LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2013-yil 6-sentabrdagi 18-sonli “Bojxona to‘g‘risidagi qonunchilikni buzish va kontrabandaga oid ishlar bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
LexUZ sharhi
(O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2002-yil 14-iyundagi 10-sonli va 2002-yil 25-oktabrdagi 28-sonli qarorlariga asosan kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan)
Sudlar tomonidan yangi Bojxona kodeksi me’yorlarining qo‘llanishi munosabati bilan Oliy sud Plenumining rahbariy tushuntirishlarini talab qiluvchi ayrim masalalar vujudga keldi.
1. Bojxona faoliyati sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqayotganda sudlar shuni nazarda tutishlari kerakki, bojxona ishi haqidagi qonunlar Bojxona kodeksi va boshqa qonun hujjatlaridan, shu jumladan, davlat Bojxona qo‘mitasining hujjatlaridan iborat.
Bojxona organlari davlat boshqaruv organlari tizimiga kirishi, ularning vakolat doirasida qabul qilingan qarorlari, mulk shaklidan qat’i nazar, barcha yuridik va jismoniy shaxslarga ijro etish uchun majburiy ekanligi tushuntirilsin.
Ayni vaqtda shuni nazarda tutish kerakki, Davlat bojxona qo‘mitasining me’yoriy hujjatlari Adliya vazirligidan ro‘yxatdan o‘tgandan so‘ng yuridik kuchga ega bo‘ladi.
2. Bojxona qonunlarining buzilishiga doir ishlar, basharti ularda jinoyat tarkibi bo‘lmasa, O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risida va Bojxona kodeksida ko‘zda tutilgan tartibda ko‘rib chiqiladi va ular bojxona organlariga taalluqlidir. Jumladan, jarima tariqasidagi ma’muriy jazolarni qo‘llash, shuningdek, ro‘yxati qonunlarda ko‘rsatilgan tovarlarni musodara qilish bojxona organining boshlig‘i va uning o‘rinbosari vakolatiga kiradi.
Shuni nazarda tutish kerakki, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 245-moddasi ikkinchi qismiga muvofiq ma’muriy ishlar bo‘yicha sudyalar, basharti huquqbuzar, huquqbuzarlik faktini inkor etsa, bunday ishlarni ham bevosita ko‘rib chiqadilar.
3. Sudlarning e’tibori O‘zbekiston Respublikasining qonunlarida bojxona chegarasi orqali tovarlarni olib o‘tayotgan fuqarolar huquqlarining muhim kafolatlari nazarda tutilganiga qaratilsin. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 315-moddasiga muvofiq bojxona organining ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ish yuzasidan chiqargan qarori ustidan yuqori turuvchi organga (mansabdor shaxsga) yoki ma’muriy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudyasiga, sudyaning ma’muriy ishlar bo‘yicha qarori ustidan esa tuman (shahar) sudi raisiga yoki yuqori turuvchi sudga shikoyat berilishi mumkin.
Ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish yuzasidan chiqarilgan qaror xususida shikoyat bergan shaxs davlat boji to‘lashdan ozod etiladi.
Bojxona kodeksining 189-moddasida nazarda tutilgan, belgilangan muddatda shikoyat berilishi yoki e’tiroz bildirilishi, basharti qonunlarda boshqa yo‘llar ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, shikoyat yoki e’tiroz ko‘rib chiqilgunga qadar ta’sir chorasini qo‘llash haqidagi qarorning ijrosi to‘xtatib qo‘yilishi to‘g‘risidagi me’yorlar ham fuqarolarning huquqlarining muhim kafolati hisoblanadi.
Bojxona kodeksining 192-moddasiga muvofiq, bojxona qonunlarining buzilganligi to‘g‘risidagi qaror bekor qilinib ish tugatilganda, undirib olingan pul summalari, olib qo‘yilgan va musodara qilingan narsalarning qaytarib berilishiga, shuningdek, ilgari qabul qilingan qaror bilan bog‘liq boshqa cheklashlarning bekor qilinishga olib keladi.
4. Bojxona kodeksining 183-moddasiga muvofiq bojxona qonunlarining buzilganligi to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqishda javobgarlikka tortilayotgan shaxsdan tashqari uning vakili, advokat, ekspert, mutaxassis, tarjimon, guvoh, xolis ishtirok etishi mumkinligi sudlarga tushuntirilsin.
Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 294-moddasi 2-qismiga muvofiq, ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish, ma’muriy javobgarlikka tortilayotgan shaxsga ishni ko‘rib chiqish joyi va vaqti haqida xabar qilinganligi to‘g‘risida ma’lumotlar bo‘lgan va undan ishni ko‘rib chiqishni kechiktirish xususida hech qanday iltimos tushmagan hollardagina uning ishtirokisiz ko‘rib chiqilishi mumkin. Ayni vaqtda bojxona organlari va sudlar shuni nazarda tutishlari kerakki, musodara qilish bilan bog‘liq bojxona qonunlarining buzilganligi to‘g‘risidagi ishlar faqat favqulodda hollardagina, buning oldini olish uchun barcha choralar ko‘rilgandan keyingina, aybdor shaxs yoki uning vakili ishtirokisiz ko‘rib chiqilishi mumkin. Aybdor shaxsning O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida ekanligi yoxud uning qayerdaligini aniqlashning iloji yo‘qligi shunday hollarga kirishi mumkin.
