O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 12-iyuldagi “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida”gi 267-son qarori (O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami, 2000-y., 7-son, 39-modda) ijrosini ta’minlash maqsadida buyuraman:
1. Daryo transporti xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalari ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirining 2009-yil 10-dekabrdagi 76/1-sonli buyrug‘iga
ILOVA
ILOVA
Oldingi tahrirga qarang.
(muqaddima O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
1. Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi ichki suv yo‘llarida daryo transportidan foydalanayotgan yoki foydalanishni ta’minlayotgan tashkilotlar (bundan keyingi o‘rinlarda tashkilotlar deb yuritiladi) xodimlari uchun daryo transportida tashishlarni tashkil etish va amalga oshirish, daryo transportidan foydalanish va ularga texnik xizmat ko‘rsatish ishlari uchun taalluqlidir.
2. Mazkur Qoidalar tashkilotlarda binolarini va inshootlarini loyihalash, qurish va qayta qurishda, sexlarni texnik jihozlash va qayta jihozlashda, texnologik jarayonlar hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim.
3. Mazkur Qoidalar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi.
4. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilishga oid normativ-huquqiy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maxsus vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi.
5. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish borasidagi ishlarni tashkil qilish Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil qilish haqidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 273, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshirilishi lozim.
6. Mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil qilish haqidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 273, 1996-yil 14-avgust) muvofiq tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha ichki nazoratning asosiy turlari quyidagilar hisoblanadi:
mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilish ishlarini yaxshilash, sanitariya-sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari bo‘yicha bo‘limni o‘z ichiga olgan jamoaviy shartnoma;
tasdiqlangan mehnat sharoitlarini baholash va ish o‘rinlarini attestatsiya qilish uslubiga muvofiq ish o‘rinlarini attestatsiya qilish kartalari;
ishchilar va muhandis-texnik xodimlarni o‘qitish, yo‘l-yo‘riq berish va bilimlarini sinovdan o‘tkazish dasturlari;
mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha ma’muriy-jamoatchilik nazoratini yuritish jurnali (uch bosqichli nazorat);
ishchi va xizmatchilar bilan yong‘inga qarshi yo‘l-yo‘riq berish va yong‘in-texnikaviy minimum mashg‘ulotlarini o‘tkazish dasturi;
Oldingi tahrirga qarang.
8. O‘zbekiston Respublikasi “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonunining 12-moddasiga muvofiq, ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshiruvchi, xodimlarining soni ellik kishi va undan ortiq bo‘lgan har bir tashkilotda mehnatni muhofaza qilish talablariga rioya etilishini ta’minlash, ularning bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida mehnatni muhofaza qilish xizmati tashkil etiladi yoki mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha tegishli tayyorgarlikka ega bo‘lgan mutaxassis lavozimi joriy etiladi. Ellikta va undan ortiq transport vositasi mavjud bo‘lgan tashkilotda yo‘l harakati xavfsizligi xizmati ham tashkil etiladi yoki yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha mutaxassis lavozimi joriy etiladi.
Xodimlarining soni ellik nafardan kam bo‘lgan tashkilotda mehnatni muhofaza qilish xizmatini tashkil etish yoki mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha mutaxassis lavozimini joriy etish to‘g‘risidagi qaror ish beruvchi tomonidan mazkur tashkilot faoliyatining o‘ziga xos xususiyati hisobga olingan holda qabul qilinadi.
(8-band O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
Oldingi tahrirga qarang.
9. Mehnatni muhofaza qilish xizmati va yo‘l harakati xavfsizligi xizmati tashkilotning mustaqil tarkibiy bo‘linmalari bo‘lib, ular bevosita tashkilot rahbariga bo‘ysunadi.
(9-band O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
10. Mehnatni muhofaza qilish xizmatining mutaxassislari lavozim yo‘riqnomasiga binoan ularning majburiyatlari jumlasiga kiritilmagan boshqa ishlarni bajarishga jalb qilinishi mumkin emas.
Oldingi tahrirga qarang.
11. Tashkilotlarda mehnat faoliyati bilan bog‘liq ravishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar va boshqa jarohatlanishlarni tekshirish va hisobini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 6-iyundagi 286-sonli qarori bilan tasdiqlangan Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligining mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to‘g‘risidagi nizomga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
(11-band O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
12. Tashkilotlarning barcha xodimlari, shu jumladan rahbarlari o‘z kasblari va ish turlari bo‘yicha belgilangan tartibda o‘qishlari, yo‘l-yo‘riqlar olishlari hamda bilimlari sinovdan o‘tkazilishi kerak.
13. Xodimlarning mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha bilimlarini sinovdan o‘tkazish Mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash haqidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 272, 1996-yil 14-avgust) muvofiq amalga oshirilishi lozim.
14. Ishlarni texnologik reglament bo‘yicha xavfsiz yuritish yo‘riqnomalari Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha yo‘riqnomalarni ishlab chiqish to‘g‘risidagi nizomga (ro‘yxat raqami 870, 2000-yil 7-yanvar) (O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari va idoralarining me’yoriy hujjatlari axborotnomasi 2000-y., 1-son) muvofiq ishlab chiqiladi va ishlovchilar hamda ish joylarini shu yo‘riqnomalar bilan ta’minlash tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklatiladi.
15. Tashkilot xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari, ularning tavsifi, yuzaga kelish manbalari, ishchilarga ta’sir qilish xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasi va kelgusidagi oqibatlari to‘g‘risida to‘liq va xolisona ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.
16. Ish joylaridagi ishlab chiqarish muhiti va mehnat jarayonining xavfli hamda zararli omillari to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishlab chiqarish muhitining fizik, kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim o‘lchovi natijalari, shuningdek mehnatning og‘irligi ish joylarini mehnat sharoitlari bo‘yicha attestatsiya qilish orqali tasdiqlanishi lozim.
17. Har bitta tashkilot yoki alohida ishlab chiqarish xavfli va zararli mehnat sharoitlariga ega bo‘lgan kasblar, ish o‘rinlari va hududlarining Sanitariya qoidalari va me’yorlariga muvofiq zararlilik va xavflilik sinfi ko‘rsatilgan ro‘yxatiga, ishlab chiqarish omillarining zararlilik va xavflilik ko‘rsatkichlari, mehnat jarayonining og‘irlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha mehnat sharoitlarining amaldagi gigiyenik tasnifiga ega bo‘lishi lozim.
18. Ish hududiga yoki atrof muhitga zararli moddalarni bug‘, gaz, chang ko‘rinishida ajratishi mumkin bo‘lgan texnologiyalardan foydalanishda ularning kimyoviy va mikrobiologik tarkibi va ruxsat etilgan eng ko‘p miqdori ko‘rsatilgan to‘liq ro‘yxati tuzilishi lozim.
