LexUZ sharhi
Mazkur Konvensiya O‘zbekiston Respublikasining 2008-yil 8-apreldagi O‘RQ-144-sonli “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risidagi Konvensiyani (Jeneva, 1999-yil 17-iyun) ratifikatsiya qilish haqida”gi Qonuni bilan ratifikatsiya qilingan.
Xalqaro Mehnat Tashkilotining Bosh konferensiyasi,
Xalqaro Mehnat Byurosining Ma’muriy kengashi tomonidan Jenevada chaqirilib va 1999-yilning 1-iyunida o‘zining 87-Sessiyasiga to‘planib,
milliy va xalqaro sa’y-harakatlarning, shu jumladan, xalqaro hamkorlik va xalqaro yordamning bosh ustuvor tamoyili sifatida bolalar mehnatini taqiqlash va uning eng yomon shakllariga barham berish uchun bolalar mehnati bo‘yicha asosiy hujjat bo‘lib qolayotgan Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risidagi 1973-yilgi Konvensiya va Tavsiyani to‘ldiradigan yangi hujjatlarni qabul qilishni zarur deb hisoblab,
bolalar mehnatining eng yomon shakllariga samarali barham berish shoshilinch va har tomonlama sa’y-harakatlarni — bepul umumiy ta’lim hamda bolalarni shu turdagi barcha ishlardan xalos etish zaruratini hisobga olgan holda va ularning oilalari ehtiyojlariga yo‘naltirilgan holda ularning reabilitatsiyasiga va ijtimoiy integratsiyalashuviga ko‘maklashish maqsadida, — talab etishini e’tiborga olib,
1996-yilda Xalqaro Mehnat Konferensiyasining 83-Sessiyasida qabul qilingan bolalar mehnatiga barham berish to‘g‘risidagi rezolyutsiyani eslatib,
bolalar mehnati ko‘p jihatdan qashshoqlik oqibatida vujudga kelishini va bu masalaning uzoq muddatli yechimi ijtimoiy taraqqiyotga olib boradigan. xususan, qashshoqlikni tugatish va universal ta’limni ta’minlaydigan barqaror iqtisodiy o‘sishga bog‘liqligini tan olib,
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi tomonidan 1989-yil 20-noyabrda qabul qilingan Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyani eslatib,
Xalqaro Mehnat Konferensiyasining 1998-yildagi 86-Sessiyasida qabul qilingan Xalqaro Mehnat Tashkilotining mehnat sohasidagi asosiy prinsiplari va huquqlari Deklaratsiyasini hamda ularni amalga oshirish mexanizmini eslatib,
bolalar mehnatining ayrim eng yomon shakllari boshqa xalqaro hujjatlar, xususan Majburiy mehnat to‘g‘risidagi 1930-yilgi Konvensiya, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Qullik va kul savdosini, kullikka o‘xshash institutlar va odatlarni bekor qilish to‘g‘risidagi qo‘shimcha Konvensiyasi bilan qamrab olinishini eslatib,
bolalar mehnatiga oid bir qancha takliflarni qabul qilishga qaror chiqarib va bu Sessiya kun tartibining to‘rtinchi bandi hisoblanib,
bir ming to‘qqiz yuz to‘qson to‘qqizinchi yil iyun oyining o‘n yettinchi kunida kuyidagi “Bolalar mehnatining eng yomon shakllari to‘g‘risidagi 1999-yilgi Konvensiya” deb nomlanishi mumkin bo‘lgan Konvensiyani qabul qildi:
Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qiladigan Xalqaro Mehnat Tashkilotining har bir a’zosi bolalar mehnatini taqiqlash va uning eng yomon shakllariga barham berishni ta’minlash maqsadida darhol samarali chora-tadbirlar ko‘radi.
Mazkur Konvensiya maqsadlari uchun “bola” atamasi 18 yoshgacha bo‘lgan barcha shaxslarga qo‘llaniladi.
