А. Арипов | — | Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири, ишчи гуруҳ раҳбари | |
2. | В. Махмудов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Хавфсизлик кенгаши котиби, ишчи гуруҳ раҳбари ўринбосари |
3. | Х. Султонов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти маслаҳатчиси — Спичрайтери |
4. | А. Абдуваҳитов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти маслаҳатчиси |
5. | Т. Худайбергенов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти маслаҳатчиси |
6. | Ф. Махмудов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси раҳбарининг ўринбосари |
7. | А. Саъдуллаев | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти маслаҳатчисининг биринчи ўринбосари |
8. | А. Абдуҳакимов | — | Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг ижтимоий ривожлантириш масалалари бўйича ўринбосари |
9. | К. Алламжонов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги директори вазифасини бажарувчи |
10. | П. Бобожонов | — | Ўзбекистон Республикаси ички ишлар вазири |
11. | Б. Курбанов | — | Ўзбекистон Республикаси мудофаа вазири |
12. | А. Қўлдошев | — | Ўзбекистон Республикаси фавқулодда вазиятлар вазирининг биринчи ўринбосари |
13. | А. Ҳайдаров | — | Ўзбекистон Республикаси молия вазирининг ўринбосари |
14. | И. Маджидов | — | Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазири |
15. | Ш. Шерматов | — | Ўзбекистон Республикаси халқ таълими вазири |
16. | Б. Сайфуллаев | — | Ўзбекистон Республикаси маданият вазири |
17. | Б. Закиров | — | Ўзбекистон Республикаси қурилиш вазири |
18. | Р. Мирзаев | — | Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати раисининг ўринбосари — Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати Чегара қўшинлари қўмондони |
19. | Лавозими бўйича | — | Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати раисининг ўринбосари |
20. | Ш. Шакиров | — | Ўзбекистон Республикаси Миллий гвардияси қўмондонининг ўринбосари |
21. | Ш. Ахмедов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Хавфсизлик кенгаши девонининг шуъба мудири |
22. | И. Бўрибоев | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси шуъба мудири |
23. | М. Исаев | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси шуъба мудири |
24. | А. Мирзарахимов | — | Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси бош консультанти |
25. | Қ. Рафиков | — | Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши раиси |
26. | А. Хаджаев | — | Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси раиси вазифасини бажарувчи |
27. | А. Кўчимов | — | Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги бош директори |
28. | Р. Ниязов | — | Ўзбекистон мудофаасига кўмаклашувчи «Ватанпарвар» ташкилоти Марказий кенгаши раиси |
29. | М. Ходжиматов | — | Республика Маънавият ва маърифат маркази раҳбари |
30. | Ш. Жалилов | — | Ўзбекистон фахрийларининг ижтимоий фаолиятини қўллаб-қувватлаш «Нуроний» жамғармаси Марказий кенгаши раиси |
31. | Ш. Жавлонов | — | Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини мувофиқлаштириш бўйича республика кенгаши раисининг биринчи ўринбосари |
32. | С. Саидов | — | Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси |
33. | Р. Абдуллаев | — | Ўзбекистон композиторлари ва бастакорлари уюшмаси раиси |
34. | С. Ҳакимов | — | Ўзбекистон Журналистлари ижодий уюшмаси раиси |
35. | А. Нуридинов | — | Ўзбекистон Бадиий академияси раиси |
36. | И. Мирзаалиев | — | Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлиги ҳузуридаги Жамоатчилик кенгаши раиси |
37. | Б. Йўлдошев | — | Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Президенти |
38. | У. Юсупов | — | Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги «Ўзархив» агентлиги бош директори |
39. | Ф. Абдухолиқов | — | Электрон оммавий ахборот воситалари миллий ассоциацияси бошқаруви раиси |
40. | С. Ашуров | — | Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг масъул ходими, ишчи гуруҳ котиби |
Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори, 23.10.2019 йилдаги ПҚ-4495-сон
Кучга кириш санаси
24.10.2019
Рус
Ўзб
O’zb
Ўзб|Рус
Ҳужжат 23.04.2020 санаси ҳолатига
Амалдаги версияга ўтиш |
Кўпмиллатли Ўзбекистон халқи бутун тараққийпарвар инсоният қатори 1941 — 1945 йилларда Иккинчи жаҳон урушида фаол иштирок этиб, фашизм устидан қозонилган буюк Ғалабани таъминлашга муносиб ҳисса қўшди.
Эл-юртимизнинг уруш йилларида кўрсатган мардлик ва қаҳрамонлиги биз учун улкан жасорат мактаби, ғурур-ифтихор манбаи бўлиб, вақт ўтгани сайин бу ўлмас қадриятларнинг аҳамияти тобора ортиб бормоқда.
Шунинг учун ҳар йили 9 май — Ғалаба байрами мамлакатимизда Хотира ва қадрлаш куни сифатида кенг нишонланади. Иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлган аждодларимиз хотирасига чуқур ҳурмат бажо келтирилиб, фашизмга қарши жангларда, меҳнат фронтида жонбозлик кўрсатган фахрийларимизга алоҳида эътибор ва эҳтиром кўрсатиш юртимизда олийжаноб анъанага айланиб қолди.
Ана шундай эзгу ишларни изчил давом эттириш, 2020 йили дунё миқёсида кенг нишонланадиган буюк сана — Ғалабанинг 75 йиллик байрамига пухта тайёргарлик кўриш ва уни юксак даражада ўтказиш, Ўзбекистон халқининг жанг майдонларидаги, уруш ортидаги қаҳрамонлиги ва фидокорона меҳнатини, тарихий хизматларини мамлакатимиз ва жаҳон жамоатчилигига етказиш ва абадийлаштириш, ёш авлодимизни ота-боболаримиз жасоратига муносиб бўлган, бугунги тинч, осойишта ҳаётни асраб-авайлаш ва янада мустаҳкамлашга қодир, жонажон Ватанимизга садоқатли инсонлар этиб тарбиялаш мақсадида:
1. Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллигини нишонлашга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш бўйича асосий чора-тадбирлар дастури (кейинги ўринларда — Дастур) 1-иловага мувофиқ тасдиқлансин.
Иккинчи жаҳон уруши иштирокчилари, меҳнат фронти фахрийларини, шунингдек, мустақиллик йилларида Ватан ҳимояси ва хизмат бурчини бажариш чоғида ҳалок бўлган ҳарбий хизматчилар ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг оила аъзоларини ҳар томонлама ижтимоий-ҳуқуқий ҳимоя қилиш ҳамда уларни моддий ва маънавий рағбатлантириш бўйича зарур чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
«Аждодларимиз жасорати — мангу барҳаёт» деган ғоя асосида мамлакатимиздаги барча вилоят, туман ва шаҳарларда Иккинчи жаҳон уруши иштирокчиларининг қаҳрамонликлари, ўзбек халқининг фронт ортидаги фидокорона меҳнати ва ғалабага қўшган беқиёс ҳиссаси, фронт ҳудудларидан республикамизга кўчириб келтирилган юз минглаб инсонларга нисбатан кўрсатган юксак инсонпарварлик фазилатларини ҳар томонлама чуқур акс эттирадиган маданий-маънавий тадбирлар, тарғибот акциялари, концерт дастурлари, тасвирий санъат кўргазмалари, ижодий кечалар, танловлар, оммавий спорт мусобақалари, «уч авлод вакиллари учрашувлари»ни, шунингдек, меҳнат жамоалари, маҳалла ва гузарларда, турар-жой мавзеларида ободончилик ишларини ташкил этиш;
фашизмга қарши курашда қаҳрамонлик кўрсатган юртдошларимиз ҳақида янги бадиий ва ҳужжатли асарлар, кино ва спектакллар, мусиқа ва тасвирий санъат асарлари яратиш;
фашизм устидан қозонилган ғалабанинг 75 йиллигини муносиб кутиб олиш мақсадида Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги мамлакатларида бўлиб ўтадиган халқаро анжуманлар, ҳарбий-спорт ўйинлари ва аскар қўшиқлари халқаро фестивалларида иштирок этиш бўйича тайёргарлик ишларини юксак савияда амалга оширишга алоҳида эътибор қаратилсин.