19. Yangi zararli moddalar paydo bo‘lishiga yoki xavfli va zararli omillar yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarishlarida yoxud yangi ishlab chiqarish uskunalarni joriy qilishda ro‘yxatlarga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.
20. Tashkilot xodimlari ish joylaridagi mehnat sharoitlarining ahvoli va muhofaza qilinishi, bunda lozim bo‘lgan shaxsiy himoya vositalari, imtiyozlar va tovon pullari to‘g‘risida axborot talab qilish huquqiga egadirlar, rahbariyat esa ularga bunday axborotni berishi shart.
21. Daryo transportidan foydalanish, xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash davrida tashkilot ishchilari ishlab chiqarishning har xil ta’sir etuvchi fizik va kimyoviy xavfli va zararli omillariga duch kelishlari mumkin.
k) harakatlanayotgan mashina va mexanizmlar, kran uskunalarining harakatlanayotgan qismi, ko‘tarilayotgan va ko‘chirilayotgan yuk, arqonlar, zanjirlar, stroplar, ilgaklar, traverslar, qisqichlar, muvozanatlantiruvchilar, yuk ushlagichlar va h.k., tashilayotgan yuklarning o‘tkir burchaklari, chiqib turgan boltlar, mixlar, harakatlanayotgan kranlar, daryo, avtomobil va temir yo‘l transportlari va boshqalar;
l) elektr uzatkichli kranlarda qisqa tutashuv natijasida inson tanasi orqali o‘tuvchi elektr zanjiridagi yuqori kuchlanishlar;
m) avtomobil kranlarda, avtotransport texnikalarida va avto yuklagichlarda etil benzinining zaharli ta’siri va boshqalar.
Oldingi tahrirga qarang.
23. Harakatlanuvchi mashina va mexanizmlar, ishlab chiqarish uskunalarining harakatlanuvchi qismlari milliy standartlar talablariga muvofiq bo‘lishi shart.
(23-band O‘zbekiston Respublikasi kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirining 2023-yil 14-iyundagi 43-2023/B-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-2, 16.06.2023-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 17.06.2023-y., 10/23/2067-2/0395-son — 2023-yil 5-noyabrdan kuchga kiradi)
Oldingi tahrirga qarang.
24. Sanitariya-gigiyena talablari mikroklimat ko‘rsatkichlariga, shovqin va tebranish darajasi, yorug‘lik, Sanitariya qoidalari va me’yorlari hamda milliy standartlarga muvofiq bo‘lishi shart.
(24-band O‘zbekiston Respublikasi kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirining 2023-yil 14-iyundagi 43-2023/B-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-2, 16.06.2023-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 17.06.2023-y., 10/23/2067-2/0395-son — 2023-yil 5-noyabrdan kuchga kiradi)
26. Ortish-tushirish ishlari bajarilayotgan joylarda zararli moddalar (aerozol, bug‘) va ish hududining changlanishi ruxsat etilgan chegaralangan konsentratsiyadan oshmasligi kerak.
27. Ishlovchilarni zararli va xavfli ishlab chiqarish muhiti omillaridan himoya qilish tegishli standartlar va me’yorlar talablariga mos jamoaviy va shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanishi lozim.
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining havo muhitini normallashtirish vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo haroratini, namligini bir xil me’yorda saqlash va boshqalar);
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining yorug‘ligini normallashtirish vositalari (yoritish asboblari, yorug‘lik o‘rinlari, yorug‘likdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);
shovqin, tebranma, elektr toki urishi, statik tok va uskunalar yuzasining yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari;
29. Jamoaviy himoya vositalari (ventilatsiya, aspiratsiya, erga ulash, mahalliy so‘rg‘ichlar va boshqalar) zararli va xavfli ishlab chiqarish muhiti omillari xonadagi barcha ishlovchilarga ta’sir qilganda qo‘llanishi shart va tashkilotni qurish yoki rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi lozim.
30. Jamoaviy himoya vositalari zararli va xavfli omillarni ruxsat etilgan miqdorgacha kamaytirish imkonini bermagan hollarda shaxsiy himoya vositalari qo‘llanishi lozim. Bunday hollarda shaxsiy himoya vositalarisiz kishilarning ishtiroki va ishlar amalga oshirilishi taqiqlanadi.
31. Yakka tartibdagi himoya vositalari Avtomobil va daryo transporti xodimlari uchun maxsus kiyim, maxsus poyabzal va boshqa yakka tartibda himoyalanish vositalarini bepul berishning namunaviy me’yorlarini tasdiqlash haqida (ro‘yxat raqami 1511, 2005-yil 8-sentabr) (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2005-y., 34 — 36-son, 269-modda) muvofiq ta’minlashi shart.
32. Har bitta tashkilot o‘ta xavfli sharoitda bajariladigan ishlar ro‘yxatiga ega bo‘lishi lozim. Ro‘yxatda aniq texnologik jarayon, ishlab chiqarish uskunasi, ishlatiladigan xomashyo va ishlarni amalga oshirish xususiyatlari bilan bog‘liq xavflar hisobga olinishi lozim. Ro‘yxatga xavfli moddalar bilan bajariladigan ishlar, balandlikda, ifloslangan havo va suv muhitida, yuqori harorat va namlik sharoitida bajariladigan ishlar, bug‘ va suv isitish qozonlari, yuk ko‘tarish mexanizmlari, bosim ostida ishlaydigan sig‘imlar, elektr uskunalarga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq ishlar va amaldagi tarmoq ro‘yxatlariga muvofiq boshqa ishlar kiritilishi shart.
33. O‘ta xavfli ishlarga xizmat ko‘rsatish ishlari bilan shug‘ullanish faqat belgilangan tartibda tasdiqlangan, maxsus o‘qitilganligi to‘g‘risidagi guvohnomalarga ega bo‘lgan shaxslarga ruxsat etilishi lozim.
34. Kasbiy tanlovdan so‘ng ishga qabul qilingan xodimlarni kasbiy mahorati yuqori ekanligiga ishonch hosil qilish maqsadida nazorat o‘rnatish, zarur bo‘lganda qayta yo‘l-yo‘riqdan o‘tkazish lozim.
35. Tashkilot rahbariyati yoki ish beruvchi xavflilik darajasi yuqori bo‘lgan ishlarni rejalashtirish, tashkillashtirish va ularga nisbatan belgilangan talablarga muvofiq holda amalga oshirish uchun to‘liq javobgar hisoblanadi.
36. Tashkilot xodimlari ishni bajarishning xavfsiz usullariga o‘qitilib, olingan bilimlari Mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qishlarni tashkil qilish va bilimlarni sinash haqidagi namunaviy nizomga (ro‘yxat raqami 272, 1996-yil 14-avgust) muvofiq sinovdan o‘tkazilgandan so‘ng ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishga ruxsat etilishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
37. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 14-iyuldagi 290-son qarori bilan tasdiqlangan O‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarning mehnatidan foydalanilishi taqiqlangan og‘ir ishlarning hamda zararli yoki xavfli mehnat sharoitlaridagi ishlarning ro‘yxatiga muvofiq o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar og‘ir ishlarga hamda zararli va xavfli mehnat sharoiti mavjud ishlarga qabul qilinmasligi lozim.
