O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli ishlab chiqarish obyektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida”gi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006-y., 39-son, 386-modda) va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 10-iyuldagi 323-son “Sanoatda, konchilikda va kommunal-maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami, 2004-y, 7-son, 64-modda) qaroriga muvofiq, buyuraman:
1. Texnologik quvuro‘tkazgichlarning tuzilishi va xavfsiz ishlatish qoidalari ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
“Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi boshlig‘ining 2009-yil 28-oktabrdagi 211-sonli buyrug‘iga
ILOVA
ILOVA
1. Mazkur “Texnologik quvuro‘tkazgichlarning tuzilishi va xavfsiz ishlatish qoidalari” (quyida — “Qoidalar”) O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli ishlab chiqarish obyektlarida sanoat xavfsizligi to‘g‘risida”gi Qonuni (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2006-y., 39-son, 386-modda)ga va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 10-iyuldagi 323-sonli “Sanoatda, konchilikda va kommunal-maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari to‘plami, 2004-y., 7-son, 64-modda) qaroriga asosan ishlab chiqildi.
2. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni qurish va xavfsiz ishlatishga oid mazkur qoidalar, texnologik quvuro‘tkazgichlarni ishlatishdagi sanoat xavfsizligi, avariyalar, ishlab chiqarish bilan bog‘liq shikastlanishlarning oldini olishni ta’minlashga yo‘naltirilgan talablarni belgilaydi.
3. Mazkur Qoidalar, sanoat xavfsizligi doirasida faoliyat yuritayotgan va “Sanoatkontexnazorat” davlat inspeksiyasi nazoratidagi, tashkiliy-huquqiy va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, barcha tashkilotlar qo‘llashi uchun mo‘ljallangan.
a) xavfli ishlab chiqarish obyektlari uchun texnologik quvuro‘tkazgichlarni loyihalash, yasash, montaj qilish, ishlatish, zamonaviylashtirish, ta’mirlash va konservatsiyalashda;
5. Mazkur Qoidalar gazsimon, bug‘simon va suyuq muhitlarni transportirovka qilishga mo‘ljallangan, qoldiq bosimi (vakuumi) 0,001 MRa (0,01 kgf/cm2) dan shartli 320 (3200 kgf/cm2) bosimgacha sharoitda ishlaydigan, texnologik po‘lat quvuro‘tkazgichlarni loyihalash, yangidan yasash va zamonaviylashtirish jarayonlari uchun taalluqlidir.
Qoidalardagi talablarning muayyan texnologik quvuro‘tkazgichlar guruhi, kategoriyasi va turlariga taalluqlilik ehtimoli, ishlatish sharoitlariga ko‘ra aniqlanib, zarurat taqozo etganda hisob-kitoblar bilan asoslanib, loyihada belgilanadi.
6. Qoidalarda texnologik quvuro‘tkazgichlarning konstruksiyasiga, materiallariga, ularni yasash, sinash usullari, qabul qilish, qayta tiklash, ta’mirlash, montaj qilishga doir texnik talablar bayon etilgan. Qoidalardagi talablar bilan bir qatorda sanoat xavfsizligiga doir me’yoriy-texnik hujjatlarga ham amal qilish zarur.
7. Ushbu qoidalardagi talablarga javob bera olmaydigan texnologik quvuro‘tkazgichlarni ishlatayotgan tashkilotlarda, zaruratga ko‘ra, asoslangan hisob-kitoblarga va (yoki) sanoat ekspertizasining xulosalariga tayanib, xavfsiz ishlatishni ta’minlashga qaratilgan texnik yechimlar va tadbirlar ishlab chiqilishi mumkin.
8. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni ishlatishga doir qo‘llanmalar texnik hujjatlar, mazkur qoidalar va sanoat xavfsizligiga oid boshqa me’yoriy hujjatlar asosida ishlab chiqilishi lozim.
9. Quvuro‘tkazgichlarning quvurlari, armaturalari va ulanadigan qismlari uchun shartli (Rsh), tegishli sinov (Rs), hamda ishchi (Rish) bosimlari davlat standartlariga qarab belgilanadi. Ishchi muhitning harorati manfiy qiymatga ega bo‘lganda, shartli bosim 20°S dagi haroratga mo‘ljallab o‘rnatiladi.
10. Quvuro‘tkazgichlar quvurlari va detallari (devorlarining qalinligi), ishlatilayotgan quvurlarning xiliga mos keladigan, me’yoriy-texnik hujjatlar bo‘yicha parametrlari, korrozion va errozion xossalarini inobatga olib mustahkamlikka dosh berishiga doir hisob-kitoblar asosida belgilanishi kerak. Quvuro‘tkazgichlarning quvurlari va detallari devorlarining qalinligini tanlashda ularni tayyorlash (ishlab chiqarilishi)dagi texnologik jarayonlarga doir xususiyatlarni (egilish, yig‘ish, payvandlash)ni e’tiborga olish lozim.
b) damlovchi quvuro‘tkazgichlar (nasoslar, kompressorlar, gazpuflagichlardan keyin)ning puflash tomonidagi zulfin berkligida markazdan qochma nasos hosil qilgan maksimal bosimni, porshenli mashina uchun esa, bosim beruvchi manbaga o‘rnatilgan saqlagich klapanlar ishlab ketishidagi bosimni;
v) saqlagich klapan o‘rnatilgan quvuro‘tkazgichlar uchun — saqlagich klapanni sozlash paytida o‘rnatilgan bosimni.
Apparat bilan birga mustahkamlik va zichlikka sinaladigan quvuro‘tkazgichlar apparatni sinash uchun zarur bo‘lgan bosimga dosh beradigan bo‘lishi zarur.
11. Quvuro‘tkazgichlar devorlari qalinligini belgilashda, quvuro‘tkazgichning ishlash muddati va korroziya tezligini e’tiborga olib, qalinlikning korroziya tufayli eyilishini hisobga olish lozim.
a) korroziya tezligi yiliga 0,1 mm gacha bo‘lgan tajovuzkor bo‘lmagan va kam tajovuzkor muhitlar (chidamli po‘latlar);
12. Quvuro‘tkazgichlar uchun materiallar va jihozlarni tanlashda ularning majmui, nomlari, turlari, asosiy parametrlari, qo‘llanish sharoitlari va boshqalarni belgilovchi mazkur qoidalar, hamda boshqa me’yoriy-texnik hujjatlarda bayon etilgan talablarga amal qilish lozim. Ayni paytda quyidagilarni e’tiborga olish zarur:
b) transportirovka qilinadigan muhitning xossalarini (tajovuzkorligi, portlash, yong‘indan xavfliligi, zararliligi va sh.k.);
v) materiallar va jihozlarning xossalarini (mustahkamligi, sovuqqa chidamliligi, korroziyaga dosh bera olishi, payvandlana olish va sh.k.);
g) quvuro‘tkazgichlar joylashgan ochiq maydon yoki isitilmaydigan binolardagi havoning past (sovuq) haroratini.
Quvuro‘tkazgichlar materiallari va jihozlarini tanlashda havoning sovuq (past) haroratining mo‘ljaldagi hisobini quyidagicha belgilash lozim:
hududdagi eng sovuq besh kunlik o‘rtacha haroratning (agar bosim ostidagi yoki vakuumli quvuro‘tkazgich devorlaridagi harorat ijobiy 0° dan yuqori bo‘lganda) hukm surishi 0,92 bo‘lganda (ijobiy);
bosim ostidagi yoki vakuum holatidagi quvuro‘tkazgich devorlarining absolyut minimal harorat hududdagi atrof havoning ta’siridan sovub ketishi mumkin bo‘lganda.
13. Quvuro‘tkazgich sxemasini tanlashga, konstruksiyalarining to‘g‘riligiga, mustahkamlikka dosh bera olishiga, materiallarni belgilangan muddat davomida ishlashiga, tayyorlash montaj va ta’mirlash sifatiga, hamda quvuro‘tkazgichlar amaldagi qoidalar talablariga mosligiga, mazkur ishlarni bajargan tegishli tashkilotlar javobgar hisoblanadi.
14. Quvuro‘tkazgichlarni ishlatuvchi tashkilot, undagi ishlarning xavfsiz bajarilishiga, quvuro‘tkazgich ishini nazorat qilib turishga, taftish va ta’mirlash ishlarini o‘z vaqtida va sifatli o‘tkazilishiga, hamda quvuro‘tkazgich konstruksiya va loyiha hujjatlariga kiritilgan o‘zgarishlarni belgilangan tartibda kelishuvdan o‘tkazilishiga mutasaddi hisoblanadi.
15. Quvuro‘tkazgichlar va armaturalarning xizmat qilish (ishlash) muddati loyihalovchi tashkilot tomonidan belgilanib, loyihada bayon qilinishi va quvuro‘tkazgich pasportiga yozib qo‘yilishi lozim. Belgilangan ishlash muddati o‘tgan quvuro‘tkazgichlarni kelgusida ishlatish uchun belgilangan tartibda ruxsatnoma olish shart.
16. Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar, transportirovka qilinadigan moddaning xavflilik sinfi (portlash-yong‘indan xavfliligi, zararliligi)ga ko‘ra A, B, V guruhlarga, muhitning ishchi parametrlariga ko‘ra esa 5 ta (I, II, III, IV,V) kategoriyaga bo‘linadi.
Quvuro‘tkazgichlar klassifikatsiyasi “10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bosim ostidagi texnologik quvuro‘tkazgichlarni ishlatish va ta’mirlash” (K.N 39.0 — 042:2007)da berilgan.
17. Bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2)gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni ishlatish, nazorat qilish, xizmat ko‘rsatish, ta’mirlash ishlarini KN 39.0 — 042:2007 ga muvofiq ravishda amalga oshirish lozim.
18. Quvuro‘tkazgichlarni yasashda qo‘llaniladigan materiallar va tayyor buyumlarning sifati va texnik tafsiloti tegishli pasportlar yoki sertifikatlar bilan tasdiqlanadi. Pasporti yoki sertifikati yo‘q materiallar va buyumlarni standartlar, texnik shartlar va me’yoriy-texnik hujjatlar asosida tekshiruv va sinovdan o‘tkazishni faqat II va undan past kategoriyaga mansub quvuro‘tkazgichlar uchungina qo‘llash mumkin.
Quvuro‘tkazgichlardagi ishlatilgan detallar, odatda, ulanadigan quvurlar materialiga mos bo‘lishi lozim. Turli rusumdagi po‘latlarni qo‘llash va payvandlashda tegishli me’yoriy-texnik hujjatlardagi ko‘rsatmalarga amal qilish shart.
Maxsus ekspertiza o‘tkazuvchi tashkilotlarning xulosalariga ko‘ra, davlat standartlarida va me’yoriy-texnik hujjatlarda ko‘rsatilmagan materiallardan yasalgan quvur va detallarni quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
19. Quvuro‘tkazgichning quvurlari va shaklli detallari oquvchan (eruvchan)lik chegarasining mustahkamlik chegarasiga nisbati 0,75 gacha, hamda texnologik payvandlana olish imkoniyatiga ega bo‘lgan, besh karrali namunasining uzilishidagi nisbiy uzayishi eng kamida 16% va quvuro‘tkazgich elementlari devorlaridagi minimal haroratda zarbaga nisbatan qovushqoqligi eng kamida KCU = 30 J/sm2 (3,0 kgf x m/sm2) bo‘lgan po‘latdan yasalishi kerak.
20. Chetdan keltirilgan (import) materiallar va buyumlarni qo‘llash uchun, ularning tafsilotlari Respublika standartlariga mos bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 10-dekabrdagi 271-sonli qarorining “Sanoat xavfsizligi ekspertiza tizimi haqidagi” 2-ilovaga* monand bo‘lishi kerak.
21. Yaxlit (yombi) po‘latdan yasalgan choksiz quvurlarni, hamda ushbu quvurlardan tayyorlangan detallarni uning 100 % yuzasidagi nuqsonlarni ultratovush yordamida (UZD) nazorat qilish sharti bilan birinchi va ikkinchi kategoriyaga mansub A va B guruh quvuro‘tkazgichlarida qo‘llashga ruxsat etiladi.
22. Suyultirilgan uglevodorodli gazlar (SUG), hamda A (a) guruhdagi moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlar uchun choksiz issiq va sovuq deformatsiyalangan, davlat standartlariga yoki maxsus texnik shartlarga javob beradigan quvurlarni qo‘llash lozim. A (a) guruhga mansub moddalar va SUGni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlar uchun, amaldagi me’yoriy-texnik hujjatlarga mos ravishda shartli diametri 400mm dan ziyod bo‘lgan, elektr payvandlangan quvurlarni qo‘llash mumkin. Ayni asnoda metallning korroziyaga uchrash tezligi yiliga 0,1 mm gacha, ishchi bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2) gacha, harorati 200°S gacha bo‘lib, termik ishlov berilgan, payvand choklarini UZD yoki nur yordamida 100 % nazorat qilish mumkin bo‘lgan, mexanik sinovlardan yaxshi o‘tgan, zarbaga nisbatan yetarli darajada qovushqoqlikka ega bo‘lganda, elektr payvandlab ulash mumkin.
23. Quvuro‘tkazgichlar uchun qo‘llaniladigan quvurlar bir me’yordagi kimyoviy tarkibga va V guruhga mansub mexanik xossalarga ega bo‘lishi lozim.
24. Quvurlar uni yasagan korxona tomonidan gidravlik bosimga sinalgan bo‘lib, quvurlarning me’yoriy-texnik hujjatlarida qayd etilishi yoki mazkur sinov bosimni kafolatlovchi sertifikat (ruxsatnoma)ga ega bo‘lishi lozim.
Agar choksiz quvurlarning yuzasi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 10-dekabrdagi 271-sonli qarorining 3-ilovasiga muvofiq buzmay nazorat qilish usuli bilan tekshirilgan bo‘lsa, ularni gidrosinovdan o‘tkazmasa ham bo‘ladi.
25. Spiral chokli elektrpayvandlangan quvurlarni quvuro‘tkazgichning faqat to‘g‘ri uchastkalaridagina qo‘llash mumkin.
26. Bosimi 1,6 MRa (16 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lgan suyultirilgan gazlar va bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2 ) dan katta bo‘lgan harorati 300S dan yuqori B (v) va V guruhlarga mansub moddalardan tashqari A (b), B (a), B (b) guruhga kiruvchi moddalarni transportirovka qilishda qo‘llaniladigan elektrpayvandlangan quvurlar, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 10-dekabrdagi 271-sonli qarorining 3-ilovasiga muvofiq termik ishlovdan o‘tgan, payvand choklari esa, buzmaydigan usul (UZD yoki nur yordami) bilan 100% hajmda tekshirilib, egilishga yoki zarbaga nisbatan qovushqoqlikka sinalgan bo‘lishi kerak.
Korroziya tufayli metallda darz (yoriq)lar hosil qilmaydigan muhitni transportirovka qilish uchun tashqi diametrining devorlari qalinligiga nisbatini 50 va undan ortiq bo‘lgan, termik ishlovdan o‘tmagan quvurlarni ishlatishga ruxsat beriladi.
27. Korroziya tufayli metallda darzliklar hosil qiluvchi muhit bilan kontaktda bo‘ladigan elektrpayvandlangan quvurlarga, bosim va devorlarining qalinligidan qat’iy nazar, termik ishlov berilib, ulardagi payvand choklar va asosiy metall qismlar buzmaydigan fizik usullar (UZD yoki nur yordamida) bilan 100 % hajmda tekshiruvdan o‘tkazilishi shart.
28. Uglerodli yarim qulay po‘latdan yasalgan, devorlarining qalinligi 12 mm gacha bo‘lgan quvurlarni V guruhga mansub muhitlar uchun qo‘llash mumkin. Ayni sharoitda hududdagi havo harorati 30°S dan past bo‘lmasligi, hamda ishlatish paytidagi quvuro‘tkazgich devorlarining harorati 20°S dan past bo‘lmasligi kerak.
Uglerodli qaynovchi po‘latdan yasalgan, devorlarining qalinligi 8 mm gacha, bosimi esa, 1,6 MRa (16 kgf/cm2) bo‘lgan quvurlarni havoning tashqi harorati — minus 10° dan past bo‘lmagan sharoitlarda qo‘llash mumkin.
29. Yassi payvandlangan flanetslarni shartli bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2) gacha va harorati 300°S gacha bo‘lgan muhitda ishlaydigan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash lozim. Shartli bosimi 1 MRa (10 kgf/cm2) gacha bo‘lgan sharoitda ishlaydigan A va B guruhga mansub quvuro‘tkazgichlar uchun 1,6 MRa (16 kgf/cm2) shartli bosimga mo‘ljallangan flanetslar qo‘llaniladi.
30. Haroratidan qat’iy nazar shartli bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2) dan ziyod sharoitda, hamda bosimidan qat’iy nazar ishchi harorati 300°S dan katta sharoitda ishlaydigan quvuro‘tkazgichlar uchun bir-biriga zichlab payvandlangan flanetslarni qo‘llash lozim.
33. 1-kategoriyadagi texnologik obyektlarda, A va B guruhga mansub moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarda tekis yuzali zichlagichlarni qo‘llash mumkin emas (spiral usulida to‘qilgan zichlagichlar bundan mustasno).
34. Flanetsli ulanmalarning mahkamlovchi detallari va materiallarini ish sharoiti va flanets yasalgan po‘lat rusumiga qarab tanlash lozim.
35. Harorati 300°S dan yuqori va minus 40°S dan past sharoitda ishlovchi, flanetslarni ulashda bosim darajasidan qat’iy nazar, shpilkalarni qo‘llash zarur.
36. Yasalayotgan shpilka yoki boltlarning qattiqligi gaykaning qattiqligiga nisbatan 10 — 15 NV ga yuqori bo‘lishi kerak.
37. Mahkamlovchi detallarni qaynovchi, yarimqulay, bessemer va avtomatik rusumlardagi po‘latlardan yasash mumkin emas
38. Sifatli uglerodli, hamda issiqbardosh legirlangan po‘latlardan yasalgan mahkamlash buyumlari va tayyor materiallarga issiqlik ostida ishlov berilgan bo‘lishi kerak.
1,6 MRa (16 kgf/cm2) bosim va 200°S gacha harorat ostida ishlovchi mahkamlash detallari, hamda rezbasining diametri 48 mm gacha bo‘lgan uglerodli po‘latlardan yasalgan mahkamlash detallariga issiqlik ostida ishlov berish shart emas.
39. Muhitning harorati 500°S dan yuqori bo‘lganda qo‘llaniladigan austenit rusumdagi po‘latdan yasalgan mahkamlash detallaridagi rezba (kertik)ning nakat uslida ochish mumkin emas.
40. Mahkamlash detallarini flanets yasalgan materialning bo‘yiga uzayish (kengayish) koeffitsiyentiga yaqin darajadagilarini tanlash kerak. Bunda koeffitsiyentlarning o‘zaro farqli 10 % ziyod bo‘lmasligi lozim. Alohida sharoitlarda, mustahkamlikka hisob-kitob qilib yoki tajriba asosida, mahkamlovchi detal va flanetsdagi kengayish koeffitsiyentining farqi 10 % dan ziyod bo‘lgan, hamda flanets ulamalarining ishchi harorati 100°S gacha bo‘lgan muhitda ishlaydiganlarni qo‘llash mumkin.
41. Flanetsli ulanmalardagi qistirma va zichlagich materiallarni transportirovka qilinadigan muhit va uning loyihada, me’yoriy-texnik hujjatlar va (yoki) maxsus (ekspert) tashkilotlarining tavsiyasida ko‘rsatilgan parametrlariga ko‘ra tanlanadi.
42. Quvuro‘tkazgichning shaklli detallarini transportirovka qilinadigan muhit va ishlatish sharoitlariga qarab, amaldagi me’yoriy-texnik hujjatlar, hamda loyihaga asoslanib olinadi.
43. Quvuro‘tkazgichlarning shaklli detallarini choksiz va to‘g‘ri chokli po‘lat quvurlardan yoki prokat listlardan yasash mumkin. Ular yasalgan metall xossalari loyiha va me’yoriy-texnik hujjatlar talablariga, hamda ular ulanadigan quvurlar materiallari xossalariga mos bo‘lishi zarur.
44. Korroziya tufayli darzliklar hosil qiluvchi muhitda ishlaydigan quvuro‘tkazgichlarning detallariga, konstruksiyasidan qat’iy nazar, issiqlik ta’sirida ishlov berilishi shart.
Agar quvuro‘tkazgich seksiyalarida ulangan detallar va uch yoqli payvandlangan quvurlarga avval issiqlik ta’sirida ishlov berilgan bo‘lsa, ularga o‘sha joylarning o‘zida issiq ishlov berish mumkin.
45. Quvuro‘tkazgichning payvandlanadigan detallarini muhitning tajovuzkorligi, harorati va bosimini hisobga olib, mavjud me’yoriy-texnik hujjatlarga tayanib tanlash lozim.
46. Fitinglarni payvandlash va payvand choklari sifatini tekshirishni amaldagi me’yoriy-texnik va loyiha hujjatlari talablariga mos ravishda o‘tkazish zarur.
47. Quvuro‘tkazgichdan ajraladigan tarmoqlarni o‘rnatishda Qoidalarning 2-ilovasida ko‘rsatilgan usullaridan birini qo‘llab bajarish kerak. Uch yoqli ulanmalarga mustahkamlik beruvchi moslama (qovurg‘a)lar o‘rnatib ulash mumkin emas.
48. Payvandlab tayyorlangan uch yoqli (troynik)larni tarmoqdagi bosim 10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bo‘lganda qo‘llaniladi.
49. Ko‘ndalang kesimi Dsh 150 — 400 mm bo‘lgan payvandlab yasalgan tarmoq (ulama)larini bosimi 6,3 MRa (63 kgf/sm2) gacha bo‘lgan texnologik quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash lozim. Ko‘ndalang kesimi Dsh 150 — 400 mm gacha bo‘lgan payvandlab tayyorlangan tarmoq (ulama)larini bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2 ) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
50. Ko‘ndalang kesimi Dsh 250 — 400 mm bo‘lgan konsentrik va ekssentrik usulda payvandlangan o‘tkazish qurilmalarini bosimi 4 MRa (40 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda, diametri Du 500 — 1400 gacha bo‘lganlarini esa, bosimi Rsh 2,5 MRa (25 kgf/sm2) li quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
Po‘latdan yasalgan joylar chegaralari muhitning harorati va tajavvuzkorligiga qarab ishlatilayotgan quvurlar rusumi chegarasiga mos kelishi kerak.
O‘tish joylaridagi payvand choklari 100 % hajmda ultratovush yoki radiografik usulda tekshirilishi lozim.
51. Yaproqsimon o‘tkazish joylarini bosimi 1,6 MRa (16 kgf/cm2) gacha va kesimi Dsh 100 — 500 mm gacha bo‘lgan texnologik quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
Yaproqsimon o‘tkazish joylarini suyultirilgan gazlar va A (a) guruhga mansub moddalarga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin emas.
52. Yaproqsimon o‘tkazish joylarini payvandlagandan keyin, choklarini 100 % hajmda ultratovush yoki radiografik usulda tekshiruvdan o‘tkazish shart.
Yaproqsimon o‘tkazish joylarini yasab bo‘lgandan keyin, ularga yuqori harorat ostida ishlov berish lozim.
53. Xochsimon (krestovina) payvandlash usulini uglevodorodli po‘latdan yasalgan, ishchi harorati 250°S gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
Elektrpayvandlab yasalgan xochsimon quvurlarni bosimi 1,6 MRa (16 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin. Ayni paytda, ular 2,5 MRa (25 kgf/sm2) bosimga mo‘ljallangan quvurlardan yasalgan bo‘lishi kerak.
Choksiz quvurlardan yasalgan xochsimon quvurlarning bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2 ) gacha bo‘lgan sharoitda ko‘llash mumkin. Ular albatta, 4 MRa (40 kgf/cm2) bosimga mo‘ljallangan po‘lat quvurlardan tayyorlangan bo‘lishi shart.
54. Texnologik quvuro‘tkazgichlar uchun, odatda, qaynoq shtampovkalash yoki cho‘zish, egish va shtampovkalash usulida choksiz va to‘g‘ri payvand chokli quvurlardan tayyorlangan tik egik ulamalar qo‘llaniladi.
55. Choksiz quvurlardan tayyorlangan egik ulamalar, tik egik va payvandlangan ulamalar o‘rniga muhiti notekis harakatlanuvchi (titrash), hamda ko‘ndalang kesimi 25 mm gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlardagi gidravlik qarshilikni maksimal darajada pasaytirish zarur bo‘lgan sharoitlarda qo‘llaniladi.
Egilish radiusi K ≥ 2 Dn bo‘lgan, ishlab turgan quvurlar turiga mos materialdan yasalgan, tekis egilgan ulamalarning ishlatish chegaralari o‘zaro yaqin bo‘lishi kerak.
56. Tekis egilgan ulamalarning egilish radiusini belgilashda mavjud loyihaviy va (yoki) me’yoriy-texnik hujjatlarga amal qilish lozim.
Quvur uchidan egish joyigacha bo‘lgan to‘g‘ri qismining uzunligi quvur diametriga teng bo‘lishi, ammo 100 mm dan kam bo‘lmasligi shart.
57. Quvuro‘tkazgichlarga o‘rnatiladigan tiqin (berkitgich)larni muhitning ishchi parametrlari va ishlatishdagi muayyan sharoitlarini hisobga olib tanlanadi.
58. Flanetslardagi yoki flanetslar orasiga o‘rnatiladigan berkitgichlarni flanetslardagi materiallar uning ishlashi jarayonidagi harorat chegarasini hisobga olib belgilanadi.
