LexUZ шарҳи
Мазкур қарор Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2007 йил 24 майдаги 106-сонли «Ишга жойлаштиришга муҳтож меҳнат билан банд бўлмаган аҳолини ҳисобга олиш методикасини такомиллаштириш тўғрисида»ги қарори билан ўз кучини йўқотган.
Аҳолининг иш билан таъминланганлик даражаси ва таркиби халқаро стандартларга мувофиқ тўлиқ ва холис баҳоланишини таъминлаш, минтақаларда аҳолини иш билан оқилона таъминлаш ва янги иш ўринларини барпо этиш муаммосини самарали ҳал этиш юзасидан чора-тадбирларни ишлаб чиқиш учун ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлаш, аҳолининг иш билан таъминланганлигини ҳисобга олиш тизимини янада такомиллаштириш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси қарор қилади:
1. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги, Макроиқтисодиёт ва статистика вазирлиги томонидан халқаро стандартлар асосида ишлаб чиқилган Меҳнат ресурслари балансини тузиш ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлаш методикаси иловага мувофиқ тасдиқлансин.
тасдиқланган методика асосида 2002 йилдан бошлаб ҳар чоракда ишчи кучининг иш билан таъминланганлиги масалалари бўйича ўрганиб чиқишлар ўтказилишини ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларнинг сони аниқланишини таъминласин;
Ўзбекистон Республикаси Макроиқтисодиёт ва статистика вазирлиги, Давлат матбуот қўмитаси билан биргаликда ўн кун муддатда Меҳнат ресурслари балансини тузиш ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлаш бўйича ўқув-методик қўлланмани нашрга тайёрласин.
3. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги билан биргаликда, жорий ўқув йилидан бошлаб олий ўқув юртлари, академик лицейлар, касб-ҳунар коллежлари ва бошқа ўқув муассасаларининг тегишли фанлар бўйича таълим дастурларига меҳнат ресурслари балансини тузиш ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлашнинг тасдиқланган методикаси ўрганилишини киритсин.
Меҳнат ресурслари балансини тузиш ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлаш методикаси асосида бир ой муддатда иқтисодиёт ва статистика органлари амалиётига меҳнат ресурслари бўйича ҳисобот ва прогноз балансларини тузишни жорий этиш бўйича йўриқномаларни ишлаб чиқсин;
Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги билан биргаликда иқтисодиёт ва статистика органлари тизимининг амалиётчи ходимлари учун меҳнат ресурслари балансини ишлаб чиқиш ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлаш бўйича ўқув семинарларини ташкил этсин.
5. Ўзбекистон Республикаси Давлат матбуот қўмитаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги билан биргаликда 2002 йилнинг биринчи чорагида Меҳнат ресурслари балансини тузиш ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахсларни аниқлаш методикасини ва ўқув-методик қўлланмани нашр этсин ҳамда уларнинг минтақавий иқтисодиёт ва статистика органлари, меҳнат органлари, таълим муассасалари ва бошқа манфаатдор тузилмалар ўртасида тарқатилишини таъминласин.
6. Мазкур қарорнинг бажарилишини назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг ўринбосари Р.С. Азимов зиммасига юклансин.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Мазкур Методика Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги, Иқтисодиёт вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган ҳамда меҳнат ресурслари мавжудлигини ва улар тақсимланишини тавсифловчи меҳнат ресурслари балансини ва унинг кўрсаткичларини тузиш тартибини, шу жумладан:
(биринчи хатбоши Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 28 февралдаги 112-сон қарори таҳририда — Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами, 2003 й., 4-сон, 42-модда)
иқтисодий фаол аҳоли сонини, шу жумладан иш билан таъминланган аҳолини ва унинг иқтисодиёт тармоқлари ва иқтисодий фаолият турлари бўйича тақсимланишини, ва ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган аҳоли сонини;
Методика меҳнат статистикаси соҳасидаги халқаро стандартларга асосланган ҳамда Ўзбекистон Республикасининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олади.
Олдинги таҳрирга қаранг.