(37-band O‘zbekiston Respublikasi kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirining 2023-yil 29-noyabrdagi 81-2023/B-son-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3484, 18.12.2023-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 20.12.2023-y., 10/23/3484/0951-son)
Oldingi tahrirga qarang.
(38-band O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘iga (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) asosan o‘z kuchini yo‘qotgan — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
Oldingi tahrirga qarang.
39. Tashkilotlarda xodimlarning salomatligini nazorat qilish Xodimlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi nizom (ro‘yxat raqami 2387, 2012-yil 29-avgust) asosida amalga oshirilishi lozim.
(39-band O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
40. Tashkilot rahbariyati (yoki ish beruvchi) kasaba uyushmasi qo‘mitasi va vakolatli sog‘liqni saqlash organlari bilan birgalikda har yili davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishi lozim bo‘lgan xodimlarning ro‘yxatini tuzishi hamda xodimlarning ko‘rikka kelishini ta’minlashi lozim.
41. Tibbiy ko‘riklar tashkilotning tibbiy-sanitariya qismlari va poliklinikalari, ular mavjud bo‘lmagan holda davolash-profilaktika muassasasi tomonidan o‘tkazilishi lozim.
42. Tashkilot rahbariyati tibbiy ko‘rik dalolatnomasi bilan tanishib chiqishi, hamda dalolatnomada ko‘zda tutilgan barcha tadbirlar va ko‘rsatmalarni bajarishi lozim.
43. Davriy tibbiy ko‘riklar o‘z vaqtida, sifatli o‘tkazilishi va ularning natijalariga ko‘ra tavsiyalar bajarilishi uchun javobgarlik tashkilotning rahbariyati zimmasiga yuklanadi.
44. Xodim tibbiy ko‘rikdan o‘tishdan bo‘yin tovlagan yoki tibbiy komissiyalar tomonidan o‘tkazilgan tekshirishlar natijalariga ko‘ra berilgan tavsiyalarni bajarmagan taqdirda rahbariyat ushbu xodimni ishga qo‘yishga haqli emas.
45. Tashkilotlarda xodimlarning ish vaqti, dam olish vaqti, shuningdek qisqartirilgan ish vaqti O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 11-martdagi 133-son qarori bilan tasdiqlangan Mehnat sharoiti o‘ta zararli va o‘ta og‘ir ishlarda band bo‘lgan xodimlar uchun ish vaqtining cheklangan muddati talablariga muvofiq tashkilotlarning ichki mehnat qoidalarida belgilanadi.
46. Tashkilot maydonlari va binolarni joylashuvi SanMvaQ II-89-80 “Sanoat tashkilotlarini bosh plani”ga mos bo‘lishi kerak.
47. Tashkilotda transport vositalarini va piyodalarni tashkilot hududida harakatlanish chizmasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo‘lishi kerak.
48. Transport vositalari va tashkilot hududida piyodalarning harakati chizmasi tashkilotga kirish va chiqish, hamda ish uchastkalari va sexlarning ko‘rinarli joylariga osib qo‘yilishi kerak.
49. Tashkilotda avtoyo‘llar yoki piyoda yo‘lkalari bilan tutashgan ichki tashkilot temir yo‘llari uchrashgan joylarda avtoyo‘llar va piyodalar uchun o‘tish yo‘llari bo‘lishi lozim.
50. Tashkilot maydonlari ko‘kalamzorlashtirilgan va suv quyish quvurlari tarmoqlari bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Qurilish maydonida ishchilar uchun dam olish joylari bo‘lishi lozim.
51. Sutkaning qorong‘i vaqtlarida hududlarning yoritilishi “Tabiiy va sun’iy yoritish” QMQ 2.01.05-98 talabiga javob berishi kerak.
52. Tashkilot maydonidagi o‘tish joylari mustahkam yopqichlar, suvlar oqib ketadigan inshootlar bilan jihozlangan bo‘lishi kerak.
53. Yilning yoz vaqtida yo‘lkalar va o‘tish joylariga suv sepilgan, qishda qordan tozalanib, qum sepilgan bo‘lishi kerak.
54. Ishlab chiqarish va yordamchi xonalarni (harorati, nisbiy namligi, havoni harakatlanish tezligi va boshqalar) mikroiqlimi GOST 12.1.005-88 talabiga muvofiq bo‘lishi kerak.
55. Ishlab chiqarish va yordamchi binolarda hojatxona, yuvinish xonasi, dush, ayollar shaxsiy gigiyenasi xonasi, yechinish xonasi, maxsus kiyimlarni quritish va changdan tozalash xonasi, ishchilar uchun isinish xonasi, dam olish va ovqatlanish xonasi, yig‘ishtirish inventari bilan birga navbatchi xodim xonasi, dam olish xonasi, soqolni olish, boshni quritish, maxsus kiyimlarni yuvish xonasi, sog‘liqni saqlash punkti va boshqalar QMQ 2.09.04-98 “Tashkilotlarning ma’muriy va maishiy binolari” talabiga mos kelishi kerak.
56. Ho‘l jarayonlardagi xonalarda hamda issiq o‘tkazuvchi pollarda (betonli, g‘ishtli, plitali va boshqalar) muntazam ishlovchi ishchi joylarida yog‘och to‘shamalar va panjaralar yotqizilgan bo‘lishi kerak.
57. Pol to‘shamalari zararli moddalar, ishlab chiqarishdagi kirlar va changlardan yengil tozalanishni ta’minlashi kerak.
58. Ishlab chiqarish binolari va inshootlari SanMvaQ 2.09.02-85 “Ishlab chiqarish binolari” talabiga mos kelishi kerak.
59. Binoga transport vositalarini kirish joylari darvozalar va signal asbob-uskunalari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim.
60. Ishlab chiqarish jarayonlarining yong‘in va portlash xavfsizligi, ularni rejalashtirish, tashkillashtirish va olib borish GOST 12.1.004-91 “Yong‘in xavfsizligi. Umumiy talablari”ga, GOST 12.1.010-90 “Portlash xavfi. Umumiy talablari”ga va ushbu Qoidalarga muvofiq ta’minlanishi lozim.
61. Tashkilotlarda mavjud me’yorlar asosida mahalliy yong‘in xavfsizligi xizmati bilan kelishilgan yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnoma hamda yong‘in sodir bo‘lgan vaqtda xodimlarni evakuatsiya qilish chizmasi ishlab chiqilishi va ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim.