2. Тошкент шаҳрида барпо этиладиган Ғалаба боғининг концепцияси (кейинги ўринларда — Концепция) 2-иловага мувофиқ асос сифатида қабул қилинсин.
Ғалаба боғи моҳият эътибори билан халқимизнинг уруш йилларида кўрсатган мардлик ва матонати, юксак инсоний фазилатларини, қаҳрамон аждодларимизнинг номлари, шонли анъана ва қадриятларини абадийлаштиришга, юртимизда инсон хотираси азиз ва муқаддас, қадри улуғ эканини таъкидлашга, ёш авлодни она Ватанга муҳаббат ва садоқат руҳида тарбиялашга қаратилганини эътиборга олиб, ушбу ғояни таъсирчан бадиий-монументал усуллар, инновацион ечимлар асосида ифода этишга алоҳида аҳамият берилсин;
Ғалаба боғининг умумий кўриниши, меъморий тузилиши миллий анъаналаримизга мос бўлиши ҳамда мемориал ёдгорликлар яратиш бўйича жаҳондаги илғор тажрибаларни ўзида мужассам этиши таъминлансин;
боғ марказида беш ўғли урушда мардларча ҳалок бўлган Зулфия Зокирова ва унинг садоқатли келинлари сиймосида ўзбек оиласининг умумлашган образини акс эттирадиган «Матонат мадҳияси» деб номланган ёдгорлик мажмуасини юксак ғоявий-бадиий савияда яратиш учун энг истеъдодли ва маҳоратли ижодкорлар, меъмор ва мутахассислар жалб этилсин;
Ғалаба боғидаги ҳар бир объект ва қурилма, музей экспонатлари орқали халқимиз, айниқса, ёшларни урушнинг даҳшатли оқибатларини ҳеч қачон унутмасликка, бугунги тинч ва осуда ҳаёт, мустақилликнинг қадрига етишга, доимо огоҳ ва ҳушёр бўлиб яшаш, Ватан ҳимоясига тайёр туриш руҳида тарбиялашга устувор аҳамият берилсин;
боғда аҳолининг тарих билан ҳамнафас бўлиб, ўтганлар хотирасини ёд этиши, уларга ҳурмат бажо келтириши, мазмунли дам олиш, оммавий маданий тадбирлар, ижодий учрашувлар, адабий кечалар ўтказиш учун барча шароитлар яратилсин.
3. Тошкент шаҳар ҳокимлиги тегишли вазирлик ва идоралар билан биргаликда 2020 йил 1 майга қадар Тошкент шаҳрининг Олмазор туманида Ғалаба боғини унинг таркибига кирадиган барча иншоот ва бинолар билан биргаликда тўла қуриб битказиш ҳамда мажмуага туташ ҳудудларни ободонлаштириш ва кўкаламзорлаштириш чораларини кўрсин.
4. Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллигини нишонлашга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш бўйича ишчи гуруҳ таркиби 3-иловага мувофиқ тасдиқлансин.
Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари билан биргаликда «Аждодларимиз жасорати — мангу барҳаёт» деган ғояни ўзида мужассам этган дастурда назарда тутилган тадбирларнинг юқори савияда ўтказилишини таъминласин;
Нукус шаҳри ҳамда вилоятлар марказларида ёш авлодни она юртга меҳр ва садоқат руҳида тарбиялашга қаратилган, Иккинчи жаҳон уруши даврига оид ҳарбий техника, тарихий экспонатлар, инсталляцияларни ўз ичига олган замонавий «Ватанпарварлар» боғларини барпо этсин ҳамда ғалабанинг 75 йиллиги арафасида уларнинг тантанали равишда очилишини таъминласин;
байрамга тайёргарлик кўриш давомида Иккинчи жаҳон урушида ва фронт ортидаги оммавий сафарбарлик ишларида иштирок этган ота-боболаримизнинг, мустақиллик йилларида хизмат бурчини бажариш чоғида ҳалок бўлган ҳарбий хизматчилар ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг ибратли фаолиятини аҳоли кенг қатламлари, айниқса, ёшлар ўртасида кенг тарғиб қилиш юзасидан маданий-маърифий ва ватанпарварлик руҳидаги тадбирлар режасини ишлаб чиқсин ва амалга оширсин.
5. Белгилаб қўйилсинки, Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллигини нишонлашга тайёргарлик кўриш ва ўтказиш билан боғлиқ харажатлар:
Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда — Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар маҳаллий бюджетлари ҳамда ҳомийлик хайриялари ҳисобидан;
Тошкент шаҳрида — Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджети маблағлари ҳисобидан тенг улушларда, шунингдек, ҳомийлик хайриялари ҳисобидан қопланади.
6. Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси, Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги, «Дунё» ахборот агентлиги ва бошқа оммавий ахборот воситаларига Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллигига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш билан боғлиқ жараёнларни, ушбу қарор ижросини таъминлашга қаратилган тадбирларни кенг ёритиш, шунингдек, мавзуга оид телекўрсатув ва радиоэшиттиришлар тайёрлаб эфирга узатиш, матбуот нашрлари ва Интернет саҳифаларида мақолалар эълон қилиш тавсия этилсин.
7. Мазкур қарорнинг ижросини назорат қилиш Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири А.Н. Арипов ва Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Хавфсизлик кенгаши котиби В.В. Махмудов зиммасига юклансин.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Жаҳон ҳамжамияти 2020 йилда фашизм устидан қозонилган Буюк Ғалабанинг 75 йиллигини кенг нишонлайди. Ҳар қандай уруш ва қирғинбаротларнинг ўз мақсади ва мафкуралари бор. Фашизм «олий табақа инсон»лар жамиятини яратиш учун ўзидан бошқа ирқ ва тоифадаги инсонларни қул сифатида «олий ирқ» манфаатлари учун хизмат қилдиришни кўзда тутган ёвуз ғояга суянар эди. Умуминсоният тамаддуни ва тараққиётини фақат бир ҳовуч «сараланган» одамлар манфаатига йўналтиришни кўзда тутар эди. Бу ёвуз ғоянинг тантанаси ер юзидаги барча халқларнинг Оллоҳ берган неъмат — яшаш, яратиш ҳақ-ҳуқуқларини поймол этишга асосланган эди. Шу боис барча тараққийпарвар кучлар ўз ҳақ-ҳуқуқлари ва адолат тантанаси учун курашга отландилар.
Ўзбекистон халқи бутун тараққийпарвар инсоният қатори Иккинчи жаҳон урушида эришилган ғалабани таъминлашга улкан ҳисса қўшди.
Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллигига бағишлаб Тошкент шаҳрининг Олмазор туманида Ўзбекистон Республикаси Президентининг махсус қарори асосида Ғалаба боғи барпо этилади.
Мазкур боғ Ватанга садоқат, ўз ҳаётини тинчлик ва озодлик учун фидо қилган инсонларнинг ўлмас жасорати ва ёрқин хотираси олдидаги юксак ҳурмат-эҳтиромнинг амалий намунаси бўлиб қолади.
