LexUZ sharhi
(O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2002-yil 14-iyundagi 10-sonli qaroriga asosan kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan)
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish va o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasining valyuta yakka hukmronligiga putur yetkazadi, ular ko‘pincha talon-toroj qilish, poraxo‘rlik, bojxona qonunchiligini buzish kabi jinoyatlar bilan bog‘liq bo‘ladi.
Sud amaliyotini o‘rganish sudlar mazkur toifadagi ishlarni asosan to‘g‘ri hal etilishini ta’minlayotganliklarini ko‘rsatdi. Shuning bilan birgalikda, valyuta qimmatliklari tushunchalarini turlicha talqin qilish, jinoyatlarni noto‘g‘ri tavsiflash kabi xatoliklarga ham yo‘l qo‘yilmoqda.
Oldingi tahrirga qarang.
Jazo tayinlashda alohida yondashuv qoidasiga rioya etilmayapti, ayrim hollarda jinoiy yo‘l bilan orttirilgan pul va boshqa qimmatliklar davlat tasarrufiga o‘tkazilmayapti, valyuta qimmatliklarining qonunga xilof qanday yo‘llar bilan va qaysi manbalardan qo‘lga kiritilayotganligi, jinoyatlarning sabablari va ularning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni aniqlash masalalariga lozim darajada e’tibor qaratilmayapti.
(muqaddimaning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Shu munosabat bilan hamda valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar yuzasidan sud amaliyotida vujudga kelayotgan masalalarni tushuntirish zaruriyatidan kelib chiqib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining Plenumi qaror qiladi:
1. Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar bo‘yicha isbotlanishi lozim bo‘lgan barcha holatlar sinchkovlik bilan, har tomonlama, to‘la va xolisona tekshirib chiqilishi, valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda qo‘lga kiritish manbalari, o‘tkazish yo‘llari, usullari, jinoyatlarning barcha ishtirokchilari aniqlanishi va javobgarlikka tortilishiga alohida e’tibor qaratilishi, jinoyatlarning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni bartaraf etish uchun barcha choralar ko‘rilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
2. E’tibor qaratilsinki, valyuta qimmatliklarining ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasining “Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi 2003-yil 11-dekabrdagi Qonunining (bundan buyon matnda — Qonun) 3-moddasida belgilangan bo‘lib, uni kengaytirilgan holda talqin etish mumkin emas. Bunday qimmatliklarga quyidagilar kiradi:
b) chet el valyutasidagi qimmatli qog‘ozlar — O‘zbekiston Respublikasining “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi Qonuni yoki xorijiy davlatlarning qonun hujjatlariga muvofiq qimmatli qog‘ozlar jumlasiga kiritilgan, qiymati chet el valyutasida ifodalangan pul hujjatlari;
(2-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
xorijiy davlatda muomalada bo‘lgan hamda qonuniy to‘lov vositasi hisoblangan banknotlar, xazina biletlari va tangalar ko‘rinishidagi chet el pul belgilari, xuddi shu xorijiy davlatning pul belgilariga almashtirilishi lozim bo‘lgan muomaladan chiqarilgan yoki chiqarilayotgan chet el pul belgilari;
hisob raqamlarda va omonatlarda bo‘lgan xorijiy davlatlarning pul birliklaridagi va xalqaro hisob-kitob birliklaridagi mablag‘lar kiradi.
(3-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Keyingi tahrirga qarang.
4. Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish deb, O‘zbekiston Respublikasi hududida ushbu harakatlar sodir etilgan vaqtda valyuta qimmatliklarini o‘rnatilgan tartiblarni buzgan holda sotib olish, sotish yoki almashtirish tushuniladi.
5. Valyuta qimmatliklarini saqlash va tashish holatlari o‘zicha valyuta qimmatliklarini noqonuniy olish yoki o‘tkazishni tashkil etmaydi.
Valyuta qimmatliklariga nisbatan bo‘lgan egalik huquqi boshqa shaxsga qonunga xilof ravishda o‘tgan vaqtdan boshlab jinoyat tamom bo‘lgan deb hisoblanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
(6-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
7. Chet el valyutasining ancha, ko‘p va juda ko‘p miqdorda ekanligini belgilash masalasini hal etish tergov va sud organlari vakolatiga kiradi. Ular bu masalani hal etishda bitimlar amalga oshirilgan kunda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan chet el valyutasining O‘zbekiston Respublikasining pul birligiga nisbatan kursidan kelib chiqishlari lozim.
8. Birinchi marotaba sodir etilgan ancha miqdordan oshmaydigan miqdordagi valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 170-moddasida belgilangan ma’muriy javobgarlikka asos bo‘luvchi ma’muriy huquqbuzarlik hisoblanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda ancha miqdorda olish yoki o‘tkazish, basharti qilmish shunday harakatlarni ancha miqdorda sodir etganlik uchun ma’muriy jazo qo‘llanilgandan keyin bir yil davomida sodir etilsa, JK 177-moddasi birinchi qismi bo‘yicha javobgarlikka sabab bo‘ladi.
(8-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 29-iyuldagi 13-sonli qarori tahririda)
Agar shaxs ko‘p miqdordagi valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish maqsadida harakat qilgan bo‘lib, o‘zining bu maqsadini bir necha marotaba oz miqdordan valyuta qimmatliklarini olish yoki o‘tkazish orqali bo‘lib-bo‘lib amalga oshirsa, u Jinoyat kodeksining 177-moddasi bilan javobgarlikka tortilishi mumkin.