62. Yong‘in xavfsizligi yo‘riqnomasi talablarini o‘rganish ishlab chiqarishdagi o‘qitish tizimiga kiritilgan bo‘lishi lozim.
63. Har bir tashkilotda rahbariyat buyrug‘i bilan barcha ishlab chiqarish, yordamchi va maishiy xonalarda yong‘in xavfsizligiga mas’ul xodim tayinlanishi lozim. Yong‘in xavfsizligiga mas’ul shaxs familiyasi, yong‘in xavfsizligi qutqaruv xizmati telefonlari yozilgan peshtaxtalar ko‘rinadigan joyga osib qo‘yilishi lozim.
64. Yong‘in xavfsizligiga mas’ul shaxs majburiyatlari yong‘in xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomada belgilangan bo‘lishi lozim.
65. Har bir tashkilotda yong‘inga qarshi asboblar to‘plami, yong‘in o‘chirish vositalari, soni va joylashtirilishi hududiy yong‘in xavfsizligi xizmati bilan kelishilgan bo‘lishi lozim.
66. Barcha xodimlar ishlab chiqarishning o‘qitish tizimida yong‘in xavfsizligi qoidalarini o‘rganish maqsadida, tashkilot uchun yong‘in xavfsizligi bo‘yicha maxsus tayyorgarlikdan o‘tadilar. Xodimlarni yong‘inga qarshi tayyorgarligi yong‘inga qarshi yo‘riqnomadan o‘tkazish va yong‘in-texnik minimumi bo‘yicha mashg‘ulotlar tashkil etishdan iborat.
67. Yong‘in-texnik minimumi mashg‘ulotlari natijasi bo‘yicha xodimlarning olgan bilimlari sinovdan o‘tkazilishi lozim. Yong‘in-texnik minimumi bo‘yicha o‘tkazilgan sinov natijalari hujjatlashtirilib, unda o‘tilgan mavzular bo‘yicha baholar ko‘rsatilishi lozim.
69. Ishlab chiqarish uchastkasida, laboratoriyada, omborda va ma’muriy binolarda (egallagan lavozimidan qat’i nazar) ishlayotgan har bir xodim yong‘in xavfsizligi qoidalarini aniq va qat’iyan bajarishi, yong‘inga olib kelishi mumkin bo‘lgan harakatlarga yo‘l qo‘ymasligi lozim.
70. 15 kishidan ortiq ishlovchi bo‘lgan ish uchastkalarida ko‘ngilli yong‘in o‘chiruvchi drujina (KYoO‘D) va texnik-muhandis xodimlar bo‘lganida esa, qo‘shimcha ravishda yong‘in-texnik komissiyasi (YOTK) tuziladi.
71. Ko‘ngilli yong‘in o‘chirish drujina a’zosi, shuningdek jangovor hisobga kiritilgan shaxslar yong‘in xavfsizligi qoidalarini aniq bilishi, ularga rioya qilishi va buni boshqalardan talab qilishi, avtomatik yong‘in o‘chirish qurilmalari va birlamchi yong‘in vositalarining sozligini nazorat qilishi, yong‘in chiqqanda esa, uni o‘chirish bo‘yicha o‘z majburiyatlarini faol bajarishi lozim.
72. Tashkilotning barcha bino va inshootlariga kirish joylarining bo‘sh bo‘lishi ta’minlanishi lozim. Bino va yong‘inga qarshi suv manbai yo‘laklariga olib boruvchi, hamda yong‘in o‘chirish vosita va uskunalariga boradigan yo‘laklar doimo bo‘sh bo‘lishi kerak. Binolar oralig‘idagi yong‘inga qarshi oraliqlar materiallar, uskunalar, bo‘sh idishlarni taxlash va avtomobil to‘xtov joyi tashkil etishga ruxsat etilmaydi.
73. Daryo transporti vositalaridan foydalanish, ularga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash Daryo transportini texnik ishlatish qoidalari (ro‘yxat raqami 990, 2000-yil 6-dekabr), O‘zbekiston Respublikasi ichki kema yo‘llarida suzish qoidalari (ro‘yxat raqami 769, 1999-yil 9-iyul) va mazkur Qoidalarga muvofiq bajarilishi shart.
74. Daryo transportida yuklarni tashish, ularga ishlov berishda Yuk ortish va tushirish ishlaridagi yukchilar uchun ishlarning xavfsizligi qoidalari (ro‘yxat raqami 1582, 2006-yil 13-iyun) talablariga rioya etilgan holda bajarilishi shart.
75. Suzuvchi vositalarni kemachilikdagi xavfsizlik talablariga muvofiq suzishga tayyorlash tashkilotning vazifasiga kiradi.
Oldingi tahrirga qarang.
a) qonunchilik hujjatlarida belgilangan kemachilik xavfsizligi, shuningdek ekologiya va yong‘in xavfsizligi, sanitariya-epidemiologiya qoidalari va me’yorlari talablariga muvofiq bo‘lsa;
(76-bandning “a” kichik bandi O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
b) kemani suzishga chiqqan kunidagi ekipaj tarkibi soni kemaning ekipaj tarkibini minimal belgilangan talablariga muvofiq bo‘lsa.
v) kemachilikdagi xavfsizlik talablariga muvofiq kemalardagi ekipaj a’zolarining va boshqa xodimlarning mahoratini doimiy ravishda takomillashtirib borishni;
d) mazkur Qoidalar bilan belgilangan kemachilikdagi xavfsizlik talablariga muvofiq kemalarni ekipaj bilan butlash va kemani texnik soz holatda saqlashni.
Oldingi tahrirga qarang.
78. Kemachilikda xavfsizlikni nazorat qilishni qonunchilik hujjatlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.
(78-band O‘zbekiston Respublikasi bandlik va mehnat munosabatlari vazirining 2022-yil 29-noyabrdagi 33-2022/B-son buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2067-1, 12.12.2022-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 12.12.2022-y., 10/22/2067-1/1078-son)
79. Kemachilikdagi xavfsizlikni ta’minlash uchun tashkilot ichki suv yo‘llarini soz kemachilik holatida saqlanishini ta’minlashi shart.
80. Ichki suv yo‘llarida joylashgan gidrotexnika va boshqa inshootlarning egalari kemachilik xavfsizligiga tahdid soluvchi vaziyatlar paydo bo‘lganda bu to‘g‘risida o‘z vaqtida tegishli choralar ko‘rilishi shart.
81. Kemalarda barcha ishlar belgilangan tartib talablari, kemalarda yong‘in xavfsizligi talablari, kemalarda o‘rnatilgan mexanizmlar, jihozlar, uskunalarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha tayyorlovchi zavodlar yo‘riqnomalari va ushbu Qoidalarning talablariga muvofiq bajarilishi shart.