5. “Tovarlarni yoki boshqa qimmatliklarni O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi orqali bojxona nazoratini chetlab yoki undan yashirib yohud bojxonaning hujjatlari yoki vositalariga o‘xshatib yasalgan hujjatlardan aldash yo‘li bilan foydalanib, deklaratsiyasiz yoki boshqa nomga yozilgan deklaratsiya bilan olib o‘tish” kabi tushunchalarning izohi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1996-yil 27-fevraldagi “Kontrabanda va bojxona qonunlarini buzish to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi 2-son qarorida bayon etilganini nazarda tutish lozim.
Tovarlarni ko‘p yoki juda ko‘p miqdorda qonunga xilof ravishda bojxona chegarasi orqali olib o‘tgan shaxslarning xatti-harakatlari Jinoyat kodeksi 182-moddasining tegishli qismlari bo‘yicha jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Huquqbuzarlik predmeti bo‘lgan tovarlarning qiymati 1998-yil 1-yanvardan kuchga kirgan O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustda qabul qilingan “Bojxona tarifi haqida”gi Qonuni, shuningdek, Bojxona kodeksining 179-moddasi bilan belgilangan tartibda bozor bahosidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
6. Tovarlar g‘ayriqonuniy ravishda O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi orqali amalda olib o‘tilgan vaqtdan e’tiboran jinoyat tugallangan hisoblanadi. Ana shunday olib o‘tishga tayyorgarlik ko‘rishga qaratilgan harakatlar jinoyatga suiqasd deb tasniflanishi lozim.
Tovarlarni g‘ayriqonuniy ravishda O‘zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali olib o‘tish g‘ayriqonuniy ravishda chegaradan tashqariga chiqish, O‘zbekiston Respublikasiga kirish yoki belgilangan tartiblarni buzib chegaradan o‘tish bilan bog‘liq bo‘lsa, bunday harakatlar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 182 va 223-moddalarida ko‘zda tutilgan jinoyatlarning yig‘indisi sifatida tasniflanishi lozim.
Jinoyat kodeksining 182-moddasi dispozitsiyasi mazmuni bo‘yicha hamda shu xildagi huquqbuzarliklar uchun javobgarlik ko‘zda tutilgan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks va Bojxona kodeksi qoidalari bo‘yicha tovarlarni bojxona nazoratini chetlab olib o‘tish faqat qasddan sodir etilishi mumkin.
8. Jinoyat kodeksining 246-moddasida javobgarlik ko‘zda tutilgan kontrabanda bojxona qonunlarini buzish turlaridan biri bo‘lib, jamiyat uchun ko‘proq xavf tug‘dirishini, shu sababli Jinoyat kodeksining 182-moddasi bilan qo‘shimcha tasniflashni talab qilmasligini sudlarga tushuntirilsin.
9. Sudlarning e’tibori jinoyatlarni sodir etishda va bojxona qonunlarini boshqacha buzishda aybdor shaxslarga qonuniy va adolatli jazolar tayinlanishi ishni to‘g‘ri hal etishda muhim ahamiyatga ega ekanligiga qaratilsin.
Ma’muriy jazo tariqasidagi ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etish quroli hisoblangan yoki bevosita shunday narsa bo‘lgan ashyoni musodara qilish Mamuriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 33-moddasida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan taqdirdagina qo‘llanmasligi mumkin.
10. Sudlar bojxona qonunlarining buzilishiga doir jinoiy va ma’muriy ishlarni ko‘rib chiqish muddatlarining buzilish hollariga barham berishlari, sud qarorlarining so‘zsiz ijro etilishini ta’minlashlari lozim.
Ayni vaqtda sud qarorining bir nusxasi jinoiy yoki ma’muriy ishni qo‘zg‘atgan organga yuborilishi shart.
11. Mazkur toifadagi ishlarni ko‘rib chiqish vaqtida sudlar bojxona qonunlarining buzilishiga olib kelgan sabab va shart-sharoitlarni aniqlashlari va xususiy ajrimlar chiqarish yo‘li bilan ularni bartaraf etish choralarini ko‘rishlari lozim.
12. Qoraqalpog‘iston Respublikasi jinoyat ishlari bo‘yicha Oliy sudi, jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat, Toshkent shahar sudlari hamda O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi bojxona sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarilik to‘g‘risidagi ishlarning sudlar tomonidan bexato ko‘rilishi ustidan tegishli sud nazoratini ta’minlasinlar.