Ғалаба боғи концепциясининг бош ғояси Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёевнинг «Биз барчамиз, аввало, униб-ўсиб келаётган ёш авлодимиз фашизм балосига қарши курашда жасур аждодларимиз, кўпмиллатли Ўзбекистон халқи кўрсатган мардлик ва матонатни асло ёдидан чиқармаслиги керак» деган сўзларида ўзининг яққол ифодасини топган.
Юз минглаб навқирон ватандошларимиз жанг майдонларида қон тўкиб, жон бердилар. Уларнинг жасоратидан кам бўлмаган жон фидолик намуналари сифатида фронт ортида ҳам аёллар, кексалар, ёш болалар чинакам қаҳрамонлик кўрсатдилар. Бу сўнмас жасорат халқимиз учун шон-шараф мактаби, ғурур-ифтихор манбаи бўлиб келмоқда.
Иккинчи жаҳон уруши бошланган даврда Ўзбекистон аҳолиси 6,5 миллион киши эди. Шулардан 1,5 миллиондан ортиғи урушда қатнашди. Иккинчи жаҳон уруши фронтларида Ўзбекистон аҳолисининг 22 фоизи жанг қилди. Агар аҳолининг ярмини аёллар, болалар ва кексалар ташкил этиши ҳисобга олинса, меҳнатга яроқли аҳолининг 40 фоиздан ортиғи фронтда жанг қилган.
Уларнинг ярим миллиондан зиёди қақшатқич ва қонли жангларда мардларча ҳалок бўлди, 133 мингга яқини бедарак йўқолди, 60 мингдан ортиқ ватандошимиз эса урушдан ногирон бўлиб қайтди.
Ўзбекистонлик 120 мингдан зиёд аскар ва офицер жанг майдонларида кўрсатган жасорати учун жанговар орден ва медаллар билан мукофотланди. Уларнинг 301 нафари «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвонига, 74 нафари учала даражадаги «Слава» («Шуҳрат») орденига сазовор бўлган.
Ўша оловли йилларда Ўзбекистонда етти ёшдан етмиш ёшгача бутун халқимиз «Ҳамма нарса — фронт учун, ҳамма нарса — ғалаба учун!» деб яшади, ором ва ҳаловатдан воз кечиб, тинимсиз оғир меҳнат қилди. Ўзбекистон фронт учун зарур барча нарсаларни етказиб берадиган муҳим таянч марказлардан бирига айланди. Ишлаб чиқариш корхоналари ҳарбий мақсадларда қайта ташкил этилди.
Юртдошларимиз бутун куч ва имкониятларини Ўзбекистонга кўчирилган 100 дан ортиқ завод ва фабрикаларнинг фаолиятини ғоят қисқа муддатда қайта йўлга қўйишга сафарбар қилдилар. Уруш йилларида республикамиздан жанг майдонларига 2 мингдан зиёд самолёт, кўплаб танк ва қурол-яроғлар, юзлаб ҳарбий-санитар поездлари, дала ошхоналари, палаткалар, улкан миқдорда озиқ-овқат, кийим-кечак ва бошқа маҳсулотлар етказиб берилди.
Уруш ўчоғига айланган ҳудудлардан Ўзбекистонга қарийб 1 миллион киши, жумладан, 200 минг нафар бола эвакуация қилинди. Халқимиз сўнгги бурда нонини ҳам улар билан баҳам кўрди. Ўша машаққатли даврда халқимизга азалдан хос бўлган инсонпарварлик, меҳрибонлик ва қалб саховати каби фазилатлар айниқса ёрқин намоён бўлди.
Ғалаба боғининг тавсия этилаётган Концепцияси Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 — 2019 йилларда қабул қилинган «Хотира ва қадрлаш кунига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорлари, Хотира ва қадрлаш куни муносабати билан ўтказилган тантанали маросимлардаги маърузаларида билдирилган ғоя ва фикрлар асосида ишлаб чиқилди.
Шунингдек, Концепцияни тайёрлашда Мудофаа, Ички ишлар, Ташқи ишлар ҳамда Маданият вазирликлари, Давлат хавфсизлик хизмати, Республика Маънавият ва маърифат маркази, Ўзбекистон Фанлар академияси, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат бошқаруви академияси, Ўзбекистон Бадиий академияси, «Нуроний» жамғармаси, Ёзувчилар уюшмаси, Журналистлар ижодий уюшмаси, «Ўзархив» агентлиги, «Ўзбеккино» миллий агентлиги, Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси, Тошкент шаҳар ҳокимлиги, етакчи музейлар ва бошқа тегишли ташкилотлар, илмий-ижодий жамоатчиликдан олинган таклиф ва тавсиялардан фойдаланилди.
Бир қатор хорижий мамлакатлар тажрибаси, уларда шу йўналишдаги барпо этилган боғ ва хиёбонлар, монументлар, мемориал мажмуалар ижодий ўрганиб чиқилди.
Мажмуадаги рамзлар Иккинчи жаҳон уруши даврининг тарихий манзаралари ва мустақиллик мафкураси тамойиллари асосида тайёрланади.
Биринчи мажмуада тематик экспозициялар, ҳарбий техникалар кўргазмаси, музей, кинотеатр, кутубхона ўрин олади.
Аҳоли ва хорижий сайёҳларнинг мазмунли дам олишини таъминлаш учун боғ ҳудудида ободонлаштириш ва кўкаламзорлаштириш ишлари амалга оширилади.
Боғнинг кириш қисмида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг: «Биз барчамиз, аввало, униб-ўсиб келаётган ёш авлодимиз фашизм балосига қарши курашда жасур аждодларимиз, кўпмиллатли Ўзбекистон халқи кўрсатган мардлик ва матонатни асло ёдидан чиқармаслиги керак», деган сўзлари мармар лавҳада акс эттирилади.
арканинг юқори қисмида «Ғалаба боғи» деган ёзув ва унинг атрофидаги тасвирларда Иккинчи жаҳон уруши жанггоҳларига доир композициялар акс эттирилади;
арка миллий меъморлик анъаналари руҳида барпо этилади ва ўша даврнинг тарихий манзаралари ўз ифодасини топади;
Маълумот учун: Бундай дарвозалар «Зафар аркаси», «Ғалаба аркаси», «Тинчлик аркаси» каби номлар билан Франциянинг Париж, Италиянинг Милан, Англиянинг Лондон, Россиянинг Москва шаҳарларида ва дунёнинг бошқа шаҳарларида барпо этилган.
Боғ ҳудудида бир неча улкан мармар деворлар ўрнатилиб, уларда мавзуга оид энг муҳим маълумотлар акс этган композицион паннолар яратилади. Хусусан:
дастлабки паннода ўзбек халқининг тарихидаги ҳарбий-ватанпарварлик манзараларидан лавҳалар (Муқанна, Жалолиддин Мангуберди, Амир Темур сиймолари билан боғлиқ ҳолда) ҳамда миллий армиямизнинг ҳозирги жанговар ҳолатидан айрим кўринишлар;
Иккинчи жаҳон урушида қатнашган, ҳалок бўлган, бедарак йўқолган юртдошларимиз ҳақидаги маълумотлар ва тасвирлар бўртма шаклларда акс эттирилади.
Алоҳида барпо этилган панноларда ва майдончаларда Иккинчи жаҳон урушида ғалаба учун ҳисса қўшган давлатларнинг герб, байроқ ва хариталари акс эттирилади.
Бу ерда янграб турадиган уруш йилларидаги куй-қўшиқлар ва информацион хабарлар асосида тарихий муҳит яратилади.
