Кассация шикояти ХПК 180-моддаси биринчи қисмининг 2-бандига зид равишда, яъни шикоят ҳал қилув қарорини қабул қилган хўжалик судини четлаб ўтган ҳолда берилганлиги сабабли қайтарилган.
Кассация инстанцияси томонидан қабул қилинадиган ажримларга нисбатан ҳам ХПКнинг 151-моддаси татбиқ этилади. Яъни, ушбу модданинг иккинчи қисмида белгиланишича, алоҳида ҳужжат тариқасида чиқариладиган ажримда хўжалик судининг номи, ишнинг тартиб рақами, ажрим чиқарилган сана, низо предмети, қабул қилинган ҳал қилув қарори, қарор мазмунининг қисқача баёни, ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи, ажрим чиқарилаётган масала, хўжалик суди ўз хулосаларини чиқаришга олиб келган сабаблар, бунда таянилган қонун ҳужжатлари, кўриб чиқилаётган масала бўйича хулоса кўрсатилиши лозим.
2. ХПКнинг 23-моддасига кўра, иқтисодиёт соҳасида юридик шахслар, юридик шахс тузмаган ҳолда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган ва якка тартибдаги тадбиркор мақомини қонунда белгиланган тарзда олган фуқаролар ўртасидаги фуқаровий, маъмурий ва бошқа ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоларга доир ишлар тааллуқлидир.
Биринчи инстанция суди даъвогарнинг даъво аризасида қўйилган талаб хўжалик судига кўриб чиқиш учун тегишли эмас деб ҳисоблаб, ХПК 117-моддаси биринчи қисмининг 1-бандига асосан даъво аризасини қабул қилишни рад этиш ҳақида нотўғри хулосага келган. Чунки ХПКнинг 23-моддаси биринчи қисми 1-бандига кўра, иқтисодиёт соҳасида юридик шахслар, юридик шахс тузмаган ҳолда тадбиркорлик фаолиятини амалга ошираётган ва якка тартибдаги тадбиркор мақомини қонунда белгиланган тарзда олган фуқаролар ўртасидаги фуқаровий, маъмурий ва бошқа ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқадиган низоларга доир ишлар тааллуқлидир.
Мазкур Кодекс 24-моддаси биринчи қисмининг 4-бандига кўра, мажбуриятлар бажарилмаганлиги ёки тегишли даражада бажарилмаганлиги тўғрисидаги низолар, шунингдек ушбу модданинг иккинчи қисмига кўра, хўжалик суди ўзининг ваколат доирасига киритилган бошқа низоларни ҳам ҳал қилиши назарда тутилган.
ХПК 155-6-моддасининг иккинчи қисмига биноан ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги масала ҳакамлик судининг ҳал қилув қарори ҳакамлик муҳокамаси тарафларидан қайси бирининг фойдасига чиқарилган бўлса, ўша тарафнинг аризасига биноан хўжалик суди томонидан кўриб чиқилади.
ХПК 155-7-моддасининг еттинчи қисмига мувофиқ ушбу Кодекснинг 155-6-моддасида назарда тутилган талаблар ва ушбу модда қоидалари бузилган ҳолда берилган ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорини мажбурий ижро этиш учун ижро варақаси бериш тўғрисидаги ариза ушбу Кодекснинг 118-моддасида назарда тутилган қоидаларга биноан аризачига қайтарилади.
Биринчи инстанция суди «Ҳакамлик судлари тўғрисида»ги Қонуннинг 3-моддасига таянган ҳолда ишда Палата ҳакамлик муҳокамаси тарафи бўла олмайди деб ҳисоблаган.
«Ҳакамлик судлари тўғрисида»ги Қонуннинг 3-моддасига кўра, ҳакамлик муҳокамаси тарафлари - ўз ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун ҳакамлик судига даъво тақдим этган юридик ва жисмоний шахслар (даъвогарлар), шунингдек ўзига нисбатан даъво тақдим этилган шахслар (жавобгарлар)дир.