Mazkur Konvensiya maqsadlari uchun “bolalar mehnatining eng yomon shakllari” atamasi quyidagilarni qamrab oladi:
a) qullikning barcha shakllari yoki kullikka o‘xshash amaliyot, masalan, bolalarni sotish va ularning traffiki, qarz asosidagi qaramlik va krepostnoy tobelik, shuningdek, zo‘raki yoki majburiy mehnat, shu jumladan, bolalardan qurolli mojarolarda foydalanish uchun ularni zo‘rlab yoki majburlab jalb qilish;
b) fohishabozlik bilan shug‘ullanish, pornografiya mahsulotlari tayyorlash yoki pornografik tomoshalarda ishtirok etish uchun boladan foydalanish, uni yollash yoki uni taklif qilish;
s) qonunga xilof faoliyat bilan shug‘ullanish uchun, xususan, tegishli xalqaro shartnomalarda belgilangani kabi, narkotiklar tayyorlash va sotish uchun boladan foydalanish, uni yollash yoki uni taklif qilish;
d) bajarish xususiyatlari yoki sharoitiga ko‘ra bolalar sog‘lig‘i, xavfsizligi va ma’naviyatiga ziyon yetkazishi mumkin bo‘lgan ishlar.
1. Milliy qonun hujjatlari yoki vakolatli hokimiyat organi tomonidan, mehnatkashlar va ish beruvchilarning tegishli tashkilotlari bilan maslahatlashilgandan so‘ng, 3-moddaning “d” kichik bandida ko‘rsatilgan ish turlari belgilanadi, bunda tegishli xalqaro standartlari, xususan, Bolalar mehnatining eng yomon shakllari to‘g‘risidagi 1999-yilgi Tavsiyaning 3- va 4-bandlari qoidalari e’tiborga olinadi.
2. Vakolatli hokimiyat organi, mehnatkashlar va ish beruvchilarning tegishli tashkilotlari bilan maslahatlashgandan so‘ng, shu tariqa belgilangan ish turlari mavjudligini aniqlaydi.
3. Ushbu moddaning 1-bandiga muvofiq belgilangan ish turlari ro‘yxati muntazam tahlil qilib boriladi va zaruratga qarab mehnatkashlar va ish beruvchilarning tegishli tashkilotlari bilan maslahatlashib, qayta ko‘rib chiqiladi.
Tashkilotning har bir a’zosi, mehnatkashlar va ish beruvchilarning tegishli tashkilotlari bilan maslahatlashgandan so‘ng, mazkur Konvensiyani hayotga tatbiq etadigan qoidalar qo‘llanilishining nazoratini amalga oshirish uchun tegishli mexanizmlar yaratadi yoki bunday mexanizmlarni belgilaydi.
1. Tashkilotning har bir a’zosi ustuvor tartibda bolalar mehnatining eng yomon shakllariga barham berish to‘g‘risidagi harakat dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi.
2. Bunday harakat dasturlari tegishli hukumat idoralari hamda mehnatkashlar va ish beruvchilarning tashkilotlari bilan maslahatlashib ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi, zarurat tug‘ilgan holda boshqa tegishli guruhlar fikrlari e’tiborga olinadi.
1. Tashkilotning har bir a’zosi, mazkur Konvensiyani hayotga tatbiq etadigan qoidalarni samarali qo‘llash va ularga rioya etishini ta’minlash uchun, shu jumladan, jinoiy javobgarlikni joriy etish va qo‘llash orqali hamda vaziyatga qarab boshqa jazo choralarini qo‘llash orqali barcha zarur chora-tadbirlarni ko‘radi.
2. Tashkilotning har bir a’zosi, bolalar mehnatiga barham berishda ta’limning muhimligini e’tiborga olgan holda, belgilangan muddatlarda quyidagilarga yo‘naltirilgan samarali chora-tadbirlarni ko‘radi:
b) bolalarning bolalar mehnatining eng yomon shakllar bilan mashg‘ul bo‘lishlarini to‘xtatishga, shuningdek, ularni reabilitatsiya qilish va ijtimoiy integratsiyalash uchun zarurat va talab darajasida bevosita ko‘maklashishga;
s) bolalar mehnatining eng yomon shakllaridan xalos etilgan barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishlari,shuningdek, ular uchun imkoniyat darajasida va zaruratga qarab kasbga o‘qish uchun sharoit yaratilishiga;
3. Tashkilotning har bir a’zosi mazkur Konvensiyani hayotga tatbiq etadigan qoidalar qo‘llanilishi uchun mas’ul bo‘lgan vakolatli hokimiyat organini tayinlaydi.
