaydi (masalan, jinoyat JK 167-moddasining 3-qismi bilan, shu jumladan juda ko‘p miqdorda talon-toroj qilish belgisi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinganda, JK mazkur moddasining 1 va 2-qismlari bilan qo‘shimcha kvalifikatsiya talab etilmaydi).
(5-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2017-yil 29-noyabrdagi 46-sonli qarori tahririda)
Agar shaxsning harakatlari davomli jinoyat xususiyatiga ega bo‘lmasdan bir necha mustaqil epizodlardan, misol uchun o‘g‘rilik, talonchilik, firibgarlik va boshqalardan iborat bo‘lsa, bu harakatlar talon-toroj qilingan umumiy summadan kelib chiqqan holda tavsiflanishi mumkin emas. Bunday hollarda jinoyatni o‘zganing mulkini talon-toroj qilganlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi Jinoyat kodeksi moddasining dispozitsiyasiga muvofiq, jumladan, takroriylik belgisi bilan tavsiflash lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
6. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 66-moddasiga muvofiq mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish bo‘yicha subyektiv huquq — faqat shu mulkning egasiga taalluqli ekanligi sudlarga tushuntirilsin. Shuning uchun mulkiy huquqni amalga oshirishga qonunga asoslanmagan holda har qanday aralashish ushbu huquqni jiddiy buzish deb hisoblanadi. Masalan, fermerning, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan boshqa shaxsning, boshqa yuridik yoki jismoniy shaxslarning mulklarini qonunga xilof ravishda tasarruf qilishda ifodalangan mansabdor shaxslarning harakatlari, shunday harakatlar sodir etganlik uchun ma’muriy jazo qo‘llash to‘g‘risidagi qaror chiqarilgan paytdan boshlab bir yil mobaynida takroran sodir etilgan bo‘lsa, Jinoyat kodeksi 1921-moddasida nazarda tutilgan — xususiy mulk huquqini buzish jinoyati alomatlarini tashkil etadi. Bu o‘rinda mulkiga nisbatan noqonuniy harakat qilingan mulkning egasida aybdordan moddiy zararni, shu jumladan, boy berilgan foydani ham, shuningdek, ma’naviy ziyonni undirib olish huquqi paydo bo‘ladi.
(6-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 31-sonli qarori tahririda)
Aybdor shaxs harakatlarida Jinoyat kodeksi 1921-moddasining ikkinchi yoki uchinchi qismlarida nazarda tutilgan jinoyat alomatlari mavjud bo‘lganda, jinoiy javobgarlik unga nisbatan muqaddam ma’muriy jazo qo‘llanilganidan qat’iy nazar, kelib chiqadi.
(6-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
7. O‘zbekiston Respublikasi qonunlari bilan nazorat ishlarini amalga oshiruvchi mansabdor shaxslarning doirasi qat’iy chegaralanganligiga, mulk shaklidan qat’i nazar, yuridik va jismoniy shaxslarning faoliyatini tekshirish tartibi aniq belgilab qo‘yilganligiga sudlarning e’tibori qaratilsin. Ushbu qonun me’yorlari mulkdorlar faoliyatiga ularning erkinligini cheklovchi, asossiz aralashuvni bartaraf qilishga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasining “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunida mulkdorning manfaatlarini noqonuniy aralashuvdan himoya qiluvchi huquqiy kafolatlar mavjud.
(7-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Shu sababli sudlar bu masala bo‘yicha qonunlarning buzilishiga lozim darajada o‘z munosabatlarini bildirishlari kerak. Bunday aralashuvning g‘araz yoki past niyatda ekanligi aniqlangan taqdirda aybdorlarning harakatlari Jinoyat kodeksining tadbirkorlik faoliyatiga to‘sqinlik qilish, noqonuniy aralashish bilan bog‘liq va tadbirkorlik subyektlari huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzishga qaratilgan jinoyatlar, shuningdek boshqaruv tartibiga qarshi jinoyatlar uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi tegishli moddalari bilan tavsiflanmog‘i lozim. Shuningdek, sud protsessning tegishli ishtirokchisiga aybdordan, masalan, uning faoliyatiga noqonuniy aralashuv natijasida ishlab chiqarishning to‘xtaganligi sababli kelib chiqqan barcha zararlarni undirib olish huquqini tushuntirishi lozim.
