1-ИЛОВА
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНИШИ | ||
Кичик соҳа: Йирик моторика | ||
Талаб: Бола ўз танаси ва унинг аъзоларини бошқаради, мақсадли тўғри ҳаракатланади | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
боши ва кўкрагини кўтаради; орқасидан қорнига ва қайта ўгирилади; ёрдамсиз ўтиради; оёқларини излайди ва топиб, оғзига тортади; турли йўналишларда эмаклайди; тўрт оёқлаб ҳаракатланади; тиргакка суянган ҳолда оёқда туради; катталар ёрдамида ва ёрдамисиз оёқда туради ; юра бошлайди ; кичик тўсиқлар устидан хатлаб ўтади. | катталар ёрдамисиз турли йўналишларда юради; тиззасига ўтиради; югуради; энгашиб ўйинчоқларни олади; зинапоядан юқорига қадама-қадам кўтарилади. | бир оёқда туриб мувозанатни сақлайди; мустақил зинапоядан кўтарилади ва тушади; тепаликдан сирғаниб тушади; икки оёқлаб бир жойда сакрайди, олдинга силжиб сакрайди; кичик тўсиқлар устидан сакраб ўтади; ёпиқ эшикни очади, эшикдан киради ва чиқади; уч оёқли велосипедда учади. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болани севимли ўйинчоғи яқинига эмаклаб келишини рағбатлантириш; бола ўтирган ҳолатдан ётган ҳолатга тушиши ва кўтарила олиши учун юмшоқ жойни таъминлаш; болани қориндан орқасига айланишига ва қорнига ўгирилишига рағбатлантириш; «мен томон эмакла», «ўтир» кўрсатмалари орқали бола билан ҳамкорликда ўйинлар ташкил қилиш; бола хатлаб ўта олиши учун уни «паст предметлар» билан таъминлаш; вазифани мураккаблаштириш мақсадида предметлар сонини (масалан, кубикларни) бола қизиқаётган предметига эмаклаб ёки хатлаб етишиши учун имконият яратиш. | болага тортиш, чўзиш, кўтариш имконини берувчи предметларни таклиф қилиш; бола билан қўл ва оёқларни ҳаракатлантириб ва хиргойи қилиб ўйнаш; бола эркин ҳаракатланиши учун хавфсиз ва мустаҳкам муҳит яратиш; болага аравача, отчалар, кубиклар, йирик ўйинчоқ машиналар билан ўйнашни ўргатиш; бола билан тўғри йўналишда юриш, югуриш, эмаклаш, предметларни отиш/илиб олиш имкониятини берадиган ўйинлар ўйнаш; эрталабки бадантарбияни очиқ ҳавода ташкиллаштириш. | боланинг ҳаракат тажрибасини турли хил жисмоний машқлар билан бойитиш; бола билан йўналишини топиши ва бўш жойда ҳаракатланиши учун ҳаракатли ўйинлар ўтказиш; болага кичик тепаликка чиқиш ва тушишида кўмаклашиш; болаларни ҳаракат фаоллигини ташкиллаштиришда жамоавий шаклларга жалб этиш; таниш ҳаракатларни биргаликда осон ва эркин, бир маромда ва келишган ҳолда бажариш; полда турли катаклар, йўлакчалар, доирачалар чизиш ҳамда болага қувонч ва хурсандчилик бағишлайдиган машқлар бажариш. |
Кичик соҳа: Майда моторика | ||
Талаб: Бола қўли ва бармоқларини турли мақсадларда мувофиқлаштиради ва ишлатади | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
предметларни ушлайди; предметларни бир қўлидан иккинчи қўлига олади; бир вақтда бир неча предметларни қўлида ушлайди; бармоқлари билан турли ўйинчоқларни айлантиради; оддий ўйинчоқларни бўлакларга ажратади ва йиғади; қарсак чалади; қўлини силкитади. | кўпинча бир неча варақни ўтказиб, китоб бетларини варақлайди; предметларни теради ва бирлаштиради (пирамида ва ҳоказо); предметларни бураб қўяди ва бураб олади; «бармоқлар ўйини»ни ўйнайди. | 5 — 7 ҳалқали пирамидани бўлакларга ажратади ва йиғади; тешик шаклига мос келадиган ясси ва ҳажмли шаклдаги предметларни жойлаштиради ; ҳалқага арқонни ўтказади ; катта ҳажмли содда мозайкаларни йиғади ; осон қурилиш конструкцияларини қуради; катталар ёрдамида йирик мунчоқларни ипга ўтказади. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
ҳар бир ҳаракатни аниқ тушунтирган ҳолда ҳаракатни кўрсатиш; қурилмалар билан ўйнаш; болага ўйинчоқлар бериб, уларни ўрганиб чиқишига имконият бериш; болага хавфсиз предметлар, шақилдоқлар, кичик пирамидалар ва бошқа предметларни катталар назорати остида танлаши ва саралаши учун бериш. | болага, очиш/ёпиш мумкин уй-рўзғордаги ўйинчоқ ва предметларни тақдим этиш (синмайдиган қопқоқли банкалар, кастрюллар). | бола билан мунтазам шуғулланиш: ҳамкорликда ҳайвонларни, уй-рўзғор буюмларини (ликопча, пиёла, қошиқ) лойдан ёки пластилиндан ясаш, ушбу барча предметларни чизиш; қумдонда бола билан ўйнаш, қумдонда кичкина ўйинчоқларни бекитиш мумкин, бола эса уларни ўзи қидиради; қўллар майда моторикасининг сенсомотор мувофиқлигини ривожлантириш учун боғлаш ўйинларини ўтказиш болага кубикларни йиғиш, қулфларни ёпиш ва очиш имкониятини бериш ва ҳ.к. |
Кичик соҳа: Сенсомоторика | ||
Талаб: Бола сезги органлари ёрдамида ўз ҳаракатларини бошқаришга қодир | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
муҳитни қўллари ва оғзи билан ўрганади; предметларни бир-бирига уради ; қарсак чалади ; қизиқтираётган объектга интилади. | ёқтирган таоми ва бошқа буюмларга қўлини чўзади; ликопчани (пиёла) ушлайди ва ундан ичади ; сувни бир идишдан бошқасига тўкади; икки қўли билан коптокни ирғитади; коптокни думалатади ва отади; оёғи билан коптокни итаради; ипга боғланган аравача ёки машинани бошқаради. | коптокни бошқаларга думалатади; катталарга коптокни отади; тортилган арқон устидан коптокни отади; пирамидани ранги, шакли ва катталигига қараб йиғади; таниш сабзавот ва меваларнинг таъмини аниқлаши мумкин; паст ва баланд овозларни ажратади; қўл ва оёқларини бир маромда уйғун ҳаракатлантиради. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
овқатланиш ва тамадди қилишнинг аниқ вақтини белгилаб қўйиш болага қути бериш ва ўйинчоқларини унга йиғишини илтимос қилиш; болага севимли таомларини таклиф қилиш; болага у кўраётган нарсаси ва ҳаракат ўртасидаги боғлиқликни англашига кўмаклашиш (қара, копток думалаяпти, бор, уни тутиб ол); боланинг ҳар бир муваффақиятини рағбатлантириш. | болага бир неча таомдан бирини танлаш имконини бериш; болани кун мобайнида мустақил пиёладан ичишини рағбатлантириш; болага сезгиси билан ҳаракатларни бирлаштирувчи жисмоний машқлар имконини таклиф қилиш (соялар ўйини, оёқлар билан чизиш, сигнал бўйича ҳаракат ); турли материал ва турли шаклдаги предмет ва ўйинчоқларни таклиф этиш ва уларни номини айтиш. | бола билан доимий мулоқотда бўлиш, у билан ўйнаш, у кубларни, пирамидаларни, матрешкаларни қисмларга ажратиш, йиғиш, предметларни қутиларнинг мос келадиган тешигига киргизиш; салатлар тайёрлаётганда, болага сабзавотларни татиб кўриб, таъми ва ҳидига қараб аниқлаш имконини бериш ; «Секин ва баланд», «Нима жаранглаётганини аниқла!, «қадам ташлаймиз ва рақсга тушамиз», «Нимани эшитяпсан?» каби ўйинларни ўйнаш. |
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНИШИ | ||
Кичик соҳа: Соғлом турмуш тарзи ва хавфсизлик | ||
Талаб: Бола саломатликни сақлаш кўникмаларини намоён қилади, хавфсиз соғлом овқат ва ҳаётни сақлаш қоидалари ҳақида тушунчага эга | ||
туғилгандан-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