Меҳнат ресурслари балансини тузишда ахборот базаси сифатида Давлат статистика қўмитасининг статистика маълумотларидан ва Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги томонидан ўтказиладиган иш билан таъминлаш масалалари бўйича ишчи кучини ўрганиб чиқиш натижаларидан фойдаланилади.
(олтинчи хатбоши Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 28 февралдаги 112-сон қарори — Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами,2003 й., 4-сон, 42-модда)
Меҳнат ресурслари — меҳнатга қобилиятли ёшдаги аҳоли ҳамда қонун ҳужжатларида белгиланган иқтисодий фаолликнинг қуйи ва юқори ёш чегараларига кирмайдиган ишлаётган шахслар.
Меҳнатга қобилиятли ёшдаги аҳоли — ишламаётган I ва II гуруҳ ногиронлари ва ёшига кўра имтиёзли шартларда пенсия олувчи шахслардан ташқари меҳнатга қобилиятли ёшдаги шахслар (16 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар ва 16 ёшдан 55 ёшгача бўлган хотин-қизлар).
а) пул ёки натурада тақдирлаш учун ёлланиш бўйича ҳафтада камида 2 соат мобайнида иш бажарган шахслар, шунингдек ўз фаолияти учун тақдирланиш ёки даромад олиш муддатидан қатъи назар, фойда ёки оилавий даромад олиш учун ёлланмаган тарзда иш бажарувчи шахслар;
б) касаллик ёки жароҳат, беморни парвариш қилиш туфайли; ҳар йиллик таътил ёки дам олиш кунлари; ўз иш жойидан ташқарида ўқиш; маъмуриятнинг ташаббуси билан иш ҳақи сақланган ёки сақланмаган ҳолдаги таътил ҳамда бошқа шунга ўхшаш сабабларга кўра ишда вақтинча бўлмаган шахслар;
Ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган аҳоли — амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ расман ишсиз сифатида рўйхатдан ўтказилган (меҳнат органлари томонидан ташкил этиладиган ҳақ тўланадиган жамоат ишларида иш билан таъминланиш даври ҳам шу жумлага киради) шахслар, шунингдек ҳақ тўланадиган ишга ёки даромад келтирувчи машғулотга (ёхуд ҳафтада 2 соатдан кам бўлган ҳақ тўланадиган), меҳнат органлари кўмагида ёки мустақил равишда фаол иш изловчи ва бундай иш таклиф этилса, ишга жойлашишга тайёр бўлган меҳнатга қобилиятли ёшдаги вақтинча иш билан таъминланмаган шахслар.
Иқтисодий фаол аҳоли (ишчи кучи) — меҳнат фаолиятининг даромад келтирувчи ҳар қандай тури билан шуғулланувчи шахслар, шунингдек ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган аҳоли. Иқтисодий фаол аҳоли ҳам фуқаролардан бўлган иқтисодий фаол аҳолини, ҳам Қуролли кучларда хизматни ўтаётган шахсларни қамраб олади.
ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда таълим олаётган ўқув юртларининг (академик лицейлар, касб-ҳунар коллежлари, техникумлар, олий ўқув юртлари, курслар, шунингдек кундузги аспирантура ва докторантуралар ҳам шу жумлага киради) ўқувчилари ва талабалари, тингловчилари ва курсантлари;
ёшига кўра имтиёзли шартларда пенсия олувчи шахслар, I ва II гуруҳ ногиронлари, шунингдек ишлашни хоҳламайдиган III гуруҳ ногиронлари;
агар бундай иш уларга таклиф этиладиган бўлса даромад келтирувчи ишга киришни хоҳламайдиган ёки бундай имконияти бўлмаган рўзғорни юритиш, болаларни парвариш қилиш, касал қариндошларга қараш билан банд бўлган шахслар;
ихтиёрий равишда ишлашни хоҳламайдиган иш билан таъминланмаган шахслар, шунингдек ишлашни хоҳлайдиган, бироқ ишга жойлашиш ёки ўзини мустақил даромад билан таъминлаш учун ҳеч бир ҳаракат қилмайдиган шахслар.
