11.05.2022 йилдаги ПҚ-241-сон
Олдинги таҳрирга қаранг.
(қарорнинг номи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(муқаддима Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(1-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(1-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(1-банднинг тўртинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(2-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(2-банднинг саккизинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(3-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(4-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(4-банднинг тўртинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(4-банднинг олтинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(4-банднинг еттинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(6-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(6-банд Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармонига асосан учинчи хатбоши билан тўлдирилган — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, , 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(6-банднинг бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(7-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(11-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(11-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(12-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(12-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 29 декабрдаги ПҚ-422-сонли қарори таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 29.12.2023 й., 07/23/422/0994-сон — 2024 йил 1 январдан кучга киради)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг иккинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг учинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг тўртинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг олтинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг еттинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг ўн биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(13-банднинг ўн бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)
Олдинги таҳрирга қаранг.
(16-банднинг биринчи хатбошиси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 26 майдаги ПФ-79-сонли Фармони таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 31.05.2023 й., 06/23/79/0302-сон)

Т/р

Ҳудуд номи

Йўналишлар

Ўлчов бирлиги

Жами 2022 — 2026 йилларда

шу жумладан:

2022 йилда

2023 йилда

2024 йилда

2025 йилда

2026 йилда

Республика бўйича

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

2 899

433

527

598

643

698

Ўқувчи ўрни

1 200 005

145 600

196 812

241 161

285 892

330 540

Қиймати (млрд сўм)**

17 652,0

2 114,0

2 958,0

3 680,0

4 120,0

4 780,0

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

1 599,2

233,2

295

320

355

396

1.

Қорақалпоғистон Республикаси

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

181

27

33

37

40

44

Ўқувчи ўрни

40 006

4 854

6 561

8 040

9 531

11 020

Қиймати (млрд сўм)**

1 171

139,5

197

243

273

318

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

99,9

14,5

18,5

19,8

22,1

25,0

2.

Андижон вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

194

29

35

40

43

47

Ўқувчи ўрни

120 198

14 584

19 714

24 156

28 636

33 108

Қиймати (млрд сўм)**

1 470,1

176,1

246

307

343

398

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

107,0

15,6

19,6

21,4

23,7

26,7

3.

Бухоро вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

141

21

26

29

31

34

Ўқувчи ўрни

68 375

8 296

11 214

13 741

16 290

18 834

Қиймати (млрд сўм)**

1 062,5

127,5

178

221

248

288

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

77,8

11,3

14,6

15,5

17,1

19,3

4.

Жиззах вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

302

45

55

62

67

73

Ўқувчи ўрни

93 627

11 360

15 356

18 816

22 306

25 789

Қиймати (млрд сўм)**

1 688,1

202,1

283

352

394

457

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

166,6

24,2

30,8

33,2

37,0

41,4

5.

Қашқадарё вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

280

42

51

58

62

67

Ўқувчи ўрни

100 204

12 158

16 434

20 138

23 873

27 601

Қиймати (млрд сўм)**

1 603,0

192,0

269

334

374

434

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

154,4

22,6

28,5

31,0

34,2

38,0

6.

Навоий вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

194

29

35

40

43

47

Ўқувчи ўрни

47 803

5 800

7 840

9 607

11 389

13 167

Қиймати (млрд сўм)**

491,9

58,9

82

103

115

133

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

107,0

15,6

19,6

21,4

23,7

26,7

7.

Наманган вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

154

23

28

32

34

37

Ўқувчи ўрни

67 229

8 157

11 026

13 511

16 017

18 518

Қиймати (млрд сўм)**

1 252,0

150,0

210

261

292

339

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

84,9

12,4

15,7

17,1

18,8

21,0

8.

Самарқанд вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

215

32

39

44

48

52

Ўқувчи ўрни

96 965

11 765

15 903

19 487

23 101

26 709

Қиймати (млрд сўм)**

1 624,5

194,5

272

339

379

440

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

118,6

17,2

21,8

23,5

26,5

29,5

9.

Сурхондарё вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

487

73

89

101

108

116

Ўқувчи ўрни

110 506

13 408

18 124

22 208

26 327

30 439

Қиймати (млрд сўм)**

1 696,2

203,2

284

354

396

459

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

268,6

39,3

49,8

54,0

59,6

65,8

10.

Сирдарё вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

35

5

6

7

8

9

Ўқувчи ўрни

21 641

2 626

3 550

4 349

5 156

5 960

Қиймати (млрд сўм)**

365,9

43,9

61

76

86

99

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

19,3

2,7

3,4

3,7

4,4

5,1

11.