(7-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Bu kabi g‘ayriqonuniy harakatlarning yuqori xavfliligi iqtisodiyot sohasidagi huquqiy tartibotning buzilishidan, mansabdor shaxslarning o‘rnatilgan davlat intizomini susaytirib yuborishidan iborat bo‘ladi va bular davlat hokimiyatidan shaxsiy manfaatlarda foydalanish va hokazolarga olib keladi. Aybdorlarning qayd etilgan harakatlari ish holatlariga va kelib chiqqan oqibatlarga qarab, Jinoyat kodeksi XIII-1-bobidagi tegishli moddalar bilan (Jinoyat kodeksi 205 yoki 207-moddasi bilan emas), g‘arazli maqsadlar aniqlanganda esa, bu harakatlar tovlamachilik yo‘li bilan pora berilishini talab qilishning niqoblangan shakli deb tavsiflanishi lozim.
(8-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
10. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 96-moddasiga binoan mulkiy huquqlarni belgilangan shaklga va majburiy rekvizitlarga amal qilgan holda tasdiqlovchi hujjatlar qimmatli qog‘ozlar hisoblanib, ularni taqdim etgan taqdirdagina mazkur huquqlarni amalga oshirish yoki boshqa shaxslarga berish mumkin bo‘ladi. Qimmatli qog‘ozlar qatoriga, jumladan, obligatsiya, veksel, chek, depozit va jamg‘arma sertifikatlari, konosament, aksiya hamda qonun hujjatlari bilan qimmatli qog‘ozlar jumlasiga kiritilgan boshqa hujjatlar kiradi.
(10-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2023-yil 20-noyabrdagi 31-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Qimmatli qog‘ozlarni tekinga olib qo‘yish va o‘zlashtirish o‘zganing mulkini talon-toroj qilish tariqasida tavsiflanishi kerak. Agar ish bo‘yicha qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va ular bilan muomala qilishni tartibga soluvchi amaldagi qonunlarni buzganlik aniqlanib, Jinoyat kodeksining 19211-moddasi yoki 205-moddasi dispozitsiyalarida ko‘rsatilgan belgilar mavjud bo‘lganda, bunday harakatlar hokimiyat yoki mansab vakolatini suiiste’mol qilish tariqasida tavsiflanishi lozim. Bunday qonun buzishlar jumlasiga, masalan, fuqarolarga va chet ellik investorlarga erkin sotish uchun mo‘ljallangan aksiya paketlarini sotishga to‘sqinlik qilish kiritilishi mumkin.
(10-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Qalbaki pul yoki qimmatli qog‘ozlarni o‘tkazish maqsadida yasash yoki o‘tkazish Jinoyat kodeksining 176-moddasi bilan tavsiflanishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
(11-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Bu o‘rinda Jinoyat kodeksining 175-moddasida ko‘zda tutilgan jinoyatning oqibatlari sifatida respublika manfaatlariga ko‘p yoki juda ko‘p miqdorda zarar yetkazilganligi har doim aniqlangan bo‘lishi shart. Bu zararning ko‘p yoki juda ko‘p miqdorda ekanligi har bir muayyan ish bo‘yicha tergov organi va sud tomonidan asoslantirilgan bo‘lishi zarur.
(11-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2010-yil 14-maydagi 07-sonli qarori tahririda)
Ushbu toifadagi ishlarni tergov qilishda va sudda ko‘rishda bu jinoyatlarning kelib chiqishiga imkon bergan sabablar va shart-sharoitlar albatta aniqlanishi zarur. Agar qayd etilgan bitimlarni tuzishda aybdorda g‘araz va boshqa past niyatlar bo‘lganligi aniqlansa, bunday harakatlar Jinoyat kodeksining hokimiyat yoki mansab mavqeyidan foydalanib sodir etiladigan tegishli jinoyatlar uchun javobgarlikni belgilovchi moddalari bilan tavsiflanishi lozim.