Меҳнат ресурслари баланси — меҳнат ресурслари мавжудлигини ва уларнинг иқтисодиёт тармоқлари ва иқтисодий фаолият турлари бўйича тақсимланишини тавсифловчи кўрсаткичлар тизими.
Меҳнат ресурсларининг ҳисобот баланси — меҳнат ресурсларининг амалдаги кўрсаткичлари ва уларнинг ҳисобот даврида (йилда) тақсимланиши, шунингдек ҳисобот йилида ўтказилган ишчи кучини ўрганиб чиқиш натижалари асосида ишлаб чиқилади.
Меҳнат ресурсларининг прогноз баланси — меҳнат ресурслари прогнози маълумотлари ва уларнинг прогноз қилинаётган даврда (қисқа муддатли, ўртача муддатли ва узоқ муддатли даврлар) тақсимланиши бўйича тузилади.
Меҳнат ресурсларининг ҳисобот баланси мазкур Методикага 2-иловада кўрсатилган шаклга мувофиқ шаҳар ва қишлоқ жойларга тақсимлаган ҳолда Ўзбекистон Республикаси, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри бўйича ҳар бир йил якунларига кўра тузилади.
Мазкур миқдор меҳнатга қобилиятли ёшдаги аҳоли сони ва меҳнатга қобилиятли ёшдан кичик ва катта ёшдаги ишловчилар сони йиғиндиси сифатида аниқланади:
МҚА сони меҳнат ёшидаги аҳоли (16 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар ва 16 ёшдан 55 ёшгача бўлган хотин-қизлар) сонидан меҳнатга қобилиятли ёшдаги ҳар иккала жинсдаги I ва II гуруҳ ногиронлар сони чиқариб ташланган ҳолда аниқланади:
Ног — меҳнатга қобилиятли ёшдаги I ва II гуруҳ ногиронлари (16 ёшдан 60 ёшгача бўлган эркаклар ҳамда 16 ёшдан 55 ёшгача бўлган хотин-қизлар).
бунда: ИТр — иқтисодиётнинг расмий секторида ишловчилар, шу жумладан юридик шахсни ташкил этмасдан фаолиятни амалга оширувчи рўйхатдан ўтказилган тадбиркорлар;
Иқтисодиётнинг норасмий секторида ишловчиларга расмий статистикада ҳисобга олинмаган ёлланиб доимий, вақтинчалик, бир марталик ва мавсумий ишларни бажарувчи, шу жумладан ушбу ишларни амалга ошириш учун республика ташқарисига чиқувчи шахслар; ўз бизнесини юритувчи шахслар; шериклар билан ёлланмаган ҳолда ишловчи шахслар; тақиқланмаган, бироқ рўйхатдан ўтказилмаган фаолиятдан иш ҳақи ёки даромад олувчи шахслар (масалан, мол боқиш ва етиштириш билан шуғулланувчилар, деҳқон бозорлари ва чакана бозорларда харидорлар ва сотувчиларга хизмат кўрсатувчи шахслар, турғун бўлмаган савдо жойларида савдо билан, хусусий киракашлик қилувчи ва фаолиятнинг бошқа турлари билан шуғулланувчилар).
Иқтисодиётнинг норасмий секторида иш билан таъминланган шахслар сони Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги томонидан махсус ишлаб чиқилган саволнома бўйича ҳар чоракда амалга ошириладиган иш кучини ўрганиб чиқиш асосида аниқланади.