Маълумот учун: Ю.Левитан ўқиган аудио материаллар, ўша даврда фронт мавзусида олинган фильмлардан кадрлар ва «Правда» газетасида эълон қилинган матнларни бериш мумкин. Шунингдек, урушнинг дастлабки кунларида Ўзбекистоннинг шаҳар ва қишлоқларида бўлган митинг, йиғинлардаги фотосуратлар, хроникал кадрлар акс эттирилади.
Боғ ҳудудида Иккинчи жаҳон уруши давридаги композициялар инсталляцияси, жумладан, окоп ва блиндажлар, муваққат ҳарбий алоқа станциялари, палаткалар, ҳимоя истеҳкомлари, ҳарбий ва дала госпиталлари, идиш-товоқлар, кийимлар, ҳужжатлар, шахсий буюмлар, фотосуратлар ва бошқа урушга оид лавҳалардан иборат тематик кўргазмалар ташкил этилади. Шунингдек, чегара мавзусини ёритиш учун сим тўсиқлар, чегара ёғоч устунлари, назорат излар йўлаги, кузатув минораси ўрнатилади.
Марказий йўлакларга туташ ҳудудда ҳарбий техникалар кўргазма майдони бунёд қилинади. Майдонга Иккинчи жаҳон уруши давридаги ҳарбий техникалар — танклар, артиллерия қуроллари, бронетехникалар, самолёт ва вертолётлар, жумладан, ўша йилларда Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган ҳарбий техника, қурол-аслаҳалар, ўқ-дори, снарядлар намуналари жойлаштирилади.
Шунингдек, бу ерда Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлигининг доимий ишлайдиган замонавий ҳарбий-техник экспозицияси фаолияти йўлга қўйилади. Ушбу майдонда ёшларни жанговар техникалар билан таништириш ишлари ҳам олиб борилади.
Ғалаба боғида хотира музейи, санъат галереяси, халқимизнинг уруш йилларида кўрсатган мардлиги ва матонати ҳақида ҳикоя қиладиган диорамалар, уруш фахрийлари учрашадиган заллар, уруш билан боғлиқ барча турдаги маълумотларни жамлаб борадиган архив барпо этилади.
Шунингдек, инновацион лойиҳалар асосида турли голограммалар, интерактив сенсор столлар, интерактив экскурсия дастурлари ташкил этилади. Махсус веб-сайт, Иккинчи жаҳон уруши йилларида эришилган ғалабага халқимизнинг қўшган ҳиссаси ҳақидаги мобил илова фаолият кўрсатади.
Матонатли юртдошимиз Зулфия Зокирова ва унинг урушдан қайтмаган беш ўғли ҳамда бева қолган тўрт келини сиймосида ўзбек оиласининг умумлашган образини акс эттирадиган «Матонат мадҳияси» ёдгорлик мажмуаси;
уруш даврига оид куй-қўшиқлар ва мумтоз мусиқалар садосига монанд равишда ҳаракатланадиган мусиқали фаввора;
Олдинги таҳрирга қаранг.
9 май — Хотира ва қадрлаш куни муносабати билан ўтказиладиган тантанали маросимлар ҳамда Иккинчи жаҳон урушига оид турли учрашув ва маънавий-маърифий тадбирлар, шунингдек, ҳарбий ўқув муассасалари битирувчиларининг Ватанга қасамёд маросимларини ўтказишга мўлжалланган майдон, замонавий амфитеатр ва 3D, 5D форматли техник усуллари орқали уруш манзараларини акс эттирувчи кинотеатр (30 — 35 кишига мўлжалланган) бунёд этилади.
(қирқ тўққизинчи хатбоши Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 22 апрелдаги ПФ-5983-сонли Фармони таҳририда — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.04.2020 й., 06/20/5983/0490-сон)
Ғалаба боғи ҳудудида ўзбек хонадонининг бадиий тимсоли барпо этилади. Уй айвонида урушга кетган ўғлонларнинг насибаси рамзи сифатида бир чети тишланган нон илиб қўйилади.
Хиёбон марказида муайян баландликда генерал Собир Раҳимов ҳайкали қад кўтаради. Ҳайкал пойига қадар икки томондан «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвонига сазовор бўлган ўзбекистонлик 301 нафар жангчининг сиймоси акс этган барельефлар ўрнатилади.
Маълумот учун: Кавказ учун олиб борилган жангларда Тошкентда тузилган Собир Раҳимов қўмондонлигидаги дивизия 8 мингдан ортиқ душман аскарларини қириб ташлади.
Бу дивизия Шарқий Пруссиягача жанговар йўлни босиб ўтди. Кейинчалик У Польша ерларини озод қилишда алоҳида ажралиб турди. Данциг шаҳрига биринчилардан бўлиб кирди. Оғир ярадор бўлган С. Раҳимов 1945 йил 25 март куни ҳалок бўлди. 1965 йил 6 майда тарихий ҳақиқат тикланиб, С. Раҳимовга ўлимидан сўнг «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвони берилди.
Боғдаги турли объектларда (боғ ҳудуди ва музейдаги тематик экспозициялар) замонавий интерфаол ахборот воситаларидан (тачскрин) кенг фойдаланиш имконияти яратилади.
Шунингдек, махсус композиция асосида ўзбек халқининг миллий руҳини ифода этадиган дарахт кўчатлари экилади.
Музейда Ўзбекистон халқининг Иккинчи жаҳон урушидаги иштироки, фронт ортидаги меҳнат қаҳрамонликлари, юртимизга эвакуация ва депортация қилинган турли миллат вакиллари, хусусан, болаларнинг бағрикенглик билан кутиб олиниши сингари тарихий воқеаларни замонавий технологиялар ва интерактив усуллар ёрдамида акс эттиришга алоҳида эътибор қаратилади.
Маълумот учун: Республикамизда умумқўшин тузилмаларидан ташқари 14 та миллий қўшилма ва қисмлар ташкил этилган эди. Кўпгина жанговар бўлинмалар Иккинчи жаҳон урушининг ҳал қилувчи операцияларида фаол иштирок этди ва Москвадан Берлингача бўлган жангларда қаҳрамонона йўлни босиб ўтди.
Ўзбекистонлик жангчиларнинг Сталинград, Кавказ, Курск, Болтиқбўйи, Украина, Белоруссия, Польша, Германия, Чехословакия, Манжурияда душманга қарши жангларда, Москва, Киев, Смоленск, Севастополь, Ленинград, Брест қалъаси мудофааларида кўрсатган алоҳида қаҳрамонликлари.
Маълумот учун: 1942 йил май-июнь ойларидаги совет қўшинларининг ҳужумкор операцияларини тўхтатган душман 25 июнда Волга ва Шимолий Кавказ йўналишида ҳужумга ўтди. Мамлакатда яна қалтис вазият вужудга келди. Ана шундай бир пайтда халқимиз ўзбек жангчиларига очиқ хат билан мурожаат қилиб, ўз фарзандларини ватанга содиқлик ва жанговарликка чақирди. Бу чақириққа қаҳрамонлик билан жавоб берган ватандошларимиздан 1974 нафари «Кавказ мудофааси учун» медали билан мукофотланди.
Волга бўйидаги Сталинград мудофаасини ёриб, душман устидан катта ғалабанинг қўлга киритилиши урушнинг боришида туб бурилишга асос бўлди. Бу жангларда кўрсатган жасоратлари учун 2 733 нафар ўзбекистонлик жангчилар «Сталинград мудофааси учун» медалига сазовор бўлди.
1943 йилда Орёл-Курск йўналиши бўйича олиб борилган шиддатли жангларда кўрсатган жасоратлари учун А. Шукуров, В. Шаландин, М. Абдуллин, А. Солиҳов сингари юртдошларимиз «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвонига сазовор бўлдилар.