яхши иштаҳа ва уйқуга эга ; қошиқ билан мустақил ейишга ҳаракат қилади; қўлининг барча бармоқларини қўллаб губкани сиқади; юзи, оғзи ва қўлларини артади; бутилкадан ичади; чўмилаётганда сувни сачратади. | катталар ёрдамида тишларини тиш чёткаси билан тозалайди; мустақил юзи, оғзи ва қўлларини артади; кийимини ечишга ҳаракат қилади; стол ва полларни артишга тақлид қилади. | қўлини совун билан ишқалайди, кўпигини ювади ва сочиққа артади; мустақил қошиқ билан таомланади; қўл сочиғидан (салфеткадан) овқатланиш жараёнида фойдаланади; сув муолажаларига ижобий муносабат билдиради. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
бола билан биргаликда жўмракдан оқаётган сувни кузатиш; қўл ювиш жараёнини кўрсатиш; болага совун бериш, ундан қандай фойдаланишни кўрсатиш, ҳидлаб кўриш имкониятини бериш, рангига боланинг эътиборини қаратиш; чўмилиш вақтида губка, майда ўйинчоқлар ва кўпик билан ўйинлар ташкил қилиш. | болага қандай қилиб тишни тозалаш ва оғизни чайиш кераклигини кўрсатиш; боланинг уринишларини рағбатлантириш; сув нимага кераклигини тушунтириш; жараён вақтида турли шеърлардан фойдаланиш; чётка билан ишқалангандан сўнг кир жой қандай тозаланишини намойиш қилиб бериш. | болаларни мустақил ҳаракатга ўргатиш; болаларни тўғри овқатланишга ўргатиш; болага организм учун нима фойдали, нима зарар эканлигини тушунтириш; саломатликни сақлаш ва мустаҳкамлашда шахсий намуна кўрсатиш |
Кундалик ҳаётда, жамиятда, табиатда хавфсиз юриш-туриш асосларини шаклланиши. Туғилгандан 3 ёшгача Бола ҳали жуда кам тажрибага эга бўлганлиги сабабли: болани қаровсиз қолдирмаслик ва травматизмни олдини олиш; ўйин ва мустақил ҳаракат мобайнида доимий равишда боланинг кайфиятини кузатиш; сокин ва дўстона оҳангда гапириш; болага ўйинчоқ танлашда ишлаб чиқарувчининг тавсияларига риоя қилиш лозим. | ||
ИЖТИМОИЙ-ҲИССИЙ РИВОЖЛАНИШ | ||
Кичик соҳа: «Мен» концепцияси | ||
Талаб: Бола ўзини ўз хусусиятларига эга, ижобий шахс сифатида қабул қилади. Бола мустақил ва ўзига жавоб беради | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
ўз исмига муносабат билдиради, ишора ва товушлар билан жавоб беради; айрим тана аъзоларини кўрсатади(боши, қўли, оёғи, бурни); кўзгуда ўз аксига кулади; катталар эътиборини турлича ўзига тортади; истаган натижага эришганда хурсандчиликни ифодалайди ёки норозилик билдиради, инжиқланади. | кўзгуда, расмда ўзини танийди, ўз исмини билади; катталар талаби билан унинг истаги тўғри келмаганда эътироз билдиради; катталар томонидан ўзининг ҳаракатларига билдирилган рағбат ва танбеҳни фарқлайди. | ўзи ва буюмлари ҳақида сўзлайди (бу меники); ҳамма ишни ўзи бажаришга интилади; ўзи бажарган ишга севинади; ўз нарсаларини танийди ; ўзини аниқ бир жинсга мансублигини билади; бирор бир ишни мустақил бажаради. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болани исми билан чақириш; боланинг тана аъзоларини кўрсатинг ва номини айтиш; болага кўпроқ табассум билан қараш, у билан биргаликда кўзгуга қараш; турли вазиятларда боланинг ҳиссиётларини таърифлаб ўтиш («Зарина айиқча келганига хурсанд бўляпти», «Шаҳзода чарчади, уйқуси келяпти); боланинг ҳаракатларига кўра муносабатни билдириш. | болага ўзини ижобий баҳолашида кўмаклашиш: «мен — яхши», мен тиришқоқ»; болани бошқалар билан бўлашишга ўргатишни бошлаш; «ўғил болалар — кучли», «қиз болалар — мулойим» каби стереотиплардан қочиш; «ман этилади» ва «...мумкин эмас» ибораларидан воз кечиш; болага нотўғри ҳаракатлар оқибатини тушунтирган ҳолда уни йўналтириш («қум кўзингга тушса, кўзинг оғрийди»). | болани бошқалар билан мулоқотда ўзини таништиришга одатлантириш; болани ютуқлари учун албатта мақташ, ютуқлар кичикроқ бўлса ҳам; бола бош бўладиган ҳолатларни ташкиллаштириш; танбеҳ беришдан ўзини тийиш. |
ИЖТИМОИЙ-ҲИССИЙ РИВОЖЛАНИШ | ||
Кичик соҳа: Ҳиссиётлар ва уларни бошқариш | ||
Талаб: Бола бошқаларнинг ҳис-туйғуларини фарқлаши ва ўзиникини ифодалашга қодир | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
атрофдагилар кайфиятини сўзлашув оҳангига қараб аниқлайди (онам хурсанд бўляпти, бобомнинг жаҳли чиқяпти); қарсак чалади, хурсанд бўлади, бирон-бир товуш ёки ҳаракати атрофдагиларга таъсир қилишини англаса, ушбу товуш ва ҳаракатларни қайтаради. | катталарнинг унга муносабатидан ўз ҳиссиётларини, таассуротларини намоён қилади; ҳайрат, завқ, қўрқинчни ифодалайди; мустақил ўйин ҳаракатлари билан боғлиқ бўлган қувончни (хафаликни) кўрсатади. | мулоқотда очиқ, ижобий эмоционал руҳият устун, атрофдагиларга асоссиз тажовузкорлик кўрсатмайди; бошқаларга ачинади, қайғуради ; бошқа одамнинг эмоционал ҳолатини тушуна бошлайди ва шунга мос муносабат билдиради. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
боланинг ҳар бир ютуғини мақташ ва қўллаб-қувватлаш; ўйинчоқларга овоз бериб, турли ҳиссиёт ва ҳаракатларни таниш имкониятини бериш; оилада эмоционал ижобий ҳолатни яратиш ва ҳар куни бола билан ўйнаш; ўйин вақтида болага ўзига ишонч ҳиссини ошириш учун яқин туришга ҳаракат қилиш ва барча биргаликда бажарилаётган ҳаракатларни болага аниқ ва лўнда тушунтириш; баланд товуш ва шовқинларни чеклаш. | бола билан у билан боғлиқ бўлган турли вазият ва ҳиссиётларни муҳокама қилиш; болага рад жавобини берилиши сабабини тушунтириш; боланинг жаҳли чиқганда, хафа бўлганда ёки ўзини ёмон ҳис этганда ёнида бўлиш. | бола билан суҳбатда ҳиссиётларни таърифловчи сўзларни қўллаш; мультфильм қаҳрамонларининг ёрқинлигини таҳлил қилиш; ҳиссиётларни ифодаловчи сўзли ўйинлардан фойдаланиш, кайфият ва ҳис туйғулар ҳақидаги ҳикоялар ва шеърларни ўқиш. |
ИЖТИМОИЙ-ҲИССИЙ РИВОЖЛАНИШ | ||
Кичик соҳа: Ижтимоийлашув, катталар ва тенгдошлар билан мулоқот | ||
Талаб: Бола тенгдошлари ва катталар билан мулоқот малакаларини ривожлантиришга қодир | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
саломлашади, муносабат билдиради, хайрлашаётганда қўлини силкитади; бошқа бола ҳаракатини кузатади, кулади ёки боғланишсиз гапиради; катталарнинг кўп мурожаатларига жавоб беради, бироқ баъзиларини эътиборга олмайди. | катталар ҳаракатига тақлид қилишга интилади; товуши ёки ҳаракати билан бошқа боланинг диққатини ўзига тортади; бошқа болалар билан ўйинда қатнашади; тури ҳаракатларни бажариб, ҳайвонлар ҳаракатини ўхшатиб ҳаракатли ўйинларда иштирок этади. | катталар ҳаракатига тақлид қилади; катталарни бирга ўйнашга жалб қилишга интилади; тенгдошлари ёнида ўйнайди; бошқа болалар билан ўйинчоқларини бўлишади. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болага ҳаракатлар намунасини кўрсатиш (саломлашиш, хайрлашиш); болани катталар мурожаатига жавоб бергани учун мақташ; очиқ ҳавода бошқа болалар билан биргаликда сайр ташкиллаштириш; ҳаракатларни сўзлар билан қўшиб олиб бориш. | болага ўйин ёки ҳаракатнинг умумий қоидаларини тушунтириш (биз қумни ўйнаймиз, лекин қумни сочмаймиз); тенгдошлар билан биргаликдаги фаолиятга жалб қилиш | бола билан ўйин мобайнида бошқалар билан ҳамкорлик қилишни шахсий намуна асосида намойиш этиш; мулоқот жараёнида чегара белгилаш; болани бошқа болалар билан таққосламаслик. |
