LexUZ sharhi
O‘zbekiston Respublikasining 1991-yil 30-sentabrdagi 364-XII-son “O‘zbekiston SSR Konstitutsiyasi (Asosiy Qonuni)ga o‘zgartishlar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq mazkur Qonunning nomidagi hamda matnidagi “O‘zbekiston SSR” degan so‘zlar tegishli kelishikdagi “O‘zbekiston Respublikasi” degan so‘zlar bilan almashtirilgan.
LexUZ sharhi
Mazkur Qonun O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 23-maydagi O‘RQ-542-sonli “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga jinoyat protsessi ishtirokchilarining huquqlari himoya qilinishini ta’minlash bilan bog‘liq o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuniga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
Jumhuriyatning yetilgan iqtisodiy va ijtimoiy muammolarini hal etish fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishni kuchaytirishni, jinoyatchilikka qarshi kurash, jamoat tartibini saqlash yuzasidan kechiktirmay chora-tadbirlar ko‘rish zarurligini taqozo etadi. Bunday sharoitlarda militsiya xodimlari xavfsizligini, ularning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Militsiya xodimlarini o‘ldirish, qurolini olib qo‘yish maqsadida ularga hujum qilish, ularning xizmat faoliyatiga aralashish hollari oz emas. Bu esa mehnatkashlarning adolatli noroziligini keltirib chiqarmoqda.
Militsiya xodimlarining huquqiy va ijtimoiy himoyalanganligini kuchaytirish maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi qaror qiladi:
I. 1. Militsiya xodimlari davlat hokimiyatining vakili ekanligi, davlatning alohida himoyasida bo‘lishi belgilab qo‘yilsin. Militsiya xodimining qonuniy talablarini barcha fuqarolar va mansabdor shaxslar bajarishga majburdirlar.
Militsiya xodimi qonuniy talabini bajarmaslik, shuningdek, uni haqoratlash, unga qarshilik ko‘rsatish, do‘q-po‘pisa qilish, zo‘rlik ishlatish va uning hayotiga tajovuz qilish, shuningdek, militsiya xodimining zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishiga to‘sqinlik qiluvchi boshqa xatti-harakatlarni qilish O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan javobgarlikka olib keladi.
LexUZ sharhi
Batafsil ma’lumot uchun O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi 97-moddaning ikkinchi qismiga, 104-moddaning ikkinchi qismiga, 105-moddaning ikkinchi qismiga, 112-moddaning uchinchi qismiga, 140-moddaning uchinchi qismiga, 173-moddaning uchinchi qismiga, 219-moddasiga, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 194—196 va 198-moddasiga qarang.
2. Militsiya xodimining ko‘rsatmalari fuqarolarning, u huquqbuzar, jabrlanuvchi yoki guvoh bo‘lishidan qat’iy nazar, ko‘rsatmalari bilan teng ravishda daliliy ahamiyatga egadir.
Zarur mudofaa, o‘ta zarurat bo‘lgan holatda yoki kasbiga ko‘ra o‘rinli tavakkalchilik qilish holatda militsiya xodimi tomonidan sodir etilgan xatti-harakatlar garchand O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksida ko‘zda tutilgan jinoiy harakatlar ko‘rinishida bo‘lsa ham, jinoyat deb hisoblanmaydi.
3. Militsiya xodimi turar-joy maydoni taqsimlashda, uyga telefon o‘rnatishda, maktabgacha bolalar tarbiya muassasalaridan o‘rin berishda imtiyozlardan, transportning barcha turlariga navbatsiz bilet sotib olish, mehmonxonaga joylashish huquqidan foydalanadi, shuningdek, ijtimoiy-maishiy ta’minotning boshqa masalalarini hal etishda xalq deputatlari mahalliy Sovetlarining qarorlarida ko‘zda tutilgan tartibda imtiyozlardan foydalanadi. Militsiya xodimining hayoti tegishli budjet mablag‘lari hisobidan davlat ijtimoiy sug‘urtasidan albatta o‘tkazilishi kerak.