Днепрни кечиб ўтишдаги қаҳрамонликлари учун 100 га яқин ўзбекистонликлар «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвони билан тақдирландилар. Улардан Ж. Усмонов, В. Набиев, В. Малясов, Х. Аминовнинг жасоратларини алоҳида қайд этиш мумкин.
1944 — 1945 йилларда Белоруссия, Украина, Молдавия, Болтиқбўйи республикалари ва Россия Федерациясининг ғарбий вилоятларида фаолият кўрсатган ўзбекистонлик жангчилар орасида М. Топиболдиев, Ж. Отабоев, И. Мусаев, А. Ҳакимов, И. Қосимов сингари юртдошларимиз юксак мардлик намуналарини кўрсатдилар.
Москва шаҳрини ҳимоя қилишда қаҳрамонлик кўрсатган, генерал-майор И.В. Панфилов қўмондонлик қилган 316-ўқчи дивизиянинг фаолиятини алоҳида кўрсатиш мумкин. Ушбу дивизия таркибида ўзбекистонлик жангчилар ҳам кўпчиликни ташкил этган. Москва мудофаасида А. Тоғаев, М. Мадаминов сингари ботир ўғлонлар чинакам қаҳрамонлик кўрсатган.
Москва остонасида фашист қўшинларини тор-мор қилишдаги жасоратлари учун 1753 нафар ўзбекистонлик жангчи «Москва мудофааси учун» медали билан тақдирланди. С. Қосимхўжаев «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвонига сазовор бўлди.
Ўзбекистондан Урал, Бошқирдистон, Перм, Чкаловск, Орск, Нижний-Тагил, Свердловск, Москвадаги мажбурий меҳнат колонияларидан 1941 — 1945 йилларда ҳарбий комиссарликлар томонидан урушга сафарбар қилинган «Қуролсиз аскарлар» ва уларнинг қаҳрамонона, лекин фожиали ҳаёти, тақдири билан ғалабага қўшган ҳиссаси кўрсатилади (хусусан, Владимир Васильевич Карпов (1922 йил 28 июль. Оренбург — 2010 йил 18 январь Москва) таниқли Россия ва Совет ёзувчиси, публицист, жамоат арбоби, Совет Иттифоқи Қаҳрамони (1944), СССР давлат мукофоти лауреати (1986), 1939 — 1941 йиллари Тошкент ҳарбий пиёда билим юртида ўқиган, бокс бўйича Ўзбекистон ва Ўрта Осиё республикалари чемпиони бўлган, 1941 йил февралида курсант ҳибсга олинган. Ўрта Осиё ҳарбий трибунали антисовет тарғиботи учун 5 йил қамоқ жазосига ҳукм қилинган. 1942 йил октябрида Калинин фронти штраф ротасига жўнатилган, 629-ўқчи полки 134-ўқчи дивизясида разведка взводига юборилган).
Шунингдек, Ўзбекистондан Украина, Шимолий Кавказ, Шимолий Қозоғистонга 1931 — 1933 йилларда сургун қилинган «қулоқ» хўжаликларидаги армия ёшида бўлган ҳарбий мажбуриятни ўташга лойиқ деб топилган эркаклар ҳам ҳаракатдаги фронтларга, ҳам фронт ортидаги мудофаа иншоотлари, уруш қуроллари, ўқ-дори, ҳарбийлар учун кийим-кечак, озиқ-овқат тайёрлайдиган меҳнат армиялари лагерларига сафарбар этилганлиги ва уларнинг буюк ғалабага қўшган муносиб ҳиссаси кўрсатилади.
Маълумот учун: Иккинчи жаҳон урушида эришилган буюк ғалабада ўзбекистонлик С. Раҳимов, В. Канарёв, П. Чупиков, С. Охунжонов, Ф. Норхўжаев, Б. Сирожиддинов, М. Узоқов, П. Курбаткин, В. Позняк, А. Павлушко, И. Бекжонов, И. Петров сингари мард ва жасур генералларнинг ҳиссаси катта бўлган.
Маълумот учун: ўзбек разведкачилари (Шариф Ширинбоев, Баҳром Иброҳимов, Илёс Фозилов ва бошқалар) ва контрразведкачиларининг саъй-ҳаракатлари ва фидойилиги натижасида фашистлар томонидан жанубдан, яъни Афғонистон ҳудудидан «Учинчи фронт»ни очиш учун қилинган уринишлар батамом йўққа чиқарилган.
Ўзбек жангчиларининг орден ва медаллар билан мукофотланиши. Жумладан, «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвони, учала даражадаги «Слава» («Шуҳрат») ордени билан тақдирланган ўзбекистонликларнинг ҳаёти ва фаолияти.
Маълумот учун: ўзбекистонлик 120 мингдан зиёд аскар ва офицер жанг майдонларидаги жасорати учун жанговар орден ва медаллар билан мукофотланган. Уларнинг 301 нафари «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвони, 74 нафари учала даражадаги «Слава» («Шуҳрат») орденига сазовор бўлган.
Маълумот учун: 1944 йилнинг кузига бориб, СССР чегаралари душмандан бутунлай тозаланди ва совет қўшинлари Европа мамлакатларига халоскор куч сифатида кириб борди. Уларнинг сафида юртимиз ўғлонлари ҳам Польша, Руминия, Болгария, Югославия, Венгрия, Чехословакия, Австрияни озод қилишга ҳисса қўшди.
Бу мамлакатларни озод қилишдаги жасоратлари учун Т. Аҳмедов, Б. Бобоев, П. Нурпексов, Т. Назаров, А. Раҳимов, М. Фаёзов ва бошқалар «Совет Иттифоқи Қаҳрамони» унвони, 2 430 нафар ҳамюртимиз «Будапештни озод қилиш учун» медали, 1 706 киши «Берлин забт этилгани учун», 109 мингдан ортиқ киши «Германия устидан қозонилган ғалаба учун» медали билан тақдирланди.
Шунингдек, Польша, Югославия, Италия, Франция, Норвегия, Австрия, Германия давлатларида ташкил топган озодлик армиялари сафида, партизанлар тузилмаларида иштирок этган 40 мингдан ортиқ совет фуқаролари орасида ўзбекистонликлар ҳам кўпчиликни ташкил қилар эди. Масалан, Югославия халқ озодлик армиясида 260 дан кўпроқ ўзбекистонликлар, жумладан, У. Холмабоев, А. Мамажонов, Р. Раҳимов, Ҳ. Жабборов, Л. Колантаров, Ҳ. Исмоилов сингари машҳур жангчиларимиз фаол ҳаракат олиб борганлар.
Маълумот учун: ўзбек аёлларининг фронтдаги ва фронт ортидаги жасоратларини кўрсатиш ҳам муҳим аҳамиятга эга. Мисол учун, Москва учун олиб борилган жанглардаги мардлиги учун машҳур снайпер — Зебо Ғаниева «Қизил Байроқ» ордени билан мукофотланган. Мингдан зиёд жангчиларнинг ҳаётини сақлаб қолган ҳарбий врач Муқаддам Ашрапова ҳам кўплаб жанговар мукофотлар билан тақдирланган.
Маълумот учун: урушда ўзбекистонлик аскарлардан 150 минг нафари асир тушган, 50 минг аскар концлагерларда вафот этган, 133 мингга яқин ватандошимиз бедарак кетган.
«Амерсфорт» концлагерида 1942 йил 9 апрелда фашистлар томонидан отиб ташланган 101 нафар ўзбек аскарининг фожиали тақдири.