НУТҚ, МУЛОҚОТ, ЎҚИШ ВА ЁЗИШ МАЛАКАЛАРИ | ||
Кичик соҳа: Нутқ ва тил | ||
Талаб: Бола нутқни тинглаш ва тушунишга, гапириш ва мулоқот қилишга қодир | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
ба-ба, ма-ма, бу-бу ва бошқа бўғинларни талаффуз қилади; болалар қўшиқлари, овутмачоқлар, эртаклар, қисқа ва содда ҳикояларни тинглайди; номи тилга олинган объект томон қарайди (ойиси қани…); ёрқин расмли китобчаларни кўришга қизиқиш билдиради. | кундалик ҳаётда бажариладиган ҳаракатларни англатувчи сўзлар маъносини тушунади; ўриндош сўзларни қўллайди, катталар кетидан енгил сўзларни қайтаради; катталар нутқига тақлид қилади; китобларни ўрганади. | истак ва илтимосни ифода этади; катталар нутқини тўғри тушунади; катталарнинг оддий топшириқларини бажаради; ҳаракатларни нутқ билан бирга олиб боради; сўзлардан фойдаланади; китоб ўқиб беришларини сўраши мумкин; расмлар бўйича китобни танийди. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болани парваришлаш жараёнида (эмизиш, чўмилтириш, ухлашга ётқизиш) у билан гаплашиш, тана аъзолари, кийим, буюмлар номини айтиш; болага турли ҳикоялар, эртаклар айтиб бериш, биргаликда ёрқин китобларни томоша қилиш ва болани диққат билан тинглашга қизиқтириш; бола билан мулоқот мобайнида унга саволлар бериш ва маъноси бўйича тўғри жавобни такрорлашга ундаш. | болага китоб ўқиб, турли ҳикоя ва эртакларни сўзлаб бериш; сайр давомида кўрган нарсаларни муҳокама қилиш (кучук югуряпти, болакай мактабга кетяпти); бола билан бирга китоб дўконлари ва кутубхоналарга бориш; телевизор кўриш ва электрон техника қўллашни чегаралаш. | бола билан мулоқот вазиятларини яратиш, саволлар бериш; болага топшириқлар бериш, масалан, «қиём учун ликопча олиб кел», «қизил қаламни ол», «кичик айиқчага қўшиқ айтиб бер»; боланинг сўз бойлигини турли дидактик ўйинлар, кузатув ва томошалар орқали бойитиб бориш; китоб харид қилишда болага танлаш имконини бериш. |
НУТҚ, МУЛОҚОТ, ЎҚИШ ВА ЁЗИШ МАЛАКАЛАРИ | ||
Кичик соҳа: Қўл бармоқлари майда моторикаси | ||
Талаб: Бола асосий ҳаракатларни эгаллаган, қўлларнинг майда моторли кўникмасига эга | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
турли юзаларда бармоқлари билан гуашь(бўёқ) ёрдамида чизади (ойна, целлофан, қоғозда). | ишлатаётган буюмларини бармоқлари билан ушлайди; (қалам, мўйқалам, маркер) бетартиб чизиқларни чизади. | турли эркин чизиқлар ва ноаниқ айланалар чизади; турли юзаларда турли шакллар чизади; ўз исмининг ёзувини танийди. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болани расм яратиш учун бармоқларидан фойдаланишга рағбатлантириш. | болага йирик ҳарфларни таклиф этиш, ушбу ҳарфларни қум орасига бекитиб биргаликда излаш; ҳарфлар шаклидаги печеньеларни харид қилиш; стикерли китоблардан фойдаланиш; бола соч ўришга ўрганиши учун сочли қўғирчоқлардан фойдаланиш. | болага ечиниш ва кийиниш кетма-кетлигини кўрсатиш; бола билан турли топшириқли ўйинлар ўйнаш: столга қошиқларни қўйиш, нон идишни олиб келиш; бола билан чизиш, қирқиш, ёпиштириш ва елимлаш; қум, хамир ва шакллар билан ўйнаш; болани кичик ютуқлари учун доим рағбатлантириш. |
БИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ | ||
Кичик соҳа: Интеллектуал-англаш малакалари | ||
Талаб: Бола қизиқувчан, интилувчан, фаол, билишга қизиқиш билдиради ва унга эҳтиёжи мавжуд | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
ўз ўйинчоқларини текшириш(ўрганиш)ни бошлайди: оғзига солади, улоқтиради, бўлакларга бўлади, тақиллатиб кўради, иккитасини бир-бирига уради ва чиқаётган товушни тинглайди; бирор бир товушни атроф-муҳит билан боғлайди (масалан, мушукни «мяу» билан, кучукни «вов» билан) атрофидаги объектларни кузатади. | расмдаги предметларни танийди; табиат ҳодисаларини қисқа муддат ичида кузатади; айрим сабзавот ва меваларни билади ва фарқлайди; ҳашаротлар (чувалчангларни тегиб кўради, чумолини кузатади), ҳайвонлар (уй ҳайвонларига қарайди, уларни кўрсатади), ўсимликлар (гулларни юлади, баргларни тўплайди) билан қизиқади. | тана аъзоларини кўрсатади ва уларнинг функциясини билади; предметларнинг тактил хусусиятларини билади (юмшоқ, қаттиқ, дағал, силлиқ); предметли расмлар орқали жонли табиат объектларининг номини билади (ҳайвонлар, ўсимликлар, қушлар); табиатнинг айрим ҳодисаларини фар?лайди (ёмғир, қор). |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болага турли объектларни бошқариш имконини бериш; болани бир-бирига мос ўйинчоқларни жамлашга қизиқтириш — қўғирчоқ кийими қўғирчоққа мос келиши болага атрофдаги янги нарсаларни кўрсатиш ва унинг муносабатини кузатиш; янги объектларни қўллаган ҳолда бола билан ўйнаш ; турли ҳайвонлар турли товушлар чиқаришини намойиш қилиш. | бола билан тоза ҳавода, фермада (уй ҳайвонлари), ҳайвонот боғида сайр қилиш; об ҳаво ва ҳиссиётлар ҳақида сўзлашиш; ёмғир ёки қор вақтида бола билан қор парчалари ёки ёмғир томчиларини кузатиш; кўлмакка сакраш, қордан шакл ясаш; варрак учириш бирор бир объектни узоқ кузатиш. | турли фактурали предметларни ушлаб кўришни ва номини айтишни таклиф қилиш; барглар, чўплар, тошлар йиғиш ҳудудда қуш ва ҳашаротларни, аквариумда балиқларни, ариқда ёки кўлмакда сув ҳаракатини кузатиш; табиат ҳодисаларини кузатиш, қор, кўлмак, қуёшли қуёнчалар, қум, сув ва соя билан ўйнаш. |
БИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ | ||
Кичик соҳа: Элементар математик малакалар | ||
Талаб: Бола бошланғич математик малакаларга эга | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
предметларни катта ва кичикка ажратади. | миқдорни «битта», «кўп»га ажрата олади. | предметларни ранги ва шаклига қараб фарқлайди; предметларни кичигидан каттасига қараб бир қатор қилиб жойлаштиради; шаклларни ўзига мосини топади (Сеген доскаси). |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
турли ўлчамдаги кубикларни олинг ва уларни катта ва кичикка ажратишни кўрсатиш; болага рақамлар ёзилган карточкаларни кўрсатиш; болани сенсор тажрибасини бойитиш мақсадида қўлини ушлаб турли шакллар устидан юргизиш (боши думалоқ, кўзи кичкина). | болага предметларнинг ҳажми, оғирлиги ва узунлигини таърифлаб бориш; болага сайр даврида элементар математик саволлар бериш: биз қанча зинапояни босиб ўтдик?, сенда нечта ўйинчоқ бор? болани математик билимларини ривожлантириш бўйича фаолиятга жалб қилиш (менга битта пиёла олиб кел, иккита печенье бер). | бола диққатини бир-биридан фарқ қиладиган ўлчамдаги предметлар ва уларнинг номланишига қаратиш (катта-кичик); предметларни шакли бўйича ажратиш ва номини тўғри айтиш малакасини шаклланишига кўмаклашиш (кубик, ғишт, шар); болада атроф-оламни амалий ўзлаштириш тажрибасини ортишига кўмаклашиш; ётоқхона, меҳмонхона, ўйин хонаси ва бошқа хоналарни ажратишга ўргатиш; бола билан биргаликда зинапояларни, қарсак ва бошқаларни санаш. |
БИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ | ||
Кичик соҳа: Тадқиқий-билиш ва самарали рефлексив фаолият | ||
Талаб. Бола ўзининг табиий муҳитига қизиқишини намоён қилади, фанни ўрганишда фаол | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
ўйинчоқлар ва предметлар билан тажриба ўтказа бошлайди (ушлайди, чиқаради, бир-бирига жойлаштиради, босади, очади) ; бўш пиёлани олади ва унга сув ёки шарбат қуйиб беришни сўрайди; предметлар ёки инсонларнинг кўздан ғойиб бўлиши ва пайдо бўлишига муносабат билдиради. | бошқаларнинг ҳаракатини ёки тушиб кетган предметни кузатади; қувонч ёки қониқиш ҳиссини бахш этувчи ҳаракат ва товушларга эришиш учун предметлар билан ҳаракатланади; ҳаракатларга тақлид қилади ёки бошқалар | яқин атрофидаги предметларни фарқлайди (ўйинчоқлар, идиш-товоқлар, кийим, пойафзал, мебель) ; айрим уй ва ёввойи ҳайвонларни билади; айрим сабзавот ва меваларни фарқлайди катталар ёрдамида қурилмалар қуради; ўз қурилмаси атрофида ўйин ташкиллаштиради; предметларни тегишли муҳитга жойлаштиришни билади (жирафни ҳайвонот боғига, машинани гаражга). |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болани ўйинчоқлар билан ўйнашдаги мустақиллигини қўллаб-қувватлаш; болага тажриба ўтказиш учун турли материалларни турли миқдорда бериш; пиёлани олиш,болага ичи бўшлигини кўрсатиш, бирор бир суюқлик билан тўлдириш ва болага ичи тўлганлигини тушунтириш. | бола билан хиргойи қилиб, товушлар чиқариб, имо ишоралар билан ўйнаш; болага шакли, ранги, оғирлиги турлича бўлган ўйинчоқ ва предметларни бериш; бола ҳаракатига муносабат билдириш; ўзгаришлар жараёнини кўрсатиш (пуфлаш, совун кўпикларини чиқариш); у билан тўкилган барглар устида юриш, ойналарда тажрибалар кўрсатиш. | яқин атрофдаги предметларни номини тўғри айтиш (ўйинчоқлар, идиш-товоқлар, кийим-кечак, пойафзал, мебель); предметлар ранги, ҳажми ва қандай материалдан қилинганлигини кўрсатиш ва тушунтириш (қоғоз, дарахт, мато, лой); ҳайвонлар ҳақида оддий далилларни келтириш; мустақил қуриш истакини қўллаб- қувватлаш. |
ИЖОДИЙ РИВОЖЛАНИШ | ||
Кичик соҳа: Дунёни бадиий тасаввур этиш | ||
Талаб: Бола турли хил санъат воситаларидан фойдаланиб, дунёни ҳис этиш ва тушунишини намойиш этади | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
мутолаа давомида расмли болалар эртаги ва мусиқани тинглайди; шеърларни тинглаганда катталар кетидан ҳаракатларни қайтаради (бошини қимирлатади, қарсак чалади) ; ёрқин рангдаги расмларга эътиборини қаратади. | мусиқа, товушларга муносабат билдиради; болалар китобларини варақлайди ва ундаги таниш эртак қаҳрамонларини билади; кийимдаги расмларга эътиборини қаратади; мультфильм томоша қилади расм чизиш учун рангларни танлайди. | севимли китоби ва расмларни танийди; эртаклардаги жараёнга ўз ҳиссиётларини билдиради; бўёқ ва мўйқалам ҳақида базавий тушунчага эга; лой ва пластилиндан фойдаланади; севимли қўшиқларини тинглайди; болалар мусиқий инструментларини чалади; театрга қизиқиш билдиради; ўзига мослаб кийим танлайди. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болага китобнинг бир қисмини эмас, балки расмларни намойиш этган ҳолда бирор бир тўлиқ воқеани ўқишга ҳаракат қилиш; болага эмоционал, ҳайвонларга тақлид қилиб, ўқиш; болани ижобий ҳиссиётларга ундаб ўқиш; болага турли хавфсиз ижодкорлик предметларини бериш ; мумтоз мусиқани қўйиш. | болага томоша қилиш учун мўлжалланган предметларни ўзига жамлаган иш жойини ташкил қилиб бериш; болага чиройли манзаралар тасвирланган дискларни намойиш этиш ва уларни бола қўли етадиган жойда сақлаш; болалар байрами ва тадбирларида иштирок этиш. | болага ҳайвонларни ўхшатиб, ҳис-туйғу билан ўқиш; боланинг мусиқа билан боғлиқ фаолиятини қўллаб-қувватлаш (фонли классик мусиқа, болалар қўшиқлари); мастер класс, байрам, халқ сайлларида иштирок этишни давом эттириш. |
ИЖОДИЙ РИВОЖЛАНИШ | ||
Кичик соҳа: Бадиий-ижодий қобилиятлар | ||
Талаб: Бола атрофдаги борлиқни ижодий ўзгартириш малакасига эга | ||
0-1 ёш | 1-2 ёш | 2-3 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | ||
мусиқа тинглаш мобайнида танаси билан рақс ҳаракатларини бажаришга интилади; чиройли предмет ва нарсаларга эътибор қаратади. | катталар ёрдамида овутмачоқлар ёдлайди; чизилган тасвирларни бармоқлари билан юргизиб чиқади; содда тасвирий шаклларни қўли ва бармоқлари билан чизади; қум ёк лойни эзғилайди; содда рақс ҳаракатларини бажаради (қарсак чалади, оёқлари билан ҳаракатланади ва ҳоказо) ; аввал тинглаган мусиқаларни танийди. | ўз ёшига монанд шеърларни айтади; овутмачоқ ва тўртликларни айтаётганида имо ишоралар билдиради; намуна асосида тегишли рангларни танлайди; оддий санъат шаклларини бўяйди; лой ёки пластилиндан шакллар ясайди; сўралган объектни кубиклардан ясайди; содда пазл ва мозаикани йиғади; мусиқа тинглаганда рақсга тушади; бошқа болалар билан биргаликда қўшиқ айтади; ритмга мос ҳаракатланади; мусиқа асосида сўралган ҳаракатларни бажаради. |
БОЛАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ФАОЛИЯТ | ||
болага қувноқ мусиқалар қўйиш ва биргаликда рақсга тушиш; мусиқага монанд қандай қарсак чалишни кўрсатиш; мусиқага монанд оёқ ва қўллар билан қандай ҳаракатланишни кўрсатиш; алла айтиш; болани чиройли дид билан кийинтириш ва кийим деталларига боланинг диққатини қаратиш. | бола тасаввурини ривожлантирувчи муҳит яратиш; боланинг мусиқий фаоллигини ривожлантирувчи болалар қўшиқларини эшиттириш; болани таом тайёрлаш, хоналарни байрамга тайёрлаш жараёнига жалб қилиш; турли табрикномаларни томоша қилиш, дўкон ва салонларда композиция яратаётган ишчилар фаолиятини кузатиш | болага мустақил ишлаши учун турли табиий материаллар, бўёқ, елим, қалам ва пластилин ва ҳоказолардан ташкил топган иш жойини ташкиллаштириш; болани чизишга рағбатлантириш; бола атрофидаги ўйинчоқлар, предмет ва материалларни вақти-вақти билан ўзгартириб туриш; болани тасаввурини қўллаган ҳолда бирор бир эртак қаҳрамони бўлишга ундаш. |
2-ИЛОВА
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Йирик моторика | |||
Талаб: Бола ўз тана аъзоларини бошқаради, мақсадли тўғри ҳаракатланади | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