Militsiya xodimi o‘z xizmat vazifasini yoki ijtimoiy burchini bajarayotganligi munosabati bilan uning mulkiga yetkazilgan zarar tegishli budjet mablag‘lari hisobidan to‘la hajmda to‘lanadi, so‘ngra sud orqali bu zarar aybdordan undirib olinadi.
4. Militsiya xodimi tartibni saqlash va fuqarolarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha o‘z xizmat vazifalarini bajarayotganida qasddan o‘ldirilganda uning oilasiga tegishli budjet mablag‘lari hisobidan uning ellik oylik daromadi miqdorida bir yo‘la nafaqa berilib, so‘ngra bu pul aybdorlardan undirib olinishi belgilab qo‘yilsin. O‘z boquvchisini yo‘qotganligi munosabati bilan halok bo‘lganning oilasiga qonunda ko‘rsatilganiga muvofiq pensiya belgilansin.
LexUZ sharhi
Qo‘shimcha ma’lumot uchun O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi Qonunining IV-bobiga (“Boquvchisini yo‘qotganlik pensiyalari”) qarang.
Militsiya xodimiga u o‘zining professional faoliyati bilan shug‘ullana olmaydigan darajada og‘ir tan jarohatlari yetkazilganda tegishli budjet mablag‘laridan 25 oylik daromadi miqdorida pul to‘lanib, so‘ngra bu pul aybdorlardan undirib olinishi, shuningdek, uning mansab okladi bilan pensiyasi o‘rtasidagi farq to‘lanishi belgilab qo‘yilsin.
Yengilroq tan jarohatlari yetkazilganda tegishli budjet mablag‘lari hisobidan 5 oylik daromadi miqdorida pul to‘lanib, so‘ngra bu pul aybdorlardan undirib olinishi belgilansin.
II. O‘zbekiston SSRning 1985-yil 13-dekabrdagi Qonuni bilan tasdiqlangan O‘zbekiston SSRning ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi Kodeksiga (O‘zbekiston SSR Oliy Sovetining Vedomostlari, 1985-yil, № 35, 411-modda) quyidagi o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritilsin:
Militsiya xodimining huquqbuzarlikni to‘xtatish, hujjatlarni tekshirish uchun taqdim etish to‘g‘risidagi, militsiyaga borish, transport vositasini to‘xtatish, jabrlanuvchilarga yordam ko‘rsatish haqidagi qonuniy talablarini bajarmaslik, yoxud militsiya xodimining qonuniy talablariga boshqacha tarzda bo‘ysunmaslik, shuningdek, jamoat tartibini saqlash va fuqarolarning huquq hamda erkinliklarini ta’minlash bo‘yicha o‘z vazifalarini amalga oshirayotgan boshqa shaxslarning qonuniy talablarini bajarmaslik, —
fuqarolarga va mansabdor shaxslarga besh yuz so‘mgacha miqdorda jarima solinishiga yoki o‘n besh sutkagacha muddatga ma’muriy hibsga olishga olib keladi”.
Militsiya xodimi, tergovchi, surishtiruvchi ishlarini amalga oshirayotgan shaxsni yoki jinoyatchilikka qarshi kurash, jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza etish yuzasidan o‘z vazifalarini ado etayotgan boshqa shaxslarni xatti-harakat bilan, og‘zaki yoki yozma tarzda haqoratlash yoxud ularning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa harakatlarni atayin sodir etish, —
uch yuz so‘mdan besh yuz so‘mgacha miqdorda jarima solinishiga yoxud ish haqining yigirma foizini ushlab qolgan holda ikki oy muddatgacha axloq tuzatish ishlariga jalb etishga olib keladi.
Militsiya xodimlari o‘z xizmat vazifalari yoki xizmat burchlarini ado etayotganlarida ularning qonuniy farmoyishlarini yoki talablarini bajarmaslikka istalgan ko‘rinishda oshkora da’vat qilish, shuningdek, militsiya xodimlariga ommaviy ravishda bo‘ysunmaslikni keltirib chiqarish maqsadida bo‘hton uydirmalarni tarqatish, —
uch yuz so‘mdan ming so‘mgacha miqdorda jarima solinishiga yoki o‘n besh sutkagacha muddatga ma’muriy hibsga olishga olib keladi.