Маълумот учун: Иккинчи жаҳон уруши йилларида юксак жасорат кўрсатиб, мардларча ҳалок бўлган 101 нафар ўзбек аскари ҳақидаги шу пайтгача ошкор этилмаган архив ҳужжатлари эълон қилинди.
101 нафар ўзбек аскари Голландиянинг Амерсфорт шаҳридаги концлагердаги жаҳаннам азобига қарамасдан инсоний ор-номуси ва ғурурини сақлаб қолдилар.
Ушбу мавзуга бағишлаб А. Иргашев ва Ю. Медведовская муаллифлигида яратилган «Бир юз бир» номли романни музей экспозицияси ва кутубхонага жойлаштириш тавсия этилади.
Фашизмнинг ёвуз мақсадлари инфографикалар асосида ёритилади, Гитлернинг «Майн кампф» китобидан Ўрта Осиё халқларини қириб ташлаш тўғрисидаги фикрлардан кўчирма берилади.
Маълумот учун: 1943 йилга оид ҳужжатларда кўрсатилишича, республикамиздан «Ишчи батальони»га сафарбар қилинганларнинг сони 155 минг кишидан иборат бўлган. Уларнинг ёши асосан 40-50 ва ундан ҳам юқори бўлиб, улар орасида 16 яшар ўсмирлар ҳам бор эди.
Маълумот учун: Масалан, 1943 йилнинг октябрь ойида Ўзбекистондан Белоруссия, Украина ва Россиянинг душмандан тозаланган ҳудудларига 800 нафар врач, Сталинградни тиклаш учун 350 нафар қурувчи сафарбар қилинди.
Маълумот учун: республикамиз ҳукумати 1941 йил сентябрь-декабрда Ўзбекистон саноат ишлаб чиқаришини ҳарбий йўсинга мослаб қайта қуришнинг умумий режаларини белгилаб берди. Кадрларнинг кескин танқислиги, саноат хомашёси, ёқилғи, дастгоҳлар, асбоблар ниҳоятда тақчиллигига қарамасдан, 1941 йилнинг декабрь ойига келибоқ, Тошкентдаги 63 та корхона ва республикадаги бошқа 230 та корхона мудофаа маҳсулотларини ишлаб чиқара бошлади. Улар орасида «Тошқишлоқмаш», паровоз таъмирлаш заводлари, Чирчиқ электр-кимё комбинати ва бошқа корхоналар бор эди. Тўқимачилик ва тикувчилик саноати ҳам фронт эҳтиёжларига хизмат қилишга киришди.
Саноат: ҳарбий аҳамиятга эга бўлган 100 дан ортиқ корхоналарнинг Ўзбекистонга эвакуация қилиниши ва уларнинг қисқа муддатда ишга туширилиши. Ушбу корхоналарда фронт учун қурол-яроғ ва бошқа зарур маҳсулотлар ишлаб чиқарилиб, фронтга юборилиши.
Маълумот учун: Ўзбекистонга ҳаммаси бўлиб 104 та завод ва фабрика эвакуация қилинди. Улар орасида Ленинград тўқимачилик машиналари, «Россельмаш», Сумск компрессор заводи, Москвадаги «Электрокабель», «Подъёмник», Ульяновскдаги Чкалов номидаги авиация корхонаси, «Красньй путь», Киевдаги «Транссигнал» заводлари, Сталинград кимё комбинати ва бошқалар бор эди.
Эвакуация қилинган завод ва фабрикаларни тиклашда талабалар, ўқувчилар, уй бекалари, фан ва маданият ходимлари, хизматчилар ва колхозчилар тинимсиз ва оғир меҳнат қилдилар. Улар очлик ва ниҳоятда чарчаб-толиқишдан силласи қуришига қарамасдан, фронтни қурол-яроғ, жанговар техника, моддий ресурслар билан таъминлаш учун бор имкониятларини ишга солдилар.
Урушдан олдинги йиллар мобайнида қилинган ишлар кунлар ва ойлар мобайнида бажарилди. Масалан, «Россельмаш» заводи 25 кундан кейин маҳсулот ишлаб чиқара бошлади.
Қишлоқ хўжалиги: пахта, ғалла, гуруч, картошка, мева-сабзавот, қуруқ мева, узум, гўшт, чарм-тери маҳсулотлари ва қишлоқ хўжалиги техникаларининг фронтга жўнатилиши.
Маълумот учун: Ўзбекистон фронт учун барча зарур маҳсулотларни жўнатиб турди.Масалан, 1942 йили республика Ленинградга 600 вагон ун ва гўшт, 100 вагон гуруч, 60 вагон қуруқ мева етказиб берди.
1944 йилнинг биринчи ярмида эса Украинага 300 тонна ғалла, 8300 бош қорамол, 6700 бош қўй жўнатилди. Шунингдек, 1943 йил август ойида озод қилинган ҳудудларга 1152 трактор, 25 комбайн, 1138 плуг, 38 сеялка олиб кетилди.
Халқимиз фронтга юборилган дон, мева-сабзавот маҳсулотларини асосан, омоч, кетмон, ўроқ сингари оддий меҳнат қуроллари ёрдамида, қариялар, хотин-қизлар ва ўсмирларнинг оғир қўл меҳнати орқали етиштирган. Шунинг учун экспозицияда ўша даврга оид меҳнат қуролларидан намуналар, маҳсулотларнинг от ва туяларда темир йўл станцияларига етказиб берилгани каби жараёнлар акс эттирилиши мақсадга мувофиқ.
Ўзбекистон халқи эвакуация ва депортация қилинган турли миллатга мансуб инсонлар — болалар, аёллар, кексалар, илм-фан, таълим, адабиёт ва санъат намояндалари ва бошқа соҳа вакилларини бағрикенглик билан кутиб олди.
Маълумот учун: ўзбек халқи Россия, Украина, Белоруссия, Молдавия ва бошқа жойлардан кўчириб келтирилган ўн минглаб кишиларга бошпана бериб, уларга меҳрибонлик ва ғамхўрлик намунасини кўрсатди.
Кўчириб келтирилганларни қабул қилиш ва ишга жойлаштириш юзасидан катта ишлар амалга оширилди. Фақат Тошкент шаҳрининг ўзида 1941 йил 24 ноябрдан 31 декабргача 37,6 мингдан ортиқ киши, 1941-1942 йилларда эса қарийб 240 минг киши жойлаштирилди ва иш билан таъминланди.
Жанг бўлаётган ҳудудлардан кўчирилган бир миллион аҳоли бошпана, кийим-бош ва озиқ-овқат билан таъминланди.
Кўчириб келтирилган болаларни қабул қилишни тартибли йўсинда ташкил этиш мақсадида республика ҳукуматининг қарори билан 1941 йил октябрда эвакуация қилинган болаларни қабул қилиш учун марказий пункт ташкил этилди. Тошкент, Самарқанд ва бошқа йирик шаҳарларда махсус штаблар кеча-кундуз ишлаб турди.
1941 йил 25 ноябрдан 1942 йил октябрга қадар бўлган вақт мобайнида ана шундай пунктлар орқали 15 649 нафар болалар қабул қилинди ва уларга тегишли ёрдам ва кўмак кўрсатилди.
Кўчириб келтирилган болалар ва фронтга кетганларнинг фарзандлари Тошкент, Самарқанд, Андижон, Қўқон ва Наманганда ташкил этилган ошхоналардан ҳар куни бепул овқат олишарди. Бемор ва заифлашиб қолган болаларга тиббий ёрдам кўрсатиларди. Корхона ва ташкилотларда болалар уйларининг филиаллари ташкил этилиб, улар бутунлай меҳнат жамоалари маблағи ҳисобидан таъминланарди.