Аммо, биринчи инстанция суди аризани иш юритишга қабул қилиб қўйганлиги сабабли, ХПК 155-7-моддасининг еттинчи қисмига мувофиқ аризани қайтармасдан, балки ариза имзолаш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан имзоланган деган важ билан аналогия бўйича ХПК 88-моддасининг 3-бандини мос ҳолда қўллаб, даъвони кўрмасдан қолдирган.
4. ХПК 189-моддаси иккинчи қисмининг 5, 6 ва 7-бандларига кўра, кассация инстанцияси судининг қарорида ҳал қилув қарори, қарорнинг қонунийлигини текшириш тўғрисида масала қўйилишига сабаб бўлган асослар, кассация шикояти (протести) юзасидан мулоҳазада баён қилинган важлар, мажлисда ҳозир бўлган шахсларнинг тушунтиришлари кўрсатилиши лозим.
Ваҳоланки, ХПК 189-моддаси иккинчи қисмининг 5-бандида кассация инстанцияси судининг қарорида ҳал қилув қарори, қарорнинг қонунийлигини текшириш тўғрисида масала қўйилишига сабаб бўлган асослар, 6-бандида кассация шикояти (протести) юзасидан мулоҳазада баён қилинган важлар, 7-бандида эса, мажлисда ҳозир бўлган шахсларнинг тушунтиришлари кўрсатилиши лозимлиги белгиланган.
ХПК 188-моддаси учинчи қисмининг 2-бандида иш хўжалик суди томонидан ишда иштирок этувчи, мажлис вақти ва жойи тўғрисида тегишли равишда хабардор қилинмаган шахслардан биронтасининг йўқлигида кўрилган бўлса, ҳал қилув қарорини ёки қарорни бекор қилиш учун асос бўлади деб кўрсатилган.
Кассация инстанцияси суди ХПКнинг мазкур нормасига асосланиб, жавобгар ишни кўриш вақти ва жойи тўғрисида тегишли равишда хабардор қилинмасдан иш унинг иштирокисиз кўриб чиқилганлиги сабабли ҳал қилув қарорини бекор қилиб, ишни янгидан кўриш учун биринчи инстанция судига юборишни лозим топган.
Ўз навбатида, жавобгар қарши даъво тақдим этиб, тарафлар ўртасида тузилган 2013 йил 24 апрелдаги шартнома жавобгар раҳбари томонидан имзоланмаганлиги ва у ФКнинг 116-моддасига мувофиқ ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмаган битим ҳисобланганлиги учун уни ҳақиқий эмас деб топишни ҳамда 10 000 000 сўм маънавий зарар ва 1 300 000 сўм юридик хизмат ҳақини ундиришни сўраган.
ФК 327-моддасининг биринчи ва иккинчи қисмларига асосан бошқа шахсларнинг пул маблағларини ғайриқонуний ушлаб қолиш, уларни қайтариб беришдан бош тортиш, уларни тўлашни бошқача тарзда кечиктириш ёхуд бошқа шахс ҳисобидан асоссиз олиш ёки жамғариш натижасида улардан фойдаланганлик учун ушбу маблағлар суммасига фоиз тўланиши керак. Фоизлар миқдори кредитор яшайдиган жойда, кредитор юридик шахс бўлганида эса, унинг жойлашган ерида пул мажбурияти ёки унинг тегишли қисми бажарилган кунда мавжуд бўлган банк фоизининг ҳисоб ставкаси билан белгиланади. Қарз суд тартибида ундириб олинганида суд кредиторнинг талабини даъво қўзғатилган кундаги ёки қарор чиқарилган кундаги банк фоизининг ҳисоб ставкасига қараб қондириши мумкин.
Биринчи инстанция суди ФКнинг мазкур моддасига асосан даъвогарнинг банк фоизи ундириш талабини банкнинг қайта молиялаш ставкасидан кам бўлмаган миқдорда қаноатлантириши лозим эди.