Keyingi tahrirga qarang.
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
9. Qilmishni Jinoyat kodeksining 177-moddasi ikkinchi va uchinchi qismi bilan tavsiflashda jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish to‘g‘risidagi qarorda, ayblov xulosasi va hukmda aybdorning qilmishi aynan qanday belgisiga ko‘ra javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holat sifatida qaralayotganligi albatta ifodalangan bo‘lishi lozim. Bu o‘rinda shuni inobatga olish kerakki, valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishning takroran, xavfli retsidivist tomonidan (agar sudlanganlik holati tugallanmagan yoki olib tashlanmagan bo‘lsa), bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib, uyushgan guruh tomonidan yoki uning manfaatlarini ko‘zlab ancha miqdorda, shuningdek, ko‘p yoki juda ko‘p miqdorda sodir etilishi qilmishni JK 177-moddasining ikkinchi yoki uchinchi qismi tegishli bandlari bilan kvalifikatsiya qilishga asos bo‘ladi va muqaddam shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo‘llanilgan bo‘lishi talab etilmaydi.
(9-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 27-dekabrdagi 29-sonli qarori tahririda)
Keyingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
10. Valyuta qimmatliklarini bosqinchilik, tovlamachilik, talonchilik, o‘zlashtirish yoki rastrata qilish, firibgarlik, o‘g‘rilik yo‘li bilan talon-toroj qilish, shuningdek, valyuta qimmatliklarida pora olish, pora berish, pora olish-berishda vositachilik qilish, xizmatchini pora evaziga og‘dirish, tijoratda pora evaziga og‘dirib olish, xizmatchining qonunga xilof ravishda moddiy yoki mulkiy foyda olishi Jinoyat kodeksining faqat ana shunday jinoyatlar uchun javobgarlikni ko‘zda tutuvchi moddasi bilan tavsiflanishi lozim va Jinoyat kodeksining 177-moddasi bilan qo‘shimcha tavsiflash talab qilinmaydi.
(10-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
(11-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 29-iyuldagi 13-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
12. Agar qalbakiligi aybdorga ayon bo‘lgan valyuta qimmatliklari ko‘rinishidagi, pul muomalasida qo‘llanishini istisno qiladigan darajada haqiqiysiga ro‘y-rost o‘xshamaydigan kupyuralar o‘tkazilgan bo‘lsa, shuningdek, aybdorda jabrlanuvchini qo‘pol ravishda aldash niyati bo‘lganligidan guvohlik beruvchi boshqa holatlar mavjud bo‘lsa, bunday qilmish Jinoyat kodeksi 176-moddasining tegishli qismi bo‘yicha tavsiflanib, Jinoyat kodeksining 168-moddasi (firibgarlik) bilan qo‘shimcha tavsiflash talab qilinmaydi. Qalbaki pul yoki qimmatli qog‘ozlarni olgan shaxsning qilmishi esa valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olishga suiqasd sifatida tavsiflanishi lozim.
Qalbakiligini bilmagani holda qalbaki valyuta qimmatliklarini olgan va keyinchalik ularni o‘tkazgan shaxsning qilmishi valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda o‘tkazish sifatida tavsiflanishi lozim.
13. Gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga qarashli bo‘lgan jinoyat narsalari deb topilgan valyuta qimmatliklarining davlat egaligiga o‘tkazilishi masalasi Jinoyat-protsessual kodeksining 211, 284, 285-moddalari tartibida hal qilinishi lozim.
14. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 401, 471-moddalariga muvofiq hukm chiqarilganda va jinoyat ishini harakatdan tugatish haqida ajrim (qaror) qabul qilinganida ishga qo‘shilgan ashyoviy dalillar masalasi to‘g‘ri hal etilishi kerak. Bundan shuni nazarda tutish kerakki, egasining yoki foydalanuvchining tasarrufidan g‘ayriqonuniy ravishda begonalashtirilgan valyuta qimmatliklari, qonunda nazarda tutilgan holatlardan tashqari tegishliligi bo‘yicha qaytarilishi lozim.
Keyingi tahrirga qarang.
Egasining xohishi bilan jinoiy bitimning obyekti bo‘lgan valyuta qimmatliklari, ularning egasi qaysidir asoslarga ko‘ra jinoiy javobgarlikka tortilmagan taqdirda ham davlat daromadlari hisobiga o‘tkazilishi kerak.
Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish orqali orttirilgan pul va boshqa qimmatliklar davlat daromadlari hisobiga o‘tkaziladi. Agar jinoiy yo‘l bilan orttirilgan pul yoki boshqa qimmatliklar topilmasa, olingan summa yoxud qimmatliklarning qiymati davlat foydasiga undiriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
(15-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)
16. Qoraqalpog‘iston Respublikasi jinoyat ishlari bo‘yicha Oliy sudi, jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat, Toshkent shahar sudlari va O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazish bilan bog‘liq jinoyat ishlarining sudlarda to‘g‘ri ko‘rib chiqilishi ustidan nazoratni ta’minlasinlar.
Keyingi tahrirga qarang.