59. Tez echib olinadigan berkitgich (tikin)larni loyihaga mos ravishda ishlab chiqiladi va o‘rnatiladi. Yassi payvandlangan va qirrali tiqinlarni bosimi 2,5 MRa (25 kgf/cm2) gacha bo‘lgan, A va B guruhga mansub moddalarni transportirovka qiluvchi texnologik quvuro‘tkazgichlarda ko‘llash mumkin.
60. Flanetslar orasiga o‘rnatiladigan, hamda tez echib olinadigan tiqinlarni, o‘zaro aralashishi mumkin bo‘lmagan turli muhitlarni ajratish maqsadida qo‘llash mumkin emas.
61. Tiqinlarning materiali va ularning sifati sertifikat bilan kafolatlanishi lozim. Har bir echib olinadigan tiqin (dumi yoki silindr yuzasi) ga uning tartib raqami, po‘latining rusumi, shartli bosim va shartli kesimi yozilgan bo‘lishi kerak.
63. Quvuro‘tkazgichlarning konstruksiyasi uni xavfsiz ishlatish, hamda zaruratga ko‘ra to‘liq bo‘shatish, tozalash, yuvish, puflash, tashqi va ichki tomonlarini ko‘rikdan o‘tkazish, nazorat qilish, ta’mirlash, undagi havoni, agar gidravlik sinovdan o‘tkazilgan bo‘lsa, undagi suvni chiqarib yuborish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
64. Agar quvuro‘tkazgichning konstruksiyasi uni tashqi va ichki tomonini ko‘rikdan o‘tkazish, nazorat yoki sinovdan o‘tkazishga imkon bermaydigan bo‘lsa, loyihada nosozliklarni o‘z vaqtida aniqlab, bartaraf etish, mazkur ishlarning davriyligi (o‘tkazish muddatlari), ish hajmi va usullari loyihada bayon etilishi zarur.
65. 35 MRa (350 kgf/cm2) gacha bo‘lgan bosimdagi quvuro‘tkazgichlarning ulash elementlarini, taglik halqasiz payvand chokli usul bilan tutashtirish lozim. Quvuro‘tkazgichlarni o‘zlarining flanetslari bo‘lgan apparatlar, armaturalar va boshqa uskunalarga, hamda ish davomida vaqti-vaqti bilan qismlarga ajratish yoki almashtirish zarur bo‘lgan uchastkalarga flanetsli ulashni qo‘llashga ruxsat etiladi. 35 MRa (350 kgf/cm2) dan ziyod bosimdagi quvuro‘tkazgichlarni ulashda maxsus talablar va texnik shartlarga rioya qilish lozim.
66. Bosimi 35 MRa (350 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarning to‘g‘ri uchastka (qism)lariga shtutserlar, quvurlardan payvandlab yasalgan uchyoqlilarni, ikkita bo‘ylama chokli shtamplab payvandlangan tirsaklarning choklariga 100 % hajmda buzmay tekshirish o‘tkazish sharti bilan o‘rnatish mumkin.
67. Quvuro‘tkazgichlarning payvand choklari ustiga, hamda egik elementlar (burilgan joy)lar ustiga shtutserlarni payvandlab ulash mumkin emas.
Bosimi 35 MRa (350 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichning egilgan (burilish) joylariga faqat o‘lchov apparatlarini o‘rnatishga mo‘ljallangan, diametri 25 mm gacha bo‘lgan bitta shtutserni o‘rnatishga ruxsat etiladi.
68. 650 MRa (6500 kgf/cm2) va undan yuqori bo‘lgan bosimdagi quvurlarning uzilishga vaqtinchalik qarshiligi o‘ta mustahkam po‘latdan yasalgan quvuro‘tkazgich elementlarini tutashtirish uchun rezbali mufta yoki flanetsli ulash usulini qo‘llash mumkin.
69. Payvand choklari ko‘proq zo‘riqadigan, hamda metallning eyilishi tufayli paydo bo‘lgan qoldiq deformatsiya joylarining izolatsiyasini echib olish imkoniyati zarurligini hisobga olish lozim.
70. Yuqori bosimda ishlovchi quvuro‘tkazgichlarning detallarini toblangan metalldan, hajmli shtampovkalar va quvurlardan yasash lozim. Mo‘ljaldagi ishlash muddatida barcha ishlatish shartlariga javob bera oladigan boshqa turdagi detallarni ham qo‘llashga ruxsat etiladi.
71. Tarmoqlanuvchi quvuro‘tkazgich ichki diametrining toblangan uchyoqli moslamalardagi asosiy quvur ichki diametriga nisbati 0,25 dan kam bo‘lmasligi kerak. Shtutserning diametri va asosiy quvur diametrlari o‘rtasidagi nisbat 0,25 dan oz bo‘lganda, shtutser yoki uchyoqli detallar qo‘llaniladi.
72. Quvurlardan payvandlab yasalgan uchyoqliklar, shtamppayvand halqalar, egik tarmoqlanish joylari, shtutserlarning konstruksiyalari va geometrik o‘lchamlari amaldagi talablarga mos bo‘lishi lozim.
73. Quvurlardan payvandlab yasalgan uchyoqliklar, shtamppayvandlangan tarmoq detallari, elektr shlak texnologik usulda yasalgan quyma uchyoqlik va tarmoq detallarini quvuro‘tkazgichdagi bosim 35 MRa (350 kgf/cm2) gacha bo‘lgan sharoitlarda ishlatish mumkin. Ayni sharoitda barcha payvand choklari va quyma metall detallar 100 % hajmda buzmay tekshirishdan o‘tkazilishi zarur.
74. Tarmoq ulanadigan shtutser ichki diametrining payvandlangan uchyoqliklarga ulangan asosiy quvur ichki diametriga nisbati 0,7 gacha bo‘lishi lozim.
77. 20, 15GS, 14XGS rusumdagi po‘latdan yasalgan tarmoq detallarini sovuq holda egishdan keyin mazkur jarayongacha toblanganligini hisobga olib, ularga issiq ishlov beriladi.
78. Echib olinadigan ulamalarda rezbali va mazkur Qoidalarning 66-bandidagi talablar asosida zichlab payvandlangan flanetslarni qo‘llash lozim.
79. Flanetsli ulamalar uchun zichlagich elementlar sifatida metall qistirma — yassi, sakkizburchak, oval va boshqa shakllardagi linzalardan foydalanish kerak.
80. Quvuro‘tkazgich detallarida, rezbali flanetslarda, muftalar va boshqa mahkamlovchi ashyolarda standart rezbalar ochiladi. Tashqi rezbalarning botiq shakli dumaloqlangan bo‘lishi kerak. Rezbalarga ruxsat 6N, 6g shaklida bo‘lishi lozim. Rezbaning sifati rezba kalibrining qulay o‘tishi bilan tekshiriladi.
81. Mahkamlovchi detallarni sovuq deformatsiyalab tayyorlagandan keyin ularga termik ishlov berish zarur. Austenit po‘latdan yasalgan shpilkalarda, muhit 500°S dan ziyod bo‘lganda, rezba ochish mumkin emas.
82. Payvand choklarining konstruksiyasi va joylashuvi ularni qulay bajarish, hamda yasash, montaj qilish, ishlatish va ta’mirlashda qulay nazorat qilishni ta’minlashi kerak.
83. Yonma-yon halqasimon payvand choklari orasidagi masofa quvur devorining qalinligi 8 mm gacha bo‘lganda, eng kamida 50 mm ni, 8 mm dan katta bo‘lganda esa, eng kamida 100 mm dan iborat bo‘lishi lozim.
Har qanday sharoitda ham mazkur oraliq termik ishlov va buzmasdan tekshiruv o‘tkazish imkoniyatini berishi zarur.
Payvand choklari quvur turgan tayanchdan kamida 50 mm (diametri 50 mm dan kam bo‘lgan quvurlar uchun) va 200 mm (diametri 50 mm dan katta bo‘lgan quvurlar uchun) narida bo‘lishi kerak.
84. Quvurning egilgan (burilgan) joyidan halqa payvand chok o‘rtasigacha bo‘lgan oraliq diametri 100 mm gacha bo‘lgan quvurlar uchun tashqi diametri o‘lchamidan kam (eng kamida 50 mm) bo‘lmasligi lozim.
85. Ish sharoitidagi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan 320 MRa (3200 kgf/cm2) gacha, hamda harorati minus 50 dan 540°S gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun standart materiallar va yarim fabrikatlarni qo‘llash lozim.
86. Vodorod sulfidi, uglerod oksidi, ammiak kabi korroziya sodir etuvchi muhitda qo‘llaniladigan materiallar ro‘yxati 3-ilovaga* muvofiq belgilanadi.
87. 3-ilovaning 1-jadvalida berilgan po‘latlarning parametrlari, metall chokidagi legirlovchi elementlar miqdori asosiy metalldagidan kam bo‘lmaslik sharti bilan payvandlovchi birikmalarga taalluqli hisoblanadi.
15X5 va 15X5M-III rusumli po‘latlarni, ish sharoitidagi harorat 540°S gacha, vodorodning parsial bosimi 6,7 MRa (67 kgf/cm2) gacha bo‘lgandagina, qo‘llash mumkin.
Qo‘llash sharoiti, karbonil korroziya uchun yiliga eng ko‘pi bilan 0,5 mm, azotlanish tezligi uchun esa, yiliga eng ko‘pi bilan 0,5 mm deb qabul qilingan.
88. Ishlatiladigan yarim fabrikatlarning sifati va xossalari ularning sertifikatlarida yoki tegishli belgilarida yozilgan bo‘ladi. Sertifikati yo‘q yoki markirovkasi to‘liq bo‘lmagan yarim fabrikatlarni barcha zarur sinovlardan o‘tkazib, natijalarini sertifikatni to‘ldiruvchi yoki o‘rnini bosuvchi bayonnoma orqali rasmiylashtiriladi.
89. Yarim fabrikatlarni tayyorlagan korxona (zavod) materialning kimyoviy tarkibini tekshirib chiqishi lozim. Sertifikatga yarim fabrikatga bevosita aloqador kimyoviy tahlili yoki yarim fabrikatni tayyorlashda ishlatilgan ashyoning kimyoviy tahlili natijalarini yozish lozim.
90. Yarim fabrikatlar yasalgan metallning mexanik xossalarini 20° haroratda cho‘zilishga sinash yo‘li bilan tekshiriladi. Ayni jarayonda metallning uzilishga vaqtinchalik dosh berishi, cho‘zilishning shartli va tabiiy chegarasi, zarbali egish davomidagi cho‘zilish nisbati va qisqarish nisbati aniqlanadi.
91.U (KSU) va V (KSU) turidagi konsentratorli namunalardan yasalgan yarim fabrikatlar atrof muhitdagi harorat 20°S bo‘lganda, hamda mahsulot sovuq haroratda ishlatilayotgan bo‘lsa, zarbli egishga sinaladi.
Barcha haroratlarda KS11 turidagi konsentratorlarning zarbaga qovushqoqligi kamida 30 J/sm2 (3,0 kgf x m/sm2 ), KSU turidagilarda esa, kamida 25 J/sm2 (2,5 kgf x m/sm2) bo‘lishi kerak.
92. Yuqori haroratlarda mexanik xossalarning me’yoriy darajalari va sinov o‘tkazish harorati yuqori haroratda ishlashga mo‘ljallangan yarim fabrikatlarning texnik hujjatlarida ko‘rsatilgan bo‘ladi.
93. 400°S dan yuqori haroratda ishlashga mo‘ljallangan yarim fabrikatlar uchun, mexanik yoyilishga qarshilik ko‘rsatish darajasi belgilanib, qayd qilib qo‘yiladi.
94. Quvur materiallarini qo‘llash chegarasi, sinov va nazorat turlari me’yoriy hujjatlarga ko‘ra belgilanadi.
96. Har bir quvurni gidravlik sinovdan o‘tkazish rejalashtiriladi. Sinov paytida hosil qilinadigan bosim darajasi quvurlar uchun berilgan normativ-texnik hujjatlarda belgilangan bo‘ladi.
Har bir quvurning oxiri (uchi)da, po‘lat rusumi, eritish tartib raqami, tayyorlovchi va partiya (uyum) tartib raqami yozilgan tamg‘a qo‘yiladi.
98. Ichki diametri 14 mm va undan katta bo‘lgan quvurlar buzmaydigan usul bilan, 14 mm dan kichik diametrli quvurlar esa, magnit-kukun yoki kapillyar (rangli) usulida tekshiriladi.
99. Korroziyaga chidamli po‘latdan yasalgan quvurlar, loyihada ta’kidlangan bo‘lsa, kristallararo korroziya (MKK)ga moyilligi tekshiriladi.
102. Toblangan po‘latning o‘lchamlarini hosil qilishda, ular mexanik ishlov, razmerlar chegarasi, texnologik va namuna uchun chiqindilarni hisobga olish lozim.
103. Uglerodli, pastlegirlangan va legirlangan po‘latlardan yasalgan, o‘lchami 200 mm dan katta, qalinligi 50 mm dan ziyod bo‘lgan toblanmalarning har biri alohida ultratovush yoki boshqa shunga teng keladigan usul bilan tekshiruvdan o‘tkaziladi.
Tekshirilayotgan toblanmalarning eng kamida 50 % defektoskopiya (nuqsonlarni tekshirish)dan o‘tkaziladi. Nazorat o‘tkaziladigan nuqtalar toblanma yuzasini bir tekis qamrab olishi lozim.
105. Shpilka, gayka, flanets va linzalar tayyorlangan materiallar mazkur ashyoga berilgan normativ-texnik hujjatlardagi talablarga javob berishi kerak.
106. Flanetslar va mahkamlovchi detallar uchun mo‘ljallangan turli rusumdagi po‘latlarni qo‘llash chegarasi, zaruriy sinovlar va tekshiruvlar turi mavjud normativ-texnik hujjatlarga mos bo‘lishi zarur.
108. Gayka va shpilkalar turli rusumdagi po‘latdan yasalishi mumkin. Bir xil rusumdagi po‘latdan yasaganda esa, turli qattiqlikka ega bo‘lishi kerak.
109. Payvandlab yig‘ilgan birikmalar quvuro‘tkazgichlarni tayyorlash, tasdiqlangan yo‘riqnomalar yoki texnologik hujjatlar asosida bajarilishi lozim.
Mazkur hujjatlarda quvuro‘tkazgichlarni payvandlash texnologiyasi, qo‘shimcha materiallarni qo‘llash usuli, nazorat qilishning turlari va hajmi, hamda dastlabki va ish jarayonida qizdirib turish, termik ishlov berish zaruratlari yozilgan bo‘lishi kerak.
110. Yig‘ilgan birikmalarni, mazkur Qoidalar, standartlar yoki texnik shartlar talablariga mos ravishda sifatini ta’minlay oladigan texnik imkoniyat va mutaxassislarga ega bo‘lgan korxonalar tayyorlaydi.
111. Tayyorlash, montaj qilish, ta’mirlash jarayonlaridan oldin quvurlar, toblangan detallar, payvandlangan joylar, payvandlash materiallarining mazkur Qoidalar, standartlar, texnik shartlar va texnik hujjatlar talablariga mos kelishini tekshirib ko‘rish lozim.
113. Yig‘ma birikmalar va quvuro‘tkazgich elementlarini dastlabki tekshiruv hajmi va usullari 4-ilovaga* mos bo‘lishi kerak.
114. Quvurlar, toblangan detallar va payvandlash materiallari butun to‘plam (uyumi)i bo‘yicha tekshiruvdan o‘tkaziladi. Tekshirish usullari keltirilgan ashyolarga doir texnik shartlarga mos ravishda tanlanadi.
115. Quvurlar, detallar, toblamalarning yuza qismini kattalashtiruvchi asboblar qo‘llamay ko‘rikdan o‘tkazish mumkin. Ichki yuzasini esa asboblar yordamida tekshirib chiqiladi.
Belgilangan me’yordan chuqurlikda nuqson (chiqindilar, uzilish, yirtiq va sh. k.)lar aniqlanganda quvurlar ishlatishga qo‘yilmaydi.
116. Agar bunday nuqsonlar ishlov berilayotgan yuzada aniqlansa va ularning chuqurligi texnologik ishlov uchun sarflanadigan qismining 75 % dan oshmasa, bunday quvurlarni ishlatish mumkin.
117. Mexanik sinovlar uchun eng qattiq va eng past qattiqlikka ega bo‘lgan quvurlar va toblanmalar saralab olinadi.
120. Kristallararo korroziyaga mustahkamlik (pishiqlik)ni tekshirish uchun namunani normativ-texnik hujjatlar talabiga mos ravishda olinadi.
121. Quvurlar, toblanmalar, erigan metall yoki payvand choklaridagi metallning kristallararo korroziyaga mustahkamligini sinash, hamda ferrit fazaning miqdorini aniqlash zarurati loyihada belgilanadi.
122. Quvur metallida makrotadqiqot o‘tkazish uchun zarbali egishda qo‘llanilgan namunadan foydalanishi mumkin.
123. 117-119 - punktlardagi talablar asosida o‘tkazilgan sinovlar natijalari biror ko‘rsatgich bo‘yicha qoniqarsiz bo‘lganda, o‘sha turkumdagi lekin boshqa quvurlardan olingan namunalar sonini 2 barobarga oshirib turib, qayta sinov o‘tkazish lozim.
Qayta sinov natijalari ham qoniqarsiz deb topilganda, har bir quvur (toblanma) alohida qayta sinovdan o‘tkaziladi. Qoniqarsiz natijali quvurlar brakka chiqariladi.
124. Quvurlar, toblanmalar, detallarning kimyoviy tarkibi tayyorlangan mahsulotning sertifikati (pasporti)ga yozib qo‘yiladi.
125. 03X17N14MZ rusumdagi metalldan tayyorlangan quvurlar va toblanmalardagi ferrit fazasining miqdorini tekshirish zarur. Mazkur ko‘rsatgich 0,5 ball (1-2 %)dan ziyod bo‘lmasligi kerak.
128. Yig‘ilgan to‘planmalar gabaritlarining o‘lchamlari (shu jumladan, idish o‘lchami ham) transport vositalari uchun belgilanganidan ziyod bo‘lmasligi kerak.
129. Quvurlar va detallarning ichki diametri bo‘ylab payvand choklarining nomutanosibligi, ular devorlari qalinligining 10 % dan ortmasligi, ammo 1 mm dan ziyod bo‘lmasligi zarur. 1 mm dan ortiq bo‘lganda, ichki diametr bo‘ylab 12—15° burchak ostida charxlab tekislash kerak. Charxlash chuqurligi quvur devorlari qalinligidagi me’yori chegarasida bo‘lishi zarur.
130. Quvur va quvuro‘tkazgich detallarining tashqi diametri bo‘ylab chekkalarining nomutanosibligi devorlari qalinligining 30 % (5 mm )idan katta bo‘lmasligi kerak. Mazkur o‘lchamlar katta bo‘lganda, quvur yoki detalning tashqi tomoni 12 — 15° K burchak ostida kesib, yo‘nib tashlanishi lozim.
Kesish (yo‘nish) mumkin bo‘lmagan quvurlarni detallar bilan ulashda, ruxsat etilgan nomutanosiblikni bartaraf etuvchi perexodnik (o‘tkazish-ulash) moslamani qo‘llash zarur.
131. Quvuro‘tkazgichlarga ulanishiga qarab armaturalar flanetsli, muftali, tsapkali, payvandlanadigan turlarga bo‘linadi. Muftali va tsapkali cho‘yan armaturalarning ko‘ndalang kesimi (Dsh) 50 mm dan katta bo‘lmagan, yonmaydigan, neytral muhitlar uchun mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llaniladi. Muftali va tsapkali po‘lat armaturalarni esa, ko‘ndalang kesimi (Dsh) 40 mm gacha bo‘lgan, barcha muhitlar uchun mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
Flanetsli va payvandlanadigan armaturalarni barcha kategoriyadagi quvuro‘tkazgichlarda qo‘llashga ruxsat etiladi.
Ishlatishdagi vazifasiga ko‘ra quvuro‘tkazgich armaturalarining berkituvchi, tartiblovchi, saqlovchi, taqsimlovchi, himoyalovchi va fazaga ajratuvchi turlari ma’lum.
Qo‘llaniladigan quvuro‘tkazgich armaturalari sanoat quvuro‘tkazgich armaturalariga xos xavfsizlik talablariga javob berishi kerak.
132. Quvuro‘tkazgich armaturalarini tayyorlovchilar butlangan, sinalgan, hamda qismlarga ajratmay ishga tushiriladigan qilib jo‘natishlari kerak.
Armatura ishlariga doir hujjatlar, jumladan pasporti, texnik tavsifi va ishlatishga oid qo‘llanmalari bilan butlangan bo‘lishi lozim.
Armaturada shartli bosim, shartli diametri, materialining rusumi, zavod yoki inventarizatsiya tartib raqami mavjud bo‘lishi zarur.
Ishlatishga oid hujjatlari va tegishli belgilari bo‘lmagan armaturalarni, avval taftishdan, sinovdan va texnik diagnostika (ekspertiza)dan o‘tkazib turib, V kategoriyaga mansub barcha quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin.
Diametri (ichki) 200 mm dan katta bo‘lgan cho‘yan armaturalarning pasporti, belgilari va saqlash muddati bor-yo‘qligidan qat’iy nazar, ishlatishga o‘rnatishdan oldin taftishdan va mustahkamlik, hamda zichlikka gidravlik usulda sinovdan o‘tkazish zarur.
133. Quvuro‘tkazgichlar armaturalari uchun materialni, ularni ishlash sharoiti, parametrlari va transportirovka qilinadigan muhitning fizik-kimyoviy xossalari va normativ-texnik hujjatlashtirishga doir talablariga ko‘ra tanlash kerak. Po‘lat yoki cho‘yan armaturalarni ishlatish mumkin emasligi isbotlangan vaziyatlarda rangli metall va qotishmalardan yasalgan armaturalarni qo‘llash mumkin.
134. Elektr yordamida ishga tushiriladigan armaturalarni tanlashda elektruskunalarni xavfsiz ishlatish shartlari va zaruratga ko‘ra portlashdan himoyalanganligi haqidagi shartlarga amal qilishi lozim.
135. Shartli diametri 500 mm dan katta va shartli bosimi 1,6 MRa (16 kgf/cm2) gacha, hamda diametri 350 mm dan ziyod va shartli bosimi 1,6 MRa (16 kgf/sm2 ) dan yuqori bo‘lgan berkitish armaturalarini qo‘lda ochishda kam kuch sarf qilish maqsadida, berkitish organining har ikkala tomonidagi bosimni tenglashtirish uchun aylanma tarmoq (baypaslar) bilan jihozlash lozim. Aylanma tarmoqning shartli o‘tkazish (diametri) quyidagi ko‘rsatgichlarda (mm) bo‘lishi lozim.
a) shartli o‘tkazish diametri 50 mm va undan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun tavsiya etiladigan berkitish armaturasi, eng oz gidravlik qarshilikka ega, zatvori yaxshilab zichlangan, uncha katta bo‘lmagan uzunlikdagi, hamda muhit harakatidagi o‘zgaruvchan yo‘nalishga dosh beradigan surma zulfin hisoblanadi;
b) shartli o‘tkazish diametri 50 mm gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun berkituvchi klapanlar qo‘llaniladi. 50 mm dan katta diametrli quvuro‘tkazgichlarning berkitish qurilmasidagi gidravlik qarshilikning miqdori ahamiyatga ega bo‘lmasa yoki bosimni qo‘lda drosselirlanganda berkitish klapanlaridan foydalanish mumkin;
v) boshqa armaturalarni qo‘llash mumkin bo‘lmaganda yoki maqsadga muvofiq bo‘lmasa jo‘mraklardan foydalanish mumkin;
137. Armaturani transportirovka qilinadigan muhitning ishchi parametrlari va xossalariga ko‘ra normativ-texnik hujjatlarga muvofiq ravishda tanlash tavsiya etiladi.
138. Berkituvchi quvuro‘tkazgich armaturasidagi zatvorning germetikligi zarur zichlikni ta’minlay olish shartiga ko‘ra tanlanadi.
b) V-klass — B (v) guruh uchun va V guruh uchun esa, shartli bosim Rsh 4 MRa (40 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lganda;
139. Uglerodli va legirlangan po‘latdan yasalgan armaturalarni korroziya sodir etish tezligi yiliga 0,5 mm gacha bo‘lgan muhit uchun qo‘llash mumkin. Korroziya hosil qilish tezligi yiliga 0,5 mm dan katta bo‘lgan muhitlar uchun armaturani maxsuslashtirilgan (ekspert) tashkilotlarning tavsiyasiga muvofiq qo‘llaniladi.
140. KCh 30-6 dan yuqori rusumli toblangan cho‘yan va SCh 18-36 dan yuqori rusumli kulrang cho‘yandan yasalgan armaturalarni V guruhga mansub muhitlarni transportirovka qilishda (144-banddagi chegaralashlarni inobatga olib) qo‘llash lozim.
141. Toblangan cho‘yandan yasalgan armaturani muhitning ishchi harakati minus 30°S dan yuqori va 150°S gacha, bosimi 1,6 MRa (16 kgf/cm2) ga bo‘lgan suyultirilgan gazlardan tashqari A (b), B (a) guruhdagi, qaynash harorati eng kamida 45°S bo‘lgan B (b) guruhdagi muhitlar uchun qo‘llash mumkin. Ayni sharoitda ishchi bosimi 1 MRa (10 kgf/cm2) gacha bo‘lgan muhit uchun shartli bosimi Rsh kamida 1,6 MRa (16 kgf/cm2) ga mo‘ljallangan armatura, ishchi bosimi 1 MRa (10 kgf/cm2) dan katta bo‘lgan muhit uchun esa 2,5 MRa (25 kgf/cm2) ga mo‘ljallangan armatura qo‘llaniladi.