82. Har bir ekipaj a’zosi o‘zining ish faoliyati turiga qarab mexanizmlar, qurilmalar, asboblar va tizimlardan foydalanish bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlarni o‘rganishi, bilishi va bajarishi, ish joyida yo‘l-yo‘riq berishdan o‘tishi va shaxsiy yo‘l-yo‘riq varaqasiga ishga ruxsat etilganligi to‘g‘risida belgiga ega bo‘lishi shart.
83. Insonlar hayoti va sog‘lig‘iga xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan jihozlar, tizimlar, qurilmalar va mexanizmlarning nosozligini aniqlagan ekipajning har bir a’zosi bu to‘g‘risida bevosita tegishli shaxslarni xabardor qilishi shart.
84. Ish joylari va ularga o‘tish joylari yuk va begona buyumlar bilan to‘silmagan bo‘lishi, to‘kilgan neft mahsulotlari, qor va muzlardan uzluksiz tozalanib turilishi shart. Kema palubasidagi taramli va sirpanishga qarshi qoplamalar eyilishiga qarab yangilanib turilishi shart. Mashina — qozonxona bo‘limining plita to‘shamalari o‘z joyida va mahkamlangan, undagi barcha tirqishlar yopiq bo‘lishi shart.
85. To‘shamaning vaqtincha ochilgan joyi to‘silgan, qorong‘i vaqtda yoritilgan bo‘lishi shart. To‘shamaning yechilgan metall bo‘laklarining o‘z-o‘zidan siljishini oldini olish uchun ularni taxlab va bog‘lab qo‘yish shart.
86. Har bir ekipaj a’zosi faqat egallab turgan lavozimida nazarda tutilgan mexanizmlar va qurilmalarga xizmat ko‘rsatishi shart.
87. Kemadagi har qanday ishlar, kema harakatlanayotgan vaqtda bir ish joyidan boshqasiga ko‘chib o‘tish faqat vaxta boshlig‘ining ruxsati bilan bajariladi. Barcha hollarda uning ruxsatisiz rumpel bo‘limiga, val quvuri tunneliga kirish, kofferdam va tsisternalarga tushish ta’qiqlanadi.
88. Reydda turgan va bir-biriga bog‘langan kemalarning biridan ikkinchisiga odamlarni o‘tkazishga faqat kapitanning ruxsati bilan yo‘l qo‘yiladi. Vaxta boshlig‘i odamlarning xavfsizligini ta’minlashi, ushbu ishga bevosita rahbarlik qilishi shart. O‘zboshimchalik bilan bortdan bortga o‘tishga yo‘l qo‘yilmaydi.
90. To‘lqin vaqtida palubaga suv quyilayotganda kemadagi barcha harakatlanishlar va ishlar faqat vaxta boshlig‘i yoki kapitanning farmoyishi bo‘yicha bajarilishi shart. Bunda ishlovchilarga ishchi himoya nimchalari va belbog‘lar bo‘lishi shart.
91. Dvigatellar, yordamchi mexanizmlar, elektr jihozlari, qurilmalar va uskunalarni ta’mirlash davrida ularga kelayotgan tok (yoki uzatmalar tizimi) o‘chirilgan bo‘lishi shart, bu mexanizmlarni va ishga tushirish mumkin bo‘lgan joylardagi qurilmalariga (boshqaruv pulti, boshqaruv posti, rubkalarga) “Ishga tushirilmasin — odamlar ishlayapti” degan xavfsizlik belgisi osib qo‘yilgan bo‘lishi shart.
92. Bug‘ yoki issiq suv chiqadigan klapan va jumraklarni ochayotgan vaqtda issiq oqimi tegmasligi uchun yon tomonidan turish shart.
93. Yuqori xavf bilan bog‘liq ishlar (qozonlar, gaz quvurlari, tsisterna va qobiq oralig‘i bo‘shliqlari va hokazolarni tekshirish) kapitan (mexanik) rahbarligi ostida bajarilishi shart.
94. Tryumlarni, lok-bo‘yoq materiallari va yonuvchan gaz ballonlari saqlanadigan xonalarni tekshirishda va tozalashda, dvigatel, kompressor, tishli uzatma va yonilg‘i, moy va gaz bug‘i, portlashga xavfli konsentratlar yig‘ilib qoladigan boshqa obyektlarni yechish va tekshirish, yoqilg‘i-moylash materiallari tsisternalaridagi yonilg‘i sathini o‘lchash davrida portlashga xavfsiz ishlangan ko‘chma akkumulyator fonarlar va shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish shart.
95. Nazorat o‘lchov asboblarining shkalalariga o‘lchanadigan kattaliklarning yuqori ruxsat etilgan chegarasini bildiruvchi (qizil chiziq) aniq belgilar chizilgan bo‘lishi shart. Texnik vositalarga o‘rnatilgan hamda zaxirada turgan nazorat o‘lchov asboblari doimo soz, tamg‘alangan va tekshirilgan sanasi ko‘rsatilgan belgi bo‘lishi shart. Nosoz, tamg‘asi bo‘lmagan hamda tekshirish muddati o‘tgan nazorat o‘lchov asboblaridan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
96. Texnika vositalarining barcha himoya klapanlari va avtomatik tartibga keltiruvchilari ishonchli ishlashi, qoidalar va yo‘riqnomalarda belgilangan muddatlarda tekshirilishi shart.
97. Palubaning bog‘lash va yakor qurilmalari joylashgan uchastkalari yakor va bog‘lash jarayonlariga aloqasi bo‘lmagan biror-bir narsa bilan to‘silmagan bo‘lishi shart. Palubada bog‘lash chig‘irlari, knextlari yonida ishlash uchun ulardan arqonning tortilish chizig‘i bo‘yicha 1,5 m dan kam bo‘lmagan masofada bo‘sh joy bo‘lishi shart.
98. Brashpillar, bog‘lash chig‘irlari, knextlar va yakor zanjirlari harakatlanayotgan hududda 0,5 m dan kam bo‘lmagan masofada bo‘rtib turgan qurilma va buyumlar bo‘lmasligi shart.
99. Bog‘lash klyuzlari va knextlaridagi uyumlovchi plankalarining o‘zaro joylashishi bog‘lovchining uchini knextlarga xavfsiz o‘tkazilishini ta’minlashi (stoporlarni qo‘yish bilan) va o‘ramlarni o‘z-o‘zidan yechilib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularni mustahkam bog‘lanishi yoki knext boshiga ularni qisib turishini ta’minlashi lozim.
100. Bog‘lash qurilmalari kemani qirg‘oqqa yoki boshqa kemaning bortiga ishonchli mahkam turishini ta’minlashi shart. Qirg‘oqqa yoki boshqa kemaning bortiga, ayniqsa yaxshi havo vaqtida turish davrida yumshoq kranslar qo‘llanilishi shart.
101. Bog‘lash qurilmasining qismlari (knext, uyuvchi plankalar, bog‘lash lebedkalari, shpillar) kemani bog‘lovda to‘xtab turishini ishonchli ta’minlashlari shart.
