LexUZ sharhi
(O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2002-yil 14-iyundagi 10-sonli qaroriga asosan kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan)
LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2017-yil 28-apreldagi 12-sonli “Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishga oid jinoyat ishlari bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
Qashqadaryo, Surxondaryo va Xorazm viloyat sudlari raislarining O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1995-yil 27-oktabrdagi “Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishga oid jinoyat ishlari bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi qarorining bajarilishi to‘g‘risidagi ma’ruzalarini, shuningdek, kassatsiya va nazorat amaliyotida to‘plangan hujjatlarni muhokama qilib, Plenum qayd etilgan qaror jamiyat uchun alohida xavfli hisoblanuvchi ushbu toifadagi jinoyatlar to‘g‘risidagi jinoyat ishlarini sudlar tomonidan ko‘rish amaliyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatganligini qayd etadi.
Ammo sudlar giyohvandlik vositalari bilan qonunga xilof ravishda muomala qilish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha adolatni o‘rnatish darajasini yuksaltirishga qaratilgan jinoyat va protsessual qonunchilikning va Oliy sud ko‘rsatmalarining qatiy bajarilishini hamma vaqt ham ta’minlamayotirlar.
Tarkibida giyohvandlik bo‘lgan o‘simliklar ekilgan maydon hajmini, shuningdek, aybdorning giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalar kelgusida tayyorlash, o‘tkazish yoki sotish maqsadini aniqlash bilan bog‘liq bo‘lgan xatolarga yo‘l qo‘yilmoqda. Bu esa qilmishga noto‘g‘ri baho berilishiga olib kelmoqda. Talay hollarda ushbu toifadagi jinoyatlarning bir guruh shaxslar tomonidan sodir etilishi asossiz ravishda uyushgan guruh belgisi bilan tavsiflangan.
Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni o‘tkazish va sotish tushunchalarini bir-biridan noto‘g‘ri farqlash hollari ko‘plab uchramoqda. Garchand Oliy sud Plenumi ushbu masalada aniq tushuntirishlar berib, giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni sotish ularni o‘tkazishning eng xavfli ko‘rinishlaridan hisoblanishi va ular uchun moddiy qiymatliklar olinishi taqozo qilinishini, o‘tkazish esa ularni boshqa shaxsga tekinga berib yuborishdan iboratligini uqtirib o‘tgan va bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1995-yil 27-oktabrdagi qarorining 5 va 6-bandlarida qayd etilgan.
Bir necha ishlar bo‘yicha giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni saqlagan shaxslar, shak-shubhaga o‘rin qoldirmaydigan dalillar yo‘q bo‘lsada, asossiz ularni sotishga suiqasd qilish yoki o‘tkazish maqsadida saqlaganlikda ayblanib sudlanganlar.
Giyoxvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarning miqdori va navini ekspertiza tayinlash yo‘li bilan to‘g‘ri aniqlash zarurligi to‘g‘risida Oliy sudning ko‘rsatmalari to‘liq bajarilmayotir. Holbuki bu holat aybdorning harakatini tavsiflash uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Ushbu toifadagi ishlarni tergov qilishda va sudda muhokama qilayotganda protsessual qonunchilik normalarini qo‘pol buzish hollariga yo‘l qo‘yilmoqda. Masalan, gumonlanuvchidan giyohvandlik vositalarini olib qo‘yish, nazorat tariqasida sotib olishni amalga oshirish paytlarida ayrim ishlar bo‘yicha bu jinoyatni sodir etishga ig‘vo qilish alomatlarini tashkil etmoqda, bu esa butunlay yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan holat.
Tergov olib borishning ruxsat etilmagan usullari va qonunchilikning boshqa buzilishlari ustidan fuqarolarning shikoyatlari ko‘paymoqda. Sudlar ushbu toifadagi ishlar bo‘yicha jazoni tayinlashning umumiy asoslariga hamma vaqt ham amal qilmayaptilar. Jinoyatning ikkinchi darajali ishtirokchilariga, ayollarga, keksa yoshdagi shaxslarga, voyaga etmaganlarga asossiz ravishda og‘ir jazo tayinlangan holatlar bo‘ldi.
Shuning bilan birga sudlar jinoyatlarning tashkilotchilariga, uyushgan jinoiy guruh qatnashchilariga qonunning barcha kuchini tatbiq qilishlari lozim. Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishga qarshi kurashga yo‘naltirilgan qonunchilikka qat’iy amal qilishni ta’minlash, sud amaliyotida mavjud bo‘lgan xatolarni bartaraf etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
1. O‘zbekiston Respublikasi sudlarining e’tibori giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishga qarshi yo‘naltirilgan jinoyat qonunchiligini, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1995-yil 27-oktabrdagi ushbu masala bo‘yicha qarorini qatiy bajarishga qaratilsin.
2. Qoraqalpog‘iston Respublikasi jinoyat ishlari bo‘yicha Oliy sudi, jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat, Toshkent shahar sudlari hamda O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raislari giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilishni tashkil etuvchi jinoyatlar bo‘yicha jinoyat va protsessual qonunchilik normalarining buzilishini bartaraf qilish choralarini ko‘rgan holda, jinoyat ishlarini ko‘rishda tegishli sud nazoratini ta’minlasinlar.