турли усуллар билан юради (тўғри, эркин, кўрсатилган йўналишда) ; колонна, доира бўлиб сафлана олади; мувозанатни сақлаб югуради; спорт зинасида юқори ва пастга ҳаракатланади; бир жойда икки оёқлаб сакрайди; олдинга силжиб сакрайди ; айлана ёйи тагидан эмаклаб ўтади; бадантарбия вақтида машқларни такрорлайди; уч оёқли велосипедда учади. | оёқ учида, товонида, оёқ кафтларининг ён томони билан ва тиззаларини юқори кўтариб юради; арқон устида мувозанат сақлаб юради; тиззаларини юқори кўтариб югуради; паст тўсиқлар устидан сакраб ўтади; арқонда сакрашга ҳаракат қилади; гимнастика скамейкаси устида қўли билан тортилиб қорнида сурилади; гимнастика нарвонида ҳаракатланади; самокатда учади. | оёқларини учидан товонига алмаштириб юради; тўсиқларни айланиб ёки хатлаб ўтади; гимнастика скамейкасида мувозанатни сақлаган холда, қадамба қадам юради; қия доска устида тўғри ва ёни билан юради; югуришнинг ҳар хил турларини бажаради (илонизи, зигзаг, мокисимон, тўсиқларни енгиб ўтиб) ; турли усуллар билан сакрайди; бир неча предмет оралаб эмаклайди; қорнида ётиб, қўллари билан тортилиб эмаклайди; гимнастика нарвонига ўрмалаб чиқади. | бир, икки, тўртта бўлиб сафланади, доира бўлиб, қатор бўлиб юради; юришда турли топшириқларни бажаради; енгил югуради (шиддат билан, тўсиқларни енгиб ўтиб, йўналиш ва мувозанатни сақлаган ҳолда) ; бир жойда айланиб сакрайди, оёқларини ўнгга ва чапга алмаштириб сакрайди; арқонда турли усулларда сакрайди; арқонли нарвон, йўғон арқонда юқорига кўтарилади; икки оёқли велосипедда учади. |
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Майда моторика | |||
Талаб: Бола қўли ва бармоқларини турли мақсадларда ишлатади | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
халқага арқонни кирғизади; майда предметларни маълум бир тартибда тахлайди; мустақил равишда ўйинчоқларни қутига жойлаштиради ва ундан олади; катталар ёрдамида йирик ҳажмдаги мунчоқларни ипга ўтказади; буюмларни бир идишдан иккинчисига жойлаштиради. | мустақил тугмачаларини қадайди ва ечади, кийими ва пойабзали илгакларини ўзи тақади; намуна асосида ипга майда, ўрта, ва йирик мунчоқларни теради; қулфларни очади ва ёпади, калитдан фойдаланади; майда буюмларни бурайди ва бир бирига улайди (конструктор қисмлари) ; конструкторнинг катта ва кичик қисмларидан ҳар хил предметлар ясайди; намуна асосида тўғри чизиқ ва айлана чизади; кўрсатилган чизиқ бўйича қоғоз, мато ва салфеткани буклайди; кўрсатилган чизиқ бўйлаб қоғозни қайчи билан қирқади. | юзаларда турли чизиқлар чизади (асфальтда классик ўйини) ; кичик, ўрта ва катта ўйинчоқларни қутига ҳажмига қараб жойлаштиради; мураккаб конструкцияларни жамлайди; қопчадаги ўйинчоқни пайпаслаб номини айта олади; тўғри чизиқ бўйлаб қоғозни мустақил қирқади. | тасаввурдаги предметларни қўллари билан (гул, қуш, капалак, қаср) кўрсатади; арқонлардан турли тугунларни тугади; ўйин фаолияти мобайнида майда ўйинчоқлар билан ўйнайди; белгиланган чизиқлар бўйлаб қоғозни батартиб йирта олади; майда қисмли мозаика ва пазлларни йиғади. |
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Сенсомоторика | |||
Талаб: Бола сезги органлари ёрдамида ўз ҳаракатларини бошқаришга қодир | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
катта коптокларни масофага, икки қўл билан, ўтириб, туриб ирғитади; белгиланган нишонга предметни ирғитади; бошқа болага коптокни ирғитади ёки отади; силлиқ ва нотекис текстуранинг фарқига боради; таъмни аниқлайди; қўғирчоқли аравачани итаради. | коптокни ерга ўнг ва чап қўли билан галма-гал уради; галма гал чап ва ўнг томон айланади; турли текстура ва юзанинг фарқига боради; матрап билан майда учаётган, сузаётган предметларни тутади; совун кўпикларини учиради. | коптокни осмонга ирғитиб, тутиб олади; узатилган коптокни турли усуллар билан илиб олади; коптокни клюшка билан тўсиқларора олиб ўтади; қумли халтачани нишонга отади; бошқа болага коптокни икки қўллаб асосий вазиятдан узатади; турли анализаторлар орқали предметни тадқиқ қилади (кўзи боғланган холда, таъмига қараб, пайпаслаб). | пастдан, боши узра коптокни ирғитади; коптокни ер бўйлаб илонизи қилиб ирғитади; чанада, роликда, икки оёқли велосипедда учади; копток билан нишонни уриб туширади (боулинг) ; гардишни қўлида, оёғида, белида айлантиради; ҳалқаларни ҳалқа устунига отиб туширади. |
ЖИСМОНИЙ РИВОЖЛАНИШ ВА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Соғлом турмуш тарзи ва хавфсизлик | |||
Талаб: Бола соғлиқни сақлаш малакаларини намоён қилади. Бола хавфсиз соғлом таом ва ҳаёт хавфсизлиги қоидалари ҳақида тушунчага эга | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
мустақил қўли, юзини ювади, тишини тозалайди, сочиқдан фойдаланади; тароқ ва дастрўмол ёки салфеткадан фойдаланади; овқат вақтида мустақил қошиқ билан фойдаланади, овқатдан сўнг оғзини чаяди ; хонада тартибни сақлайди, ўзидан кейин ўйинчоқларни йиғиштиради; мустақил ҳожатхонага боради; хавфли бўладиган предметларни фарқига боради. | витаминлар ва соғлом овқатланиш фойдасини билади; овқатланиш олдидан қўлини ювади; санчқидан тўғри фойдаланади; ўз ташқи кўринишини тартибга келтиради; ҳожатхонадан сўнг ўз-ўзига хизмат қилади; ёрдам сўрай олади; хавфли бўлган предметлар, жойлар ва моддалар номини билади (зинапоя, болохона, очиқ ойна, иссиқ сув, олов, дори, ўткир асбоблар, электр); нотаниш инсонлар билан кетиш мумкин эмаслигини тушунтиради; қандай қилиб гавдани тўғри тутиш кераклигини тушунтириб бера олади. | шахсий гигиенага риоя қилади; стол атрофида овқатланиш маданиятига риоя этади; витаминлар ва уларни таомдаги фойдасини билади; саломатлик ҳақида қайғуриш муҳимлигини англайди; асосий тана аъзолари ва уларнинг функцияларини билади; пиёдалар учун асосий йўл қоидаларини билади; сув ичиш фойдасини англайди ва мустақил сув ичиш режимини бажаради; хавфсиз хатти-ҳаракатнинг асосий қоидаларини билади ва уларга риоя қилади; ёрдам зарур бўлганда катталарга мурожаат қилиш кераклигини билади; хавфли фаолиятлар номини айтиб беради: хавфли жойларда ўйнаш ( машина қатнови йўлакларида, қурилиш яқинида, нотаниш сув ҳавзаларида, кўл, оқар сувларда чўмилиш), велосипедда машина қатнови йўлларида. | ўзининг ташқи кўринишига этибор беради; жисмоний машқларни мустақил бажаради; табиат бурчагидаги ўсимликлар ва жонзотларни парваришлайди; саломатликка зарарли бўлган хулқ шаклларини англайди (чекиш, ичкиликбозлик, олов билан ўйнаш ва ҳоказо) ; боғчада, кўчада, транспортда юриш қоидаларига риоя қилади; пиёдалар ва велосипедчилар учун йўл қоидаларини билади; ёнғин хавфсизлиги -101; миллий гвардия- 102; тез ёрдам -103; газ хизмати -104 телефон рақамларини билади; хавфли вазиятларда қандай йўл тутишни билади ва тушунтиради супермаркетда, шаҳарда, қишлоқда, далада йўқолиб қолса, ўзини қандай тутиш кераклигини билади. |
ИЖТИМОИЙ-ҲИССИЙ РИВОЖЛАНИШ | |||
Кичик соҳа: «Мен» концепцияси | |||
Талаб: Бола ўзини ўзига хос хусусиятлари билан, ижобий шахс сифатида қабул қилади, мустақил ва ўз хатти-ҳаракатига жавоб беради | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