102. Bog‘lov ishlari uchun po‘lat, o‘simlik va sintetik arqonlarni qo‘llash mumkin. Nosoz bog‘lov qurilmasidan foydalanish, shikastlangan yoki tegishli sertifikatlarga ega bo‘lmagan bog‘lash arqonlarini qo‘llash taqiqlanadi.
103. Barcha bog‘lash ishlari vaxta boshlig‘i rahbarligi ostida o‘tkazilishi shart. Bog‘lash ishlarida band bo‘lgan ekipaj a’zolari qo‘lqop va ishchi himoya nimchalarida ishlashlari shart. Kechasi va sutkaning qorong‘i vaqtlarida bog‘lash joylari yoritilgan bo‘lishi shart.
104. Bog‘lash arqonlarini qirg‘oqqa yoki boshqa kemaga uzatish “Saqlan” ogohlantiruvchi chaqiriq ovozidan keyin amalga oshirilishi shart. Uzatiladigan uchlar uchun yuk sifatida faqat maxsus tayyorlangan qattiq bo‘lmagan qoplamali qumli qopchalar yoki rezinali grushlarni qo‘llashga ruxsat etiladi.
a) tortilayotgan va bo‘shatilayotgan arqonning taranglashish chizig‘ida yoki ko‘chish ehtimoli bo‘lgan tomoniga turish;
d) arqonning harakatlanayotgan uchini ushlash vaqtida qo‘lni knextga (bog‘lash qurilmasi) 1 m dan yaqin tutish;
106. Kemani jihozlanmagan qirg‘oqqa ekipaj kuchi bilan bog‘lash davrida vaxta boshlig‘i ehtiyotlik bilan kemaning old qismini qirg‘oqqa yaqinlashtirib, bog‘lash arqonini uzatish va mahkamlash uchun uni mashina va chambarak yordamida qo‘zg‘atmasdan ushlab turishi shart. Bunday hollarda bog‘lash ishlarini kamida ikki kishi vaxta boshlig‘ining rahbarligi ostida harakat qilib bajarishi va bir kishi kemadan trapni uzatishi va ushlab turishi yoki vaqtincha bog‘lashi, boshqasi qirg‘oqqa o‘tishi va arqonni bog‘lashi shart.
107. Agar arqon uchi ekipaj kuchi yordamida qirg‘oqqa yoki boshqa kemaga bog‘lansa vaxta boshlig‘i kemani bog‘lanadigan obyekt yonida to‘xtatishi va shu obyektga tirab ushlab turishi shart. Kema bog‘lash obyektiga batamom kelmagunga qadar bortdan sakrash qat’iyan taqiqlanadi.
108. Harakat davrida bir kemani boshqasiga bog‘lash faqat to‘g‘ri harakatlanish uchastkalarida va eng kichik harakatlanishda bajariladi.
109. Bog‘lash uchun uzatilgan arqon paluba osti xonalariga kirish yo‘llarini kesib o‘tmasligi va qurilma va jihozlarga ishqalanmasligi va faqat bitta yo‘naltiruvchi qurilma orqali o‘tishi shart.
111. Bog‘lash arqoni knextga avval knextning ikki tumbasi atrofiga o‘ralib, keyin esa sakkiz shaklida yotqizilishi shart.
112. Taxmondagi bog‘lash arqonini faqat u paluba bo‘ylab yetarli miqdorda yoyilgandan keyin uzatish mumkin. Chigallangan bog‘lash arqonlari yoki tugunlari bo‘lgan arqonlarni uzatish, hamda bog‘lash arqonlarini uzatish davrida taxmon yoki o‘ramlar ichida turish taqiqlanadi.
113. Kapron arqonlarni qo‘llash davrida ular haddan tashqari cho‘ziluvchan, siljinuvchan, issiqlik (quyosh nuri, issiqlik manbai oldida turishi) ta’siri ostida eskirish va eyilish qobiliyatiga ega bo‘lishini bilish zarur.
114. Kapron arqonlar har oyda tekshirish va yaroqsizlikka jalb qilinishi shart. Tolalari uzilgan, yemirilish alomatlari bo‘lgan va boshqa nuqsonlarga ega bo‘lgan kapron arqonlardan foydalanish taqiqlanadi.
115. Arqonni brashpil yoki shpil chig‘irig‘i bilan tortib olayotganda uni imkon qadar ko‘proq o‘rash va arqonni chig‘iriqdan 1 m dan kam bo‘lmagan yaqinlikda qo‘l bilan ushlash lozim.
116. Faqat o‘simlik arqonidan tayyorlangan stoporlardan foydalanishga ruxsat beriladi. Sintetik arqon yoki zanjirlardan tayyorlangan stoporlardan foydalanish taqiqlanadi.
117. Brashpil yoki shpilni boshqarayotgan shaxs, arqonni tortib olish davrida o‘ramlarni bo‘shab qolishi va chig‘iriqdan chiqib ketishiga yo‘l qo‘ymasdan, ularning ravon ishlashini kuzatib turishi shart.
118. Chig‘iriqdan tig‘iz to‘ldirilgan arqonni bo‘shatish taqiqlanadi. Arqonni bo‘shatish brashpil, shpilni yuritib bajarilishi shart.
119. Bog‘lash mexanizmi chig‘irig‘iga u aylanayotgan vaqtda qo‘shimcha o‘ramlarni yotqizish taqiqlanadi.
121. Leyer to‘siqlari bilan to‘silmagan paluba va palubadan tashqaridagi maydonlarda osma bort kranslari bilan ishlaganda bort orti ishlarida nazarda tutilgan xavfsizlik choralariga rioya etilishi shart.
122. Po‘lat arqonlarning tolalarida dastlabki diametridan 10 foizdan ortiq yemirilish va zanglash mavjud bo‘lsa, uzilgan tolalarning miqdori esa o‘z diametrining olti karrasi uzunligida umumiy miqdordan 10 foiz ortiq bo‘lsa shatakka olish sifatida qo‘llash taqiqlanadi. Bu talablar bog‘lash qurilmalari to‘plamiga kiruvchi arqonlarga ham tatbiq etiladi.
123. Shatakka oluvchi ilmoq va detallarda (shtirlar, halqalar, yopuvchi halqalar va h. k.) darzlar mavjud, hamda shatakka olish yoylari siniq bo‘lsa shatakka olish taqiqlanadi.
125. Barcha shataklash peshtoqlarining ikki tomonida, ko‘rinadigan joyga “Shatakdan saqlan” xavfsizlik belgisi yozilgan bo‘lishi shart.
126. Shataklovchi lebedka chig‘irig‘ida bo‘lgan shatak arqonining asosiy uchini shunday joylashtirish kerakki, zarurat bo‘lganda uni erkin bo‘shatish bilan tez uzatish mumkin bo‘lsin.