Тошкент вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

315

47

57

65

70

76

Ўқувчи ўрни

114 099

13 844

18 713

22 930

27 183

31 429

Қиймати (млрд сўм)**

1 629,1

195,1

273

340

380

441

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

173,8

25,3

31,9

34,8

38,6

43,1

12.

Фарғона вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

188

28

34

39

42

45

Ўқувчи ўрни

122 341

14 844

20 065

24 586

29 147

33 699

Қиймати (млрд сўм)**

1 451,9

173,9

243

303

339

393

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

103,7

15,1

19,0

20,9

23,2

25,5

13.

Хоразм вилояти

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

113

17

21

23

25

27

Ўқувчи ўрни

58 747

7 128

9 635

11 806

13 996

16 182

Қиймати (млрд сўм)**

889,5

106,5

149

185

208

241

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

62,3

9,2

11,8

12,3

13,8

15,3

14.

Тошкент шаҳри

Қуриш, реконструкция қилиш ва таъмирлаш ишлари

Сони

100

15

18

21

22

24

Ўқувчи ўрни

138 264

16 776

22 677

27 786

32 940

38 085

Қиймати (млрд сўм)**

1 256,8

150,8

211

262

293

340

Жиҳозлаш ишлари

Қиймати (млрд сўм)**

55,2

8,1

10

11

12

14

а) тўртинчи хатбошидаги «маблағлари ҳисобидан» сўзларидан кейин «қонунчилик ҳужжатларида белгиланган тартибда» сўзлари билан тўлдирилсин;
б) бешинчи хатбоши чиқариб ташлансин.
а) 2-банд ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин;
б) 3-банднинг «а» ва «б» кичик бандлари ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин;
ўн тўртинчи — йигирма олтинчи хатбошилари тегишинча ўн бешинчи — йигирма еттинчи хатбошилар деб ҳисоблансин;
«в» кичик банд ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин;
г) 6-банд қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
бешинчи хатбоши чиқариб ташлансин;
олтинчи — ўн биринчи хатбошилар тегишинча бешинчи — ўнинчи хатбошилар деб ҳисоблансин;
бешинчи хатбоши чиқариб ташлансин;
олтинчи — тўққизинчи хатбошилар тегишинча бешинчи — саккизинчи хатбошилар деб ҳисоблансин;
ж) 10, 11 ва 12-бандлардаги тегишли келишикдаги «давлат-хусусий шериклик тўғрисидаги келишув» сўзлари тегишли келишикдаги «давлат-хусусий шериклик тўғрисидаги битим» сўзлари билан алмаштирилсин;
з) 23-банд қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
а) 2-банд қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
б) 4-банднинг бешинчи хатбошиси «фоизигача» сўзидан кейин «(рағбатлантириш коэффициентини ҳисобга олган ҳолда)» сўзлари билан тўлдирилсин».
а) 1-банднинг бешинчи хатбошисидаги «2020 — 2023 йилларда» сўзлари «2025 йилга қадар» сўзлари билан алмаштирилсин;
б) 5-банднинг иккинчи хатбошисидаги «2020/2021» рақамлари «2022/2023» рақамлари билан алмаштирилсин;
в) 13-банднинг учинчи хатбошисидаги «кўчма кутубхоналар» сўзлари «маҳаллалар кутубхоналари» сўзлари билан алмаштирилсин;
г) 14-банд ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин;
е) 4-илованинг матни қуйидаги таҳрирда баён этилсин:

Т/р

Кўрсаткичлар номи

Ўлчов бирлиги

Йиллар кесимида

2019

2020

2021

2022

2023

2024

I. Мактабдан ташқари таълим тизимини ташкил қилиш ва бошқаришни такомиллаштириш

1.

«Баркамол авлод» болалар мактабларини олий маълумотли мутахассислар билан тўлдириш.

Фоизда

(жами тўгарак раҳбарлари сонига нисбатан)

25

30

35

37

40

43

2.

Ўқувчиларни «Баркамол авлод» болалар мактабларига қамраб олиш.

Фоизда

(жами умумтаълим мактаблардаги ўқувчилар сонига нисбатан)

2,4

4,5

5,7

5,8

5,9

6,0

3.

«Баркамол авлод» болалар мактабларида «STEAM — таълим» (Science — табиий фанлар, Technology — технологиялар, Engineering — муҳандислик, Art — санъат, Mathematics — математика) дастурини амалиётга жорий этиш.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

7

20

22

24

25

4.

«Баркамол авлод» болалар мактабларида «Ахборот технологиялари», «Дастурлаш», «Мехатроника» ва «Робототехника» йўналишлари бўйича тўгарак аъзолари сонини ошириш.