Militsiyaga ko‘rsatilgan vaqtda uzrli sababsiz kelmaslik, militsiya xodimini atayin yolg‘on xabar bilan chaqirish, uning xizmat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan qonuniy topshirig‘ini bajarmaslik yoki o‘z vaqtida bajarmaslik shaklida militsiyaga hurmatsizlik qilish, —
Korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning mansabdor shaxslari huquqbuzarlik sodir etishga olib keluvchi sabablar va shart-sharoitlarini bartaraf etish yuzasidan militsiyaning yozma takliflarini bajarish chora-tadbirlarini ko‘rmasligi, —
3) 187-1, 187-2, 187-3, 187-4-moddalarda nazarda tutilgan ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar xalq sudyasi tomonidan yolg‘iz o‘zi, material tushgan kundan boshlab uch kun davomida ko‘rib chiqilishi belgilab qo‘yilsin.
4) Kodeksning 232-moddasi “187” raqamidan so‘ng “187-1, 187-2, 187-3, 187-4” raqamlari bilan to‘ldirilsin;
5) 273-moddaning uchinchi qismidagi “Mayda xuliganlik qilgan, jamoat tartibiga va fuqarolarning xavfsizligiga tahdid soladigan materiallarni tayyorlagan va tarqatgan, shuningdek xuddi shu maqsadlarda mish-mishlar va uydirmalarni tarqatgan, yig‘ilishlar, mitinglar, ko‘cha yurishlari va namoyishlar uyushtirish hamda o‘tkazish tartibini buzgan, mollar yoki boshqa buyumlarni qonunsiz sotgan yoxud mayda spekulatsiya qilgan shaxslar” degan so‘zlar “170, 171, 177, 177-1, 187, 187-1, 187-2, 187-3, 187-4, 188-1- moddalarda nazarda tutilgan ma’muriy huquqbuzarliklar sodir etgan shaxslar” degan so‘zlar bilan almashtirilsin.
III. O‘zbekiston SSRning 1959-yil 21-maydagi Qonuni bilan tasdiqlangan O‘zbekiston SSR Jinoyat kodeksiga (O‘zbekiston SSR Oliy Sovetining Vedomostlari, 1959-yil, № 6, 2-modda) quyidagi o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritilsin:
Militsiya xodimi yoki boshqa shaxslar jinoyatchilikka qarshi kurash, jamoat tartibini saqlash, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish bo‘yicha o‘z xizmat vazifalarini bajarayotganlarida ularga qarshilik ko‘rsatish, —
ikki yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum etish yoki ikki ming so‘mgacha miqdorda jarima solish bilan jazolanadi.
Zo‘rlik ishlatib yoki zo‘rlik ishlatish xavfini solib qilingan xuddi shu harakatlar, shuningdek, bu shaxslarning xizmat vazifasini yoki ijtimoiy burchini bajarishdan bosh tortishga yoki ochiq-oydin g‘ayriqonuniy xatti-harakatlar qilishga istalgan shaklda majbur qilish, —
Militsiya xodimini, tergovchini, surishtiruv ishlarini olib borayotgan shaxsni yoki jinoyatchilikka qarshi kurash, jamoat tartibini, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza etish sohasidagi vazifalarini bajarayotgan boshqa shaxslarni og‘zaki yoki yozma tarzda haqorat qilish, yoxud ularning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa xatti-harakatlarni sodir etish, xuddi shu harakatlar uchun ma’muriy javobgarlik qo‘llangach bir yil davomida takror sodir qilingan bo‘lsa, —
bir yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum etish yoki ming so‘mgacha miqdorda jarima solish bilan jazolanadi.