127. Kemalar, plotlar va hokazolarni shataklayotgan vaqtda shataklovchi ilmoqning yaqinida, shatak arqonining harakatlanish hududida, hamda shataklovchining lebedkasi va ilmog‘ining old tomonida turish taqiqlanadi.
128. Shatakka oluvchining ekipaji bilan komandasi bo‘lmagan barjalarga xizmat ko‘rsatish davrida shataklovchidan barjalarga o‘tish davrida leyer to‘siqli o‘tish traplari o‘rnatilishi shart. Komandasi bo‘lmagan barjalarda bog‘lash va yakorni tushirish va ko‘tarish ishlarini bajarayotgan ekipaj a’zolari ishchi himoya nimchalarida ishlashlari shart. Shataklovchining vaxta boshlig‘i bu ishlarni xavfsiz bajarilishini ta’minlashi va nazorat qilishi shart.
129. Shatakka oladigan arqonni qo‘l bilan uzatishda va tortishda arqon uzatilayotgan yoki tortilayotgan bort bilan arqon orasida turish taqiqlanadi. Shatakka oladigan og‘ir arqonlarni o‘tkazgich yordamida uzatish lozim.
130. Shatakka oluvchi arqonni ilmoqqa shunday kiydirish kerakki, qaysikim arqon tig‘iz to‘ldirilganda uni tez va xavfsiz bo‘shatilishi ta’minlangan bo‘lsin. Shatakka oladigan arqonni ilmoqqa ildirishda uning yon tomonida turish shart.
131. Tarkib harakatni faqat barcha shatakka olinuvchi kemalar qirg‘oqdan bo‘shatilgan, ularning yakorlari va bog‘lash arqonlari tortib olingan va mahkamlangan, shataklanuvchi kemalarni birlashtiruvchi arqonlar tortilgan va kemalardan tasdiqlovchi signal berilgandan so‘ng boshlashi shart.
132. Shataklovchi arqonni ilmoqdan olishdan oldin shataklovchi arqonni peshtoqdan tegishli kema bortiga tushirilishi to‘g‘risida ishchilarni ogohlantirish shart. Shatakka oluvchi arqonni uzatish vaqtida shataklash peshtoqining tagida turish taqiqlanadi.
133. Shatakka oladigan arqonni qo‘l bilan tortib olishda (qo‘yib yuborishda) vaxta boshlig‘i kema tezligini arqonni tortib olish yoki qo‘yib yuborish tezligidan oshmagan eng sekin harakatini ta’minlashi shart. Bunda, u doim ishchi va arqonning holatini kuzatib borishi shart.
134. Ichki yonish dvigatellaridan foydalanish va texnik xizmat ko‘rsatish davrida quyidagi mehnat xavfsizligi talablarini bajarish shart:
a) bosh dvigatellari, bug‘ qozonlari, yordamchi mexanizmlari va qurilmalaridan foydalanish davrida mehnat xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomalarga qat’iy rioya etish;
b) avtomatik himoyasi va avariya-ogohlantiruvchi signal qurilmalari faqat soz mashina va mexanizmlarda ishlash;
v) avtomatlashtirilmagan kemalarning mashina bo‘limi ish joylarida mehnat xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomalar, boshqarish postida esa ventillari raqamlangan quritish, yoqilg‘i tizimi chizmalari osilgan bo‘lishi shart.
135. Mashina bo‘limining panjaralari, traplari va plita to‘shamalari doimo toza va quruq bo‘lishi shart.
136. Foydalanish vaqtida yoqilg‘i tsisternalarining barcha teshiklari (shu jumladan og‘zi), hamda tsisternalarni to‘ldiruvchi quvurlar yopiq bo‘lishi va oqish bo‘lmasligi shart.
137. Barcha bo‘laklarga ajratilayotgan yoqilg‘i va moy quvurlari qismlarining (flanetsli bog‘lanish, mufta va h.k.) tagiga ko‘chma poddonlar yoki chelaklar o‘rnatilishi va ish tugagandan so‘ng darhol tozalab olinishi shart.
138. Barcha ventillar, klapanlar, zadvijkalarning sozligi va ularni ishonchli ochilishi va yopilishi, neft mahsulotlari tsisternalarining gaz chiqaruvchi quvurlaridagi yong‘indan himoya qiluvchi klapanlari va uchqun so‘ndiruvchi va chiqaruvchi quvurlari, yoqilg‘i bunkerlarining o‘lchash quvurlaridagi o‘zi yopiladigan moslamalarning holati bir yilda kamida ikki marta tekshirilishi shart.
139. Ishga tushiruvchi ballonlarning, bug‘ va havo magistralidagi stopor va yopish klapanlarini tez ochish taqiqlanadi.
140. Ishlayotgan dvigatelda, hamda quvurlarda va bosim ostida bo‘lgan idishlarda biror-bir ta’mirlash ishlarini bajarish taqiqlanadi.
b) havo o‘tkazuvchi quvurlar va ishga tushiruvchi ballonlarning ventilini asta-sekin (siltamasdan) ochish.
142. Bosh va yordamchi dvigatellarga texnik xizmat ko‘rsatish va ularni ta’mirlash bo‘yicha ishlarga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazish bu ishlarga mas’ul shaxs rahbarligi ostida bajarilishi shart.
143. Dvigatel ishlayotgan vaqtida yonilg‘i quvurlarining rezbali birikmalarini qotirish taqiqlanadi. Forsunka quvurlaridagi uzilgan joylarini qidirishda ularni qo‘l bilan paypaslash taqiqlanadi.
144. Bosh va yordamchi dvigatellarning havo quvurlarida portlashga xavfli moy bug‘lari konsentratsiyasining to‘planib qolishining oldini olish uchun ularni siqilgan havo bosimi bilan tozalash shart.
145. Jihozlarning harakatlanuvchi va aylanuvchi qismlari, ochiq o‘tish joylari, jihozlardagi teshiklarning atroflari to‘silgan bo‘lishi shart.
146. Paluba, bort, devorlar, falshbort va boshqa joylardagi ochiq o‘tish joylari va tirqishlar odamlarni tushib ketishi va jarohat olishini oldini oladigan to‘siqlarga ega bo‘lishi shart.
147. Jihoz va quvurlarning barcha qizuvchi qismlari izolatsiya qilingan va ularning moy va yonuvchan modda tushishi mumkin bo‘lgan joylari esa metall kojuxlar bilan yopilgan bo‘lishi shart.
Paluba perimetri bo‘yicha, 0,5 m dan ortiq balandlikda joylashgan ko‘prikchalar, ustki qurilmalar, ochiq o‘tish joylari va maydonchalar atroflarida balandligi 1,1 m dan kam bo‘lmagan to‘siqlar o‘rnatilgan bo‘lishi shart.