12. Tovlamachilik (reket) nafaqat fuqarolarning, tadbirkorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini qo‘pol buzuvchi, balki iqtisodiyot sohasida ham katta zarar keltiruvchi jinoyat bo‘lib, jiddiy ijtimoiy xavf tug‘dirishi sudlarga ko‘rsatilsin. Shu bilan birga, qonunga binoan (JKning 165-moddasi) tovlamachilik o‘zganing mulkini yoki mulkiy huquqni topshirishni, mulkiy manfaatlar berishni yoxud mulkiy yo‘sindagi harakatlar sodir etishni taqozo qilishini sudlar e’tiborga olishlari kerak. Shu sababli, qarzdordan qarzni talab qilish Jinoyat kodeksining 165-moddasi bilan tavsiflanishi mumkin emas, lekin ayrim hollarda o‘zboshimchalik (JKning 229-moddasi) tariqasida baholanishi lozim. Qarzdor va qarz beruvchi o‘rtasida foizlar to‘lash bo‘yicha oldindan kelishuv bo‘lmagan bo‘lsa berilgan qarz uchun foiz talab qilish tovlamachilik jinoyati tarkibini tashkil qiladi.
14. Soxta tadbirkorlik to‘g‘risidagi (JKning 179-moddasi) ishlarni ko‘rishda shaxsning ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan faoliyatni amalga oshirmay turib noqonuniy kreditlar olish, soliqlardan ozod bo‘lish, egallashga huquqi bo‘lmagan boshqa mulkiy foydani olish maqsadini ko‘zlaganligi hisobga olinishi lozim. Bunday maqsadning aniqlanishi shaxsning harakatini Jinoyat kodeksining 179-moddasi hamda talon-toroj qilishga suiqasd qilish va soliq to‘lovlari to‘lashdan bo‘yin tovlash va hokazolar uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddalari majmui bilan tavsiflash uchun asos bo‘lishi mumkin.
15. Sudlar xo‘jalik faoliyati sohasidagi jinoyatlar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1996-yil 15-martdagi “Savdo sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi qaroriga ham amal qilishlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
(15-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qaroriga asosan chiqarilgan)
16. Qonunni buzgan holda aksiz markalarisiz savdo faoliyatini amalga oshirayotgan shaxslarning harakatlarini tavsiflashda sudlar O‘zbekiston Respublikasining soliq qonunchiligiga binoan aksiz soliqning bir turi ekanligi va shu sababli aybdorlar Jinoyat kodeksining 184 va 189-moddalari bo‘yicha javobgarlikni ko‘zda tutuvchi jinoyatlar majmui bilan javobgar qilinishlari kerakligidan kelib chiqishlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Shaxsni JK 188-moddasi bilan aybdor deb topish uchun tadbirkorlik faoliyatini davlat ro‘yxatidan o‘tmasdan juda ko‘p miqdordagi nazorat qilinmaydigan daromad olgan holda amalga oshirganligi fakti aniqlangan bo‘lishi kerak.
(17-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2017-yil 29-noyabrdagi 46-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(18-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(19-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(20-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(21-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(22-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(23-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(24-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
Oldingi tahrirga qarang.
(25-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 26-iyundagi 11-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
28. Mansab vakolati doirasidan chetga chiqishning (JKning 206-moddasi) asosiy ko‘rinishlari deganda: mansabdor shaxs tomonidan boshqa shaxsning vakolati doirasiga kiruvchi harakatlarning sodir etilishi; mansabdor shaxs tomonidan faqat qonunda yoki qonun osti hujjatida ko‘rsatilgan alohida holatlar mavjud bo‘lgandagina sodir etilishi mumkin bo‘lgan harakatlarning sodir etilishi; kollegial organ vakolatiga kiruvchi harakatni mansabdor shaxs tomonidan yakka tartibda sodir etilishi; hech kim va hech qanday holatda amalga oshirishga haqi bo‘lmagan harakatlarning mansabdor shaxs tomonidan sodir etilishi va boshqalar hisoblanmog‘i lozim.
Oldingi tahrirga qarang.