142. A (a) guruhidagi suyultirilgan gazlar, B (b) guruhdagi qaynash harorati 45°S dan past bo‘lgan TAS kabi muhitlar transportirovka qilinadigan quvuro‘tkazgichlarda toblangan cho‘yandan yasalgan armaturani qo‘llash mumkin emas.
143. A va B guruhdagi moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarda, hamda yo‘ldosh sifatida foydalaniladigan bug‘o‘tkazgich va issiq suv quvuro‘tkazgichlarida kulrang cho‘yandan yasalgan armaturani qo‘llash mumkin emas.
144. Quyidagi sharoitlarda, muhit qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, kul rang va toblangan cho‘yandan yasalgan armaturalarni qo‘llashga ruxsat etilmaydi:
g) bosimga bog‘liq bo‘lmay, quvuro‘tkagichning tashqi devorlaridagi harorat 0°S dan past bo‘lganda muzlab qoladigan suv yoki boshqa suyuqliklari bor bo‘lgan A va B guruhga mansub moddalarni transportirovka qiladigan quvuro‘tkazgichlarda;
e) portlashdan xavfli va zaharli moddalar saqlanadigan rezervuar va boshqa idishlarni o‘rovchi quvuro‘tkazgichlarda.
145. Muhitning harorati 40°S dan past bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda tanasining eng past haroratida metallning zarbaga qovushqoqligi 20 J/sm2 (2kgs x m/sm2) dan past bo‘lmagan tegishli legirlangan po‘latdan, maxsus qotishma yoki rangli metalldan yasalgan armaturani qo‘llash lozim.
146. Suyuq va gazsimon ammiak transportirovka qilinadigan quvuro‘tkazgichlarda, 142-bandda bayon etilgan me’yorlar chegarasida toblangan cho‘yandan yasalgan maxsus armaturalardan foydalanish kerak.
147. Shartli o‘tkazish (ko‘ndalang kesimi) diametri 400 mm dan katta bo‘lgan berkitish armaturalarini mexanik usulda (shesternyali, chervyakli, elektr toki, pnevmatik, gidravlik va sh. k.) ishga tushirish lozim. Ishga tushirish usulini texnologik jarayon va loyihada ko‘rsatilishiga ko‘ra tanlanadi. Elektr energiyasi yordamida ishga tushiriladigan berkitish armaturalarida, qo‘shimcha ravishda, qo‘lda boshqarish moslamasi bo‘lishi zarur.
148. Gidravlik yordamida ishga tushiriladigan armaturalarda ishlatish sharoitlariga mos keladigan, yonmaydigan va muzlab qolmaydigan suyuqliklarni qo‘llash kerak.
149. Sovuq iqlim sharoitida pnevmatik ishga tushirish moslamalarida kondensat hosil bo‘lishining oldini olish maqsadida, tizimdagi gazni, quvuro‘tkazgich uchun hisoblab chiqilgan salbiy (sovuq) haroratda tomchi hosil bo‘lish darajasigacha quritish lozim.
150. Tez harakatlanib ishga tushadigan armaturalar texnologik jarayonni xavfsiz bajarishga doir talablarga javob berishi zarur.
151. Armaturalarni qo‘lda ishga tushirish uchun zanjir, sharnirli ulamalar va sh.k. lardan foydalanish mumkin.
152. Quvuro‘tkazgichning echib olinadigan ulamalari (flanets, mufta va sh. k.) orqali xavfli muhit (modda) sizib chiqishi ehtimoli mavjud bo‘lgan sharoitlarda payvandlanadigan armaturalardan foydalanish kerak.
153. Yuqori bosimli quvuro‘tkazgichlarga o‘rnatiladigan armaturani chizmalar va mazkur armaturaga xos texnik shartlar asosida tayyorlash lozim. Armatura yasaladigan materiallar chizmada bayon etilishiga ko‘ra tanlanadi.
154. Armaturaning detallarida uni ishlatganda, mustahkamligi va zichligiga ta’sir etadigan nuqsonlar bo‘lmasligi kerak.
Toblanmalar, shtampovkalar, quymalarni buzmay tekshirish (radiografiya, UZD va boshq.) usuli bilan nazoratdan o‘tkazilishi lozim.
Shpindel, vtulka, patrubka tanasi va flanetslardagi rezbalar eyilishi (silliqlanib qolishi)ga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
Patrubka va flanetslar tanasidagi rezbalar qadami (oraliq) yirik va ruxsat etilgan oralig‘i 6 g bo‘lishi lozim. Rezbalardagi chuqurlik shakli dumaloq bo‘lishi zarur. Zichlovchi sathi obdan silliqlangan bo‘lishi lozim. O‘yiq bo‘rtib chiqqan, parda, sochsimon tolali, yoriqlik kabi, zichligini, mustahkamligini, ishonchliligini, jipsligini pasaytiradigan boshqa nuqsonlar bo‘lmasligi kerak.
155. Ishchi bosimi 35 MRa (350 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda quyma armaturani qo‘llash mumkin emas.
156. Jipslanuvchi sathi silliq bo‘lgan flanetsli armaturalarni yuqori bosimli quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash ruxsat etilmaydi.
Linzasimon va oval shaklidagi qistirmalardan foydalanilganda, shartli bosimi 20 MRa (200 kgf/cm2) va undan kattaga mo‘ljallangan armaturalar flanetsli yuzasini davlat standartlari asosida, armatura flanetsining o‘zini amaldagi normativ-texnik hujjatlar asosida tayyorlash zarur.
Masalan, asbometall qistirmalar yordamida flanetslarni “chuqurcha-bo‘rtiq” usulida jipslashtirishni quvuro‘tkazgichdagi bosim 35 MRa (350 kgf/cm2) gacha bo‘lgandagina qo‘llash mumkin.
157. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni yotqizish (o‘rnatish) ishlari loyiha asosida, sanoat xavfsizligiga doir normativ-texnik hujjatlarga muvofiq ravishda amalga oshiriladi.
a) loyihada belgilangan ko‘tarish-transportirovka qilish vositalaridan foydalanish va texnik holatini bevosita nazorat qilish;
b) montaj va ta’mirlash ishlarini inobatga olgan holda, mexanizatsiya vositalarini qo‘llab, texnologik bog‘lanma va bloklarga ajratish;
v) nazorat, payvand choklariga termik ishlov berish va sinovdan o‘tkazish bo‘yicha barcha turdagi ishlarni bajarish imkoniyati;
g) quvuro‘tkazgichlarni izolatsiyalash, korroziyadan, atmosfera va statik elektr hodisasidan himoyalash;
z) quvuro‘tkazgichlar harorat ta’siridan deformatsiya (uzunligi, kengligining o‘zgarishi) ga uchraganda, o‘z-o‘zini kompensatsiya qilish (o‘z holiga qaytish) imkoniyati;
i) ko‘tarish mexanizmlari, uskunalar va o‘t o‘chirish vositalarining qulay harakatlanish imkoniyati.
159. Quvuro‘tkazgich trassasini belgilashda yo‘ldagi burilishlar hisobiga, harakat ta’siridan ro‘y bergan deformatsiyaning, o‘z-o‘zidan asli holiga kela olish imkoniyatini ko‘zda tutish lozim.
160. Quvuro‘tkazgichlar ishi to‘xtagan paytlarida uni bo‘shatish imkoniyatini beradigan nishab (qiyalik)da joylashtirish lozim. Qiyaliklar quyidagi miqdorda bo‘lishi kerak:
O‘ta qovushqoq va qotib qoladigan moddalarga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarni moddaning muayyan xossalari va xususiyatlari, quvuro‘tkazgichning uzunligi va joylashtirish sharoitiga ko‘ra nishablik 0,02 gacha bo‘lishi mumkin.
Taqozo etgan joylarda quvuro‘tkazgichlarni nishabsiz yoki kamroq qiyalikda o‘rnatish mumkin, ammo ularni bo‘shatish usullari inobatga olingan bo‘lishi kerak.
161. A va B guruhga mansub quvuro‘tkazgichlarni faqat yer ustidagi konstruksiyalarga, estakadalarga, so‘kichaklarga, ustun yoki tayanchlarga o‘rnatish lozim.
Mazkur quvuro‘tkazgichlarning nasos va kompressorlarga ulanadigan joylarini odamlar va transport yurmaydigan kanallarda o‘rnatish mumkin.
Ushbu kanallarda qovushqoq, tez qotadigan, B (a) guruhga mansub yonuvchi suyuqlik (mazut, moylar va sh.k)lar, hamda taqozo etgan sharoitlarda (uskunalarni vaqti-vaqti bilan bo‘shatishda) A va B guruhdagi drenaj (tashlama) quvuro‘tkazgichlarni joylashtirish mumkin.
V guruhdagi quvuro‘tkazgichlarni yer yuzasida joylashtirish bilan birga, yopiladigan yoki qum bilan ko‘mib qo‘yiladigan kanallarga joylashtirishga ruxsat etiladi. Tuproq ostiga joylashtiriladigan quvuro‘tkazgichlarning ishchi harorati 150°S dan ziyod bo‘lmasligi kerak. Transport va o‘t o‘chirish vositalarining harakatiga xalaqit qilmaydigan sharoitlarda quvuro‘tkazgichlarni pastak tayanch konstruksiyalarga o‘rnatish mumkin.
Quvuro‘tkazgichlarni tonnel va kanallarga o‘rnatishda sanoat xavfsizligiga oid normativ-texnik hujjatlarga amal qilish zarur.
162. A va B guruhga mansub quvuro‘tkazgichlar yotqiziladigan kanallar yonmaydigan konstruksiyalardan yasab, qum bilan ko‘mish, temirbeton plitalar bilan berkitish, zaruratga ko‘ra suv kirmaydigan choralarni qo‘llash lozim.
163. Quvuro‘tkazgichlarni yarim o‘tish kanallarida, uzunligi 100 m gacha bo‘lgan, B (v) va V guruhga mansub quvuro‘tkazgichlarni korxona ichidagi temir yo‘l va avtoyo‘llar bilan kesishgan joylarida, ustini yaxshilab berkitilgan hollardagina o‘rnatishga ruxsat etiladi.
Mazkur vaziyatlarda ushbu kanallarda bo‘rtib chiqib turadigan konstruksiyalar uchun kengligi kamida 0,6 m, bo‘yi kamida 1,5 m li o‘tish joylarini qoldirish lozim. Kanalning oxirida chiqish joyi va lyuklari bo‘lishi kerak.
164. A va B guruhga mansub quvuro‘tkazgichlarning sexga kirish va chiqish joylaridagi tonnel yoki kanalning qismida zararli va yonuvchi moddalarni sexdan kanalga yoki aksincha kanaldan sexga o‘tishiga yo‘l qo‘ymaydigan vositalar (yonmaydigan materiallardan yasalgan diafragma yoki suv-gaz o‘tkazmaydigan moslamalar) o‘rnatishni rejalashtirish lozim. Mazkur ishlar har bir muayyan sharoit uchun loyihada belgilanadi.
165. Yonma-yon turadigan quvuro‘tkazgichlar o‘qi orasidagi masofa (oraliq), hamda quvuro‘tkazgich bilan qurilish konstruksiyalar orasidagi masofa (5-ilova*) ham gorizontal, ham vertikal bo‘yicha ularni yig‘ish, ta’mirlash, ko‘rikdan o‘tkazish, izolatsiyalash, hamda harorat ta’siridan quvuro‘tkazgichda sodir bo‘ladigan siljishga imkon beradigan bo‘lishi lozim. 5-ilovada qo‘shni quvuro‘tkazgichlarning o‘qlari, hamda kanallar devori va bino devorlari orasidagi masofalar miqdori tavsiya etilgan.
166. Devorlarida quvuro‘tkazgich haroratining, hamda ichki bosim va zo‘riqish tufayli quvuro‘tkazgich trassasining burilish joylarida sodir bo‘ladigan siljish hodisasi loyihalashda inobatga olingan bo‘lishi kerak.
167. Quvuro‘tkazgichlarni elektr kabellari bilan birga joylashtirish zarurati bo‘lganda, ular orasidagi masofani amaldagi normativ-texnik hujjatlarga muvofiq belgilash lozim.
168. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni ma’muriy, maishiy xo‘jalik bino (xona)larida, hamda elektrtaqsimlagich qurilmalar, elektruskunalar, avtomatika shchitlari, transformatorlar, shamollatish, kameralari, issiqlik punktlari joylashgan binolarda, xodimlarni evakuatsiya qilish yo‘llari (zinapoya, koridor va sh. k.)da, har qanday vazifaga mo‘ljallangan binolar ichidan o‘tkazish mumkin emas.
A va B guruhdagi quvuro‘tkazgichlarni yer yuzasida o‘rnatishda odamlar gavjum to‘planadigan joy (oshxona, klub, medpunkt, ma’muriy bino va h.k.)lardan kamida 50 m nariga, yer ostidan o‘tkazganda esa, kamida 25 m nariga joylashtirish zarur.
169. Quvuro‘tkazgich trassalarini loyihalashda, keyinchalik rekonstruksiya qilinishini ham e’tiborga olish kerak. Buning uchun konstruksiyalar o‘lchamlarini belgilash paytida, xuddi shu o‘lchamlarga to‘g‘ri keladigan zaxira (ehtiyot) konstruksiyalarni yasashni ham rejalashtirish lozim. Har bir muayyan sharoit uchun zaxira konstruksiyalar parametrlari loyiha bo‘yicha belgilab qo‘yiladi.
170. Yer ustidagi quvuro‘tkazgichlarning temir yo‘l, avtoyo‘l, piyodalar o‘tish joyi eshik (darvoza)lar tepasi, deraza, balkon tagi va tepasidan o‘tadigan joylarida armaturalar, kompensatorlar, tashlama moslamalari, echib olinadigan ulanmalarni o‘rnatish mumkin emas. Echib olinadigan ulanmalarni (masalan, ichki himoya qatlamli quvuro‘tkazgichlarda) joylashtirish zarurati tug‘ilganda, ularning ostiga taglik (poddon-idish)lar o‘rnatish lozim.
171. A va B guruhga mansub moddalar va V guruhdagi gazlar (shartli diametri 100 mm gacha bo‘lgan), hamda V guruhga kiruvchi suyuq moddalar (quvuro‘tkazgich diametrining o‘lchami shart emas)ga mo‘ljallangan sex ichidagi quvuro‘tkazgichlarni yordamchi binolarning tashqi devorlari bo‘ylab joylashtirish mumkin.
Ishlab chiqarish binolarining asosiy devorlarining yonmaydigan yuzasi bo‘ylab, mazkur devorning yuk ko‘tara olish imkoniyatiga ko‘ra, sex ichidagi kesimi 200 mm gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni o‘rnatishga ruxsat etiladi. Ushbu quvuro‘tkazgichlar eshik yoki devorlardan 0,5 m pastdan yoki yuqoridan o‘tishi lozim. Ayni sharoitda yengil gaz quvuro‘tkazgichlari eshik (deraza)dan yuqoriga, og‘ir gazlar esa pastga joylashtiriladi. Yoppasiga oynavand binolar devorlari, hamda oson echib olinadigan konstruksiyalar bo‘ylab, quvuro‘tkazgichlar o‘rnatish mumkin emas.
172. Alohida turgan past yoki baland ustunlar yoki estakadalar bo‘ylab, transportirovka qilinayotgan moddalarning xossalari va parametrlariga ko‘ra, xohlagan o‘lchamdagi quvuro‘tkazgichlarni o‘tkazish mumkin.
Mazkur sharoitda bir-biriga mos kelmaydigan moddalari bor quvuro‘tkazgichlarni, bir-biridan maksimal masofada joylashtirish zarur.
a) Kislotali, ishqorli va boshqa tajovuzkor moddalari bor quvuro‘tkazgichlarni eng pastdagi yarusga;
b) B (a), B (b) guruhga mansub moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarni yuqoridagi yarusning, iloji boricha estakadaning chetiga;
v) Aralashganda yong‘in yoki portlash hosil qiluvchi moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarni bir-biridan maksimal uzoqlikda joylashtiriladi.
173. Yo‘l va o‘tish joylarining ustidan “P” shakldagi kompensatorlarni o‘tkazish mumkin emas. Mazkur kompensatorlarni boshqa joyga o‘rnatish imkoni bo‘lmasa yoki maqsadga muvofiq bo‘lmasligi isbotlangandagina yo‘l yoki o‘tish joylari ustiga o‘rnatishga ruxsat etiladi.
174. Muntazam ravishda (har smenada kamida bir marta) xizmat ko‘rsatilishi shart bo‘lgan, hamda korxona ichidagi estakadalarda o‘rnatilgan quvuro‘tkazgichlarga har 200 m da eni 0,6 m, balandligi 0,9 m keladigan, yonmaydigan materialdan yasalgan o‘tish ko‘prikchalarini o‘rnatish lozim. Estakadaning uchiga (masofa 200 m gacha) to‘siqli vertikal yoki marsh narvonlarini jihozlash lozim.
175. Past bo‘yli tayanchlarga quvuro‘tkazgichlarni o‘rnatishda yerdan quvur tagigacha va izolatsiyagacha bo‘lgan oraliq masofa amaldagi standartlar va qoidalarga asoslanib belgilanadi. Quvuro‘tkazgichlar ustidan piyodalar o‘tishi uchun ko‘prikchalar jihozlanishi lozim.
Diametri 300 mm gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni 2 yoki undan ko‘p yarusli qilib joylashtirishda maydonchadan eng yuqori yarusdagi quvur (yoki izolatsiya) tepasigacha bo‘lgan masofa 1,5 m dan ziyod bo‘lmasligi kerak.
176. Tegishli tartibda isbotlangan taqdirda, quvuro‘tkazgichni ko‘tarib turgan qismlarining imkoniyatini hisobga olib, mazkur tayanchlarga kichikroq diametrdagi boshqa quvuro‘tkazgichlarni ham mahkamlash mumkin. Mazkur usulni quyidagi muhitni transportirovka qilganda qo‘llash mumkin emas:
b) muhit harorati 300°S dan ziyod va minus 40°S dan past bo‘lgan yoki bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori (harorat darajasi shart emas) bo‘lgan muhitlarni;
v) ulanadigan quvuro‘tkazgichdagi moddaning o‘z-o‘zidan alangalanish harorati, asosiy quvuro‘tkazgichdagi muhitning alangalanish haroratidan 0,8 ga past bo‘lganda.
177. Bug‘o‘tkazgich quvurlarini boshqa quvuro‘tkazgichlar bilan birga joylashtirishda bug‘ va issiq suv quvuro‘tkazgichlarini xavfsiz ishlatish va o‘rnatish qoidalariga amal qilish lozim.
178. Devorlar yoki binoning to‘siqlaridan quvuro‘tkazgichlarni maxsus gilza yoki futlyar (g‘ilof)larga solib o‘tkazish kerak.
G‘ilof yoki gilza ichiga quvuro‘tkazgichlarning payvandlangan va rezbali ulangan joylarini o‘rnatish mumkin emas.
Gilzaning ichki diametri, o‘tkaziladigan quvuro‘tkazgichning tashqi diametri (izolatsiya)dan yoki izolatsiyalangan diametridan 10 — 12 mm ga katta bo‘lishi kerak.
Gilzalar qurilish konstruksiyalarga yaxshilab mahkamlangan (sementlangan) bo‘lishi, gilza bilan quvur o‘rtasidagi oraliq (bo‘shliq) gilzaning har ikkala tomonidan yonmaydigan va quvuro‘tkazgich o‘z o‘qi bo‘ylab harakatlanishiga imkon beradigan material bilan zichlanishi lozim.
179. Texnologik apparatlardan chiquvchi portlash va yong‘indan xavfli moddalarni atmosferaga tashlovchi quvuro‘tkazgichlarda olovto‘suvchi moslamalar o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. Azot bilan aralashgan havoni chiqarish quvuro‘tkazgichlarda olovto‘sqichlar o‘rnatish shart emas.
180. Texnologik gazsimon muhitlarni havo chiqarish (mash’ala) quvuro‘tkazgichlari mash’ala tizimini xavfsiz ishlatish va o‘rnatish qoidalari talablariga javob berishi kerak.
181. A va B guruhdagi muhitlarda ishlaydigan kompressorlarning so‘ruvchi va damlovchi quvurlari, odatda mashina zali (xonasi)ning tashqarisiga o‘rnatiladi. Avariya vaziyatlarida binoga zararli va portlash-yong‘indan xavfli moddalar kirishini kamaytirish maqsadida A va B guruhdagi muhitlar bilan ishlaydigan har bir mashinaning so‘ruvchi quvuro‘tkazgichining bino tashqarisidagi qismiga uzib (berkitib) qo‘yuvchi armatura o‘rnatish lozim.
Umumiy kollektorga ulangan gaz kompressorlarining damlovchi tarmog‘iga, kompressor bilan berkitish armaturasining o‘rtasiga teskari klapan o‘rnatish rejalashtirilishi kerak.
182. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni kanallarga o‘rnatish 162, 164-bandlarda bayon etilgan talablarni bajarib, tegishli asoslangandan keyingina ruxsat etiladi.
183. A va B guruhga mansub sexlararo quvuro‘tkazgichlarni yer ustidan yoki tuproq ostidan o‘tkazish mumkin emas.
A, B (a), B (b) guruhdagi quvuro‘tkazgichlarni bug‘o‘tkazgich, issiqlik o‘tkazgich quvurlari, turli elektr kabellari bilan birga umumiy kanalga o‘rnatish taqiqlanadi.
184. Tuproq ostiga yotqizilgan quvuro‘tkazgichlar avtomobil va temir yo‘llari bilan kesishgan joylarda himoyalovchi metal va beton quvurlarga joylashtirilishi lozim. Himoya quvurlarining rels yoki yo‘l chetidan kamida 2 m gacha uzaytirilishi, quvurning eng yuqori yuzasidan temir yo‘l shpaligacha kamida 1 m, avtoyo‘l qoplamasigacha esa kamida 0,5 m ko‘milgan bo‘lishi zarur.
185. Quvuro‘tkazgichlar uchun mo‘ljallangan estakadalarning transport yoki piyodalar o‘tish joylaridan balandligi quyidagicha bo‘lishi lozim:
186. Baland estakadalardagi quvuro‘tkazgichlar temir yo‘llari va avtomobil yo‘llari bilan kesishgan joylardagi estakadaning eng yaqin ustun (tayanch)igacha bo‘lgan gorizontal masofa quyidagicha bo‘lishi kerak:
187. Estakadalarning havodagi elektr tarmoqlari bilan kesishgan joylari, elektr qurilmalarni o‘rnatish qoidalariga rioya qilib bajariladi. Havodagi elektr tarmoqlari estakadalar bilan kesishgan joylarda elektr simlari faqat quvuro‘tkazgichlar ustidan o‘tgan bo‘lishi shart. Texnologik quvuro‘tkazgichlarning elektr tarmog‘i simlarigacha bo‘lgan oraliq (eng quyi simning salqib qolishini hisobga olgan holda) tarmoqdagi elektr kuchlanishining miqdoriga qarab belgilanadi.
Kuchlanish, kV | 1 gacha | 1 dan 20 gacha | 35 dan 110 gacha | 150 | 220 |
Quvuro‘tkazgich tepasidagi oraliq, m | 1,0 | 3,0 | 4,0 | 4,5 | 5,0 |
Osma yo‘llardagi vagonetkaning eng quyi qismi (trosning salqishini hisobga olgan holatda)dan eng tepadagi texnologik quvuro‘tkazgichlarga bo‘lgan vertikal masofa eng kamida 3 m bo‘lishi kerak.
Panjara, galereya, maydoncha sifatida, turli texnologik quvuro‘tkazgichlar va elektr tarmoqlariga o‘rnatilgan himoya to‘siqlari, ular orasidagi vertikal yoki gorizontal masofani belgilashda, quvuro‘tkazgichning qismi hisoblanishi lozim.
188. Yer ostidagi transheyaga birato‘la 2 yoki undan ziyod quvuro‘tkazgichlarni bir qator (yagona gorizontal tekislikda) qilib joylashtirish kerak. Ularning o‘zaro oralig‘i diametriga qarab, quyidagicha qilib belgilanishi zarur:
189. Yerosti quvuro‘tkazgichlari tuproq korroziyasidan maxsus korroziyaga qarshi himoya (izolatsiya)langan bo‘lishi kerak.
190. Yerosti quvuro‘tkazgichlari transport yurmaydigan joylarda yer yuzasidan quvurning yuqori qismigacha kamida 0,6 m chuqurlikka joylashtirilishi lozim. Boshqa holatlarda esa, quvur ustiga tushadigan haqiqiy yuk vaznini hisobga olib, quvuro‘tkazgich mustahkamligini saqlash shartlariga ko‘ra hisoblab aniqlanadi. Qotib qoladigan, namlangan va kondensatsiyalanuvchi moddalarni transportirovkalovchi quvuro‘tkazgichlar tuproqning muzlash chuqurligidan 0,1 m pastga, kondensat yig‘uvchi, boshqa idishlar yoki apparatlar tomoniga nishab qilib o‘rnatiladi.
191. Quvuro‘tkazgichlarni relsli elektrlashtirilgan (doimiy tokda) yo‘llar va boshqa “daydi” toklar manbaalarida, iloji boricha kamida 11 m nariga joylashtirishga yoki kesib o‘tmaslikka harakat qilish lozim. Taqozoga ko‘ra isbotlangan sharoitlarda “daydi” toklardan tegishli himoyalash usullarini qo‘llash sharti bilan mazkur masofani qisqartirishga ruxsat etiladi.