Эвакуация қилинган ва етим болаларни жойлаштириш ҳамда тарбиялаш комиссияси 1942 йилнинг бошларида махсус ҳисоб-рақам очди. 1942 йилнинг март ойига қадар унга 2 миллион 74 минг рубль маблағ тушди. 1943 йилга келиб бу жамғарма фонди 3,5 миллион рублга етди.
Ишчилар, хизматчилар, деҳқонлар, талабалар ва мактаб ўқувчиларининг оталиқ ёрдам кўрсатиш шакллари кенгайди. Масалан, Тошкент вилояти пахта тайёрлаш трести колхозчилари 1942 йилнинг баҳорида клуб биносини интернатга айлантириб, қайта жиҳозладилар ва бу ерда Белоруссиядан келтирилган 25 болани тарбияладилар. Бу ташаббусга шаҳардаги 70 та корхона қўшилди.
Айни вақтда кўпгина корхона ва муассасаларда, йирик қишлоқ хўжалик артелларида болалар боғчалари ва яслилар очилди. 1943 йилда болалар боғчаларида тарбияланаётган 53 072 боладан 15 108 нафари эвакуация қилинган шахслар эди.
Юзлаб ўзбек оилалари уруш туфайли ота-оналаридан ажралган болаларни ўз тарбияларига олди. Кўпгина оилалар иккита ва ундан ортиқ етим болаларни ўз қарамоғига олди.
Тошкентлик темирчи Шоаҳмад Шомаҳмудов ва унинг турмуш ўртоғи Баҳри Акромова турли миллатга мансуб 14 болани ўз оиласига қабул қилди. Каттақўрғонлик Ҳамид Самадов оиласи 12 болани асраб олди. Бухоролик Муаззам Жўраева ва Ашурхўжаевалар ўз оилаларига 8 нафардан болани тарбияга олдилар. Янгийўлдаги 9 та колхоз жамоаси кўчириб келтирилган 169 болани ўз тарбиясига олди.
1943 йилнинг охирига келиб шаҳарларда 4 672 та, қишлоқларда эса 870 та ўзбек оилалари томонидан асраб олинган эди.
Уруш йилларида Ўзбекистонга мажбурий равишда кўчириб келтирилган корейслар, чеченлар, қрим татарлари, месхети турклари ва уларнинг фарзандлари бағрикенг ўзбек халқи томонидан илиқ кутиб олинди ва ҳар томонлама қўллаб-қувватланди.
Уруш пайтида Ўзбекистоннинг Россия, Белоруссия ва Украина зиёлиларини сақлаб қолишдаги роли беқиёс бўлди. Ўша даврда 200 га яқин таниқли ижодкорлар, жумладан, А. Ахматова, И. Вирта, С. Городецкий, А.Дейч, К. Зелинский, Я. Колас, Н. Погодин, А. Толстой, В. Ян, К. Чуковский, Е. Бертельс, Б. Мейлах И. Кашкин каби адабиёт ва санъат намояндалари Ўзбекистонда яшадилар. Уларнинг аксарияти ўзбек адиблари билан ҳамкорликда ажойиб асарлар яратдилар.
Маълумот учун: Ўзбекистонда уруш йилларида юзлаб тиббий муассасалар — шифохоналар, профилакторийлар, илмий-тадқиқот муассасалари иш олиб борди.
Эвакуация қилинган госпиталларга Тошкент ва бошқа йирик шаҳарлардаги энг яхши бинолар ажратиб берилди. 1942 йилнинг охирида Ўзбекистон ҳудудида эвакуация қилинган 113 та госпиталь жойлаштирилган эди.
Даволанаётган жангчилар учун тўлақонли овқатланишни ташкил этиш тўғрисида бутун халқ ғамхўрлик кўрсатди. Масалан, 1941 йил ноябрда Андижондан ярадор жангчиларга 7 тонна ҳўл ва қуруқ мевалар, 2 минг килограмм гуруч, 1800 килограмм асал, кўп миқдорда тамаки, майиз маҳсулотлари юборилди.
Ҳамма жойда меҳнат жамоалари, жамоат ташкилотлари госпиталларни оталиққа олди. Одатда битта госпиталга бир неча ташкилот ҳомийлик қиларди, улар оталиққа олинган госпиталлар ҳаётида фаол иштирок этар, биноларни жиҳозлаш, таъмирлаш, озиқ-овқат ва ёқилғи маҳсулотлари етказиб беришда, кутубхоналарни китоблар билан тўлдиришда, маданий-оммавий тадбирлар ўтказиш ва ёрдамчи хўжаликлар ташкил этишда қатнашар эдилар.
Маълумот учун: ўзбекистонликлар урушнинг дастлабки кунлариданоқ мудофаа жамғармасини ташкил этиш ҳаракатида фаол иштирок этди.
Кенг халқ оммасининг ташаббуси билан шанбаликларда ишлаб топилган пуллар, фуқароларнинг шахсий жамғармалари, қимматбаҳо бойликлари, давлат заёмлари, буюмлар, озиқ-овқат маҳсулотлари жамғармага топширилди.
Уруш йилларида мудофаа фондига республика аҳолиси томонидан 650 миллион рублдан ортиқ пул ва давлат заёми облигациялари, 22 миллион рублдан ортиқ қимматбаҳо буюмлар, 55 килограмм қимматбаҳо заргарлик маҳсулотлари тақдим этилди. Ушбу маблағларга «Ўзбекистон», «Красновосточник» бронепоездлари, авиаэскадрилия, танк колонналари ва бошқа техникалар ишлаб чиқарилиб, фронтга жўнатилди.
Маълумот учун: армияга 7,5 миллиондан ортиқ гимнастёрка, 2,5 миллиондан ортиқ пахталик куртка, 2 миллион жуфтдан ортиқ этик ва қўнжли ботинкалар юборилган. Енгил саноат вазирлиги корхоналари томонидан фронтга 246 миллион 918 минг 700 рубль миқдоридаги маҳсулот жўнатилган.
Қийинчилик ва хомашё етишмаслигига қарамасдан, Тошкент тўқимачилик комбинати фронт учун 410 миллион метр газлама ишлаб чиқарди. Шунингдек, Самарқанд, Наманган, Хоразм ва бошқа вилоятлардан ҳам кўп миқдорда кийим-бош ва озиқ-овқат маҳсулотлари фронтга мунтазам жўнатиб турилди.
Маълумот учун: фашизмга қарши кураш умумхалқ ҳаракатига айланган бир пайтда Ўзбекистон Республикаси раҳбар арбоблари — Усмон Юсупов, Йўлдош Охунбобоев, Абдували Мўминов, Абдужаббор Абдураҳмонов ва Республиканинг барча вилоятлари раҳбарларининг фронт ва фронт орқаси учун олиб борган ташкилотчилик фаолиятини акс эттириш мумкин;
Уруш йилларида республикадаги ғоят оғир шароитга қарамасдан, халқимизнинг фидокорона меҳнати билан Фарҳод, Товоқсой, Оқтепа, Оққовоқ, Қибрай, Солар гидроэлектр станциялари барпо этилган;
Лангар, Ингичка, Қўйтош, Ғортепа, Олмалиқ, Оқтош конлари, шунингдек, янги нефть конлари ўзлаштирилган;
Ўзбекистондаги турли ўқув курсларида 200 мингдан ортиқ киши ўқиб, муҳандис-техник, қишлоқ хўжалиги мутахассиси, иқтисодчи, ўқитувчи ва бошқа касблар бўйича маълумот олган;
Ўзбекистон Фанлар академияси, янги олий таълим муассасалари (Чимбой, Урганч, Наманган ва Марғилон шаҳарларида педагогика институтлари, Тошкент театр институти, мавжуд олий ўқув юртларида янги факультетлар) ташкил этилган ва ҳоказо.