Адлия вазирлиги томонидан 1997 йил 12 мартда 313-рақам билан рўйхатга олинган «Консуллик легализацияси тўғрисидаги Йўриқнома»нинг 4-бандига асосан Ўзбекистон Республикасининг корхона ва ташкилотлари хорижий давлатнинг корхона ва ташкилотлари томонидан юборилган ҳужжатлар ва актларни фақатгина консуллик легализацияси мавжуд бўлган ҳолатларда кўриб чиқиш учун қабул қилади, агарда Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларида ва Ўзбекистон Республикаси ҳамда ҳужжат ва акт юбораётган ташкилот ва корхона давлати аъзо ҳисобланган халқаро шартномада бошқача назарда тутилмаган бўлса.
ХПК 88-моддасининг 3-бандига асосан хўжалик суди даъво аризаси имзоланмаган ёки имзолаш ҳуқуқига эга бўлмаган шахс томонидан ёхуд мансаб мавқеи кўрсатилмаган шахс томонидан имзоланган бўлса, даъвони кўрмасдан қолдиради.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 29 январдаги 27-сонли қарори билан тасдиқланган «Давлат активларини биржадан ташқари савдоларда, шу жумладан, инвестиция мажбуриятлари билан сотиш тартиби тўғрисида Низом»нинг 29, 30, 31-бандларига асосан «аукцион жараёнида ҳар бир уч босқичдан кейин аукциончи аукцион босқичини ошириш томонга ўзгартириши мумкин. Бунда аукциончи нархни айтади, қатнашчилар эса қатнашчининг рақамини кўтариб объектни ушбу нархда сотиб олишга тайёрлиги тўғрисида билдирадилар.
9. Фуқаролик кодексининг 212-моддасига кўра қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қурилиш мақсадлари учун ажратилмаган ер участкаларида, шунингдек иморат қуриш учун зарур рухсатнома олмасдан ёки архитектура ва қурилиш нормалари ҳамда қоидаларини жиддий бузган ҳолда қурилган уй-жой, бошқа бино, иншоот ёки ўзга кўчмас мулк ўзбошимчалик билан қурилган иморат ҳисобланади.
Иш ҳужжатларидан кўринишича, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 12 февралдаги «Аҳоли пунктларини комплекс қуришда шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари қатъий бажарилишини назорат қилишни кучайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорининг ижросини таъминлаш мақсадида, Хамза туман ҳокимияти қошидаги ишчи гуруҳи томонидан ўтказилган ўрганишда, Хамза тумани, Оҳангарон кўчаси 118-уй манзилида жойлашган МЧЖ 1013,0 кв.м ер майдонини ўзбошимчалик билан эгалланганлиги, шунингдек ўзбошимчалик билан эгалланган ер майдонининг 229,0 кв.м қисмида ноқонуний қурилган бино борлиги аниқланган.
ФКнинг 212-моддасига кўра, қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда қурилиш мақсадлари учун ажратилмаган ер участкаларида, шунингдек иморат қуриш учун зарур рухсатнома олмасдан ёки архитектура ва қурилиш нормалари ҳамда қоидаларини жиддий бузган ҳолда қурилган уй-жой, бошқа бино, иншоот ёки ўзга кўчмас мулк ўзбошимчалик билан қурилган иморат ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг 2007 йил 15 июндаги «Мажбуриятларни бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик учун мулкий жавобгарлик тўғрисидаги фуқаролик қонун ҳужжатларини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида»ги 163-сонли қарорининг 13-бандида шартномалардан келиб чиқувчи пул мажбуриятларида, хусусан қарздорнинг товарлар, ишлар, хизматлар тўловини амалга ошириш ёхуд пул маблағларини қайтариш, тўлов кечиктирилган суммани тўлаш шарти билан олинган мажбуриятларда ФКнинг 327-моддасига асосан фоизлар ҳисобланиши лозим. Қонунда ёхуд тарафлар келишувида пул мажбуриятларини бажаришни кечиктирганлик учун қарздорнинг неустойка (пеня) тўлаш мажбурияти кўзда тутилиши мумкин. Бундай ҳолатларда суд шундан келиб чиқиши керакки, агар қонунда ёки шартномада тўғридан-тўғри бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, кредитор пул мажбуриятини бажармаганлиги учун зарар етказилганлиги ҳолатини ва зарарнинг миқдорини исботламаса ҳам, ушбу чоралардан бирини қўллаш ҳақидаги талабни қўйишга ҳақли эканлиги тўғрисида тушунтириш берилган.