Иштирок этувчи ўқувчилар фоизда

(жами тўгаракка жалб этилган ўқувчилар сонига нисбатан)

12

14

16

18

20

22

II. Ўқувчилар ўртасида китобхонликни тарғиб қилиш ва китоб мутолаасини ривожлантириш

5.

Умумтаълим мактаблари ўқувчилари ўртасида китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини шакллантириш орқали китобхонлар сонини ошириш.

Фоизда

(жами умумтаълим мактабларидаги ўқувчилар сонига нисбатан)

12

14

15

16

18

20

6.

«Болалар кутубхоналари» ва мактаб кутубхоналари учун миллий адабиёт ва жаҳон адабиёти дурдоналарига кирувчи асарларнинг аудиокитоб шаклини яратиш.

Дона

60

80

90

100

110

120

7.

Оилавий китобхонликни тарғиб қилиш, келажакда ёш шоир ва ёзувчиларнинг етук шогирдларини етиштириш мақсадида турли танловлар ташкил этиш.

Тадбирларсони

2

3

4

5

6

7

III. Мактабдан ташқари таълим муассасаларида ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш, жиҳозлар билан таъминлаш ва давлат-хусусий шерикликни йўлга қўйиш

8.

Давлат-хусусий шериклик асосида робототехника ва инженерлик тўгараклари улуши.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

3

5

6

7

8

9.

Хорижий тиллар тўгаракларини ташкил этишда хусусий сектор вакилларининг улуши.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

12

14

15

16

17

10.

«Баркамол авлод» болалар мактаблари ва «Болалар кутубхоналари»даги мавжуд ҳужжатлар, статистик маълумотлар ҳамда ҳисоботларни рақамлаштириш.

Фоизда

мавжуд эмас

15

20

22

25

30

11.

«Баркамол авлод» болалар мактабларини кенг полосали Интернет тармоғига улаш.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

5

30

60

85

100

-

12.

«Болалар кутубхоналари»да хорижий давлатлар кутубхоналарига онлайн саёҳатлар уюштириш имкониятини берувчи виртуал майдонлар ташкил этиш.

Фоизда

(жами кутубхоналар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

2

4

5

6

7

13.

«Баркамол авлод» болалар мактабларида мамлакатимиз ва хорижий давлатлар маданияти, урф-одатлари, диққатга сазовор жойлари билан ўқувчиларни яқиндан таништиришга қаратилган онлайн саёҳатларни ўз ичига олган виртуал майдонлар ташкил этиш.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

2

4

5

6

7

14.

«Баркамол авлод» болалар мактабларидаги ўқув дастурлари, ўқув қўлланмалари ва кўргазмали воситаларнинг электрон форматларини ишлаб чиқиш.

Фоизда

мавжуд эмас

20

35

38

40

43

15.

«Баркамол авлод» болалар мактабларида техник ижодиёт йўналиши бўйича онлайн тўгараклар ташкил этиш.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

5

8

10

12

15

16.

Китоблардан фойдаланиш самарадорлигини ҳисобга олиш учун QR-кодлар ёрдамида электрон китоблар тўғрисидаги маълумотларни жойлаштириш ва уларни мобил қурилмаларга юклаб олиш ҳамда ўқиш имкониятини яратиш.

Фоизда

(жами мактаблар сонига нисбатан)

мавжуд эмас

2

5

7

9

10

17.

«Баркамол авлод» болалар мактаблари тўгарак аъзоларининг халқаро миқёсдаги тадбирлардаги муносиб иштироки.

Иштирок этувчи ўқувчилар фоизда

(жами тўгарак аъзолари сонига нисбатан)

0,2

0,7

1,2

1,5

1,7

1,9

».

8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 декабрдаги «Бюрократик тўсиқларни янада қисқартириш ҳамда давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятига замонавий бошқарув тамойилларини жорий қилиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-4546-сон қарорининг 1-иловаси 10-позицияси «Маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларининг функциялари (ваколатлари) бериладиган субъект» устунидаги «Қорақалпоғистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги ва вилоят халқ таълими бошқармалари» сўзлари «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси» сўзлари билан алмаштирилсин.
б) олтинчи хатбоши еттинчи хатбоши деб ҳисоблансин.
б) тўртинчи — олтинчи хатбошилар тегишинча бешинчи — еттинчи хатбошилар деб ҳисоблансин.
Изоҳ: мазкур илованинг 10, 11, 12 ва 13-бандлари 2022 йил 1 сентябрдан эътиборан кучга киради.