ўзи ҳақида — «мен» деб биринчи шахс номидан гапиради; ўзи ҳақида сўзлайди (исми, фамилияси, ёши, жинси ва бошқаларни билади) ; ўз яқин инсонларига мурожаат қилади ва ёрдам сўрайди; ўзига дўст танлайди ва у билан ўйнайди; ўз оиласи ва яқинларига қизиқиш билдиради; ўз эҳтиёжларини билдиради; ортиб бораётган ўзига ишончни билдиради. | ўз хоҳиш истаклари, қизиқишларини билдиради; ўйин давомида ролларни бажаради; ўз ҳатти ҳаракатларига жавоб беради («буни мен қилдим») ; катталар илтимосини (топшириқни) бажаради; машғулот давомида диққатни жамлайди; ютуққа мотивация билдиради; омадсизлик, мағлубиятда қайғуради; турли ҳиссиётлар ва кайфиятларни намойиш этади; ўз ўйини учун жой ҳозирлайди. | ўзига юклатилган мажбуриятларни қабул қилади ва бажаради; ўзининг қайси миллатга мансублигини билади ; ўзининг ҳохиш-истаклари ва қизиқишларини аниқ белгилайди; ўз ҳиссиётларини намоён қилади; ўз ўзини баҳолашга қодир; мустақил ўзига фаолият турини танлайди; ғоялар таклиф этади, ташаббускор хайрихоҳ ва очиқкўнгил. | мустақилликка интилади; ўзининг оилавий, гендер мансублигига ижобий ҳис туйғуларни англайди ва фарқлай олади; ўзининг миллати, тили ва ўз маданиятининг муҳим элементларини билади; ўзига юклатиган мажбуриятлар асосида фаолиятни ташкил қилади; шахсий қарорларини қабул қилишга қодир; бошқаларга намуна бўлишга ҳаракат қилади. |
ИЖТИМОИЙ-ҲИССИЙ РИВОЖЛАНИШ | |||
Кичик соҳа: Ҳиссиётлар ва уларни бошқариш | |||
Талаб: Бола ўзининг ва ўзгаларнинг ҳиссиётларини англашга ва ўзининг ҳиссиётларини мослаштиришга қодир | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
эртак, ҳикоя, мультфильмлар қаҳрамонларига ҳамдардлик билдиради; қувонч, қайғу каби ҳиссий ҳолатни тушунади; ўз кечинмалари ва ҳиссиётларини намоён этади («менга ёқади», «мен ёқтирмайман») ; бошқа боланинг ҳиссиётларини аниқлайди ва сўз билан ифода этади; бошқаларга ҳамдардлик билдиради; сюжетли-ролли ўйинларда иштирок этади; ўз оиласи ҳақида сўзлар экан, нима ёқиши ва ёқмаслиги ҳақида гапиради. | болалар билан ўйин давомида самимий муносабат билдиради; ва ўз ўйинчоқлари билан ўртоқлашади; катталар билан эслатмасиз саломлашади ва хайрлашади; ўз ҳаракатларига баҳо беради; катталарга мурожаат қилади ва ўз фикрини баён қилади; совға ва байрамларга қувонади. | асосий ҳиссиётлар сабабини тушунади; кимнидир хафа қилса, ўзини айбдор хис қилади; яхши ёки ёмон хулққа баҳо бера олади; ўйин мобайнида ғолибликдан қувонишни билади; яқин инсонлари ва дўстлари билан ўз ҳиссиётлари ва кечинмалари билан ўртоқлашади; қўрқув ва хавфни тушунади; тушунарли асарларни қизиқиш билан тинглайди ва уларга ҳиссиётларини намоён этади. | ўз ҳиссиётлари назорат қилади; турли ижтимоий вазиятларга эмоционал муносабат билдиради; ўз ҳиссий ҳолатини изоҳлаб бериши мумкин; бошқа инсонлар ёки бадиий асарлар қаҳрамонлари ҳиссиёти ҳақида гапиради; ўзини ёмон ҳис этаётганларга ҳамдардлик билдиради ва юпатади. |
ИЖТИМОИЙ-ҲИССИЙ РИВОЖЛАНИШ | |||
Кичик соҳа: Ижтимоийлашув, катталар ва тенгдошлар билан мулоқот | |||
Талаб: Бола тенгдошлари ва катталар билан мулоқот малакаларини ривожлантиришга қодир | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
ўз оила аъзоларини билади; катталар ҳаракатига тақлид қилади; ўз ҳаракатлари натижасига эришишда қатъийлик билдиради; катталар ва болалар билан биргаликда ўйнайди; болалар салбий ҳаракатига ўз муносабатини билдиради; жамоавий ўйин фаолиятида қатнашади; тенгдошларига яхшилик истайди. | ўйин фаолияти давомида мулоқотга киришади; ўйинда ўзаро ҳаракатда бўлиб, ижтимоий ролни қабул қилади; гуруҳ қоидаларини бажаради (ўйинчоқларни жойига тахлайди, кийимларини тартибга солади ва ҳоказо) ; ўз оила аъзоларига самимий муносабат билдиради ва уйида маълум бир қоидаларга риоя қилади; ўз дўстлари ҳақида сўзлаб бериши мумкин; катталар ҳаракатлари ва хулқ моделини имитация қилган ҳолда уларга тақлид қилади; катталар назоратисиз топшириқларни бажара олади. | мулоқот давомида ўз фикрини, ҳиссиётларини ва таассуротларини намоён этади; оила ва гуруҳда ташкил этилган меҳнат фаолиятида иштирок этади; ўз суҳбатдошига илтимос ёки маълумотни айта олади; мустақил, катталардан бевосита мустақилликни эркин намоён этади, ёрдам кўрсатишга тайёр; таниш инсонлар билан осон мулоқотга киришади; тушунчаларда ёритилган ижтимоий ҳулқ қоида ва меъерларига бўйсунади (мумкин, маън этилади , яхши, ёмон, керак) ; бошқа болалар билан доимий дўстона муносабатларни қўллаб-қувватлайди. | катталар ва тенгдошлар билан осон мулоқотда бўлади; қийин вазиятларда амалий ечим қидиради; бошқалар хатти-ҳаракатига ўз таассуротларини билдиради; ўзгалар ютуғига қувонганлигини намоён этади; низоларни ҳал этишда бир неча методлардан фойдаланади (тинчлантиради, ўз ўйинчоғини беради, мулойим сўзлар айтади) ; ўйинлар ўйлаб топади, сюжетли ролли ўйинлар, турли эртакларни саҳналаштиришда иштирок этади. |
НУТҚ, МУЛОҚОТ, ЎҚИШ ВА ЁЗИШ МАЛАКАЛАРИ | |||
Кичик соҳа: Нутқ ва тил | |||
Талаб: Бола нутқни тинглайди ва англайди, сўзлашади ва мулоқот қилади | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
ўзининг айрим ҳаракатларини сўзлар билан шарҳлайди; расмда кўрган нарсаси ҳақида сўзлайди; катталарнинг турли саволларига жавоб беради (яқин атрофига тегишли) ; мулоқот даврида фаоллик билдиради; бирор бир парчани тинглаб, таниш асарнинг номини айтади; кичик шеърни ёддан айтади; катталар томонидан айтилган таниш ҳикоя, эртакни давом эттиради ёки тугаллайди; дидактик ўйинлар ўйнайди. | бошланган ҳикояни давом эттира олади; воқеа-ҳодисалар тўғрисида муҳокама даврида саволлар беради ва ўз фикрини баён этади; берилган саволни тушунади ва унга жавоб беради; мулоқотда феъл ва сифатларни фаол қўллайди; от ва феълларни қўллаган холда мураккаб бўлмаган гаплар тузади (шифокор касалларни даволайди, сотувчи сабзавотларни сотади) ; «кўп», «битта» маънода сўзларни ишлатади; турли оҳангдаги сўзларни имо-ишоралар ёрдамида нутқида ишлатади; дидактик ва сўз ўйинлари ўйнайди. | кузатаётган ҳодиса ва воқеаларни тушунтириб беради; умумлаштирувчи сўзларни тўғри қўллайди (мева, сабзавот, дарахтлар, қушлар, идиш-товоқ) ; ўзига нисбатан предметлар жойлашувини таърифлайди (олдимда, столда) ; сўзларни мазмунига кўра тўғри қўллайди; нутқида маъносига монанд асосий сўз туркумларини қўллайди; бир негизли сўзларни (намуна асосида) туза олади (мушук-мушукча-мушукли) ; грамматик содда ва мураккаб гаплар тузади; суҳбатлаша олади; катталар ёрдамида ижодий ҳикоя тузади; барча товушларни тўғри ва аниқ талаффуз қилади; хорижий тилни билиши: саломлашиш ва хайрлашиш сўзларини қўллайди; 10гача саноқни билади; Асосий ранглар номини билади (оқ, сариқ, қизил, яшил, кўк, қора). | ўз она тилида эркин сўзлашади; сўз туркумларини ёшига монанд мустақил, грамматик тўғри қўллайди; гапдан синоним ва антонимларни топа олади ва берилган сўзларга уларни мослайди; кўп маъноли сўзларни турли маъноларини фарқлайди; турли гапларни тузади ; шахсий тажрибасига таяниб, расм юзасидан тасвирий ҳикояни мустақил тузади; турли жанрдаги бадиий асарларни ифодали ҳикоялайди; гуруҳ муокамасида мулоқотга киришиб ва тинглаб иштирок этади; қофиялар тузади, топишмоқлар топади; нутқида хорижий сўзларни қўллайди; кичик шеърларни, қофияларни сўзлаб бериши мумкин; йил фасллари номини билади (баҳор, ёз, куз, қиш). |