Yerosti quvuro‘tkazgichlarini elektrlashtirilgan temir yo‘llar bilan kesishgan joylarida dielektrik qistirma (taglik)larga o‘rab o‘rnatiladi.
192. Barcha texnologik quvuro‘tkazgichlar, transportirovka qilinayotgan muhitdan qat’iy nazar, gidravlik sinovdan so‘ng yig‘ilgan suvni chiqarib yuborish (tashlama), hamda yiqilgan gazni chiqarib yuboruvchi yuqorisiga o‘rnatilgan havo bo‘shatgichlar bilan jihozlanishi kerak.
Mazkur moslamalarni o‘rnatish zarurati, quvuro‘tkazgichning vazifasi va ishlash sharoitiga qarab, loyihada belgilanadi.
193. Quvuro‘tkazgichlardagi muhit yoki suyuqlikni odatda, doimiy yoki vaqti-vaqti bilan suyuqliklarni chiqarib tashlovchi moslamaga ega bo‘lgan texnologik uskunalar tomonga qaratib bo‘shatiladi. Quvuro‘tkazgichlarni to‘liq bo‘shatish imkoniyati bo‘lmaganda (“qopcha”lar yoki teskari nishab bo‘lganda), ularning quyi qismiga uzluksiz yoki davriy ravishda ishlaydigan maxsus drenaj (tashlama)lar o‘rnatish kerak.
194. Ichida mahsulot kondensatsiyalanishga moyil bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda suyuqlikni muntazam chiqarib yuboruvchi drenaj qurilmasi bo‘lishi kerak.
Doimiy ishlaydigan drenaj qurilmasi sifatida, muhitning xossalari va parametrlariga ko‘ra, kondensat chiqargichlar, gidravlik zatvorlar, separatorlar va boshqa suyuqlikni yopiq tizimga uzatuvchi qurilmalarni qo‘llash mumkin.
195. Tashlama suyuqlikni quvuro‘tkazgichdan doimiy chiqarib turish uchun quvuro‘tkazgichga shtutser-cho‘ntak (kissa) payvandlab quyish lozim. Shtutser-cho‘ntakning diametrini tashlama o‘rnatiladigan quvuro‘tkazgichning diametriga qarab quyidagi tartibda belgilanadi:
Quvuro‘tkazgichning diametri, Dsh, mm | 100 dan 125 gacha | 150 dan 175 gacha | 200 dan 250 gacha | 300 dan 350 gacha | 400 dan 450 gacha | 500 dan 600 gacha | 700 dan 800 gacha | 900 dan 1200 gacha |
Shtutser-cho‘ntakning diametri, Dsh, mm | 50 | 80 | 100 | 1500 | 200 | 250 | 300 | 350 |
Shartli diametri 100 mm dan kichik bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarga shtutser-cho‘ntak o‘rnatish shart emas.
196. Davriy ravishda ishlaydigan drenaj qurilmalarida, statsionar yoki echib ulanadigan quvuro‘tkazgichlarni, shlanglarni ulab, mahsulotni drenaj idishlari yoki texnologik uskunalarga yuboruvchi berkitish armaturali maxsus to‘kish shtutserlarini o‘rnatish ko‘zda tutilishi kerak. Berkitish armaturasiga tiqin o‘rnatiladi. Avariya vaziyatlari uchun bo‘shatuvchi drenaj qurilmalarni xuddi statsionar qurilmalarga o‘xshash loyihalanadi.
1, 2-sinfga mansub mahsulotlar va suyultirilgan gazlar uchun egiluvchan shlangli bo‘shatish qurilmalaridan foydalanish mumkin emas.
Drenaj quvuro‘tkazgichning diametrini, drenaj o‘tkaziladigan vaqt davomiyligiga ko‘ra gidravlik hisob-kitob yo‘li bilan aniqlanadi. Ammo 25 mm dan kam bo‘lmasligi kerak.
197. Ishlab chiqarish sexlari, texnologik bog‘lanmalar, qurilmalarda sodir bo‘ladigan mahsulot kondensatsiyalanishi oqibatlarini qizdirish va puflab chiqarish uchun, hamda berkitish organlari bilan uzib qo‘yiladigan barcha quvuro‘tkazgichlarning berkitish armaturasining old tomonidagi oxirgi nuktalariga jo‘mrakli tashlama shtutserlarini (zaharli mahsulotlarni berkituvchi moslama bilan) o‘rnatish zarur.
Bug‘o‘tkazgich va boshqa quvuro‘tkazgichlardagi kondensatni puflab chiqarishda qo‘llaniladigan berkitish armaturasining bug‘ bilan puflashda, quvuro‘tkazning diametriga ko‘ra, quyidagicha belgilanadi:
Quvuro‘tkazgichning diametri, Dsh, mm | 70 gacha | 80 dan 125 gacha | 150 dan 170 gacha | 200 dan 250 gacha | 300 dan 400 gacha | 450 dan 600 gacha | 700 dan 800 gacha | 900 dan 1200 gacha |
Shtutser va armaturaning diametri, Dsh, mm | 25 | 32 | 40 | 50 | 80 | 100 | 125 | 150 |
198. Gidravlik sinov o‘tkazilgan quvuro‘tkazgichlarni bo‘shatishda birinchi navbatda texnologik tashlama qurilmalardan foydalaniladi. Mazkur moslama bo‘lmagan taqdirda, bevosita bo‘shatiladigan quvuro‘tkazgichning o‘ziga payvandlab shtutserlar ulash rejalashtirilishi kerak.
Quvuro‘tkazgichning diametri, Dsh, mm | 25 dan 80 gacha | 100 dan 150 gacha | 175 dan 300 gacha | 350 dan 450 gacha | 500 dan 700 gacha | 800 dan 1200 gacha |
Shtutser diametri, Dsh, mm | 15 | 20 | 25 | 32 | 40 | 50 |
199. Suyultirilgan gazlar, yong‘in-portlashdan xavfli mahsulotlar va 1, 2-sinflarga mansub xavfli moddalarni transportirovka qilishga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlardagi mazkur moddalarni inert gazi yoki suv bug‘i bilan puflab chiqarish yoki suv yoxud maxsus eritmalar bilan yuvishda qo‘llash uchun quvuro‘tkazgichlarning boshlanish va oxirgi nuqtalarida armaturali berkitgichlar o‘rnatish ko‘zda tutilishi kerak.
Quvuro‘tkazgichlarga inert gazi, bug‘, suv yoki yuvish suyuqliklarini olib kelish (olib ketish)da quvuro‘tkazgichlarning echib olinadigan qismlari yoki egiluvchan shlanglardan foydalaniladi. Puflash (yuvish) tugagandan keyin echib olingan qismlar yoki shlanglar yig‘ib olinib, berkitish armaturasiga tiqin o‘rnatish zarur.
Puflash va yuvishda foydalaniladigan shtutserlarning diametri, quvuro‘tkazgichning diametriga qarab belgilanadi. Ammo 198-bandda ko‘rsatilgandan kam bo‘lmasligi kerak.
200. Statsionar uskunalardan suyultirilgan gazlarni chiqarish uchun egiluvchan shlanglarni ishlatish mumkin emas.
Nostatsionar (ko‘chma) uskunalar (temir yo‘l sisternalari, konteynerlar, bochkalar, ballonlar)ni to‘ldirish yoki ularni bo‘shatishda muayyan bosimga dosh bera oladigan egiluvchan shlanglarni qo‘llash mumkin.
201. 1, 2 va 3-sinfga mansub xavfli texnologik muhitli quvuro‘tkazgichlarni maxsus tashlama quvuro‘tkazgichlar tomonga puflab, haydalgan gaz va bug‘lar keyinchalik zararsizlantiriladi yoki ulardan foydalaniladi. Boshqa quvuro‘tkazgichlarni puflaganda chiqadigan muhitni mash’ala orqali atmosferaga chiqariladi.
202. Quvuro‘tkazgichni puflash sxemasi va puflash mash’alalarini qanday joylashtirish tartibi, amaldagi normativ-texnik hujjatlarga rioya qilgan holda, har bir muayyan sharoit uchun, loyihada alohida aniqlanadi.
203. Puflash mash’alalariga namuna olish uchun maxsus qurilma, yonuvchi va portlashdan xavfli mahsulotlar uchun esa olovto‘sqichlar o‘rnatilishi lozim.
204. Saqlagich klapanlardan chiqayotgan puflash mash’alalari va quvuro‘tkazgichlarning quyi (pastki) qismida, kondensatsiyalanish oqibatida hosil bo‘lgan suyuqlikning to‘planib qolishiga yo‘l qo‘ymaydigan, armaturali yoki boshqa moslamali tashlama teshik va shtutserlar bo‘lishi kerak.
205. Bino (xona)ning tashqarisiga o‘rnatilgan barcha kondensatni chiqaruvchi qurilma va barcha tashlama quvuro‘tkazgichlar muzlashdan yaxshilab himoyalanib izolatsiyalanishi va isitish moslamalari bilan jihozlanishi zarur.
206. Sexlar, texnologik bog‘lanmalar va qurilmalarga kirayotgan va ulardan chiqayotgan quvuro‘tkazgichlarga berkitish armaturasi o‘rnatilishi kerak. Diametri 400 mm va undan katta bo‘lgan yonuvchi gazlar, jumladan suyultirilgan gazlar, hamda tez alangalanadigan (TAS) va yonuvchi gaz (YoG)lar transportirovka qilinadigan quvuro‘tkazgichlarning kirish joylariga masofadan turib boshqariladigandan tashqari qo‘l bilan boshqariladigan berkitish armaturasi o‘rnatilishi lozim.
Masofadan turib boshqariladigan berkitish armaturasi binoning tashqarisida o‘rnatilishi va bino devoridan yoki yaqin turgan apparatdan eng kamida 3 m, eng ko‘pi bilan 50 m nariga joylashtirilishi zarur.
Berkitish armaturasini masofadan turib boshqarish tizimini boshqarish punktlarida, operator xonasida va boshqa xavfsiz joylarga o‘rnatiladi. Mazkur armaturani boshqa xavfsiz joydan ham turib boshqarish imkoniyatini hisobga olib, ishlab chiqarish binolariga ham joylashtirish mumkin.
207. Sexlar ichidagi aylanma quvuro‘tkazgichlarga berkitish armaturalarining joylashuvi va o‘rnatilishi har bir agregat yoki texnologik apparatni, hamda yoppasiga quvuro‘tkazgichni ishonchli qilib uzib qo‘yilishini ta’minlashi kerak.
Masofadan turib yoki qo‘lda boshqariladigan armaturani qo‘llash texnologik jarayon shartlari va xavfsiz ishlashni, hamda sanoat xavfsizligiga oid mavjud normativ-texnik hujjatlar talablariga ko‘ra aniqlanadi.
208. Avariya vaziyatlarida gazni chiqarib tashlashga mo‘ljallangan, masofadan turib boshqariladigan berkitish armaturasini operator xonasidan turib ishga tushiriladi.
209. Uzluksiz texnologik jarayon parametrlarini ta’minlovchi tartiblagich klapanlarni tegishli berkitish qurilmali aylanma (baypas) tarmoq bilan jihozlash lozim.
Xavfsizlik shartlariga ko‘ra, texnologik jarayonni qo‘l bilan tartibga solish imkoni bo‘lmaganda, tartiblagich klapanli baypas tarmog‘ini o‘rnatish zarur.
210. Ishga tushiruvchi moslamani armaturaga o‘rnatishda qo‘lda boshqarish maxovigi (chambaragi) soat miliga teskari yo‘nalishda ochadigan va aksincha soat mili yo‘nalishida aylantirganda berkitadigan qilib moslashtirish kerak.
211. Berkitish armaturasida, uning “ochiq”, “yopiq” holatini ko‘rsatib turadigan belgilar bo‘lishi kerak.
212. Armaturani quvuro‘tkazgichga o‘rnatishda texnik shartlar va normativ-texnik hujjatlarda berilgan ko‘rsatmalarga amal qilish zarur.
213. Vazni 30 kg dan ziyod, vaqti-vaqti bilan qismlarga ajratish zarurati bo‘lgan armaturalar va murakkab quvuro‘tkazgich bog‘lanmalarni montaj va demontaj qilish uchun, loyihada ko‘chma yoki statsionar mexanizatsiya vositalari rejalashtirilishi kerak.
214. Kompressorlar va markazdan qochma nasoslarning damlash tarmoqlariga teskari klapanlar o‘rnatish ko‘zda tutilishi lozim. Teskari klapan damlovchi va berkituvchi armatura orasiga joylashtiriladi. Ortiqcha bosimsiz tizimda ishlovchi markazdan qochma nasoslar tarmog‘iga teskari klapan qo‘yish shart emas.
215. Ortiqcha bosim ostida A va B guruhga mansub moddalarni idishlarga o‘tkazuvchi quvurlarga teskari klapan o‘rnatiladi. Teskari klapan idish bilan berkitish armaturasi o‘rtasidagi quvuro‘tkazgichga joylashtiriladi.
Agar bir quvuro‘tkazgich mahsulotni haydash, hamda tortib olish uchun xizmat qilganda unga teskari klapan o‘rnatilmaydi.
216. 4 MRa (40 kgf/cm2) va undan yuqori bosim ostida ishlovchi agregatlar kollektori (texnologik apparatlar)ni ishonchli berkitish (uzib qo‘yish) uchun, A, B (a), B (b) guruhdagi moddalarni transportirovka qilayotgan quvuro‘tkazgichlarga 2 ta berkitish organ (armatura)larini o‘rnatib, ular o‘rtasiga kesimi 25 mm li, atmosferaga ulangan tashlama qurilmasini o‘rnatish lozim. Tashlama armatura tiqinlar bilan jihozlanadi.
A guruhdagi, hamda suyuq vodorod sulfidli muhit haydaladigan quvuro‘tkazgichlardagi tashlama qurilmalari berk tizim bilan ulangan bo‘lishi kerak.
4 MRa (40 kgf/sm2) dan past bosim ostida yuqorida eslatilgan guruhlarga mansub, hamda bosimdan qat’iy nazar B (v), V guruh quvuro‘tkazgichlarga bitta berkitish organi va tiqini bor tashlama armatura qurilmasini o‘rnatish mumkin.
217. Quvuro‘tkazgichlardagi bosimning mo‘ljaldagidan ko‘tarilib ketishi, jumladan, suyuq muhitning hajmiy kengayishi holatlari uchun, saqlagich qurilmalar o‘rnatilishi lozim. Saqlagich klapanlardan chiqadigan tashlamalar mash’ala tizimining tuzilishi va uni xavfsiz ishlatish qoidalari talablariga javob berishi kerak.
218. Quvuro‘tkazgich armaturalarini ularga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash uchun qulay joylarga o‘rnatish kerak. Qo‘lda ishga tushiriladigan armaturalar yer sathi (pol)dan eng ko‘pi bilan 1,8 m balandlikka joylashgan bo‘lishi kerak. Tez-tez foydalaniladigan armaturalar esa eng ko‘pi bilan yer sathi (maydoncha poli)dan 1,6 m balandlikda bo‘lishi zarur. Ko‘rsatilgan o‘lchamlardan yuqorida joylashgan armaturalarga xizmat ko‘rsatish uchun statsionar yoki ko‘chma maydonchalar va narvonlar bo‘lishi kerak. Berkitish armaturasini ochish yoki yopish vaqti loyiha talablari asosida belgilanadi.
219. Texnologik uskunaga boradigan quvuro‘tkazgichdagi muhitning ishchi bosimi, uskunadagi bosimdan yuqori bo‘lishi ehtimoli mavjud bo‘lganda, ishlab chiqarish sexlari, texnologik bog‘lanmalar va qurilmalarga kiradigan quvuro‘tkazgichlarning bosimi past tomoniga manometrli va saqlagich klapanli reduksiyalovchi (uzluksiz jarayonlar uchun avtomatik tarzda yoki davriy jarayonlar uchun esa qo‘lda boshqariladigan) qurilma o‘rnatish rejalashtirilishi zarur.
220. Quvuro‘tkazgichlarni tayanch (ustun)lar yoki osma moslamalarda montaj qilish lozim. Tayanchlar (qo‘zg‘almaydigan, sirpanuvchi prujinali va sh.k.)ni, osma moslamalarni joylashtirish tartibi va ular orasidagi masofa loyiha bo‘yicha aniqlanadi.
Ko‘taradigan yuki va boshqa parametrlari bo‘yicha standart tayanch va osma moslamalar mavjud bo‘lmaganda, ularning konstruksiyasini ishlab chiqish lozim.
Tayanch va osma moslamalarni iloji boricha yuk ko‘proq tushadigan, armatura, flanetslar, shaklli detallar va sh.k.lar bor joyga yaqinroq o‘rnatish kerak.
221. Tayanch va osma moslamalar ularga tushadigan quvuro‘tkazgichning vazni, transportirovka qilinadigan muhitning og‘irligi (gidravlik sinov qilishdagi suvning og‘irligi), izolatsiya, futerovka, muz (muzlash holatlaridagi), hamda quvuro‘tkazgichning termik kengayishi oqibatida ro‘y beradigan zo‘riqishni hisobga olib rejalashtiriladi.
222. Tayanch va osma moslamalar diametri 50 mm dan kichik bo‘lgan quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklaridan kamida 50 mm nariga, diametri 200 mm dan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda esa 50 mm dan ziyodroq masofaga o‘rnatiladi.
223. Sovuq haroratdagi moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarda sovuqni saqlash maqsadida issiqlikni izolatsiyalovchi taglik (to‘shama)lar bilan jihozlangan tayanch (ustun)lar qo‘llaniladi.
224. Binodan tashqarida, hamda isitilmaydigan binolardagi ustun va osma moslamalarning materialini tanlashda mavsumning eng sovuq 5-kunligi bo‘yicha o‘rtacha harorat (kafolati 0,92)ni asos qilib olinadi.
Quvuro‘tkazgichga payvandlanadigan tayanch va osma moslamalarning materiallari quvuro‘tkazgich materialiga mos bo‘lishi kerak.
Quvuro‘tkazgichga tegib turadigan tayanch va osma moslamalar elementlarini tanlashda ham transportirovka qilinayotgan moddaning haroratini hisobga olish lozim.
225. Quvuro‘tkazgichlardagi loyihada belgilangan, nishab (qiya)likni ta’minlash uchun tayanch yostiqchasining tagiga metall qistirmalar qo‘yib, qurilish konstruksiyalariga payvandlab qo‘yish mumkin.
226. Zarba ostida ishlaydigan quvuro‘tkazgichlar uchun xomutli tayanchlarni qo‘llab, ularni qurilish konstruksiyasiga joylashtiriladi. Mazkur quvuro‘tkazgichlar uchun osma moslamalar, qo‘shimcha mahkamlash vositasi sifatida rejalashtiriladi.
227. Zaruratga ko‘ra, loyihada harakatlanuvchi tayanch va osma moslamalardagi tortqichlarning siljish (o‘rnidan jilish)iga oid o‘lchamlar, osma moslamadagi tayanchni tartibga solishga doir ma’lumotlar beriladi.
Osma moslamalarni qo‘llaganda, tortqichlarning uzunligi loyiha bo‘yicha (50 mm ga karralab) 150 mm dan 2000 mm gacha bo‘lishi ko‘rsatiladi.
b) loyihada belgilangan me’yorga nisbatan chetlashishi bino ichidagi quvuro‘tkazgichlar uchun ±5 mm va tashqaridagilari uchun esa ±10 mm bo‘lishi, nishab (qiya)likdagi chetlashuv + 0,001 dan oshmasligi kerak;
v) quvuro‘tkazgichlarning qiyaligi asboblar yoki maxsus moslama (nivelir, gidrostatik sath va sh. k.) bilan tekshiriladi;
g) harakatlanuvchi tayanchlar va ularning detallari (tayanchning yuqori qismi, roliklar, shariklar)ni o‘rnatishda quvuro‘tkazgichning har bir uchastkasi issiqlik ta’siridan uzayishi mumkinligini hisobga olish va buning uchun tayanch va uning detallarini tayanch tekisligida uzayishi mumkin bo‘lgan yo‘nalishga qarama-qarshi tomonga biroz siljitib o‘rnatish lozim;
d) quvuro‘tkazgichning issiqlik ta’siridan uzaymaydigan osilgan tortqichlarini tik o‘rnatish, issiqlik ta’siridan uzayishi mumkin bo‘lgan tortqichlarni uzayish yo‘nalishiga teskari tomonga qiyalatib o‘rnatish kerak;
e) tayanch va osma moslamalarning prujinalari loyihada ko‘rsatilgan me’yorda taranglatib tortilishi zarur. Quvuro‘tkazgichlarni montaj qilish va gidravlik sinovdan o‘tkazish paytida prujinalar tirgak moslamalar yordamida bo‘shatib qo‘yiladi;
j) lotoklar va kanallar tubiga o‘rnatiladigan tayanchlar mazkur joylardan suvning ravon oqishiga xalaqit bermasligi kerak.
229. Ishqalanish oqibatida zo‘riqish ro‘y berishining oldini olish zarurati bo‘lganda, maxsus konstruksiyadagi tayanch (sharikli, katokli)larni o‘rnatish zarur.
230. Vodorod sulfidli muhitda ishlaydigan harakatlanadigan va muqim turadigan quvuro‘tkazgichlarda, odatda, xomutli tayanchlar qo‘llaniladi. Avval termik ishlov berilmagan quvuro‘tkazgichlarga tayanch detallarini payvandlab ulash mumkin emas.
231. Termik yo‘l bilan mustahkamlangan va tekshiriladigan yoyma metalldan tayyorlangan quvurlarga harakatlanuvchi tayanch elementlarini payvandlash mumkin emas.
232. Bloklar holatida keltiriladigan quvuro‘tkazgichlarni loyihalash va tayyorlash ishlari mazkur Qoidalar va quvuro‘tkazgich bloklarini loyihalash va tayyorlash (yasash)ga doir texnik shartlar talablariga mos bo‘lishi shart.
233. Harorat ta’siridan deformatsiyaga uchragan quvuro‘tkazgichlarni trassa bo‘ylab burilish va egilishlar hisobiga o‘z holiga keltiriladi.
Deformatsiyalangan quvuro‘tkazgichlar o‘z-o‘zidan dastlabki holatiga kelishining imkoni bo‘lmagan joylarda (uzoq masofada to‘g‘ri joylashgan vaziyatlarda) quvuro‘tkazgichlarga “P” — simon linzali, to‘lqinli va boshqa shakldagi kompensatorlar o‘rnatiladi.
Loyihada quvuro‘tkazgichni bug‘ bilan yoki issiq suv bilan puflash rejalashtirilganda, quvuro‘tkazgichning kompensatsiyalanish imkoniyatini ham hisobga olish lozim.
234. A va B guruhga mansub muhitni transportirovkalovchi texnologik quvuro‘tkazgichlarda salnikli kompensatorlarni qo‘llash mumkin emas. Shartli bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarga linzali, salnikli va to‘lqinli kompensatorlarni o‘rnatishga ruxsat etilmaydi.
235. “P” — simon kompensatorlarni barcha kategoriyaga mansub texnologik quvuro‘tkazgichlarda qo‘llash mumkin. Ularni butun quvurlarni egish yoki zavodda egilgan, keskin bukilgan yoki payvandlab tayyorlangan quvurlardan yasaladi.
236. “P” — simon kompensatorlar uchun ishlatiladigan egik tarmoqlar choksiz quvurlardan, payvandlanadigan tarmoqlari uchun esa, choksiz va to‘g‘richokli quvurlardan yasaladi. “P” — simon kompensatorlarni tayyorlashda payvandlanadigan tarmoqlardan foydalanilganda, mazkur Qoidalarning 49-bandidagi ko‘rsatmalarga rioya qilish zarur.
237. Suv-gazo‘tkazgich quvurlaridan “P” — simon kompensatorlar tayyorlashda foydalanish mumkin emas. Elektrpayvandlangan spiralsimon chokli quvurlarni esa kompensatorlarning to‘g‘ri uchastkalari uchun ishlatish mumkin.
238. “P” — simon kompensatorlar gorizontal holatda, zarur nishab (qiya)likni hisobga olib o‘rnatilishi kerak. Istisno tariqasida (o‘rnatiladigan maydon chegaralangan bo‘lsa) mazkur kompensatorning buklangan joyini tepaga yoki pastga qilib vertikal holatda o‘rnatib, eng past nuqtasiga tegishli tashlama qurilmasini va eng yuqori nuqtasiga havo chiqarish qurilmasini joylashtirishga ruxsat etiladi.
239. “P” — simon kompensatorlarni montaj qilishdan oldin, ularni quvuro‘tkazgichlar bilan birga tirgak moslamalarga o‘rnatib turib, barcha payvandlash (mahkamlash) ishlari tugallanib, kompensator qimirlamaydigan tayanchlarga o‘rnatilgandan keyin, tirgaklar olib tashlanadi.
240. O‘qli, linzali kompensatorlar, hamda sharnirli linzali kompensatorlar texnologik quvuro‘tkazgichlarda mavjud me’yoriy-texnik hujjatlarga muvofiq qo‘llaniladi.
241. Kondensatsiyalanuvchi gazlarga mo‘ljallangan gorizontal gazo‘tkazgichlarga linzali kompensatorlarni o‘rnatganda, har bir linza uchun alohida kondensat tashlama moslamasi bo‘lishi kerakligini inobatga olish zarur. Tashlama moslamasi quvurchalarini choksiz quvurlardan tayyorlash lozim. Gorizontal quvuro‘tkazgichlarga ichki stakanli linzasimon kompensatorni o‘rnatganda, kompensatorning har ikkali tomoniga kompensator diametrining 1,5 barobaridagi masofada yo‘naltiruvchi tayanchlar joylashtirilishni ko‘zda tutish kerak.
242. Quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishda, kompensatorlar oldindan biroz cho‘zilgan yoki siqilgan bo‘lishi kerak. Cho‘zish yoki siqish me’yori loyiha hujjatlarida va quvuro‘tkazgich pasportida yozilgan bo‘ladi. Cho‘zish darajasi montaj paytidagi haroratni hisobga oluvchi tuzatish darajasi miqdorida o‘zgarishi mumkin.
243. Texnologik quvuro‘tkazgichlarga o‘rnatiladigan kompensatorlarning sifati ularning pasportlari yoki sertifikatlarida tasdiqlangan bo‘ladi.
245. “P” — simon, “G” — simon va “Z” — simon kompensatorlarga doir hisob-kitoblar, mavjud normativ-texnik hujjatlar talablariga mos ravishda qilinadi.
246. Ishlatish jarayonida titrashga duchor bo‘ladigan uskunalar va quvuro‘tkazgichlar uchun loyihada titrashni pasaytirish va tizimdagi zichlik buzilishga barham beruvchi tadbir va vositalar rejalashtirilishi kerak. Titrashni pasaytirish va ruxsat etilgan titrash darajasi, uni nazorat qilish usullari va vositalari davlat standartlari va boshqa normativ hujjatlar talablariga mos bo‘lishi lozim.
247. Quvurdagi oqimning pulsatsiyasi (damba-dam oqishi) tufayli quvuro‘tkazgichlarda sodir bo‘ladigan titrashga barham berish uchun porshenli mashinalarda hisob-kitob asosida isbotlangan bufer va akustik idishlar, hamda zaruratga ko‘ra pulsatsiyani yo‘q qiluvchi maxsus moslamani o‘rnatish ko‘zda tutilishi lozim. Bir nechta kompressorlar umumiy kollektorga ishlaganda, har bir haydovchi (damlovchi) qurilma uchun alohida bufer va akustik idishlar o‘rnatiladi.
248. Pulsatsiyani yo‘q qiluvchi bufer va akustik idishlarning konstruksiyasi, o‘lchamlari va o‘rnatish joylari hisob-kitoblar asosida aniqlanadi. Bufer idish sifatida, kompressor qurilmasining tarkibidagi sovutgichlar, separatorlar, moy ajratgichlar va apparatlarni, tegishli darajada hajmi va o‘rnatiladigan joyini aniqlab turib ishlatish mumkin.
249. Issiqlik izolatsiyasini qo‘llash zarurati, har bir muayyan holat uchun, transportirovka qilinadigan moddaning xossalari, quvuro‘tkazgichning o‘rnatish usuli va joyi, texnologik jarayon va xavfsiz ishlash, hamda portlash-yong‘in xavfsizligi talablarini inobatga olib turib belgilanadi.
a) issiq yoki sovuq haroratning yo‘qolishini kamaytirish yoki oldini olish zarurati mavjud bo‘lganda (haroratni saqlash, kondensatsiya, muz, gidrat yoki boshqa tiqinlar hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun);
b) quvuro‘tkazgich devorlaridagi harorat ish yoki xizmat ko‘rsatish zonasidan tashqari joylarda 60°S dan yuqori, ish joyi va xizmat ko‘rsatish zonasi esa 45°S dan katta bo‘lganda, kuyib qolishning oldini olish maqsadida;
Vaziyat taqozosiga ko‘ra quvuro‘tkazgichlardagi issiqlik izolatsiyasi o‘rniga to‘siqlar o‘rnatish mumkin.
251. Quvuro‘tkazgichlarga o‘rnatiladigan issiqlik izolatsiyasi mavjud normativ-texnik hujjatlar talablari asosida bo‘lishi kerak.
252. Quvuro‘tkazgichlarni yondosh isituvchi quvurlar bilan birga yotqizilganda, har ikkalasini birga qilib izolatsiyalanadi.
Isitish zarurati, issiqlik manbai, isitiladigan yondosh quvur diametri va izolatsiyaning qalinligi tegishli hisob-kitoblar asosida aniqlanadi.
253. Quvuro‘tkazgichlarni mustahkamlik, zichlikka sinab, barcha aniqlangan nuqsonlariga barham berilgandan keyingina issiqlik izolatsiyasi bilan jihozlanadi.
Isituvchi yondosh quvurlar ham izolatsiyalanishidan oldin sinovdan o‘tkazilib, komissiya tomonidan dalolatnoma tuzilgandan keyin ishlatishga qabul qilinadi.
Isituvchi yondosh quvurlarni montaj qilishda ularda gidravlik “qopcha”lar (modda yig‘ilib qoladigan joylar) yo‘qligiga va barcha quyi nuqta (joy)lariga tashlama qurilmalar to‘g‘ri o‘rnatilishiga e’tibor berish zarur.
254. Quvuro‘tkazgichlarning issiqlik izolatsiyasi konstruksiyasi uchun quyidagi elementlarning bo‘lishini hisobga olinishi kerak:
Transportirovka qilinadigan muhitning harorati plyus 12°S dan past bo‘lsa, izolatsiyalovchi konstruksiya tarkibida bug‘dan izolatsiyalovchi qatlam bo‘lishi lozim.
Transportirovka qilinadigan muhitning harorati 12°S dan yuqori bo‘lganda, mazkur qatlamning zarurligi hisob-kitob yo‘li bilan aniqlanadi.
Muhitning ishchi harorati sovuq (salbiy) bo‘lsa, yig‘ma issiqlik izolatsiyalovchi elementlarni o‘rnatish paytida ayrim elementlar ulangan joylar obdan zichlanishi va choklar germetiklanishi kerakligi loyihada rejalashtirilgan bo‘lishi kerak.
255. Armaturalar, flanetsli ulanmalar, kompensatorlar, hamda quvuro‘tkazgichlarda o‘lchov va holati tekshiriladigan joylarga echib olinadigan issiqlik izolatsiyalovchi konstruksiyalar o‘rnatish ko‘zda tutilishi zarur. Mazkur elementlarning issiqlik izolatsiyasining qalinligi asosiy quvurni izolatsiyalovchi qatlamning 0,8 qalinligiga teng bo‘lishi lozim.
256. Ishchi harorati plyus 250°S dan yuqori va minus 60°S dan past bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda quyma ashyolar (perlitsementli, ohakkremnezemli, sovelitli, vulkanitli)dan yasalgan bir qavatli issiqlik izolatsiyalovchi konstruksiyalarni qo‘llash mumkin emas.
257. A va B guruhga mansub, hamda yer yuzasidan, sexlar ichidan o‘tgan, tonnellarga joylashtirilgan va ishchi xodimlarni evakuatsiya qiladigan yo‘llardagi V guruhdagi quvuro‘tkazgichlarda issiqlik izolatsiyalovchi konstruksiyasining yonuvchi materiallardan yasalgan elementlarini qo‘llash ruxsat etilmaydi.
258. Faol oksidlovchi muhitlarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarda tarkibida 0,45 % dan ziyod organik va yonuvchi moddalar bo‘lgan issiqlik izolatsiyalovchi konstruksiyalarni qo‘llash mumkin emas.
259. Ishchi harorati 100°S dan yuqori bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun, vaziyatga ko‘ra asoslangan taqdirda, tarkibida organik komponentlari bor issiqlik izolatsiyalovchi material va ashyolarni ishlatish mumkin.
260. Titrab turadigan quvuro‘tkazgichlarda kukunsimon mineral pasta va uzluksiz shisha tolali materialdan yasalgan issiqlik izolatsiyalagichlarni qo‘llash tavsiya etilmaydi.
261. Tajovuzkor moddalarni transportirovka qilishda, po‘lat quvuro‘tkazgichlarning ichki devorlari yuzasini korroziyadan himoyalash uchun mazkur moddalarning kimyoviy va fizik xossalarini, quvuro‘tkazgich va elementlarining konstruksiyasi va materialini, ishlatish sharoitlari va boshqa omillarni hisobga olish zarur.
262. Quvuro‘tkazgichlarning tashqi yuzasini korroziyadan himoyalash usuli va tizimini tanlashda quvuro‘tkazgichlarni o‘rnatish usuli va sharoitlari tashqi muhitning korroziyaga nisbatan faollik darajasini, elektrkorroziya hodisasining xavflilik darajasini, transportirovka qilinadigan moddaning turi va parametrlarini inobatga olish lozim.
263. Atrof muhitning tajovuzkorlik ta’siri darajasini va yer yuzasidagi quvuro‘tkazgichlarning tashqi yuzasini korroziyadan himoyalash yo‘llarini qurilish me’yorlari va qoidalari talablariga binoan metall va nometall himoya qoplamlarini hosil qilish bilan amalga oshiriladi.
264. Quvuro‘tkazgichlarni yerosti korroziyasidan himoyalash uchun loyihada ularni kafolatli ishlatishni ta’minlashga oid yechimlar ko‘zda tutilishi lozim.
265. Elektrkimyoviy himoyaning zarurati haqidagi qarorni, normativ-texnik hujjatlar talablari asosida, quvuro‘tkazgichlar yotqiziladigan uchastkalardagi tuproqning yoki “daydi” toklarning korroziya hosil qilish bo‘yicha xavfliligini aniqlash maqsadida o‘tkaziladigan korroziya hodisasiga doir tadqiqotlarga tayanib qabul qilinadi.
266. Elektrkimyoviy himoya (katodli, protektorli, drenajli) tizimini loyihalash ishlarini amaldagi normativ-texnik hujjatlar talablari asosida bajarish lozim.
267. Yerosti quvuro‘tkazgichlarini kanalsiz usulda joylashtirishda tuproq va “daydi” toklar ta’siridan hosil bo‘ladigan korroziyadan himoyalash vositalarini issiqlik izolatsiyasiz quvuro‘tkazgichlarda o‘tkazish zarurligi loyihada bayon etilishi kerak.
268. Transportirovka qilinadigan muhitining harorati 20°S dan past bo‘lgan issiqlik izolatsiyasi o‘rnatiladigan quvuro‘tkazgichlar korroziyadan issiqlik izolatsiyasi yo‘q quvuro‘tkazgichlar kabi himoyalanishi zarur.
269. Quvuro‘tkazgichlarni elektrkimyoviy himoyalashda izolatsiyalangan flanetsli ulama (IFU)ni qo‘llash rejalashtirilishi kerak. IFU ni qurilish me’yorlari va qoidalariga muvofiq joylashtiriladi.
270. Quvuro‘tkazgichlardagi elektrpotensiallarni o‘lchash uchun uzib qo‘yadigan qurilma, kondensat to‘plagichlar va boshqa uskuna, hamda inshootlardan foydalanish mumkin.
271. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni korroziyadan himoyalash tadbirlarini loyihalashda, quvuro‘tkazgichlarda qulay sharoitda ko‘rik o‘tkazish va korroziyaga qarshi qoplamalarni tiklash imkoniyatiga oid konstruktiv yechimlar inobatga olinishi kerak.
272. Quvuro‘tkazgichlarni turli ranglarga bo‘yashni davlat standartlari va sanoat xavfsizligiga doir normativ-texnik hujjatlarga muvofiq ravishda bajarish lozim.
273. Quvuro‘tkazgichlar va kommunikatsiya bloklari (quyida quvuro‘tkazgichlar)ni montaj qilishda mazkur Qoidalar, ish bajarish bo‘yicha ishlab chiqilgan reja va loyiha talablariga amal qilish zarur.
Portlashdan xavfliligi bo‘yicha 1-kategoriyaga mansub blokli portlashdan xavfli ishlab chiqarishdagi quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishni bog‘lanma yoki bloklab montaj qilish usulida bajarish lozim.
275. Quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishda avvalo undagi materiallar, detallar, armaturalarning sifati sertifikatlar, standartlar, texnik shartlar va boshqa texnik hujjatlarga mos kelishini, hamda bajarilgan ishlar sifatini tezkor tekshiruvdan o‘tkazish kerak. Mazkur tekshiruv dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi va unga ashyolarning sifatini kafolatlovchi barcha hujjatlar ilova qilinadi.
276. Quvuro‘tkazgichlarning yig‘ma qismlarining o‘rtasidagi chetlashuvi (og‘ishi) har 1 m ga ±3 mm dan, butun tarmoq uzunligi bo‘ylab esa ± 10 mm dan oshmasligi kerak.
277. Tegishli hujjatlarda ko‘rsatilgan ishlash muddatlari o‘tgan ashyolar va materiallarni taftishdan o‘tkazib, nuqsonlariga barham berib, kerakli sifati va xavfsiz qo‘llashni ta’minlovchi sinovlardan o‘tkazgandan keyingina montaj qilishga qabul qilish mumkin.
278. Quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishda qo‘llaniladigan ashyolar va materiallarni saqlashga oid shart-sharoitlar texnik hujjatlar talablariga mos bo‘lishi kerak.
279. Agar montaj jarayoni davomida quvur bir necha bo‘laklarga kesilgan (qirqilgan) bo‘lsa, har bir hosil bo‘lgan bo‘lakka dastlabki quvurga qo‘yilgan tegishli tamg‘ani bosish lozim.
280. Montaj uchun quvurlar, ularning elementlari va bog‘lanmalarni qabul qilishda, tegishli hujjatlari va butlanganligini tashqi ko‘rikdan (qismlarga ajratmay) o‘tkazib, tekshirib ko‘rish zarur.
281. Iflos, korroziyaga uchragan, deformatsiyalangan, himoya qoplamalari buzilgan quvurlar, bog‘lanmalar va boshqa ashyolarni montaj qilish mumkin emas.
282. Quvuro‘tkazgichlar ichki yuzasini maxsus usullar bilan tozalash (yog‘-moysizlantirish, yuvish) ishlarini, agar boshqa ko‘rsatmalar berilmagan bo‘lsa, montaj ishlari tugallanib, ishga tushirish-sozlash paytida o‘tkaziladi.
Quvuro‘tkazgichlarni uskunalarga qiyshaytirmay, hamda ortiqcha taranglamay ulash kerak. Quvuro‘tkazgichlarni uskunalarga ulangandan keyin, qo‘zg‘almaydigan ustunlarni tayanch konstruksiyalarga ulab, mahkamlab qo‘yiladi.
284. Quvuro‘tkazgichlarni payvandlash uchun yiqqan paytda, payvand chokka u obdan sovumaguncha va zaruratga ko‘ra issiqlik ostida ishlov berilmaguncha, zo‘riqish keltirish mumkin emas.
285. Ko‘ndalang payvand chokidan ustun chetigacha yoki osma moslamagacha bo‘lgan oraliq, zaruratga ko‘ra, issiqlik bilan ishlov berish va nazorat qilishga imkon berishi kerak. Burchak hosil qilingan (tavrsimon) payvand chokli shtutser yoki boshqa elementdan quvur egilgan joygacha yoki quvuro‘tkazgichdagi ko‘ndalang payvand chokgacha bo‘lgan masofa (oraliq) quvurning diametridan kichik bo‘lmasligi, ammo tashqi diametri 100 mm gacha bo‘lgan quvurlar uchun kamida 50 mm bo‘lishi shart. Tashqi diametri 100 mm va undan katta bo‘lgan quvurlarda esa eng kamida 100 mm bo‘lishi zarur.
Ikkita yonma-yon egilgan quvurlardagi payvand choklari orasidagi masofa, quvurning diametri 150 mm dan kam bo‘lganda 100 mm, diametri 150 mm dan ziyod bo‘lganda esa 200 mm bo‘lishi kerak. Keskin egilgan elementlarni qo‘llaganda payvandlab ulash joyini quvur bukila boshlagan uchastkaga o‘rnatib, ikkita elementni bir-biriga to‘g‘ri uchastkasiz payvandlash mumkin.
286. Ikkita yonma-yon payvand choklari orasidagi masofa va quvuro‘tkazgichga payvandlab ulangan halqa qisqartmalarning uzunligi kamida 100 mm bo‘lishi lozim.
287. Ko‘ndalang payvand choklarni o‘rnatayotganda ulanayotgan elementlardagi bo‘ylama choklari bir-biriga qarama-qarshi qilib qo‘yib bajarish kerak.
288. Quvuro‘tkazgichlarda yig‘ma bo‘laklarni loyihada ko‘rsatilgandek qilib o‘rnatishdan oldin flanetsli ulamalarning bolt (shpilka)laridagi gayka obdan tortib mahkamlanishi, chetlari payvandlanib (zaruratga ko‘ra issiqlik bilan ishlov berilib) hujjatlardagi talablar asosida tekshiruvdan o‘tkazilishi zarur.
289. Flanetslarning zichlanuvchi yuzalarining quvur o‘qiga nisbatan perpendikulyarligi (tikligi), 6-ilovada* keltirilgan o‘lchamlardan ziyod bo‘lmasligi kerak.
290. Tutash flanetslarning zichlanuvchi yuzalari o‘qining nomutanosibligi 6-ilovada ko‘rsatilgan chetlashish miqdorining 2 barobaridan katta bo‘lmasligi zarur. Ayni paytda ular orasidagi tirqish aylanma bo‘ylab bir xil bo‘lishi va qistirmaning qalinligiga mos kelishi lozim.
b) gaykada chiqib turadigan boltning balandligi eng kamida 1 va eng ko‘pi bilan 3 rezba o‘lchamida bo‘lishini;
v) yumshoq qistirmali ulanmalarda gaykalarni xoch (krest)simon yo‘nalishda burab qotirish, metall qistirmali ulanmalarda esa aylanma bo‘ylab burab qotirishni;
g) quvuro‘tkazgichlarni ulovchi boltlar va shpilkalar ish hujjatlarida bayon qilinishiga muvofiq moylangan bo‘lishi kerak. Ishchi harorati 300°S dan yuqori bo‘lgan quvuro‘tkazgichlardagi ulanadigan joylarga dastlab grafitli moy surtilishi, yumshoq qistirmalarning har ikkala tomoniga quruq grafit surtib chiqilishi kerakligini;
d) qistirmadagi asosiy teshikning diametri quvurning ichki diametridan kichik bo‘lmasligi, hamda flanetsning jipslashuvchi yuzasi diametriga mos bo‘lishini;
e) ulanayotgan flanetslar yuzasidagi qiyshiqligi tuzatish uchun boltlarni (shpilkalarni) haddan tashqari qattiq tortish yoki ponasimon qistirmalar o‘rnatish mumkin emas.
292. Quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishni tayanch konstruksiyalar va osma tutqichlarni yaxshilab mahkamlagandan keyingina boshlash mumkin. Quvuro‘tkazgichning yig‘ma bo‘laklari va uzellari eng kamida 2 ta tayanchga yotqizilgandan yoki 2 ta osma tortqichlarga birlashtirilgandan, hamda ular buralib yoki ag‘darilib tushib ketmasligiga ishonch hosil qilingandan keyin montaj qilinadi.
293. Flanets armaturasi yoki kompensator armaturasidan tayanchlar, osma tutqichlar, devor, to‘siqlargacha bo‘lgan masofa eng kamida 400 mm bo‘lishi lozim.
294. O‘lchov diafragmalari o‘rnatiladigan joyga, montaj paytida, vaqtincha normativ-texnik hujjatlarga mos ravishda montaj halqalarini joylashtirish mumkin.
295. Mexanik yoki elektr toki vositasida ishga tushiriladigan armaturalarni montajga berishdan oldin mazkur moslamaning sozligini tekshirish lozim.
296. Armatura tanasining muhit oqimi yo‘nalishiga nisbatan holatini belgilash va shturvallar o‘qini o‘rnatish tartibi loyihada belgilanadi.
297. Quvuro‘tkazgich armaturalarini berkitilgan holatda montaj qilish lozim. Armaturani flanetsli va payvandlanib ulashda quvuro‘tkazgichni tortib (zo‘riqtirib) yubormaslik kerak.
Armatura korpusi payvandlash chog‘ida qizishi tufayli ichidagi elementlar qisilib, qolmasligining oldini olish uchun, payvandlanadigan armatura va uning zatvorlarini batamom ochib qo‘yish darkor. Agar payvandlash ishlari taglik halqasiz o‘tkazilgan bo‘lsa, payvandlash tugagandan keyin armaturaning ichini obdan tozalagandan keyingina berkitish mumkin.
298. Muayyan uchastkadagi quvuro‘tkazgichlarda payvandlash ishlari o‘tkazilgandan va (oxirgi qo‘zg‘almas quvurlar bundan mustasno) ustunlarga yaxshilab mahkamlangandan, hamda issiqlik bilan ishlov berilgandan keyin (zaruratga ko‘ra) va mazkur uchastkadagi payvand choklari tekshiruvdan o‘tkazilgandan so‘ng sovuq taranglatish jarayoni o‘tkaziladi.
299. Gorizontal tekislikdagi “P” — simon kompensatorlarni o‘rnatishda ishchi hujjatlarda quvuro‘tkazgichlar uchun ko‘rsatilgandek umumiy nishab (qiya)likka rioya qilish zarur.
300. O‘qli kompensatorlarni quvuro‘tkazgichlar o‘qiga (yo‘nalishiga) mos qilib o‘rnatish lozim. Kompensatorlarning ulanuvchi quvurchalarini o‘rnatishda loyihada belgilangan holatdan ruxsat etilgan og‘ish darajasi kompensatorlarga berilgan hujjatlarga muvofiq bo‘lishi kerak.
301. Kompensatorlarni ularda belgilangan mil yo‘nalishini quvuro‘tkazgichlardagi moddaning harakati yo‘nalishiga to‘g‘ri qilib o‘rnatish lozim.
302. Kompensatorlarni montaj qilishda ularning bo‘ylama o‘qlari bo‘yicha buralib zo‘riqish, o‘zining massasi ta’siridan va ulanadigan quvuro‘tkazgichlar massasi ta’siridan osilib (salqib) qolish holatlariga barham berib, hamda egiluvchan elementlarning mexanik buzilishlardan va ularga payvandlash paytida uchqun tushishidan himoyalash zarur.
303. Silfonsimon, linzasimon va salnikli kompensatorlarning montaj qilishdagi uzunligi, ayni vaziyatdagi havo haroratini hisobga olgan holatda belgilanadi.
304. Kompensatorlarni montaj uzunligigacha cho‘zishni ularning konstruksiyasida inobatga olingan moslamalar yordamida yoki maxsus taranglab montaj qilish qurilmasi yordamida bajarish kerak. Cho‘zish (siqish) ishlari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi.
305. Salnikli kompensatorlarni montaj qilishda harakatlanuvchi qismlarining siljishi va zichlovchi moslamalarning himoyalanishini ta’minlash lozim.
306. Payvandlab ulashdan oldin kompensatorlarni cho‘zish zarur bo‘lsa, mazkur vazifa ishchi hujjatlarda yozilgan bo‘lishi kerak. Kompensatorlarning kompensatsiyalanish imkoniyati pasayib ketishining va uni qiyshayib (engashib) ketishining oldini olish maqsadida kompensatorning simmetriya o‘qidan eng kamida 20 Dn masofadagi ulanmadan foydalanish mumkin.
307. Linzasimon, silfonli va salnikli kompensatorlarni yig‘ma birikmalar va kommunikatsiyalar bloklari holatida yirik konstruksiyalar qilib o‘rnatish lozim. Ayni paytda ularni transportirovka qilish, ko‘tarish va joylashtirishda deformatsiya va buzilishlardan saqlash uchun qo‘shimcha qattiq tayanch (taglik)lar qo‘llash zarur. Montaj ishlari tugallangandan keyin vaqtincha o‘rnatilgan tayanch tagliklar olib tashlanadi.
308. Vertikal quvuro‘tkazgichlarning og‘ishi (loyihada belgilanmagan bo‘lsa) har bir metr uzunligiga 2 mm dan ziyod bo‘lmasligi kerak.
309. Quvuro‘tkazgichlarning vertikal uchastkalarini montaj qilishda, vertikal quvurlarning vazni ta’siridan kompensatorlarda siqilish sodir bo‘lmasligiga doir tadbirlar qo‘llanishi lozim.
310. Quvuro‘tkazgichlarni estakadalar, kanallar yoki lotoklarga joylashtirganda, har bir harorat blokida ularni batamom mahkamlash ishlarini qimirlamaydigan ustun (tayanch)dan boshlash kerak.
311. Temir yo‘l, avtoyo‘l, o‘tish yo‘llari va boshqa muhandislik inshootlarni kesib o‘tadigan quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishni, belgilangan tartibda, tegishli tashkilotlar bilan kelishilgandan keyingina bajarish lozim.
312. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni, aksariyat holatlarda kesimi (Dsh) eng kamida, 20 mm bo‘lgan payvandlab ulangan quvuro‘tkazgichlar (flanetsli ulanmali joylar bundan mustasno) yordamida isitiladi.
313. Isituvchi quvuro‘tkazgichlarni texnologik quvuro‘tkazgichlarga mahkamlaganda, quvuro‘tkazgichlar issiqlik ta’siridan uzayishini qulay kompensatsiyalashni ta’minlanishini hisobga olish kerak.
314. Quvuro‘tkazgichlarni loyiha holatiga mos qilib joylashtirishdan oldin ulardagi korroziyadan himoyalanuvchi va issiqlikni izolatsiyalovchi moslamalar keyingi montaj ishlarini bajarish paytida buzilmay saqlanishini ta’minlash lozim.
315. Quvuro‘tkazgichlarning yig‘ma bo‘laklari va detallari davlat standartlari va normativ-texnik hujjatlarga mos bo‘lishi zarur. Quvuro‘tkazgichlar va boshqa buyumlarni qabul qilishda quyidagilarni tekshirish kerak:
a) quvurlar, detallar va armaturalardagi rezbali ulanish joylarini, flanetsni burab ko‘rib tekshirish;
v) quvurlarning detallar, armaturalar, flanetslar, muftalar, mahkamlagich detallar, qistirmalarning ulanadigan uchlarining geometrik o‘lchamlarini, har bir partiya (uyum)dan kamida 2 % ni (ammo 2 donadan kam bo‘lmasligi kerak) tekshirish;
g) quvurlar, ulanadigan detallar, flanetslar, linzalar, muftalar, armaturalar, mahkamlagich detallar va qistirmalarning soni mazkur partiya (uyum)ga doir kuzatish hujjatlarida ko‘rsatilgan miqdorda ekanligini tekshirish.