Иқтисодиётнинг норасмий секторида иш билан таъминланган аҳоли сонини аниқлаш учун ишчи кучини танлаб ўрганиб чиқиш маълумотлари асосида:
А) Иқтисодиётнинг норасмий секторида фаолиятнинг тегишли турлари билан шуғулланувчи шахслар сонининг меҳнатга лаёқатли ёшдаги сўраб чиқилганларнинг умумий сонидаги салмоғи қуйидаги формула бўйича аниқланади:
бунда: СЧСi — иқтисодиётнинг норасмий секторида фаолиятнинг аниқ тури (i) билан шуғулланувчи сўраб чиқилганлар салмоғи;
ССi — иқтисодиётнинг норасмий секторида фаолиятнинг аниқ тури билан шуғулланувчи сўраб чиқилганлар сони;
Б) Олинган салмоқ бўйича иқтисодиётнинг норасмий секторида фаолиятнинг аниқ тури билан шуғулланувчи аҳоли сонининг ҳисоб-китоби қуйидаги формула бўйича аниқланади:
бунда: ИТНРi — иқтисодиётнинг норасмий секторида фаолиятнинг аниқ тури (i) билан шуғулланувчилар сони;
В) Иқтисодиётнинг норасмий секторида иш билан таъминланганларнинг умумий сонини аниқлаш учун фаолиятнинг ҳар бир аниқ тури бўйича ИТНР тўғрисидаги маълумотлар жамланади:
Иш билан таъминланган аҳоли мазкур Методикага мувофиқ тармоқлар ва иқтисодий фаолият турлари бўйича тақсимланади.
Иқтисодиёт тармоқлари ва иқтисодий фаолият турлари амалдаги миллий классификаторларга мувофиқ таснифланади.
Ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган шахслар сонига меҳнат органлари томонидан ишсизлик мақоми (ИМБ) берилган; меҳнат органларида иш изловчи сифатида рўйхатдан ўтказилган (ИИ); меҳнат органларига мурожаат қилмасдан мустақил равишда иш изловчилар (ИИм) киради.
а) иш кучини ўрганиб чиқиш натижалари бўйича ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган аҳоли сони аниқланади:
ИББў — ишчи кучини ўрганиб чиқиш натижасида аниқланган иш билан таъминланмаган шахслар сони, ҳаммаси;
б) ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган шахсларнинг умумий сони қуйидаги формула бўйича аниқланади:
ИМС — ишчи кучини ўрганиб чиқишда ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган шахслар салмоғи.
в) мустақил равишда (меҳнат органларига мурожаат қилмасдан) иш излаётган шахслар сони ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган шахслар сони билан иш изловчи сифатида меҳнат органларида рўйхатдан ўтказилган ва расмий ишсиз мақомига эга бўлган шахслар сони ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади:
Ў — 16 ёшдаги ва ундан катта ёшдаги ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда ўқиётганлар (ўқишнинг кундузги шаклида), умумтаълим мактаблари, академик лицейлар, касб-ҳунар коллежлари, курслар, олий ўқув юртлари ва бошқа ўқув юртларининг ўқувчилари ва талабалари ҳам шу жумлага киради;
ХҚ — ҳомиладорлик ва туғиш таътилида бўлган, бола 3 ёшга тўлгунгача уни парвариш қилиш бўйича таътилда бўлган аёллар, шунингдек бола 2 ёшга тўлгунча уни парвариш қилувчи ишламайдиган оналар;
ИПН — ёшига кўра имтиёзли шартларда пенсия олувчи меҳнатга қобилиятли ёшдаги ишламайдиган шахслар, I ва II гуруҳ ногиронлари.
ИХ — ихтиёрий равишда иш билан таъминланмаган, ишлашни истамайдиган ёки ишга кириш имкониятига эга бўлмаган шахслар, шу жумладан III гуруҳ ногиронлари.
Меҳнат ресурсларининг прогноз баланси ҳисобот баланси кўрсаткичларини, меҳнат ресурслари ўсиши истиқболларини, уларнинг тармоқлар ва иқтисодий фаолият турлари бўйича тақсимланишини, шунингдек ишга жойлаштириладиган аҳоли сонини ҳисобга олган ҳолда тузилади.
Меҳнат ресурслари баланси прогнози меҳнат ресурслари ҳисобот балансини тузиш учун назарда тутилган тартибга мувофиқ прогноз ҳисоб-китоблари маълумотлари бўйича ишлаб чиқилади.