Militsiya xodimi, surishtiruv ishlarini olib borayotgan shaxs, tergovchi hayotiga, shuningdek, jamoat tartibini saqlash va jinoyatchilikka qarshi kurash bo‘yicha o‘z xizmat vazifasi yoki ijtimoiy burchini bajarayotgan boshqa shaxslar hayotiga tajovuz qilish, —
Xuddi shu harakatlar bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib yoxud qurol yoki boshqa predmetlarni qo‘llash orqali sodir etilsa, —
Militsiya xodimiga yoki boshqa shaxslarga ular o‘z xizmat vazifasini yoki ijtimoiy burchini ado etayotganda qasddan yengil tan jarohatlari yetkazish, uni do‘pposlash, shuningdek, jamoat tartibini, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilayotgan boshqa shaxslarga nisbatan shunday xatti-harakatlarni sodir etish, —
ikki yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum etish yoki ikki ming so‘mgacha miqdorda jarima solish bilan jazolanadi.
Militsiya xodimiga u o‘z xizmat vazifasini yoki xizmat burchini ado etayotganda og‘irroq va og‘ir tan jarohati yetkazish, shuningdek jamoat tartibini, fuqarolarning huquq va erkinliklarini muhofaza qilayotgan boshqa shaxslarga nisbatan shunday harakatlarni sodir etish, —
Militsiya xodimi o‘z xizmat vazifasini yoki ijtimoiy burchini bajarayotganda uni o‘ldirish, tan jarohatlari yetkazish, mol-mulkini yo‘q qilish bilan qo‘rqitish yoki boshqa g‘ayriqonuniy xatti-harakatlar sodir etish bilan qo‘rqitish, —
ikki yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum etish yoki ikki ming so‘mgacha miqdorda jarima solish bilan jazolanadi.
Militsiya xodimi, surishtiruv ishlarini amalga oshirayotgan yoki dastlabki tergov olib borayotgan shaxsning faoliyatiga ularning o‘z xizmat vazifalarini o‘z vaqtida, to‘liq bajarishlariga to‘sqinlik qilish maqsadida qonunga xilof ravishda aralashish, —
ikki yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum etish yoki xuddi shu muddatga axloq tuzatish ishlariga jalb etish yoxud uch yuz so‘mdan ming so‘mgacha miqdorda jarima solish bilan jazolanadi.
Jinoyatchilikka qarshi kurash va jamoat tartibini saqlash vazifalarini o‘z vaqtida va to‘liq amalga oshirishga to‘sqinlik qilish maqsadida militsiya xodimining mol-mulkiga qasddan shikast yetkazish yoki uni yo‘q qilish, —
O‘t qo‘yish yoki boshqa ko‘pchilik uchun xavfli usul bilan sodir etilgan yoki odamlarning nobud bo‘lishiga yoxud o‘zga og‘ir oqibatlarga olib kelgan bunday harakatlar, —
3) 7-1-moddaning ikkinchi qismidagi “militsiya xodimi yoki xalq drujinachisining hayotiga tajovuz qilish (194-1-modda)” so‘zlari “militsiya xodimining hayotiga tajovuz qilish (194-1-modda); militsiya xodimini ataylab o‘ldirish (194-4-modda)” degan so‘zlar bilan almashtirilsin;
23-1-moddaning birinchi qismi birinchi va ikkinchi bandlaridagi “jamoat tartibini saqlash bo‘yicha xizmat yoki jamoat faoliyatini bajarayotganda militsiya xodimi yoki xalq drujinachisi hayotiga tajovuz qilish (194-1-modda)”, degan so‘zlar “militsiya xodimining hayotiga tajovuz qilish (194-1-modda)”, militsiya xodimini ataylab o‘ldirish (194-4-modda)” degan so‘zlar bilan almashtirilsin.
IV. O‘zbekiston SSRning 1959-yil 28-maydagi Qonuni bilan tasdiqlangan O‘zbekiston SSRning Jinoyat-protsessual kodeksi (O‘zbekiston SSR Oliy Sovetining Vedomostlari, № 6, 3-modda) 108-moddasining uchinchi qismidagi “192—194-1” raqamlari “192—194-6” raqamlari bilan almashtirilsin.
Keyingi tahrirga qarang.