Фуқаролик кодексининг 325-моддасига кўра, агар мажбуриятни бажармаганлик ёки лозим даражада бажармаганлик учун неустойка белгиланган бўлса, зарарнинг неустойка билан қопланмаган қисми тўланиши белгиланган.
Самарқанд шаҳар ДСИ хўжалик судига мурожаат қилиб, ЯТТ Жўраев Нуриллога нисбатан Солиқ кодексининг 114-моддасига асосан 5 173 000 сўм, Солиқ кодекси 119-моддасининг биринчи қисмига асосан энг кам ойлик иш ҳақининг ўттиз бараваридан эллик бараваригача миқдорда ва Солиқ кодекси 119-моддасининг учинчи қисмига асосан энг кам ойлик иш ҳақининг юз баравари миқдорида молиявий жарима қўллашни сўраган.
Биринчи инстанция судининг ҳал қилув қарори билан арз қилинган талаблар қисман қаноатлантирилиб, ЯТТ Жўраев Нуриллога нисбатан Солиқ кодексининг 114-моддасига асосан 5 173 000 сўм, Солиқ кодекси 119-моддасининг биринчи қисмига асосан 2 883 150 сўм молиявий жарима қўлланилган ва Солиқ кодекси 119-моддасининг учинчи қисмига асосан энг кам ойлик иш ҳақининг юз баравари миқдорида молиявий жаримани қўллаш қисми рад этилган.
Кассация инстанцияси суди биринчи инстанция суди томонидан ЯТТга нисбатан Солиқ кодексининг 114-моддасига асосан 5 173 000 сўм молиявий жарима асосли қўлланган деб ҳисоблаган. Чунки ушбу модданинг биринчи қисмида кирим қилинмаган товарларни сақлаш, бундан уларнинг қонуний келиб чиқиши тасдиқланган ҳоллар мустасно, кирим қилинмаган товар қиймати миқдорида жарима солишга сабаб бўлиши белгиланган.
Суд томонидан ЯТТга нисбатан Солиқ кодекси 119-моддасининг биринчи қисмига асосан 2 883 150 сўм молиявий жарима ҳам асосли қўлланган деб баҳоланган, чунки ЯТТ томонидан савдо шахобчасида назорат касса машинасини ишлатиш мажбурий бўлсада, уни ишлатмасдан савдо амалга оширилган.
Кассация инстанцияси суди томонидан суднинг ЯТТга нисбатан Солиқ кодекси 119-моддасининг учинчи қисмига асосан энг кам иш ҳақининг юз баравари миқдорида молиявий жарима қўллаш тўғрисидаги талабни қаноатлантиришни рад этиш ҳақидаги хулосаси ҳам асосли деб топилган. Бунда суд Солиқ кодекси 119-моддасининг учинчи қисмига кўра, пластик карточкалар асосида тўловларни қабул қилишни рад этганлик энг кам иш ҳақининг юз баравари миқдорида жарима солишга сабаб бўлишига, бироқ мазкур ҳолатда савдо амалга оширилган вақтда бутун савдо комплексида электр энергияси бўлмаганлигига, шу сабабли сотувчида тўловни терминал орқали қабул қилишнинг имконияти бўлмаганлигига асосланган.