Tashkilotning a’zolari mazkur Konvensiya qoidalarini hayotga tatbiq etishda bir-biriga yordam berish maqsadida, mukammal xalqaro hamkorlik va/yoki yordam orqali, shu jumladan, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash, qashshoqlikka qarshi kurash bo‘yicha dasturlar hamda universal ta’lim orqali zarur choralarni ko‘radilar.
Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi rasmiy hujjatlar ro‘yxatga olinishi uchun Xalqaro Mehnat Byurosi Bosh direktoriga yuboriladi.
1. Ushbu Konvensiya faqatgina ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlari Bosh direktor tomonidan ro‘yxatga olingan Xalqaro Mehnat Tashkilotining a’zolarinigina birlashtiradi.
2. Ushbu Konvensiya Tashkilot ikki a’zosining ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlari Bosh direktor tomonidan ro‘yxatga olingan sanadan keyin 12 oy o‘tgach kuchga kiradi.
3. Keyinchalik ushbu Konvensiya Tashkilotning har bir a’zosi uchun uning ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjati ro‘yxatga olingan sanadan keyin 12 oy o‘tgach kuchga kiradi.
1. Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilgan Tashkilotning a’zosi Konvensiya dastlab kuchga kirgan sanadan o‘n yil o‘tganidan keyin Xalqaro Mehnat Byurosining Bosh direktoriga ro‘yxatga olish uchun yuborilgan akt orqali Konvensiyani denonsatsiya qilishi mumkin. Bunday denonsatsiya denonsatsiya akti ro‘yxatga olinganidan keyin bir yil o‘tgach kuchga kiradi.
2. Ushbu Konvensiyani ratifikatsiya qilgan Tashkilotning har bir a’zosi, yuqoridagi bandda qayd etilgan o‘n yillik muddat o‘tganidan keyin, bir yil ichida mazkur moddada ko‘zda tutilgan denonsatsiya huquqidan foydalanmagan bo‘lsa, navbatdagi o‘n yillik muddatni kutishga majbur bo‘ladi va shunga muvofiq, u mazkur modda shartlariga binoan ushbu Konvensiyani har o‘n yillik muddat tugashi bilan denonsatsiya qilishi mumkin bo‘ladi.
1. Xalqaro Mehnat Byurosi Bosh direktori Tashkilot a’zolari tomonidan yuborilgan ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlari va denonsatsiya aktlarining barchasini ro‘yxatga olganligi haqida Xalqaro Mehnat Tashkilotining barcha a’zolariga xabar beradi.
2. Bosh direktor, ikkinchi ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatni ro‘yxatga olganligi haqida Tashkilot a’zolariga xabar berganda, u Tashkilot a’zolarining e’tiborini Konvensiyaning kuchga kirish sanasiga qaratadi.
Xalqaro Mehnat Byurosi Bosh direktori, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Ustavining 102-moddasiga muvofiq, yuqoridagi moddalar qoidalariga binoan o‘zi ro‘yxatga olgan ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi hujjatlari va denonsatsiya aktlarining barchasiga oid to‘la ma’lumotlarni Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh kotibiga ro‘yxatga olish uchun yuboradi.
Har gal, Xalqaro Mehnat Byurosi Ma’muriy kengashi zarur deb topganda, Bosh konferensiyaga ushbu Konvensiyaning qo‘llanilishi to‘g‘risidagi ma’ruzani taqdim etadi va uni to‘la yoki qisman qayta ko‘rib chiqish haqidagi masalani Konferensiya kun tartibiga kiritish kerakligini yoki kerak emasligini ko‘rib chiqadi.
1. Agar Konferensiya mazkur Konvensiyani to‘la yoki qisman qayta ko‘rib chiqadigan yangi konvensiya qabul qilsa va yangi konvensiyada zid keluvchi qoidalar mavjud bo‘lmasa, u holda:
a) Tashkilotning biror a’zosi tomonidan qayta ko‘rib chiqilgan yangi konvensiyaning ratifikatsiya qilinishi, qonunning o‘z kuchi bilan, 11-modda qoidalaridan qat’iy nazar, mazkur Konvensiyaning zudlik bilan denonsatsiya qilinishiga olib keladi, bunda qayta ko‘rib chiqilgan yangi konvensiya kuchga kirgan bo‘lishi kerak;
b) qayta ko‘rib chiqilgan yangi konvensiya kuchga kirgan sanadan e’tiboran, mazkur Konvensiyaning Tashkilot a’zolari tomonidan ratifikatsiya qilinishi to‘xtatiladi.