Quvuro‘tkazgich armaturalari oldin sinovdan o‘tkazilganligi va kafolat muddatidan qat’iy nazar, montaj qilishga berishdan avval mustahkamlik va germetiklikka sinalishi zarur.
316. Quvuro‘tkazgichning echib olinadigan ulanmalariga doir tozalash, moylash, yig‘ish, o‘qlarining mosligi va oralaridagi tirqishga bo‘lgan talablar loyiha, hamda normativ-texnik hujjatlarda belgilangan bo‘ladi. Yig‘ma bo‘laklar orasidagi tirqish, noparallellik yoki o‘qlari mos kelmasligiga quvuro‘tkazgichlarni tortish (taranglatish) yo‘li bilan barham berish mumkin emas.
317. Mahkamlovchi detallar bir partiya (uyum)dan olingan bo‘lib, taranglanish kuchining nazorat qilinishini ta’minlashi lozim. Ulanmalarni yig‘ish, taranglikni tekshirish natijalari normativ-texnik hujjatlar yoki ishlab chiqarish yo‘riqnomasi (texnologik karta)da bayon etilishi kerak. Mazkur bayonnomada ishchi hujjatlarda yoki (yo‘q bo‘lsa) 7-ilovada* berilgan o‘lchamlarni inobatga olinishi kerak.
318. Yig‘ilgan flanetsli ulanmada shpilkalar gaykadan kamida 1 rezba o‘lchamida chiqib turishi lozim.
Flanets bilan gayka o‘rtasiga shayba qo‘yish mumkin emas. Flanetsga ulangan quvur oxiridagi rezba flanets uchidan 1 ta rezba o‘lchamida chiqib turishi kerak.
319. Ishchi hujjatlarda flanetsli rezbali ulanmalar bilan devor, to‘siq va boshqa qurilish konstruksiyalari orasidagi masofa flanetsli ulanmalarni yig‘ish va echish paytida mexanizatsiyalashgan asboblarni ko‘llash mumkinligini inobatga olinishi kerak. Ayni vaziyatlarda mazkur masofa diametri 65 mm gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun kamida 300 mm, diametri 65 mm dan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun esa, kamida 600 mm bo‘lishi kerak.
320. Buyurtmachiga kelayotgan har bir quvuro‘tkazgich yoki yig‘ma bo‘laklar uchun quyidagi hujjatlar bo‘lishi shart:
b) butlangan quvuro‘tkazgich tarmog‘idagi po‘lat quvuro‘tkazgichlarni yig‘ishda zarur qismlarining pasportlari;
v) armaturalar, quvuro‘tkazgich detallari, mahkamlovchi va zichlovchi detallar pasportining nusxasi;
321. Zanglamaydigan po‘latdan va 20YuCh rusumli po‘latdan yasalgan yig‘ish bo‘laklarga yorqin, yuvilmaydigan bo‘yoq surtib belgi qo‘yiladi.
323. Belgilash har bir ulanadigan quvuro‘tkazgich uchidan kamida 200 mm masofada o‘tkaziladi. Belgining suratida texnologik qurilmaning shifri, maxrajida esa quvuro‘tkazgich tarmog‘ining shifri yoziladi. Belgini normativ-texnik hujjatlarda berilgan shriftda qo‘yish shart.
324. Buyurtmadagi barcha quvuro‘tkazgichlarning yig‘ma bo‘laklari uchun belgi qo‘yish sxemasi bir xil bo‘lishi kerak. Belgi qo‘yilgan joy rangsiz lak bilan qoplanib, atrofiga yorqin, yuvilmaydigan bo‘yoq surkab qo‘yiladi.
325. Yig‘ma bo‘laklar tarkibiga kirmaydigan detallar va armaturalar montaj qilingan quvuro‘tkazgich tarmog‘idagi vazifasi (xususiyati)ga ko‘ra yuvilmaydigan bo‘yoq bilan belgilanadi.
326. Zavoddan metrlab yuborilayotgan blokka kiruvchi har bir quvurga texnologik qurilma shifri, yuborilayotgan blokning tartib raqami, quvuro‘tkazgich tarmog‘ining tartib raqami va “T” harfi yozilgan belgi qo‘yiladi. Urib (o‘yib) yozilgan birkali belgilar har bir o‘ramning ikkala tomoniga mahkamlangan bo‘ladi.
327. Har bir yuk o‘rni uchun belgilar yorliqqa yoki yashikning uch tomoniga va yon tomonlariga yorqin yuvilmaydigan bo‘yoq surtib bajariladi. Belgida yuk o‘rnining tartib raqami, mazkur quvuro‘tkazgich tarmog‘idagi yuk o‘rinlarining soni, qabul qilib oluvchi, uning manzili, jo‘natuvchi va uning manzili, yukning og‘irligi (netto, brutto), yukning gabarit o‘lchamlari, manipulatsiya belgilari (“yuqorisi”, “ag‘darilmasin”, “straxovka-bog‘lash joyi”, “og‘irlik markazi”) yozib qo‘yiladi.
328. Har bir quvuro‘tkazgich tarmog‘i (komplekti) bilan buyurtmachiga quyidagi texnik hujjatlar yuboriladi:
329. Quvuro‘tkazgichlar va ularning elementlarini yasash, montaj qilish va ta’mirlashda sanoatda qo‘llaniladigan payvandlash usullaridan foydalanish mumkin va ushbu jarayon payvandli ulamalarning ishlashdagi zarur kafolatini ta’minlashi kerak.
330. Uglerodli va past legirlangan, toblanmagan, 17GS, 09G2S rusumdagi, shartli diametri 80 mm gacha va devorlarining qalinligi 3,5 mm gacha bo‘lgan, 10 MRa (100 kgf/cm2) bosim ostida ishlaydigan quvurlarni gaz (atsetilen kislorodli)li usulda payvandlash mumkin.
331. Gazli payvandlash usulini past legirlangan (15XM, 12X1MF va sh. k.) po‘latlardan tayyorlangan, shartli diametri 40 mm gacha, devorlarining qalinligi 5 mm gacha bo‘lgan, 10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bosimda ishlaydigan quvurlarni montaj qilish va ta’mirlashda qo‘llash lozim.
332. Quvuro‘tkazgich va uning elementlarini payvandlash ishlari amaldagi normativ-texnik hujjatlar asosida bajariladi.
333. Payvandlash ishlariga, shu jumladan tutqichlar, vaqtinchalik mahkamlovchi moslamalar o‘rnatishga belgilangan tartibda attestatsiya (sinov)dan o‘tgan payvandchilarni tayinlash lozim.
334. Quvuro‘tkazgich va uning elementlarini payvandlashda quyidagi materiallardan foydalanish kerak:
a) standartlar yoki muayyan rusumdagi elektrodlarni tayyorlash va joylashga oid texnik shartlarga mos qoplamali metall simlardan;
e) standartlar yoki muayyan rusum uchun belgilangan texnik shartlarga mos erigan payvandlash flyusidan;
335. Payvandlash materiallari sertifikatga ega bo‘lib, davlat standartlari va texnik shartlar talabini qoniqtirishi shart.
336. Sertifikati yo‘q payvandlash materiallarini ishlatishdan avval ularning kimyoviy tarkibi va erigan metallning mexanik xossalarini tekshirib ko‘rish zarur.
337. Sinovning bir turi yoki kimyoviy tahlil bo‘yicha qoniqarsiz natijalar olingan bo‘lsa, qaytadan sinov o‘tkazish mumkin. Mazkur vaziyatda qoniqarsiz baho olgan sinov namunalarining sonini 2 barobar qilib o‘tkaziladi. Bunda ham hattoki bittasidan qoniqarsiz natijalarga erishilgan bo‘lsa, payvandlash materiallarining mazkur partiya (uyumi)si yaroqsiz hisoblanadi.
339. Ishchi harorati 350 °S dan baland bo‘lgan payvand ulanmalar uchun mo‘ljallangan austenitli payvandlash materiallarida, normativ-texnik hujjatlar talablariga binoan, ferrit fazasining mavjudligini tekshirib chiqish lozim. Ishchi harorati 350°S dan 450°S gacha bo‘lgan ulanmalarning erigan metalidagi ferrit fazasining miqdori 8 % gacha, 450°S dan yuqori haroratdagilarida esa 6 % gacha bo‘lishi kerak.
340. Harorati 200°S dan ziyod bo‘lgan vodorodli muhitda ishlovchi, perlit-xrommolibdenli po‘latdan yasalgan payvandli ulanmalar uchun mo‘ljallangan payvandlash materiallari, normativ-texnik hujjatlar talablariga ko‘ra erigan metalldagi xromning miqdori payvandlanayotgan po‘latdagi xromning miqdorining eng minimal darajasidan kam bo‘lmasligini ta’minlashi kerak.
341. Payvandlash ulanmalariga kristallararo korroziyaga bardoshliligiga oid talab qo‘yilgan bo‘lsa, austenit payvandlash materiallari kristallararo korroziyaga moyilligini sinab ko‘rish lozim.
342. Payvandlashga tayyorlangan quvur turi va konstruktiv elementlarining qirg‘og‘i va payvand choklari, normativ-texnik hujjatlarga ko‘ra o‘zaro mos bo‘lishi kerak.
343. Quvurlarni kesish va qirg‘oqlarini payvandlashga tayyorlash mexanik usulda bajariladi. Uglerodli, pastlegirlangan va issiqbardosh po‘lat quvurlarni gazli usulda kesish, hamda boshqa barcha turdagi po‘latlardan yasalgan quvurlarni havoli-yoy va plazmali usulda kesish mumkin.
Quvurlarni olov vositasida qirqqanda keyinchalik mexanik ishlov berish uchun biroz uzunroq qilib kesish kerak. Mazkur uzunlik normativ-texnik hujjatlarda yozilgan bo‘ladi.
344. Toblangan issiqbardosh po‘latdan yasalgan quvurlarni gazli, havoli-yoy va plazmali usulda kesishdan oldin 200-250°S gacha qizdirib, izolatsiya qobig‘i ostida asta-sekin sovutib olish lozim.
345. Toblangan issiqbardosh po‘latdan yasalgan quvurlarni olovli usulda qirqib, payvandlashga tayyorlaganda, ularning chet (qirg‘oq)lari kapillyar yoki magnitli kukun usulidagi defektoskopiya yoki kimyoviy reagentlar yordamida tekshirib chiqiladi. Aniqlangan darzliklarga qirg‘oqning barcha yuzasini mexanik usulda tozalash yo‘li bilan barham beriladi.
346. Payvandlash uchun ishlov berilgan quvur qirg‘og‘ining perpendikulyar holatida hosil bo‘ladigan quvurga nisbatan og‘ishi quyidagi o‘lchamlardan ziyod bo‘lmasligi kerak:
347. Payvandlashga tayyorlangan quvurlar va ularning elementlari, hamda ularga yondosh bo‘lgan uchastkalar ham ichki, ham tashqi tomonidan 20 mm kenglikda zang va kirlardan tozalanib jilolanib, yog‘sizlantirilishi kerak.
348. Payvandlanadigan quvurlar bir-biriga maxsus markazlashtiruvchi moslama yordamida, hamda har 50-70 mm ga vaqtinchalik texnologik mahkamlagichlar payvandlanib yig‘ilishi lozim. Mazkur moslama ulanadigan quvurlar o‘qi (markazi)ning mos kelishini, quvur qirg‘oqlari orasidagi tirqishning butun aylanma bo‘ylab bir xil bo‘lishini ta’minlaydi. Texnologik mahkamlagichlar payvandlanayotgan quvurlar materialidan tayyorlangan bo‘lishi kerak. Issiqbardosh, toblangan quvur qirg‘oqlarini yig‘ishda qo‘llaniladigan texnologik mahkamlagichlarni uglerodli po‘latdan yasash mumkin.
349. Kristallararo korroziyaga bardoshli, devorlarining qalinligi 8 mm gacha bo‘lgan, austenit po‘latdan yasalgan quvurlarni payvandlashda texnologik mahkamlagichlar ishlatish mumkin emas.
350. Bo‘ylama chokli quvurlar va ularning elementlarini ulaganda, choklari bir-biriga nisbatan biroz boshqa tomonga siljitilgan (aylantirilgan) bo‘lishi kerak.
Siljitilgan (aylantirilgan) masofa ulanayotgan quvurlar devorlarining qalinligidan kamida 3-marta katta (ammo 100 gshp dan kam bo‘lmasligi) bo‘lishi kerak. Shartli diametri 100 mm va undan kichik quvurlarda bo‘ylama choklar quvur aylanasi uzunligining ¼ qismi miqdorida bir-biriga nisbatan siljigan bo‘lishi lozim.
351. Quvurlarni ulashda payvand choklaridagi erigan metall erkin joylashgan bo‘lishiga e’tibor berish zarur.
352. Payvandlanayotgan quvur yoki elementlarining tashqi diametri bir-biriga nisbatan katta yoki kichikligi, devori yupqa quvur qalinligining 30 % dan ziyod (5 mm dan katta) bo‘lmasligi kerak. Ayni vaziyatda payvand choki yuzasini katta diametrli quvurdan kichik diametrli quvur tomonga biroz qiyalatib, tekis qilib yasash lozim. Agar qirg‘oqlari belgilangan o‘lchamdan katta bo‘lsa, chokni tekis o‘tkazish uchun diametri katta quvurning uchini 15° burchak ostida biroz yo‘nish zarur.
353. Ichki diametrlari orasidagi farq 8-ilovada* berilgan o‘lchamlardan ziyod bo‘lmasligi kerak. Agar mazkur o‘lcham ruxsat etilgan miqdordan katta bo‘lsa, chok tekis o‘tishini ta’minlash uchun ichki diametri kichik quvurning uchini 15° qiyalikda biroz yo‘nish zarur. Shartli ishchi bosimi Rsh 10 MRa (100 kgf/sm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda quvurlar uchini bir-biriga silindrik yoki konussimon qilib joylashtirish mumkin.
354. Uchma-uch qilib yig‘ilgan quvuro‘tkazgichda to‘g‘ri (ravon)likdan og‘ishini perimetri bo‘ylab 3 joyida 400 mm uzunlikdagi chizg‘ich bilan o‘lchaganda chokdan 200 mm narida quyidagidan ziyod bo‘lmasligi kerak:
355. Tutqichlarni o‘rnatishdagi payvandlash usuli va payvandlash materiallari, chok asosini payvandlashdagi usul va materiallarga mos bo‘lishi kerak.
356. Tutqichlarni to‘laligicha (yaxshilab) eritib o‘rnatish va chok asosini hosil qilishda batamom eritib yuborish kerak.
Tashqi kuzatish natijasida tutqichlarda noo‘rin nuqsonlar aniqlansa, ular mexanik yo‘l bilan olib tashlanishi lozim.
358. Tutqichlar chokning perimetri bo‘ylab bir tekis qilib joylashtiriladi. Ularning soni, uzunligi va balandligi payvandlanadigan quvurlarning diametri va devorlarining qalinligiga, hamda hujjatlarda ko‘rsatilgan payvandlash usuliga qarab belgilanadi.
359. Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/sm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlardagi quvurlarni va ularning elementlarini yig‘ishda qolib ketadigan taglik halqalar yoki echib olinadigan mis halqalardan foydalanish mumkin.
360. Payvand ulanmalariga termik ishlov berish zarurati va uning rejimi (qizitish tezligi, bir xil haroratda ushlab turish va davomiyligi, sovutish tezligi, sovutuvchi muhit va sh.k.) tegishli hujjatlarda ko‘rsatilgan bo‘ladi.
361. Payvandlab ulangan joylarga termik ishlov berishga maxsus saboq olgan va tegishli tartibda attestatsiyadan o‘tgan termis (issiqlik bilan ishlov beruvchi mutaxassis) operatorlar tayinlanadi.
a) devorlarining qalinligi 36 mm dan katta bo‘lgan uglerodli po‘latdan yasalgan elementlar ulangan joylar;
b) uglerodli po‘latdan yasalgan, devorlarining qalinligi 36 dan katta bo‘lgan quvurlarga qalinligi 25 mm dan katta bo‘lgan shtutserlar ulangan joylar;
v) devorlarining qalinligi 30 mm dan ziyod, past legirlangan marganetsli va kremniy-marganetsli po‘latlardan yasalgan elementlar ulangan joylar;
g) diametri 25 mm dan katta shtutserlarni past legirlangan marganetsli va kremniy-marganetsli po‘latlardan tayyorlangan diametri 30 mm dan ziyod bo‘lgan quvurlar bilan payvandlangan joylar;
d) devorining qalinligi va po‘latning rusumidan qat’iy nazar, parsial bosimi 0,0003 MRa dan katta bo‘lgan, vodorod sulfidli muhitda ishlatish uchun mo‘ljallangan quvurlarning payvand choklari va shtutserlar ulangan joylari;
e) devorining qalinligidan qat’iy nazar xrom-kremniy-marganetsli, xrom-molibdenli, xrom-molibden-vanadiyli, xrom-vanadiy-volframli va xrom-molibden-vanadiy-volframli po‘latlardan tayyorlangan quvurlardagi choklar va shtutserlar bilan ulangan joylar;
j) uglerodli va past legirlangan, korrozion darzliklar paydo bo‘lishiga moyil muhit uchun mo‘ljallangan (loyihada ko‘rsatilishicha) quvurlardagi choklar va shtutser ulangan joylar;
z) titan yoki nisbiy qo‘shib barqarorlashtirishgan austenit po‘latdan tayyorlanib, korrozion darzliklar hosil qiluvchi, hamda 350°S dan yuqori haroratlarda kristallararo korroziya paydo qiluvchi muhitlar uchun mo‘ljallangan quvurlarning payvand choklari va shtutserlar ulangan joylariga (loyihada ko‘rsatilishiga ko‘ra) barqarorlashtiruvchi termik ishlov (otjig) berish lozim;
i) devorining qalinligidan qat’iy nazar, uglerodli va past legirlangan po‘latlardagi yaproqsimon usulda bo‘ylama chok solingan payvand joylari.
363. Payvandlangan ulanma joylarga termik ishlov berishda, payvand choklari va unga yondosh ikki tomondagi uchastkalarda asosiy metallni butun perimetri bo‘ylab birvarakayiga va bir tekis qizishini ta’minlaydigan umumiy pech yordamida isitish yoki halqa bo‘ylab qizdiradigan har qanday usuldan foydalanish mumkin. Zarur haroratgacha qizdiriladigan uchastkaning minimal kengligi quvur devori qalinligining 2 barobaridan kam (eng kamida 50 mm) bo‘lmasligi kerak.
364. Termik ishlov berishda qo‘llanilayotgan qizdiruvchi halqa yonidagi quvuro‘tkazgichning uchastkasi, quvur uzunligi bo‘ylab bir maromda, tekis qizishi uchun issiq izolatsiyasi bilan qoplanishi kerak.
365. Ishchi bosim miqdoridan qat’iy nazar, xromnikelli austenit po‘latdan yasalgan quvuro‘tkazgichlarni gaz-alanga usulida qizdirish mumkin emas.
366. Termik ishlov berish paytida issiqlik ta’siridan metallning kengayishi imkoniyatini ta’minlaydigan va plastik deformatsiyaga olib kelmaydigan sharoit bo‘lishi kerak.
367. Payvand ulanmalarga termik ishlov berish uzluksiz bo‘lishi kerak. Zaruratga ko‘ra tanaffus qilish (vaqtincha to‘xtash) kerak bo‘lganda (elektrenergiya uzilib qolganda, isitgich ishdan chiqqanda va sh.k.) ulangan joylarni asta-sekin 300°S gacha sovutishni ta’minlash zarur. Qaytadan qizdirganda, payvand ulanmalarni zarur harorat ostida bo‘lish muhlatini aniqlashda, birinchi qizdirish vaqtini ham qo‘shib hisoblanadi.
368. Devorining qalinligi 20 mm dan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgich va boshqa elementlarga termik ishlov berishda qizdirish rejimi, muayyan haroratda ushlab turish va sovutish jarayonlari avtomatik asboblar vositasida yozib boriladi.
370. Po‘lat quvuro‘tkazgichlardagi payvandlangan joylarni tekshirishda quyidagilarni bajarish zarur:
i) loyihada rejalashtirilgan boshqa usullar (metallgrafik tadqiqot, kristallararo korroziyaga qarshi bardoshliligini sinash va b.) bilan tekshirish;
Issiqlik bilan ishlov berilgan payvand ulanmalarni oxirgi tekshirish jarayoni ulardagi termoishlov tugagandan keyin o‘tkaziladi.
Payvand ulanmalarning konstruksiyasi va joylashuvi hujjatlarda ko‘zda tutilgan metodlar bilan tekshiruv o‘tkazishga imkon berishi lozim.
a) ish sifatini, quvur va payvandlash materiallarining yasash va jo‘natishga oid standartlar va texnik shartlar talablariga mos ekanligini tekshirish;
b) quvurlar va quvuro‘tkazgich detallarini payvandlashga tayyorlash va ulanmalarni yig‘ish sifatini tekshirish (qirg‘oqlarini yo‘nish burchagi, qirg‘oqlarining o‘zaro mosligini, payvanddan oldin quvurlar orasidagi tirqish o‘lchamini, quvurlarining o‘zaro markazlarini moslashuvini, tutqichlar soni va ularning joylashuvini, tutqichlarda darz (yoriq)lar yo‘qligini);
g) payvandlash sifati va texnologiyasi (payvandlash rejimi, choklar hosil qilish tartibi, qatlamlardagi shlakni tozalash sifati)ni tekshirish;
372. Tashqi ko‘rikdan o‘tkazib, o‘lchash ishlari barcha payvandlangan joylarning har ikkala tomonida 20 mm kenglikda shlakdan, kuygan joylar, metall uchqun (parcha)lari va kirlardan tozalagandan keyin bajariladi.
373. Tashqi ko‘rik va o‘lchamlar o‘tkazilgandan keyin payvand choklari quyidagi talablarni qondirishi kerak:
b) chok yuzasi mayda tangasimon bo‘lishi zarur. Bo‘rtib, ko‘pchib chiqqan joylari, bo‘shliqlar, kuygan, yaxshi erimagan joylar, quvurning asosiy qismi tomonga qarab metall erigan oqimining ro‘y berishi holatlari bo‘lmasligi lozim. Payvand choklarining har 100 mm ga 9-ilovaning* 1-jadvalida 1 ball uchun eng ko‘pi bilan 3 tagacha bo‘shliq bo‘lishi mumkin.
374. Radiografik surat (rasm)larni tadqiqot qilganda, uzunligi 0,2 mm gacha bo‘lgan qo‘shilma (bo‘shliq)lar bir yerga to‘planib yoki to‘r hosil qilmagan bo‘lsa hisobga olinmaydi.
9-ilovaning 1-jadvalida berilgan o‘lchamlardan kichik bo‘lgan alohida bo‘shliqlarning miqdori olingan rasm 100 mm li uchastkada 1 ball uchun 10 ta, 2 ball uchun 12 ta, 3 ball uchun 15 tadan ziyod bo‘lmasligi kerak. Ammo ular uzunligining jami yig‘indisi 9-ilovaning 1-jadvalidagi miqdordan ko‘p bo‘lmasligi lozim.
Uzunligi 100 mm dan kam bo‘lgan payvand choklaridagi bo‘shliqlarning umumiy uzunligini mazkur jadvalda ko‘rsatilganga nisbatan proporsional ravishda ozaytirilishi zarur.
Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/sm2) dan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarning payvand choklarida bo‘shliqlar zanjiri (qatori) aniqlanganda, mazkur uchastkaning bahosini 1 ballga ko‘tarish lozim. Chokdagi eritilgan metalldan asosiy metallga o‘tish joyi ravon bo‘lishi kerak. Chokdan asosiy metallga o‘tish joyidagi kesik (o‘yiq) joylarning chuqurligi quvur devori qalinligining 10 % dan ko‘p bo‘lmasligi (eng ko‘pi bilan 0,5 mm) kerak.
Mazkur sharoitdagi bitta payvand chokdagi o‘yiqning umumiy uzunligi chok uzunligining 30 % dan ziyod bo‘lmasligi lozim.
Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlardagi choklar, hamda ishchi harorati minus 70°S dan past bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda o‘yiqlar bo‘lmasligi kerak.
Termik holat ta’siridagi zonada va asosiy metalldagi choklarda darz (yoriq)lar bo‘lishi mumkin emas.
Bir-biriga taqab payvandlangan quvurlar to‘g‘ri joylashuvidagi og‘ish miqdori 7.1. 26-bandda belgilangandan katta bo‘lmasligi kerak.
376. Payvand choklarini buzmay tekshirishni amaldagi normativ-texnik hujjatlar asosida o‘tkazish lozim.
377. Payvand choklarini fizik usullarda tekshirishni maxsus ixtisosga ega bo‘lgan, tekshirish ishlarini o‘tkazishga huquqi bor defektoskopchilar tayinlanadi. Har bir defektoskopchi o‘zining guvohnomasida ko‘rsatilgan tekshirish metodlariga ko‘ra ishga qo‘yiladi.
Defektoskopchilar sanoat xavfsizligiga oid normativ-texnik hujjatlar asosida attestatsiyadan o‘tkaziladi.