Ишчи кучини ўрганиб чиқиш натижалари бўйича олинган маълумотлардан, шунингдек ишга жойлаштириладиган меҳнатга қобилиятли ёшдаги аҳоли сони ўсишини аниқлашда ҳам фойдаланилади. Бунинг учун меҳнатга қобилиятли ёшдаги аҳолининг прогноз қилинадиган ўсиши ишлашни хоҳламайдиган ёки ишга кириш имконияти бўлмаган шахслар, шунингдек норасмий секторда иш билан таъминланган шахслар сони миқдорига қараб ўзгартирилади (камайтирилади).
Меҳнат ресурсларининг ҳисобот ва прогноз баланслари ва ишга жойлаштиришга муҳтож шахслар сони асосида меҳнат ресурсларининг иш билан таъминланганлиги ва ишсизлик даражаси аниқланади, аҳолининг иш билан оқилона таъминланганлигини ва унинг даромадларини оширишни таъминловчи чора-тадбирлар ишлаб чиқилади.
Т/р | Кўрсаткичлар | жами | шаҳарда | қишлоқ жойларда | ||
1. | I. Жами меҳнат ресурслари | |||||
шу жумладан: | ||||||
2. | меҳнатга қобилиятли ёшдаги аҳоли | |||||
3. | иқтисодиётда банд бўлган катта ёшдаги шахслар ва ўсмирлар | |||||
II. Меҳнат ресурсларининг тақсимланиши | ||||||
4. | II.1. Иқтисодий фаол аҳоли | |||||
5. | II. 1.1. Жами иш билан таъминланганлар | |||||
шу жумладан: | ||||||
6. | а) расмий секторда улардан: | |||||
7. | улардан: | |||||
8. | қишлоқ ва ўрмон хўжалигида (деҳқон хўжаликларисиз) | |||||
9. | қурилишда | |||||
10. | транспорт ва алоқада | |||||
11. | савдо, умумий овқатланишда | |||||
12. | моддий-техника таъминоти ва сотишда, тайёрловда | |||||
13. | уй-жой коммунал хўжалиги ва аҳолига хизмат кўрсатишнинг ноишлаб чиқариш турларида | |||||
14. | соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ва спорт, ижтимоий таъминотда | |||||
15. | маориф, фан ва илмий хизматлар кўрсатиш, маданият ва санъатда | |||||
16. | молия кредитлаш ва суғурта соҳасида | |||||
17. | давлат ва хўжалик бошқаруви органларида | |||||
18. | моддий ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳасининг бошқа тармоқларида | |||||
19. | деҳқон хўжаликларида | |||||
20. | юридик шахс ташкил этмасдан рўйхатга олинган тадбиркорлик фаолиятида | |||||
21. | иш билан таъминланган аҳолининг бошқа тоифалари (дин хизматчилари, ҳарбий хизматчилар) | |||||
22. | б) норасмий секторда улардан: | |||||
23. | вақтинчалик бир марталик ишларни бажарувчилар | |||||
24. | рўйхатдан ўтмасдан ишлаётган хусусий тадбиркорлар | |||||
25. | тадбиркорларга кўмаклашувчилар | |||||
26. | II. 1.2. Ишга жойлаштиришга муҳтож иш билан таъминланмаган шахслар улардан: | |||||
27. | расмий рўйхатга олинган ишсизлар | |||||
28. | меҳнат органларида иш қидираётган сифатида рўйхатга олинганлар | |||||
29. | ишсизлар сифатида рўйхатга олинмасдан мустақил равишда иш қидираётганлар | |||||
30. | II. Иқтисодий фаол бўлмаган аҳоли шу жумладан: | |||||
31. | Ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда таълим олаётган шахслар | |||||
32. | ёши бўйича имтиёзли шартларда пенсия олаётган шахслар, ногиронлар | |||||
33. | кўп болали оналар, боласи 3 ёшга тўлгунга қадар парвариш қилиб ишламаётган аёллар | |||||
34. | ихтиёрий равишда ишламаётган ва ишлашни хоҳламайдиган бошқа шахслар, шу жумладан уй бекалари |