148. Balandligi 1,1 m bo‘lgan leyer to‘siqlar 4 ta leyerga (chiviqqa), balandligi 1,0 m — 3 leyer, balandligi 0,75 m — 2 leyerga ega bo‘lishi shart. Pastki leyer qoplamadan 0,23 m balandlikda joylashgan bo‘lishi, to‘siqlarning orasidagi masofa esa 1,5 m dan oshmasligi shart. Leyer to‘siqlari orasidagi, hamda to‘siqlar va kemaning boshqa konstruksiyalari orasidagi uzilgan joylar 0,15 m dan oshmasligi shart.
149. Traplarni uzatish joylarida yopiq holatda ishonchli fiksatsiya qiladigan eshikchalar yoki yechiladigan (qaytarib qo‘yiladigan) to‘siqlar ko‘zda tutilishi shart.
150. Dengiz, ko‘l, suv omborlarida suzishga mo‘ljallangan kemalarda palubadan balandligi 1,1 — 0,9 m bo‘lgan to‘lqin davrida tutqichlar, tashqi palubada esa to‘lqin davrida leyerlarni mahkamlab qo‘yish uchun qurilma (rama, skoba va h.k.) ko‘zda tutilishi shart.
151. Qirg‘oq va boshqa kemalar bilan bog‘lovchi yog‘och zinalar barcha kemalarda bo‘lishi shart. Yog‘och zinalar bir biridan 0,3 — 0,4 m masofada joylashgan, kesimi 0,002 x 0,04 m bo‘lgan ko‘ndalang plankalarga ega bo‘lishi shart. Ko‘ndalang kesimli plankalar to‘rt burchakli bo‘lishi shart. Ikki tomonlama harakat vaqtida yog‘och zinalarning eni 1,5 m dan kam bo‘lmasligi shart.
152. Ko‘chma vertikal traplar (narvonlar) mustahkam va yengil materialdan tayyorlangan bo‘lishi shart. Bu traplarning og‘irligi 16 kg dan oshmasligi, uzunligi 3 m dan ortiq bo‘lmasligi, tetivalarning orasidagi eni 0,3 m dan kam bo‘lmasligi, zinalar orasidagi masofa 0,3 m bo‘lishi shart.
153. Elektr jihozlari, elektr instrumentlari, yoritish asboblari (keyinchalik — elektr qurilmalari) me’yoriy hujjatlar talablariga javob berishi shart.
154. Elektr qurilmalaridan me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq foydalanishni tashkil etish bo‘yicha vazifalarni bevosita bajarish uchun tashkilot bo‘yicha buyruq bilan elektr xo‘jalik uchun mas’ul mutaxassis va shuningdek uni almashtiruvchi ishchi tayinlanishi shart.
155. Elektr qurilmalariga xizmat ko‘rsatuvchi tarkib me’yoriy, texnik hujjatlar (foydalanish bo‘yicha qoidalar va yo‘riqnomalar, yong‘in xavfsizligi, himoya vositalaridan foydalanish, elektr qurilmalari tuzilishi) bo‘yicha tegishli lavozim va kasbiga qo‘yiladigan talablar doirasida bilimlarini tekshirishdan o‘tkazishlari va elektr xavfsizligi bo‘yicha tegishli gruppaga ega bo‘lishlari shart.
156. Portlashga xavfli bo‘lgan hududlardagi barcha elektr mashinalari, apparatlari hamda boshqa elektr jihozlari va elektr simlari vaqti-vaqti bilan mahalliy sharoitlar bilan belgilangan , biroq 3 oyda kamida 1-marta tashqi ko‘rikdan o‘tkazishga jalb etilishi shart.
157. Uchqun, qisqa tutashuv, simlarning qizib ketishi va h.k. paydo bo‘lishiga olib keladigan nosozliklar, shuningdek elektr simlarning osilib qolishi, ularning o‘zaro yoki bino elementlari va har xil buyumlarga tegib qolishi zudlik bilan bartaraf etilishi shart.
158. Akkumulyator batareyalarini, atsetilen generatorlarini zaryadka qilish xonalarida, bo‘yoq tayyorlash va bo‘yoq ishlarini bajarish uchun kuchlanish va yoritish jihozlari va elektr simlari portlashdan himoyalangan usulda tayyorlangan bo‘lishi shart.
159. Chang chiqish ehtimoli bo‘lgan sexlarda yonmaydigan materialdan tayyorlangan zich yopiladigan kojuxli o‘chirgichlar, rubilniklar, saqlagichlar va h.k. qo‘llanilishi shart.
b) tez alanga oluvchi, yonuvchi va portlovchi moddalar joylashgan xonalarda uchqun berishi mumkin bo‘lgan o‘chirgich, rubilnik, saqlagich, tarqatish qalqonlari va boshqa jihozlarni o‘rnatish;
d) elektr qurilmalari qismlarining erga tutashtiruvchi yoki nol himoya o‘tkazgichini ketma-ket ulash. Yerga tutashtirish faqat parallel bo‘lishi shart.
161. Elektr jihozlariga xizmat ko‘rsatuvchi ekipajning barcha a’zolari ularning malakasini tasdiqlovchi va elektr jihozga xizmat ko‘rsatish huquqini beruvchi tegishli hujjatlarga (diplomlar, guvohnomalar) ega bo‘lishlari shart.
162. Kuchlanish ostida bo‘lgan uchastkalarda ishlashda arra, egov, metall ruletka va boshqa izolatsiya qilinmagan instrumentlarni qo‘llash taqiqlanadi.
163. Brashpil, shpil, bog‘lovchi, yuk va shatakka oluvchi lebedkalarning ishlashini tekshirishni elektr texnik tarkib (hamda vaxta mexanigi) bajarishi shart.
Chambarak qurilmasini, bosh dvigatelning distansion boshqaruv tizimini ish davrida tekshirishni elektr texnik tarkib ikkinchi mexanik bilan birgalikda bajarishi shart.
164. Odamlar, texnik vositalarning shikastlanishi bilan bog‘liq baxtsiz hodisalar aniqlanganda vaxta elektr mexanigi vaxta mexanigi ruxsati bilan elektr jihozlarni o‘chirishi mumkin.
Oldingi tahrirga qarang.
165. Mazkur Qoidalarga rioya qilmagan shaxslar qonunchilik hujjatlariga muvofiq javobgarlikka tortiladilar.
(165-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
Oldingi tahrirga qarang.
166. Ishlarni bajarish bilan bog‘liq holda xodimlarning salomatligiga yetkazilgan zararlar qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda qoplanadi.
(166-band O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirining 2021-yil 28-iyuldagi 16-mh-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 3313, 28.07.2021-y.) tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 28.07.2021-y., 10/21/3313/0724-son)
167. Mazkur Qoidalar O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, Ichki ishlar vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi Kengashi, “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi va “O‘zdavenergonazorat” davlat inspeksiyasi bilan kelishilgan.