Уруш йилларида фронтларда асир тушган немис ва япон солдатлари (фақат япон асирларининг ўзи 25 минг нафар эди) мамлакатимиздаги Алишер Навоий, Муқимий номидаги театрлар, Марказий телеграф, Тошкент тўқимачилик комбинати каби бино ва иншоотлар қурилишида фаол қатнашган.
Маълумот учун: Алишер Навоий таваллудининг 500 йиллигини нишонлаш бўйича олиб борилган ишлар. Жумладан, Ленинградда қамал пайтида А. Навоийнинг 500 йиллигига бағишланган илмий конференциянинг ўтказилиши, шу ҳақдаги тарихий ҳужжатлар, профессор М. Муродовнинг рисоласи.
Ушбу бўлим экспозициясида уруш мавзусида яратилган шеърий асарларга кенг ўрин берилади. Масалан, Ғафур Ғуломнинг «Сен етим эмассан», «Соғиниш», Ҳамид Олимжоннинг «Қўлингга қурол ол», «Жангчи Турсун», «Роксананинг кўз ёшлари», Зулфиянинг «Ўғлим, сира бўлмайди уруш», Абдулла Ориповнинг «Аёл», Эркин Воҳидовнинг «Нидо», Константин Симоновнинг Ҳамид Олимжон таржимасидаги «Мени кутгил» каби шеърлари ва бошқалар.
«Жангчи бўл, ўғлим!», «Биз фронтга борамиз», «Қоронғу тун» («Тёмная ночь»), «Турналар» («Журавли»), «Офицерлар» («Офицеры») каби уруш йилларида машҳур бўлган куй-қўшиқлардан фойдаланиш тавсия этилади.
Уруш йиллари Мосфильм киностудиясининг Тошкентда фаолият юритиши. Шу йилларда ишлаб чиқарилган бадиий ва ҳужжатли фильмлар.
Республикамизда уруш йилларида нашр қилинган газеталар, журнал ва китоблар, шунингдек, турли фронтларда ўзбек тилида чиқарилган газеталар ҳақида материаллар намойиш этилади. Таниқли шоир ва ёзувчилар, санъаткорлар, олимларнинг жанг майдонларидаги учрашувлари ва маданий чиқишларига бағишланган стендлар ташкил этиш мақсадга мувофиқ.
Маълумот учун: Ўзбекистон театр жамоалари, санъат усталари ҳарбий қисмлар ва госпиталларга, ишлаб чиқариш корхоналари, колхоз ва совхозларга, қурилиш майдонларига бориб, чиқишлар қилдилар.
Уруш йилларида республика санъат ходимлари 30 дан ортиқ концерт бригадалари таркибида фронтларда ҳаракатдаги армия қисмларида 35 мингдан ортиқ, Туркистон ҳарбий округи ҳарбий қисмлари ва госпиталларда 26 мингта концерт бердилар.
Бу концерт бригадалари таркибида Тамарахоним, Ҳалима Носирова, Сора Эшонтўраева, Мукаррама Турғунбоева, Аброр Ҳидоятов, Олим Хўжаев, Гавҳар Раҳимова, Муҳиддин қори Ёқубов, Карим Зокиров, Шукур Бурҳонов ва ўзбек санъатининг бошқа арбоблари, шунингдек, Ҳамид Олимжон, Ойбек, Ғафур Ғулом, Абдулла Қаҳҳор сингари атоқли шоир ва ёзувчилар иштирок этдилар.
Шоира Зулфиянинг «Уни Фарҳод дер эдилар» достони қаҳрамони Қобил қори Сиддиқовнинг фронт жангларида кўрсатган қаҳрамонлиги, у томонидан ижро этилган қўшиқлар («Сўлим», «Фарҳод ва Ширин» спектаклидан «Фарҳод арияси») ва ҳофизнинг қаҳрамонларча ҳалок бўлиши ҳақидаги лавҳалар, хотиралар намойиш этилади, қўшиқлари радио архивидан олиб эшиттирилади.
Шунингдек, мазкур бўлимда «Ўзбек жангчиларига уларнинг эл-юртидан мактуб» рукни остида ўша даврда марказий газеталарда чоп этилган хатлар ҳам жамланади.
Иккинчи жаҳон уруши йилларида турли фронтларда ўзбек тилида чиқиб турган «Ватан учун», «Совет жангчиси», «Қизил аскар ҳақиқати», «Ватан шарафи учун», «Душманга қарши олға», «Фронт ҳақиқати», «Ғалаба байроғи», «Қизил Армия», «Бонг» газеталари ҳақида маълумотлар. Нашрларнинг асл нусхалари.
Алоҳида стендда фашист босқинчиларига қарши жангларда қатнашган ўзбек адабиёти намояндалари (Қодир Мирмуҳамедов, Назармат Эгамназаров, Одил Ёқубов, Зоҳиджон Обидов, Султон Акбарий, Султон Жўра, Мумтоз Муҳамедов, Шароф Рашидов, Владимир Карпов, Зиннат Фатхуллин, Матёқуб Қўшжонов, Шуҳрат Алимов, Адҳам Раҳмат, Адҳам Ҳамдам, Иброҳим Раҳим, Назир Сафаров, Вали Ғофуров, Парда Турсун, Мирзакалон Исмоилий, Мавлон Икром ва бошқалар) ҳақидаги материаллар жойлаштирилади.
Урушда ҳалок бўлган юртдошларимизнинг номлари қайд этилган 33 жилдлик «Хотира» китоби, шунингдек, Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллиги муносабати билан нашр этилган китоб-альбом ва бошқа экспонатлар музейдан алоҳида жой эгаллайди.
Ватандошларимизнинг уруш йилларида жанг майдонларида кўрсатган жасорати, фронт ортидаги фидокорона меҳнати, мамлакатимиз ёшлари учун мардлик, матонат ва олийжаноблик ҳамда Ватанга муҳаббат фазилатларининг ёрқин намунаси бўлиб хизмат қилади. Ушбу мавзу мамлакатимиз мустақиллигини, халқимизнинг тинч ҳаётини ҳимоя қилиш йўлида жонфидо этган аскар ва офицерлар жасоратига бағишланган стендларда ёритиб берилади.
Бу борада алоҳида аҳамиятга эга экспонатлар сифатида «Мард ўғлонлар номи барҳаёт» китоби ва унинг асосида суратга олинган кўп қисмли ҳужжатли фильмдан фойдаланиш тавсия этилади.
Боғ ҳудудида Хотира музейига олиб борадиган инновацион тоннель барпо этилади. Унинг деворларида турли мавзулардаги видеороликлар намойиш этиладиган проекцион экранлар ўрнатилади.
Ушбу кинотеатрда Иккинчи жаҳон урушига бағишлаб мамлакатимизда ва хорижда суратга олинган фильмлар намойиш қилинади.
Бу ердаги фильмотека Ўзбекистоннинг Буюк Ғалабага эришиш борасидаги ҳиссаси ҳақидаги кинохроника ва ҳужжатли фильмларни ўз ичига олади.
Очиқ осмон остидаги Ўқув залида ўриндиқлар ўрнатилади, манзарали дарахтлар экилади, мутолаа учун қулай муҳит яратилади.
Бук-кафеда Иккинчи жаҳон урушига бағишланган асарларни оммалаштириш учун турли тадбирлар (тақдимотлар, учрашувлар, шеърият кечалари) ўтказилади.
Эслатма: Ғалаба боғи концепциясини амалга ошириш жараёнида унга зарур ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиши мумкин.