НУТҚ, МУЛОҚОТ, ЎҚИШ ВА ЁЗИШ МАЛАКАЛАРИ | |||
Кичик соҳа: Ўқиш малакалари | |||
Талаб: Бола китоб ва ўқишга қизиқиш билдиради | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
китоб ҳақида тушунчага эга; катталардан китоб ўқиб беришларини сўрайди ; ўз ёшига мос китобларни томоша қилади; китобдаги расмлар ва сўзлар орасидаги боғлиқликни аниқлайди; расмлардан таниш эртак қаҳрамонларини танийди. | тинглаган ҳикоясига муносабатини билдиради ва катталарга савол беради; расмлар асосида тинглаган асарини асосий ўринларини гапириб бера олади; бадиий асардан парча тинглагандан сўнг асар номини айта олади; ўз ёшига мос шеърларни ёддан билади; китобни эҳтиётлаб фойдаланади. | сўздаги биринчи товушни билади; китобни мустақил томоша қилади; товушларни фарқлайди; сўзларни бўғинга бўлади; сўзларга қофия келиштиради; нутқнинг диалогик шаклини қўллайди, саволлар беради; шеърларни ёд олади ва ифодали ўқийди; севимли бадиий адабиёт, эртак ва ҳикоя муаллифлари ва уларнинг номини билади; ифодалиликнинг оҳанг воситаларини тўғри қўллайди; ҳарфларга тегишли сўзларни топади. | бошқа болаларга эслаб қолган китоб мазмунини сўзлаб беради; содда ва мураккаб гапларни нутқида қўллайди; сўзларни бўғинларга бўлади; бўғинли карточкалар ёрдамида бўғинлардан сўзлар тузади; сўз, товуш, бўғин, гап ҳақида тушунчага эга; пешлавҳа, китоб номлари, расм тагидаги ёзувлар ва ҳоказоларни ўқийди; болалар адабиёти жанри номини билади (эртак, шеър, ҳикоя) ; машҳур ёзувчи ва шоирлар номини билади. |
НУТҚ, МУЛОҚОТ, ЎҚИШ ВА ЁЗИШ МАЛАКАЛАРИ | |||
Кичик соҳа: Қўл бармоқлари майда моторикаси | |||
Талаб: Болада ёзув малакаси шаклланади | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
2-3 объектдан расм тузади; варақ сатҳида тўғри чизиқлар чизади; ҳарфларга қизиқиш билдиради, айрим ҳарфларни шаклини билади ва фарқлайди; йирик мунчоқларни ипга теради; ёзишга ҳаракат қилади. | чизиқ, белги, илгакларни содда намуналарини қайта чиза олади; предметларнинг мураккаб бўлмаган шаклларини чизади; расмларни устидан юргизиб чизади ва бўяйди; шаблонларни штрихлайди; майда қисмлардан иборат конструкторни йиғади; ўрта мунчоқларни ипга теради; аниқ белгиланган чизиқ асосида қоғозни қайчи билан қирқади; белгиланган чизиқ асосида қоғозни текис йиртади; икки қўли билан қоғозни бурайди. | чизиқ, илгак ва гажакча ёзади; қоғозни турли усулда тахлайди (оригами) ; намуна асосида босма ҳарфларни ёзишни бошлайди; бармоқлари ёрдамида машқлар бажаради; расмларни текис штрихлайди; турли сатҳларда чизади (нам қумда, асфальтда, доскада) ; соч ўради; мозаика йиғади. | қоғозда тўғри чизиқлар, сўзлар ва қисқа гапларни ёзади; дафтардаги ёзув қаторларини аниқлай олади; расмларни тўғри жойлаштиради; қўлни узмасдан нуқта-чизиқчаларни бирлаштириб расм чизади; матодаги расмни тўқийди; «ўзига» ва «ўзидан» ҳаракатлари йўналишини тушунади; турли материаллардан мураккаб намуналарни қирқади. |
БИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Интеллектуал-билиш малакалари | |||
Талаб: Бола қизиқувчан, интилувчан, фаол, билишга қизиқиш билдиради ва унга эҳтиёжи мавжуд | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
битта белги асосида предметларни ажратади; олти рангни фарқлайди ва ажратади; бир хил пойини топади; расмлардаги предметларни танийди ва номини айтади; жонли объектларга қизиқиш билдиради; предметлар ясалган материални фарқлайди (қоғоздан, тахтадан, темирдан) ; хонани кузатади ва ўзи турган жойни аниқлайди; атроф-муҳитга қизиқиш билдиради. | расмларни солиштиради; 2-3 белги асосида гуруҳларга ажрата олади; жонзодларни асосий эҳтиёжларини таърифлайди ва таққослайди (ҳайвонлар: овқат ейди, нафас олади, ҳаракатланади ва ҳоказо) ; ҳаёт учун сув, ҳавонинг аҳамиятини таърифлайди; кун қисмларини нутқида тўғри қўллайди ва билади (эрталаб, пешин, кечқурун, кечаси) ; йил фаслларини тавсифлайди; атроф оламга фаол қизиқиш билдиради. | расм асосида сюжетни эслаб қолади ва гапиради; кетма-кетликни сақлаган ҳолда фикр юритади, мулоҳаза қилади; турли ҳайвонларнинг яшаш жойларини айтади (балиқ сувда яшайди, бўри ўрмонда) ; географик тушунчаларни билади (ер, денгиз, тоғ, дарё) ; оддий сабаб ва оқибат алоқаларни тушунади (ёмғир ёғяпти — панага ўтиш керак) ; синаш ва хатоларни таҳлил қилиш йўли билан амалий вазифалар ечимини топишга ҳаракат қилади (машинани юрғизиш учун калитни бураш керак) ; объектларни тизимга солад. | атроф-олам ҳақида мустақил маълумот излайди; кузатувлар асосида хулоса қилади ва умумлаштиради; йил фасллари ва воқеа-ҳодиса кетма-кетлигини айтади; расмлар бўйича кетма-кетликни сақлаган ҳолда фикр юритади, мулоҳаза қилади; ўз мамлакати ва унинг рамзлари ҳақида тушунчага эга; ўз халқининг айрим миллий анъаналари ва одатларини билади; болалар энциклопедиясидан фойдалана олади (керакли маълумотни топа олади) ; ички ва ташқи белгиларга кўра предметларни гуруҳларга ажратади (ранги, шакли, ҳажми, вазни, ҳаракатланиш тезлиги, вазифасига қараб). |
БИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Элементар математик малакалар | |||
Талаб: Бола элементар математик малакаларга эга | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
предметларни 1-2 та белгиси бўйича гуруҳларга бўлади; атроф-муҳитдан «битта» ва «кўп» ни топади ; предметларни катталигига қараб теради; геометрик шаклларни фарқлайди (доира, квадрат, учбурчак), шакллар (куб, шар) ; кўпликни таққослайди; «узун» ва «қисқа» тушунчалари маъносини билади; «ярим», «яримтача» тушунчаларни билади; саноқ ва сонлар қаторидаги боғлиқликни тушунади; механик тарзда 5гача санайди. | геометрик шаклларга ўхшаш предметларни топади; геометрик фигура ва шаклларни номини билади; миқдорий алоқаларини белгилайди; соннинг миқдорий таркибини билади; математик тушунчалардан фойдаланади (кўп, кам, жами, шунча); кетма кетликда санайди; кўпликларни таққослайди «кўпроқ», «камроқ», «тенг»; бўшлиқда йўналиш олишни билади (олдинда, орқада, тепада, пастда, яқин, узоқ); бутун ва унинг қисмлари тушунчасини тушунади. | геометрик шаклларни билади ва уларни предметлар орасидан ажратади; предметларни узунлиги, эни, қалинлиги ва баландлигига кўра таққослайди; предметлар гуруҳини таққослайди; мулоқот даврида математик терминологияни қўллайди; белгилар тизимини тушунади (сон ва белгиларни қўллаган холда +, -, =); 1дан 10гача бўлган сонларни тўғри ва тескари санайди; предметларни сони ва саноғига қараб таққослайди; предметлар тенглиги ва тенгмаслиги гуруҳларини аниқлайди ва уларни бир бири билан таққослайди. | ҳаётда сон ва саноқнинг аҳамиятини тушунади; геометрик шакллар ва фигураларни билади; 20гача бўлган айрим математик ҳаракатларни бажаради; 10гача қўшиш ва айиришли содда математик вазифаларни ечади (сон ва белгиларни қўллаган холда +, -, =); сон қатори ҳақида тушунчага эга гуруҳларни тенг ёки тенг эмаслигини таҳлил қилади (қанчага кўп?, қанчага кам?); ҳажми, баландлиги ва қалинлигига қараб предметларни кетма кет жойлаштиради; шартли белги асосида суюқ, сочилувчан ва қаттиқ материални ўлчайди. |