378. Tashqi ko‘rik natijasida perimetri bo‘ylab eng past baho olgan payvand choklarida buzmay tekshirish o‘tkaziladi. Tekshiriladigan payvand choklarining soni obyektga tegishli texnik shartlarga ko‘ra aniqlanadi. Lekin barcha holatlarda 9-ilovaning 2-jadvalida ko‘rsatilgan miqdordan kam bo‘lmasligi kerak.
379. Tashqi ko‘rik va o‘lchovlar natijasida aniqlangan nuqsonlar bartaraf etilgandan keyingina payvand choklarini radiografik va ultratovush usullarida tekshirish mumkin. Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori bo‘lgan va minus 70°S haroratda ishlaydigan 1-kategoriyaga mansub quvuro‘tkazgichlardagi, ochiqlikda namoyon bo‘layotgan nuqsonlari magnit-kukun yoki kapillyar usullarini qo‘llab nazorat qilinadi.
380. Tekshirish usullari (ultratovush, radiografik yoki ularning ikkalasi birga)ni tanlashda metallning fizik xossalari, hamda mazkur tekshirish usulini muayyan obyekt va payvand choklari uchun o‘zlashtirilganligini hisobga olgan holda, yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan nuqsonlarni to‘liq va aniq belgilash imkoniyatini ta’minlash ko‘zda tutiladi.
381. Tekshirishdan oldin payvand choklari belgilanib chiqilishi va ularning turgan holatlariga doir nazorat kartasi, radiografik suratlarda oson topish mumkinligi, hamda tekshiruv natijalarini payvand choklarining tegishli uchastkasiga taalluqli ekanligini ta’minlashi zarur.
382. Radiografik nazorat paytida shartli bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar, 2-sinfdagi I-II kategoriyaga mansub, hamda 3-sinfdagi III, IV, V kategoriyaga kiruvchi quvuro‘tkazgichlar uchun sezgirligini ta’minlash lozim.
383. Radiografik nazorat bo‘yicha olingan, payvand choklarining sifatini baholashga doir xulosalar ballar bo‘yicha hisoblanadi.
Payvand choklari sifatining ballar bo‘yicha umumiy natijasi, baholashda olingan tekisliklar bo‘yicha eng katta (darzliklar, erimagan, payvandlanmagan joylar) va hajmi (bo‘shliqlar, shlak aralashmalari) nuqsonlarni 9-ilovadagi 1 va 3-jadvallarida keltirilgan barcha baholarning umumiy yig‘indisi bo‘yicha aniqlanadi.
Asosiy chokning egilganlik yoki bo‘rtib chiqqanlik darajasi I-II kategoriyadagi quvuro‘tkazgichlar (minus 70°S dan past temperaturada ishlaydigan I-kategoriyaga mansub quvuro‘tkazgichlar bundan mustasno) uchun chegaralanmaydi.
Zaruratga ko‘ra, payvandlanmagan (erimagan) joyning chuqurligini, suratdagi eng katta zichlik bor joy yoki bo‘lishi ehtimol joyni radiografik qalinlik o‘lchash usuli bilan aniqlanadi.
Suratlarni o‘rganish (tadqiqot qilishda) nuqsonlar turi va o‘lchamlarini standartlar yoki MTH bo‘yicha belgilanadi.
Umumiy xulosaga yoki radiografik nazorat jurnaliga 9-ilovaning 3-jadvali bo‘yicha aniqlangan payvand chokining balini, 9-ilovaning 1-jadvaliga ko‘ra aniqlangan payvand chokiga tegishli eng yuqori ball (masalan: 0/2 = 2 yoki 6/6 = 12) yozib qo‘yish lozim.
Agar umumiy ball quyida ko‘rsatilgan miqdorga teng yoki undan katta bo‘lsa, payvand choklari yaroqsiz hisoblanadi:
Quvuro‘tkazgichlar kategoriyasi | Ru > MPa (100 kgf/cm2) | 1-kategoriya, temperatura minus 70°S yoki undan past bo‘lganda | I | II | III | IV | V |
Umumiy ball | 2 | 2 | 3 | 3 | 5 | 6 | 6 |
Jadvalda ko‘rsatilgan ballarga teng yoki katta darajada baholangan payvand choklarini to‘g‘rilash va qayta tekshiruvdan o‘tkazish zarur. III va IV kategoriyadagi quvuro‘tkazgichlarning payvandlari olgan ballari 4 va 5 ga teng bo‘lsa, ularni to‘g‘rilamasdan, avvalgi tekshirilgan choklar soniga nisbatan 2 barobar miqdorda (muayyan payvandlovchi bajargan) choklar 100 % hajmda tekshirilib chiqilishi kerak.
384. Shartli bosimi Rsh 10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori va minus 70°S dan past haroratda ishlovchi 1-kategoriyaga mansub quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklar quyidagi holatlarda yaroqli hisoblanadi:
tashqi perimetr bo‘ylab har 100 mm da eng ko‘pi bilan 2 ta maydoni quyidagidan katta ekvivalentli bo‘lganda:
I-IV kategoriyadagi quvuro‘tkazgichlar (minus 70°S dan past temperaturada ishlovchi 1-kategoriyali quvuro‘tkazgichlardan tashqari)dagi payvand choklarining sifatini ultratovush usulida tekshirish natijalari 9-ilovaning 4-jadvalidagi talablarga mos bo‘lishi kerak. Ultratovush usulida tekshirilganda, nuqsonlardan kelayotgan aks sado amplitudasi maksimal ruxsat etilgan ekvivalent maydonli sun’iy qaytargichdan kelayotgan aks sado amplitudasidan katta nuqtali nuqsonlari bo‘lmasligi kerak.
Agar nuqsonlardan kelayotgan aks sado amplitudasi sun’iy qaytargich aks sadosi amplitudasidan 0,5 o‘lchamga katta bo‘lsa, cho‘ziq (muttasil) nuqsonli payvand choklar yaroqsiz hisoblanadi. Nuqtali nuqsonlar tizimining shartli uzunligini nuqsondan kelayotgan aks sado amplitudasi sun’iy qaytargichdan kelayotgan aks sado amplitudasidan 0,5 va undan katta o‘lchamga ega bo‘lgandagina o‘lchanadi va maksimal ruxsat etilgan ekvivalent maydonga qarab belgilanadi.
385. Shartli bosimi Rsh 10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklari kapillyar (rangli) usulda tekshirish natijasiga ko‘ra quyidagi holatlarda yaroqli sanaladi:
v) har bir indikatorli izlarning eng katta o‘lchami, 9-ilovaning 1-jadvalidagi 2-ball uchun keltirilgan eni (diametri)ning 3 karrali miqdoridan ziyod bo‘lmaganda;
g) chokning har qanday 100 mm li uchastkasidagi indikatorli izlarning umumiy uzunligi, 9-ilovaning 1-jadvalida 2-ball uchun keltirilgan uzunlikdan ziyod bo‘lmaganda.
Maksimal o‘lchami 0,5 mm gacha bo‘lgan yumaloq indikatorli izlar, tekshirilayotgan metallning qalinligidan qat’iy nazar hisobga olinmaydi. Indikatorli izlari yo‘q, shartli bosimi Rsh 10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori va 70°S dan past temperaturadagi 1-kategoriyaga mansub quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklari ishga yaroqli hisoblanadi. Ayni vaziyatdagi tekshiruv sezuvchanligi 2-sinfga mos kelishi kerak.
386. Magnit-kukun yoki magnitografik usulda tekshirilganda cho‘ziq (muttasil) nuqsonlar aniqlanmasa, payvand choklari yaroqli hisoblanadi.
387. Shartli bosimi Rsh 10 MRa (100 kgf/cm2) dan katta bo‘lgan sharoitga mo‘ljallangan, austenit po‘latlardan tayyorlangan quvuro‘tkazgichlarning payvand choklaridagi ferrit fazaning miqdorini 350°S haroratda ishlaydiganlari uchun 100 % hajmdagi barcha yig‘ilmalarda, boshqa sharoitlar uchun esa loyiha talabiga ko‘ra aniqlanadi.
388. Shartli bosimi Rsh 10 MRa (100 kgf/cm2) ga mo‘ljallangan legirlangan po‘latlardan yasalgan quvuro‘tkazgichlarning payvand choklarida asosiy legirlovchi elementlarning mavjudligini bilish uchun quyidagi vaziyatlarda stiloskopirlash usuli qo‘llaniladi:
bitta payvandlovchi tomonidan bir partiya (uyum) payvandlash materiallaridan qilingan eng kamida 2 ta payvand chokini tanlab olinadi;
ish bajaruvchi (tayinlangan shaxs)da ishlatilgan payvandlash materiallarining loyihaga mosligi haqida shubha tug‘ilganda;
termik ishlovdan keyin payvand choklarining qattiqligi (mustahkamligi) belgilangan talablarga mos kelmaganda.
Shartli bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lgan legirlangan po‘latdan yasalgan quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklarni 100 % hajmda stiloskopirlash lozim.
Payvandlangan chokdagi eritilgan yoki asosiy metall tarkibida tegishli kimyoviy elementlar mavjudligi (yoki yo‘qligi) va miqdorini tekshirish natijasida aniqlangandagina stilokopirlash xulosalari qoniqarli deb hisoblanadi.
Tanlab olingan payvand choklarining birortasidagi stiloskopirlash xulosasi qoniqarsiz deb topilganda, bir partiyadagi payvandlash materialidan foydalanib, muayyan payvandlovchi yasagan barcha payvand choklarini stiloskopirlashdan o‘tkazish lozim.
389. Xrom-kremniy-marganetsli, xrom-molibdenli, xrom-molibden-vanadiyli, xrom-vanadiy-volframli va xrom-molibden-vanadiy-volframli po‘latlardan tayyorlangan termik ishlov berilgan quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklarining har biridagi qattiqlik darajasini o‘lchash zarur.
Qattiqlikni har bir termik ishlov berilgan chokning markazida, issiqlik ta’sir etgan zonadagi asosiy metallda o‘lchash kerak. Qattiqlikni o‘lchash natijalari normativ-texnik hujjatlar talablariga mos bo‘lishi lozim. Mazkur talablar bo‘lmaganda qattiqlik ko‘rsatgichi 9-ilovaning 5-jadvalida ko‘rsatilgan miqdordan katta bo‘lmasligi kerak. Ruxsat etilgan qattiqlik darajasidan yuqori ko‘rsatgich aniqlanganda, payvand choklarida stiloskopirlash o‘tkazilib, ijobiy natijalar olinganda, qayta termik ishlov berish zarur. Tashqi diametri 50 mm dan kam bo‘lgan payvand choklarining qattiqligi o‘lchanmaydi.
390. Buzmay tekshirish natijasida payvand choklarida nuqsonlar aniqlanganda, oldingi tekshiruvga nisbatan 2 barobar miqdorda mazkur uchastkadagi muayyan payvandlovchi yasagan payvand choklari taftish qilinadi.
Qayta (qo‘shimcha) tekshirish natijasida birorta payvand choki yaroqsiz deb topilsa, mazkur quvuro‘tkazgich uchastkasidagi barcha (100 %) payvand choklari tekshiruvdan o‘tkazilishi shart.
Tashqi ko‘rik, o‘lchovlar va buzmay tekshirish usullari bilan tekshirishda payvand choklarida aniqlangan barcha nuqsonlar bartaraf etilishi kerak. Radiografik usulda tekshirishda aniqlangan choklardagi nuqsonlar eng kam ball olgan uchastkalarida tuzatiladi. Chokdagi bir xil balli nuqsonlar summasiga ko‘ra yaroqsiz hisoblangan joylardagi yaxshi erimagan uchastkalarini tuzatish lozim. Shu joyning o‘zida aniqlab (butun ulanmani qayta payvandlamay), payvandlash ishlari natijasida tuzatilgan nuqsonlarning o‘lchamlari 9-ilovaning 6-jadvalida keltirilgan miqdordan katta bo‘lmasligi kerak.
392. Quvuro‘tkazgichlardagi payvandlab ulangan joylarning mexanik xossalari nazorat qilinishi kerak bo‘lgan uchastkalarda o‘tkazilgan mexanik sinovlar xulosalari asosida tasdiqlanishi zarur.
393. Nazorat ostidagi payvand choklari bir xil ishlab chiqarish choklari turkumida bo‘lishi kerak. Turkumga eng ko‘pi bilan 3 oy oldin payvandlangan, eng ko‘pi bilan 100 ta bir xil, diametri 150 mm gacha bo‘lgan yoki eng ko‘pi bilan diametri 175 mm dan katta bo‘lgan bir turdagi payvand choklari kiradi.
Bir xil rusumdagi, diametrining farqi 50 % dan ziyod bo‘lmagan po‘lat quvurlarni bitta payvandlovchi bir xil texnologik jarayonda yasagan payvand choklar bir turdagi deb hisoblanadi.
Diametriga ko‘ra Dsh 6 — 32 mm; Dsh 50 — 150 mm, Dsh 175 mm va undan katta ulanmalar bir turli hisoblanadi.
394. Mexanik sinovlar va metallgrafik tadqiqotlar o‘tkazish uchun tekshirilishi zarur bo‘lgan payvand choklarining soni quyidagi shartlarga mos bo‘lishi kerak:
Kristallanib korroziyalanishga qarshi bardoshliligini sinash zarurati bor joylardagi diametri 6 — 32 mm quvurlarga jadvalda ko‘rsatilgandan 2 ta ko‘p chok solish, diametri 50 mm dan katta quvurlarga bittaga ko‘p chok solish lozim.
Quvurlarning diametri 450 mm dan katta bo‘lgan joylarda tekshiriladigan choklarni plastinkadan payvandlanadi.
v) devorlari minus 20°S va undan past haroratda ishlovchi quvuro‘tkazgichlarda zarba berib bukilishi (KSU)ga - chok markazidan o‘yib-qirqib olingan 3 ta namuna;
e) 20°S haroratda zarba berib bukish (KSU)ga — termik ta’siridagi zonadan qirqib olingan 3 ta namuna (loyiha talabiga ko‘ra);
396. Namunalarni metallning strukturasi va mexanik xossalarini o‘zgartirmaydigan usullar bilan qirqib olish kerak.
397. Diametri 50 mm gacha bo‘lgan quvurlardagi ulangan joylarni statik cho‘zilishga sinashni, kuchlanishni olib turib, butun chokni cho‘zishga almashtirish mumkin.
398. Diametri 50 mm gacha bo‘lgan quvurlardagi payvand choklarni statik bukilishga sinashni, butun chokni ezish, yassilashga sinash bilan almashtirishga ruxsat etiladi.
399. Payvand choklarni mexanik sinovdan o‘tkazish natijalari 9-ilovaning 7-jadvalidagi talablarni qoniqtirishi lozim.
400. Turli rusumdagi po‘latlarni payvandlab hosil qilingan choklardagi mustahkamlik pastroq mexanik xossalarga ega bo‘lgan po‘latga qarab, zarbali qovushqoqlik va bukilish burchagini esa plastiklik holati kamroq bo‘lganiga qarab baholanadi.
401. Loyiha talabiga ko‘ra metallografik tadqiqotlar o‘tkazilganda, payvand choklarida yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan nuqsonlar bor-yo‘qligini va payvand choklarining shakli va o‘lchamlari belgilangan talablar darajasida ekanligi aniqlanadi.
402. Loyiha talabiga muvofiq quvuro‘tkazgichlardagi payvand choklari kristallanib, korroziyalanishga bardoshligini sinash natijalari belgilangan talablarga javob bergan taqdirdagina payvand choklarining sifati qoniqarli hisoblanadi.
403. Mazkur Qoidalar taalluqli hisoblangan quvuro‘tkazgichlar montaj qilinib, payvandlash, termik ishlov berish (zaruratga ko‘ra), payvand choklarini buzmay tekshirish usuli bilan taftish ishlari tugallanib, hamda barcha tayanch va osma moslamalar (tayanchlardagi va osma moslamalardagi prujinalar sinash paytida bo‘shatib qo‘yiladi) o‘rnatilib, batamom mustahkamlangandan va bajarilgan ishlar sifatini kafolatlovchi hujjatlar rasmiylashtirilgandan keyin tashqi ko‘rikdan o‘tkazilib, mustahkamlik va zichlikka, zarurat taqozosiga ko‘ra bosim pasayishini aniqlash yo‘li bilan qo‘shimcha ravishda germetiklikka sinovdan o‘tkaziladi.
404. Har bir quvuro‘tkazgich uchun o‘tkaziladigan sinov turlari (mustahkamlikka, zichlikka, qo‘shimcha ravishda germetiklikka), usullari (gidravlik, pnevmatik) va sinash bosimining miqdori loyihada ko‘rsatilgan bo‘ladi.
loyiha bo‘yicha rejalashtirilgan barcha mahkamlagichlarning o‘rnatilganligini va vaqtinchalik mahkamlagichlarning olib tashlanganligini;
barcha payvandlash ishlari tugallanganligini, havo chiqargich va tashlamalar payvandlab ulanganligini;
406. Quvuro‘tkazgich, odatda, to‘liq sinovdan o‘tkaziladi. Sinovdan ayrim uchastkalarda alohida ravishda o‘tkazish ham mumkin.
407. Mustahkamlikka va zichlikka sinov o‘tkazilganda, quvuro‘tkazgichning sinalayotgan uchastkasi apparatlar va boshqa quvuro‘tkazgichlardan tiqinlar (berkitgich) yordamida uzib qo‘yiladi. Sinalayotgan quvuro‘tkazgich uchastkasini berkitish armaturasi yordamida uzishga faqat vaziyat taqozo etgan paytlardagina ruxsat etiladi.
408. Sinov o‘tkazilayotgan paytda quvuro‘tkazgichlarga o‘rnatilgan barcha berkitish armaturalari to‘laligicha ochilgan, salniklar zichlangan, tartiblovchi klapanlar va o‘lchov qurilmalari turgan joylarga montaj g‘altaklari o‘rnatilgan, barcha shtutser va bobishka o‘rnatilgan joylar berkitilgan bo‘lishi zarur.
409. Sinov paytida, avval o‘rnatilgan tiqinlar bor joylarga ogohlantiruvchi belgilar qo‘yilib, ularga odamlarning yaqin kelishi taqiqlanadi.
410. Sinashdagi bosim avval tekshirilgan va plombalangan 2 ta manometrlar yordamida nazorat qilib boriladi. Manometrlarning aniqlik klassi kamida 1,5 korpus (tanasi)ining diametri eng kamida 160 mm va o‘lchanadigan bosimning ¾ qismiga teng keladigan shkalali bo‘lishi kerak. Bitta manometr bosim beruvchi (siquvchi) agregat yonida, berkitish jo‘mragidan keyin, ikkinchisi esa, siquvchi agregatdan eng uzoq joylashgan quvuro‘tkazgichga o‘rnatiladi.
411. Ustiga issiqlik yoki korroziyaga qarshi qoplama yopilgan choksiz quvurlar yoki avval tayyorlanib, sinovdan o‘tkazilgan bloklar (quvurlar turining ahamiyati yo‘q)da sinov o‘tkazishga ruxsat etiladi. Ammo payvandlab montaj qilingan yoki flanetsli ulanmalarni ko‘rikdan o‘tkazish imkoniyati saqlangan bo‘lishi kerak.
412. Shartli diametri 10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni gidravlik yoki pnevmatik usulda mustahkamlik va zichlikka sinash mumkin. Ko‘pincha gidravlik usulda sinov o‘tkaziladi.
agar asosiy qurilish konstruksiyasi yoki tayanch (ustun)lar quvuro‘tkazgichni suv bilan to‘latishga mo‘ljallanmagan bo‘lsa;
atrof havosining harorati 0°S dan past bo‘lib, quvuro‘tkazgichlarning ayrim uchastkalari muzlab qolishi ehtimoli bo‘lganda;
413. Shartli bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) ga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarni mustahkamlik va zichlikka gidravlik usulda sinaladi. Texnik jihatdan asoslangan holatlarda shartli bosimi 50 MRa (500 kgf/cm2) ga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda gidravlik usulni pnevmatik usulga almashtirish mumkin. Ammo mazkur sinovni akustik emissiya (atrof havoni iliq bo‘lganda) yo‘li bilan tekshirish shart.
Mazkur sinov turi uchun kritik AE signal ro‘y berganda, quvuro‘tkazgichlarning buzilib ketmasligini kafolatlovchi yo‘riqnoma ishlab chiqiladi.
414. O‘rovchi quvuro‘tkazgichlarni apparatlar bilan birga mustahkamlik va zichlikka sinovdan o‘tkazganda, eng yaqin ajratuvchi zulfinlargacha bo‘lgan bosimni apparatlar uchun ham mo‘ljallash kerak.
415. Quvuro‘tkazgichlardagi saqlagich klapanlardan ketayotgan 20 m gacha uzunlikdagi tarmoqlarni, hamda bevosita atmosferaga apparatlar va tizimlardan chiqariladigan (mash’alaga boradigan gazo‘tkazgichlar bundan mustasno) quvuro‘tkazgichlarda sinov o‘tkazish (agar loyihada ko‘rsatilmagan bo‘lsa) shart emas.
417. Sinov o‘tkazish tartibi va uslubi loyiha va sanoat xavfsizligiga oid normativ-texnik hujjatlarda bayon etilgan bo‘ladi.
418. Quvuro‘tkazgichlarni mustahkamlik va zichlikka sinashni, usulidan qat’iy nazar, bir vaqtda o‘tkazish zarur.
419. Qoniqarsiz sinov natijalari olinganda, aniqlangan nuqsonlar bartaraf etilib, sinov qaytadan o‘tkazilishi lozim.
Quvuro‘tkazgich bosim ostida paytida payvand choklarini tekislash va nuqsonlarga barham berish mumkin emas.
421. Quvuro‘tkazgichlardagi gidravlik sinovlarini iloji boricha yilning iliq fasllarida, atrof havoning harorati sovuq bo‘lmaganda o‘tkazish lozim. Mazkur sinov uchun, odatda, harorati 5°S dan past va 40°S dan yuqori bo‘lmagan suv yoki maxsus aralashmalar (yuqori bosimdagi quvuro‘tkazgichlar uchun) qo‘llaniladi.
Agar gidravlik sinov atrof havoning harorati 0°S dan past sharoitda o‘tkazilsa, suvni muzlamasligi va quvuro‘tkazgichni ishonchli darajada bo‘shatish imkonini ta’minlash zarur.
Gidravlik sinov tugagandan keyin quvuro‘tkazgich to‘laligicha bo‘shatilib, suv asorati qolmaguncha havo bilan puflash kerak.
Mustahkamlikni sinash (gidravlik yoki pnevmatik usulda) uchun zarur bo‘lgan tajriba (sinov) bosim miqdori loyihada belgilangan bo‘ladi, ammo 0,2 MRa (2 kgf/cm2) dan kam bo‘lmasligi zarur.
Har holda, tajriba bosimning miqdori, sinov o‘tkazish paytidagi haroratda, quvuro‘tkazgich devorlaridagi ekvivalent kuchlanish (zo‘riqish) material oqimi chegarasining 90 % dan ziyod bo‘lmasligi kerak.
Zaharli va portlash-yong‘indan xavfli muhitlardagi vakuum quvuro‘tkazgichlar va ortiqcha bosimsiz quvuro‘tkazgichlar uchun mustahkamlikni ta’minlovchi tajriba bosim darajasi 0,2 MRa (2 kgf/cm2) miqdorida bo‘lishi kerak.
422. Armaturalarni yasagandan yoki ta’mirlagandan keyin tajriba bosim ostida gidravlik sinovdan o‘tkazilishi kerak.
423. Quvuro‘tkazgichga suv to‘latilgandan keyin, undagi qoldiq havoni batamom chiqarib yuborish zarur. Sinalayotgan quvuro‘tkazgichdagi bosimni asta-sekinlik bilan ohista ko‘tarish lozim. Bosimni ko‘tarish tezligi texnik hujjatlarda yozilgan bo‘ladi.
425. Sinalayotgan quvuro‘tkazgichga suvni bevosita suv jo‘mragidan yoki nasos yordamida quyish mumkin, lekin quvuro‘tkazgichdagi hosil bo‘lgan bosim sinov bosimidan yuqori bo‘lmasligi kerak.
426. Sinov uchun zarur bo‘lgan bosimni 2 ta berkitish jo‘mragi bor quvuro‘tkazgichga gidravlik press yoki nasos ulab turib hosil qilinadi.
Sinash uchun zarur bosimni quvuro‘tkazgichda 10 daqiqa davomida (mustahkamlikka sinash) ushlab turib, keyin asta-sekin ishchi bosimgacha pasaytiriladi.
Ko‘rik (tekshirish) tugaganidan keyin bosimni yana sinov bosimigacha ko‘tarib, 5 daqiqa davomida ushlab turib, yana ishchi bosimgacha tushiriladi va quvuro‘tkazgichni ikkinchi marta obdan tekshiriladi.
Zichlikka tekshirish vaqti (muddati)ga quvuro‘tkazgichni ko‘rikdan o‘tkazish, echib olinadigan ulanma (qism)larning germetikligini tekshirishga ketgan vaqt kiradi.
Gidravlik sinov tugagandan keyin quvuro‘tkazgichdagi barcha havochiqargichlar ochilib, quvuro‘tkazgich suvdan tashlama quvurlar yordamida batamom bo‘shatiladi.
427. Agar sinov vaqtida quvurlar yorilishi, sezilarli darajadagi deformatsiya, manometr bo‘ylab bosimning pasayib ketishi, asosiy metall, payvand choklari, armatura tanasi, echib olinadigan qismlarda va barcha ulanmalarda modda oqib chiqishi yoki terlashi kuzatilmasa, mustahkamlik va zichlikka o‘tkazilgan gidravlik sinov natijalari qoniqarli hisoblanadi.