БИЛИШ ЖАРАЁНИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ | |||
Кичик соҳа: Тадқиқий-билиш ва самарали рефлексив фаолият | |||
Талаб: Бола ўзининг табиий муҳитига қизиқишини намоён қилади, фанни ўрганишда фаол | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
катталар билан биргаликда тадқиқотларда қатнашади (эритиш, бўяш, чўктириш, сув сатҳига чиқариш ва ҳоказо) ; табиатдаги айрим ўзгаришларни фарқлайди (қор, ёмғир, дўл, иссиқ, шамол ва ҳоказо) ; айрим ҳашарот ва қушларни танийди ва номини айтади; айрим жониворлар болаларини номини тўғри айтади ; «сюжет» асосида қурилмалар яратади ; сув ва қум билан ўйнайди; жонли объектларни кузатади. | катталар билан биргаликда тадқиқотларда иштирок этади (эритиш, яхлатиш, магнетизм, бўяш, қиздириш, қайнатиш ва ҳоказо); йил фаслларига хос табиат ҳодисаларини билади; нима учун овқатланиш, нафас олиш, ўқиш кераклигини билади; организмнинг маълум бир органлари функциясини билади; айрим жисмоний жараёнлар муҳимлигини тушунади; конструктор, пазл, мозаика, Legoдан конструкциялар яратади. | табиат ҳодисаларини турли омилларга боғлиқлигини тушунади; табиатдаги ўзгаришлар сабабини тушунтириб бера олади (масалан, қор эриши) ; инсонларни атроф-оламга таъсирини тушунади (экин экиш, ҳосил йиғиш) ; табиий материаллардан қўл ишларини яратишни билади, иш босқичларини белгилайди; мустақил қуриб ясаши мумкин; жонли ва жонсиз табиатни фарқлайди; инсонлар ҳаётида табиатнинг аҳамиятини англаб етади. | қурилмани мустақил ўлчайди (баландлиги, узунлиги, кенглиги бўйича) ; шахсий қизиқиши ва кузатувларига боғлиқ саволлар беради; шахсий тахминлари ҳақида гапиради, аввалги ва ҳозирги тажрибасини умумлаштиради ва тушунтиради; тадқиқотда ечимини талаб этаётган муаммони белгилайди; турли ресурсларни қўллаган холда шахсий кузатувларни тасдиқлайди ва таърифлайди; атроф-муҳитни яхшилашда иштирокнинг муҳимлигини тушунади (масалан, ахлат чиқиндиларини ташлаш, уларни ажратиш, дарахт ва гуллар экиш, сув, электр энергияси ва қоғозни асраш). |
ИЖОДИЙ РИВОЖЛАНИШ | |||
Кичик соҳа: Дунёни бадиий тасаввур этиш | |||
Талаб: Бола турли хил санъат воситаларидан фойдаланиб, дунёни ҳис этиш ва тушунишини намойиш этади | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
иллюстрация, ўйинчоқ, халқ амалий санъати асарларини ўрганишда эмоционал таъсирланади; табиат объектларида, ўйинчоқ, болаларнинг ўз кийимларида ранглар жилосини англайди; таниш қўшиқларни билади; диққат билан товуш, оҳангларни тинглайди; тасвирий санъат элементларидан фойдаланади. | Ўзбекистон халқ амалий санъати ҳақида илк тушунчага эга (сўзана, керамика) ; санъатга тегишли касбларнинг айримлари ҳақида тушунчага эга (рассом, бастакор, актёр) ; айрим санъат турлари ва жанрларини фарқлайди (қўшиқ, рақс, мусиқа, шеърият, топишмоқ, расм, ҳайкалтарошлик) ; айрим архитектура қурилмалари ҳақида тушунчага эга (яшаш жойи ва жамоат жойи) ; қўшиқ ва наволарда юқори ва паст товушларни фарқлайди; айрим мусиқий асбобларнинг чалинишини фарқлайди (пианино, дутор, доира) ; мусиқага монанд рақсга тушиши мумкин. | мусиқий асарга ҳиссий муносабат билдиради; мусиқага монанд ҳаракатлар ўйлаб топиши мумкин; бадиий асарлар қаҳрамонлари ролини ўйнаши мумкин; амалий санъат турлари ҳақида бирламчи тушунчага эга; шахсий лойиҳалар яратишда ғоялар билдиради; мусиқада услубларни фарқлайди; кичик сценарийлар тузиб, саҳна кўринишлари ташкиллаштира олади; табиий материаллардан қўл ишлари ясайди; кийимларни безаши, гулдасталар тузиши, содда рецепт асосида таом тайёрлаши мумкин. | шеърни ифодали ўқиб бера олади; таниш асарларни мустақил сўзлаб беради, уларни саҳналаштиришда иштирок этади; шеърий ва насрий бадиий асарларга муносабат билдиради; мусиқий асарнинг ҳарактерини аниқлашга қодир; болалар шоири, ёзувчиси ва бастакорлари ҳамда уларнинг асарларини билади; тасвирий санъат турларини фарқлайди. |
ИЖОДИЙ РИВОЖЛАНИШ | |||
Кичик соҳа: Бадиий-ижодий қобилиятлар | |||
Талаб: Бола атрофдаги борлиқни ижодий ўзгартириш малакасига эга | |||
3-4 ёш | 4-5 ёш | 5-6 ёш | 6-7 ёш |
КУТИЛАЁТГАН НАТИЖАЛАР | |||
тасвирий материаллар номини билади ва тўғри қўллайди; содда композициялар, алоҳида буюмларни чизади; тасвирланаётган предметларга мос рангларни танлайди ва бўяйди; болалар мусиқий асбобларида(бубен, най, ксилофон) чалишга тақлид қилади; болалар гуруҳи билан қўшиқ айтади; рақсга тушади (жуфтликда айланади, оёқлари билан депсинади, предметлар билан мусиқага монанд ҳаракатланади) ; пластилиндан берилган содда шаклларни ясайди; тайёр шакллардан тасвирлар яратади, турли шаклдаги қоғозларни ясатади; қумдан турли шакл ва пирамидалар қуради. | предметлар шаклини аниқ кўрсатган холда қисмларга бой тасвирлар чизади; сюжетли расм, предмет ва персонажлар чизади; шаклларни турли техника асосида бўяйди; лой, хамир ва пластилиндан ясайди; фаолияти бошида кўз олдига келтириб тасаввур қилади; хорда ва яккахон қўшиқ айтади; рақс ҳаракатларини ҳиссиётларни намоён этиш ва мулоқот воситаси сифатида қабул қилади; мусиқий асбобларда чалади (қўнғироқча, доира, металлофон, учбурчак) ; катталар ёрдамида бармоқлар театри саҳна кўринишларида иштирок этади. | мураккаб предметлар чизади ва уларни декоратив нақшлар билан ясатади (чойнак, гилам, рўмол, лаган) ; хотира ёки тасаввурига кўра сюжет яратади; қоғоздан ва табиат материаллардан аппликация-ҳажмли оранжировкалар яратади (силуэтлар, откриткалар, китоб ёрлиқлари) ; муҳит ёки шахсий лойиҳаларини ясатади; қоғоз буклаш, йиртиш, қирқиш йўли билан шаклларни ҳаракати ва пропорцияларини ёритган ҳолда кичик сюжетли композициялар яратади; тенгдошлари билан ижодий ўйинлар яратиши мумкин; шахсий ишларида турли ифода воситаларини қўллайди; жамоавий лойиҳаларда ғоялар таклиф этади. | турли предметлардан композициялар яратади; индивидуал ва жамоада қўшиқ айта олади; рақсда ҳаракатларига жило берган холда шахсий намуна яратиши мумкин; мусиқий асбобларда яккахон ёки оркестрда жўр бўлиб чалиши мумкин; ғоя яратади ва татбиқ этади; мақсадга эришишда ўриндош сифатида турли предметлар қўллайди; турли спектаклларда роль ижро этиб иштирок этади; оламни ўзгартиришда инсоннинг яратувчи ролини англайди; буюмларни иккиламчи қўллашда ғоялар таклиф этиши мумкин. |