428. Agar loyihada belgilangan bo‘lsa, umumiy qurilish konstruksiyalari yoki estakadalarda joylashtirilgan bir necha quvuro‘tkazgichlarni bir vaqtda gidravlik sinovdan o‘tkazish mumkin.
429. Shartli bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) va undan past bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda pnevmatik usulda zichlikni sinashda mazkur Qoidalarning 412-banddagi, bosimi undan katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda o‘tkazilganda esa, 413-banddagi talablarga amal qilish lozim.
432. Quvuro‘tkazgichga kulrang cho‘yandan yasalgan armatura o‘rnatilgan bo‘lsa, mustahkamlikka sinash paytidagi bosim darajasi 0,4 MRa (4 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lmasligi kerak.
433. Ishlab turgan sexlar, estakadalar va kanallarga joylashtirilgan quvuro‘tkazgichlarni pnevmatik usulda mustahkamlikka sinashni, asoslangan holatlarda xavfsiz usullar vositasida bajarish lozim.
434. Pnevmatik sinovlarni belgilangan tartibda kelishib, tasdiqlangan hujjatlar asosida o‘tkazish kerak.
435. Quvuro‘tkazgichlarda pnevmatik usulda sinov o‘tkazganda, bosimni ohista har daqiqada shartli bosimning 5 % miqdorida (ammo 0,2 MRa (2 kgf/cm2) dan ziyod bo‘lmasligi kerak) ko‘tarish va quyidagi etaplarda vaqti-vaqti bilan kuzatib borish lozim:
a) ishchi bosim 0,2 MRa (2 kgf/cm2) gacha bo‘lganda, ko‘rik (tekshiruv)ni tajriba bosimining 0,6 ga teng darajasida o‘tkaziladi;
b) ishchi bosim 0,2 MRa (2 kgf/cm2) dan katta bo‘lganda, tajriba bosimning 0,3 va 0,6 ga teng darajasida ko‘rik o‘tkaziladi.
Ko‘rik paytida bosimni ko‘tarish, bosim ostidagi quvuro‘tkazgichni bolg‘a bilan urib ko‘rish mumkin emas.
Quvuro‘tkazgichdan havo sizib chiqishini uning ovozi, hamda payvand choklari va flanetsli ulanmalarga sovun ko‘pigini surkab yoki boshqa usullar yordamida aniqlanadi.
Topilgan nuqsonlarni, kompressorni uzib qo‘yib va ortiqcha bosimni nolgacha tushirib turib bartaraf etiladi.
436. Quvuro‘tkazgichlarni mustahkamlikka pnevmatik usulda sinash paytida, binoning ichida va tashqarida qo‘riqlanadigan (xavfsiz) hudud belgilanishi lozim. Hududgacha bo‘lgan minimal masofa, quvuro‘tkazgich yer sathida joylashgan kamida 25 m, yer ostida bo‘lganda esa, kamida 10 m bo‘lishi kerak. Hudud chegarasi to‘sib qo‘yiladi.
437. Quvuro‘tkazgichdagi bosimni ko‘tarish va mustahkamlikka sinash bosimi darajasiga etgan paytda xavfli hududda odamlar bo‘lmasligi kerak. Quvuro‘tkazgichni oxirgi marta belgilangan tartibda ko‘rikdan o‘tkazish uchun sinash bosimini mo‘ljaldagi bosimgacha pasaytirish zarur.
438. Quvuro‘tkazgichlarda pnevmatik usulda sinovlar o‘tkazishda qo‘llaniladigan kompressor va manometrlar xavfsiz hududning tashqarisiga o‘rnatilishi lozim.
439. Qo‘riqlanadigan (xavfli) hududda kuzatuv olib borish uchun maxsus post (joy)lar belgilanadi. Postlar soni xavfli hududni yaxshi qo‘riqlashni ta’minlanishi zaruratiga qarab belgilanadi.
440. Quvuro‘tkazgichlar loyiha ko‘rsatmalariga muvofiq yuvilishi yoki puflab tozalanishi shart. Yuvish suv, moy, kimyoviy reagentlar va boshqa ruxsat etilgan moddalar yordamida amalga oshiriladi.
441. Suv bilan yuvganda, uning tezligi 1-1,5 m/s atrofida bo‘lishi kerak. Yuvish tugallangandan keyin quvuro‘tkazgich suyuqlikdan butunlay bo‘shatilib, havo yoki inert gaz bilan puflanadi.
0,1 MRa (1 kgf/cm2) ga bo‘lgan ortiqcha bosim yoki vakuum ostidagi quvuro‘tkazgichlar eng ko‘pi bilan 0,1 MRa (1 kgf/cm2) bosim bilan puflanishi kerak.
444. Yuvish (puflash) paytida quvuro‘tkazgichlardagi barcha diafragmalar, asboblar, tartiblovchi va saqlovchi armaturalar echib olinib, g‘altaklar va tiqinlar o‘rnatiladi.
445. Yuvish yoki puflash paytida tashlama tarmoqlar va tupik uchastkalarda o‘rnatilgan armaturalar to‘liq ochib qo‘yilib, jarayon tugagandan keyin obdan ko‘zdan kechiriladi va tozalanadi.
446. O‘lchov diafragmalari o‘ringa montaj qilingan shaybalar, yuvish yoki puflash tugagandan keyingina ishchi diafragmalarga almashtirilishi mumkin.
447. A, B (a), B (b) guruhdagi quvuro‘tkazgichlar, hamda vakuumli quvuro‘tkazgichlar odatdagi mustahkamlik va zichlikka sinashdan tashqari, qo‘shimcha ravishda sinov paytida bosimning pasayishini aniqlash yo‘li bilan pnevmatik usulda germetiklikka sinalishi lozim.
Boshqa guruhdagi quvuro‘tkazgichlarda qo‘shimcha ravishda, germetiklikka sinov o‘tkazish zarurati loyihada belgilanadi.
Texnologik uskunalarni o‘rovchi quvuro‘tkazgichlarni mazkur uskunalar bilan birga sinovdan o‘tkaziladi.
448. Germetiklikka qo‘shimcha sinov, mustahkamlik va zichlikka sinab bo‘lib, yuvib va puflab tashlagandan keyin, havo yoki inert gaz vositasida o‘tkaziladi.
449. Germetiklikka qo‘shimcha sinov ishchi bosimga teng bosim ostida, vakuumli quvuro‘tkazgichlarda esa, 0,1 MRa (1 kgf/cm2) bosim ostida amalga oshiriladi.
450. Qo‘shimcha sinovning davomiyligi qurilayotgan sexlararo, sexlar ichidagi va korxonalararo quvuro‘tkazgichlar uchun kamida 24 soat bo‘lib, sinaladigan har bir quvuro‘tkazgich uchun loyihada alohida ko‘rsatilgan bo‘ladi.
Davriy ravishda sinov o‘tkazilganda, hamda payvand ishlari, quvuro‘tkazgichni qismlarga ajratib ta’mirlagandan keyin, sinash vaqti kamida 4 soat bo‘lishi kerak.
451. Qismlarga ajratilib yoki payvandlab ta’mirlanib, so‘ngra montaj qilingan texnologik quvuro‘tkazgichlarda germetiklikka pnevmatik usulda qo‘shimcha o‘tkazilgan sinov natijalari, quvurdagi bosimning pasayish tezligi eng ko‘pi bilan A guruhdagi va vakuumli quvuro‘tkazgichlar uchun soatiga 1 % va B (a), B (b) guruhga mansub quvuro‘tkazgichlarda esa, eng ko‘pi bilan 2 % bo‘lganda qoniqarli hisoblanadi.
Boshqa guruhga mansub moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlar uchun bosimning pasayish tezligi loyihada belgilanadi.
Katta diametrli quvuro‘tkazgichlarni sinashda bosimning pasayishiga doir me’yorlar keltirilgan miqdorni tuzatish koeffitsiyentiga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi. Koeffitsiyent quyidagi formula bo‘yicha chiqariladi:
Agar sinalayotgan quvuro‘tkazgich turli diametrdagi uchastkalardan iborat bo‘lsa, uning o‘rtacha ichki diametri quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Germetiklikka sinov paytida quvuro‘tkazgichdagi bosimning pasayishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Quvuro‘tkazgichdagi bosim va haroratni sinov paytida o‘rnatilgan manometrlar va termometrlar ko‘rsatishining o‘rtacha arifmetik summasi sifatida aniqlanadi.
452. Quvuro‘tkazgichdagi harorat bir maromga kelib barobarlashgandan keyingina bosimning pasayishini aniqlash yo‘li bilan germetiklikka sinov o‘tkazish mumkin. Haroratni nazorat qilib borish uchun sinalayotgan quvuro‘tkazgichning boshi va oxiriga termometrlar o‘rnatish lozim.
453. Germetiklikka qo‘shimcha sinov o‘tkazish tugallangandan keyin har bir quvuro‘tkazgich uchun, belgilangan shakldagi dalolatnoma tuziladi.
454. Montaj ishlari yakunlangandan keyin quvuro‘tkazgichlarni qabul qilish va topshirish mazkur Qoidalar va loyiha talablariga muvofiq amalga oshiriladi.
455. Quvuro‘tkazgichni sozlash va ishga tushirish boshlanguncha zarur hujjatlar tayyorlab qo‘yiladi.
456. Guvohnoma (hujjat)ga ilova qilinadigan ijro chizmasi aksonometrik shaklda, masshtabsiz, quvuro‘tkazgichni qurilma yoki berkitish armaturasiga ulangan chegaralarini ko‘rsatib bajarilgan bo‘ladi. Unda quvuro‘tkazgich elementlarining tartib raqami, payvandlangan ulanmalar (montaj choklari)ning tartib raqamlari ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Izolatsiya qilinishi kerak bo‘lgan yoki o‘tib bo‘lmaydigan kanallarga joylashtirilgan quvuro‘tkazgichlarda payvand choklari orasidagi masofa ko‘rsatilishi lozim. Payvand choklaridagi va ijro chizmasidagi tartib raqamlar bir xil bo‘lishi zarur. Shartli bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) va undan yuqori bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda echib olinadigan ulanmalarga ham tartib raqami qo‘yiladi.
Ijro chizmaga quvuro‘tkazgichlarni tayyorlash va montaj qilishda qo‘llanilgan detallar va ashyolarning xususiyatlari yozilgan spetsifikatsiya ilova qilinadi.
457. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni montaj qilishda bajarilgan yashirin (yopiq) ishlar ro‘yxati mazkur hujjatda ko‘rsatilishi kerak.
Yashirin ishlarni tekshirish (ko‘rib chiqish)ni navbatdagi vazifalarni bajarishdan oldin o‘tkazish zarur.
458. Quvuro‘tkazgichni montaj qilishda ishlatiladigan yig‘ma bo‘laklar, detallar va materiallar ro‘yxatini montaj haqidagi guvohnoma tarkibiga kiritish kerak.
459. Quvuro‘tkazgich uchastkalarini montaj qilinganligi haqidagi guvohnomada loyihada ko‘rsatilgan texnologik blok va texnologik bo‘linmalarga oid ma’lumotlar bo‘lishi kerak.
460. Quvuro‘tkazgichlarga xizmat ko‘rsatish loyiha va sanoat xavfsizligiga oid normativ-texnik hujjatlarga muvofiq ravishda bajariladi.
461. Quvuro‘tkazgichlarga xizmat ko‘rsatuvchi shaxslar, belgilangan tartibda tayyorgarlik va attestatsiyadan o‘tadilar.
462. Har bir qurilma (sex, ishlab chiqarish) bo‘yicha quvuro‘tkazgichlarning ro‘yxati tuzilib, ishlatishga doir hujjatlar ishlab chiqiladi.
463. Har bir I, II, III-kategoriyadagi yuqori bosimli [10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori] va [10 MRa (100 kgf/cm2) gacha] quvuro‘tkazgichlar, hamda metallidagi korroziya ro‘y berishining tezligi yiliga 0,5 mm bo‘lgan moddalarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlar uchun belgilangan shakldagi pasport tuziladi.
466. Vodorodli muhitda ishlovchi texnologik quvuro‘tkazgichning texnik holatini baholash maqsadida, vaqti-vaqti bilan ko‘rikdan o‘tkazib turish lozim.
467. Yuqori bosimda ishlaydigan quvuro‘tkazgichlar uchun davriy ko‘rikdan o‘tishini hisobga oluvchi maxsus daftar joriy etish lozim.
468. Ishchi harorati 400°S dan yuqori bo‘lgan uglerodli va kremniy-marganetsli po‘latdan yasalgan quvuro‘tkazgichlar, hamda xrom-molibdenli (ishchi harorati 500°S dan yuqori) va o‘ta legirlangan austenitli (ishchi harorati 550°S dan yuqori) po‘latlardan yasalgan quvuro‘tkazgichlarda belgilangan tartib asosida, qoldiq deformatsiyaning o‘sishini nazorat qilib turish zarur.
469. Quvuro‘tkazgichlarni ishlatish davomida ularning va elementlari (payvand choklari, flanetsli ulanmalar, armaturalar)ning, korroziyadan himoyalagich, izolatsiyasi, drenaj qurilmalar, kompensator, tayanch konstruksiyalar va sh.k. larning holatini muntazam ravishda tekshirib turib, natijalarini ishlatish jurnaliga qayd qilib borish darkor.
470. Quvuro‘tkazgichlarni xavfsiz ishlatishni nazorat qilish belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
a) korroziya va eroziya, tufayli eng ko‘p emirilgan joylaridagi, hamda zo‘riqqan kesishmalardagi texnik holatni;
b) avvalgi tekshiruv natijasida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etilganligini va quvuro‘tkazgichlarni xavfsiz ishlatishga oid tadbirlarning bajarilishini; quvuro‘tkazgichlarni ishlatish, ta’mirlash va ularga xizmat ko‘rsatishga doir texnik hujjatlarning to‘liqligi (to‘g‘riligi) va to‘ldirish tartibini.
472. Doimo titrab turadigan quvuro‘tkazgichlar, ularga tegishli tayanch (ustun) va estakadalarni ishlatish poyonida, titrash amplitudasi, hamda chastotasini nazorat qiluvchi asboblar yordamida obdan tekshiruvdan o‘tkazish lozim.
Texnologik quvuro‘tkazgichlarning ruxsat etilgan maksimal titrash amplitudasi, chastotasi 40 Gts bo‘lganda, 0,2 mm ni tashkil etishi kerak.
Muayyan ish sharoiti va quvuro‘tkazgichlarning holatiga qarab ularni ko‘rikdan o‘tkazish muddatlari belgilanadi, ammo har 3 oyda bir martadan kam bo‘lmasligi zarur.
473. Ochiq usulda yotqizilgan quvuro‘tkazgichlarni davriy tekshirishdan o‘tkazishda, tashqi ko‘rikni izolatsiyani echmay amalga oshirish mumkin. Sharoit taqozosiga ko‘ra izolatsiyani qisman yoki to‘lasicha echib tashlanadi.
474. O‘tib bo‘lmaydigan kanallar va yer ostiga joylashtirilgan quvuro‘tkazgichlarni tashqi ko‘rikdan o‘tkazish uchun uning uzunligi kamida 2 m keladigan ayrim uchastkalarini ochib ko‘riladi. Ochiladigan uchastkalar soni quvuro‘tkazgichni ishlatish sharoitiga qarab belgilanadi.
475. Tashqi ko‘rik natijasida echib olinadigan qism (ulanma)larda nozichlik aniqlanganda, quvuro‘tkazgichdagi bosimni atmosfera bosimi darajasigacha pasaytirib, issiq quvuro‘tkazgichlar haroratini 60°S gacha tushirib, barcha xavfsizlik qoidalariga rioya qilgan holda nuqsonlarni tuzatiladi.
Aniqlangan nosozliklarni olovli ishlar yordamida bartaraf etish zaruriyati tug‘ilganda, quvuro‘tkazgich ishi to‘xtatilib, sanoat xavfsizligiga doir normativ-texnik hujjatlarga muvofiq ravishda ta’mirlashga tayyorlanishi kerak.
477. Texnologik quvuro‘tkazgichlarni ishonchli va xavfsiz ishlatishdagi asosiy tekshiruv usullaridan biri bo‘lib, belgilangan tartibda, davriy ravishda taftish qilish hisoblanadi.
Taftish natijalari quvuro‘tkazgich holatini va uni kelajakda ishlatish imkonini belgilovchi omildir.
478. Quvuro‘tkazgich va undagi elementlarning ishlash muddatini uzaytirish belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
479. 10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bosimda ishlaydigan quvuro‘tkazgichlarni taftish qilish muddatlari, quvuro‘tkazgichlarni korroziya tufayli emirilishiga uchrash tezligi, ishlatish sharoitlari, avval o‘tkazilgan ko‘rik va taftishlar xulosalariga qarab belgilanadi. Taftish muddatlari 10-ilovada* ko‘rsatilgandan oz bo‘lmasligi kerak.
480. Yuqori bosim [10 MRa (100 kgf/cm2) dan katta]dagi quvuro‘tkazgichlar uchun taftishning quyidagi turlarini rejalashtirish mumkin: tanlab, saralab va to‘liq taftish o‘tkazish.
Tanlab taftish o‘tkazish muddatlari ishlatish sharoitlariga ko‘ra, ammo har 4 yilda kamida bir marta o‘tkaziladi.
Notajovuzkor va kamtajovuzkor muhitlarni transportirovkalovchi quvuro‘tkazgichlarda birinchi tanlab taftish qilishni, quvuro‘tkazgich ishga tushirilgandan 2 yil o‘tmasdan o‘tkaziladi.
481. Quvuro‘tkazgichlarni kelgusida ishonchli ishlashini ta’minlovchi, avval o‘tkazilgan taftish va texnik holatga tegishli xulosalarni inobatga olib quvuro‘tkazgichlarni navbatdagi taftish qilish muddatini kechiktirish mumkin. Ammo bu muddat bir yildan ziyod bo‘lmasligi kerak.
482. Taftish o‘tkazish paytida quvuro‘tkazgichning korroziya, eroziya, titrash va boshqa omillar ta’siridan ko‘proq emirilishi ehtimoli bor joylarga alohida e’tibor berish lozim. Bunday uchastkalar sirasiga oqim yo‘nalishi o‘zgaradigan (tirsaklar, uchyoqli, kesib ulangan joylar, tashlama qurilmalari, hamda quvuro‘tkazgichning armaturagacha va undan keyingi qismlari) va korroziyaga sabab bo‘luvchi namlik, moddalar to‘planib qoladigan (tupiklar, vaqtinchalik ishlatilmayotgan uchastkalar) joylar kiradi.
484. Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2)gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni taftish qilishda quyidagilarni bajarish zarur:
b) buzmay tekshiradigan asboblar yordamida quvuro‘tkazgich devorlarining qalinligini o‘lchash zaruratga ko‘ra, parmalab teshib o‘lchanadi va so‘ngra mazkur teshik payvandlab berkitilib qo‘yiladi.
Qalinligi o‘lchanadigan uchastkalar soni va har bir uchastkadagi o‘lchashlar soni, ishlatishga oid muayyan sharoitga qarab, mavjud hujjatlarga muvofiq belgilanadi.
Quvur devori qalinligini aksariyat murakkab sharoitlarda (tirsaklar, uchyoqli, kesib ulangan quvuro‘tkazgich diametri toraygan joylar, armaturadan oldingi va keyingi, korroziya hosil qiladigan namlik va mahsulot to‘planib qoladigan, mahsulot harakatlanmaydigan va tashlamalar o‘rnatilgan joylar), hamda quvuro‘tkazgichning to‘g‘ri uchastkalarida o‘lchanadi.
Qurilmalar ichidagi uzunligi 20 m gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarning to‘g‘ri uchastkalarida va sexlar orasidagi uzunligi 100 m gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarning to‘g‘ri uchastkalarining eng kamida 3 joyida qalinlik o‘lchanadi.
Barcha holatlarda har qaysi joydagi quvur devorining qalinligi perimetr bo‘ylab 3-4 nuqtada, tarmoqlangan quvurlarning bukilgan va bo‘rtib chiqqan joylarida esa 4 — 6 nuqtada o‘lchash lozim.
Qalinlikni o‘lchashning to‘g‘ri va aniq bajarilganligiga e’tibor berib, o‘lchovlar begona jismlar (koks, korroziya mahsulotlari, g‘adir-budirliklar) ta’siridan holi bo‘lishi zarur.
Muntazam ravishda ishlab turadigan, baypassiz mash’alani o‘chirmay, quvurlari devorlarining qalinligini ultratovushli qalinlik o‘lchagichlar vositasida va flanetsli ulanmalarga sovun ko‘pigini surtish yo‘li bilan taftish o‘tkaziladi.
Taftish o‘tkazish uchun quvuro‘tkazgichlar ustidagi izolatsiyani qisman yoki to‘liq echib olish, har bir aniq uchastka uchun alohida hal qilinadi.
Flanetslarni taftish qilishdagi ichki sirtini ko‘rikdan o‘tkazish (quvuro‘tkazgichni qismlarga ajratganda) yoki qalinligini buzmay tekshirish usuli (ultratovush yoki radiografik) bilan aylanasi bo‘ylab kamida 3 ta nuqtada o‘lchov o‘tkazib bajariladi. Flanets devorlarining qalinligini tekshirish maqsadida parmalab teshib ko‘riladi. Austenit sinfiga mansub po‘latlar (08X18NYuT, 12X18N10T va sh.k.)dan yasalgan, kristallararo korroziya hosil qilinadigan muhitda ishlovchi quvuro‘tkazgichlarni parmalab teshish mumkin emas.
Quvuro‘tkazgichlar ichki yuzasini lampalar, asboblar, lupalar, endoskoplar yoki boshqa vositalar yordamida ko‘rikdan o‘tkaziladi.
Quvuro‘tkazgichlarning ichki yuzasi ifloslik va boshqa cho‘kindilardan obdan tozalanishi, zaruratga ko‘ra kimyoviy reagentlar vositasida yuvilishi kerak. Ayni sharoitda eng noqulay sharoitda (korroziya, eroziya, gidravlik zarbalar, titrashlar ro‘y beradigan oqim yo‘nalishi o‘zgargan muhit to‘xtab qolgan joylar) ishlaydigan uchastkalarni tanlab olish zarur. Nuqson aniqlangan illatli joylarni echib olish imkoniyati bo‘lsa, qismlarga ajratib, agar payvandlangan uchastka bo‘lsa, qirqib olib tashlash yo‘li bilan bartaraf etiladi.
Ko‘rik paytida korroziya, darzlik, quvur va detallari devorlarining yupqalanishi tekshiruvdan o‘tkaziladi.
Sharoitga ko‘ra payvand choklari ultratovush usulida tekshirilib, metallografik va mexanik yo‘llar bilan sinaladi.
Yuqori harorat va vodorodli muhitda ishlovchi quvurlar metallining mexanik xossalarini tekshirish, loyihada ko‘zda tutilgan vaziyatlardagina o‘tkaziladi.
taftish o‘tkazilgan paytgacha quvuro‘tkazgich uchastkalarida ro‘y bergan deformatsiya (o‘zgarish)larni o‘lchash;
quvuro‘tkazgichdagi rezbali ulanmalarni tanlov asosida echib ko‘rikdan o‘tkazish, rezba kalibrlagich yordamida tekshiruvdan o‘tkazish;
485. Taftishdan qoniqarsiz xulosalar olingan bo‘lsa, quvuro‘tkazgichdagi nuqsonli uchastkani aniqlash (ichki yuzasini ko‘rikdan o‘tkazish, devorlari qalinligini o‘lchash va sh. k.) va butun quvuro‘tkazgich bo‘ylab devorlari qalinroq nuqtalarda o‘lchash lozim.
486. Bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni oralatib taftish qilish hajmi quyidagilardan iborat:
muhitning haroratidan qat’iy nazar har bir umumsex kollektori yoki sexlararo quvuro‘tkazgichning kamida bitta uchastkasi.
b) flanetsli yoki muftali ulanmalar bo‘lganda, ularni qismlarga ajratib, quvuro‘tkazgichning ichini ko‘rikdan o‘tkazish;
g) ko‘rik paytida payvand choklari (chok yonidagi zonalar)da nuqson aniqlanganda yoki payvandlash sifatiga shubha tug‘ilganda, buzmay tekshirish usuli (radiografik, ultratovush va sh.k.) bilan taftish o‘tkaziladi;
d) metallning sifatiga shubha tug‘ilganda, uning mexanik xossalari va kimyoviy tarkibini tekshirish lozim;
e) agar tekshirilayotgan uchastkada muftalar, flanetslar bo‘lsa, ularning holatini rezba va sirtini, qistirmalar, mahkamlash moslamalari, shaklli detallar va armaturalar holatini tekshirish zarur;
j) agar loyihada ko‘zda tutilgan bo‘lsa, qoldiq deformatsiya mavjudligini nazoratdan o‘tkazish kerak;
z) ishchi harorati 400°S dan ziyod bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarning flanetsli ulanmalaridagi mahkamlovchi ashyolarining qattiqligini tekshirish lozim.
488. Ko‘rikda aniqlangan ko‘rsatgichlardagi chetlanishlar ruxsat etilgan me’yor chegarasida bo‘lsa, taftish natijalari qoniqarli deb hisoblanadi. Taftish xulosalari qoniqarsiz bo‘lganda, takror ravishda xuddi avvalgi uchastkaga o‘xshagan 2 uchastkada taftish o‘tkazish zarur. Ulardan biri avval tekshirilgan uchastkaning davomida, ikkinchisi esa tekshirilayotgan uchastkaga o‘xshash boshqa nuqta bo‘lishi lozim.
489. Yuqori bosim ostidagi quvuro‘tkazgichda taftish o‘tkazish natijasida devorlarining dastlabki qalinligi korroziya yoki eroziya ta’siridan yupqalashganligi aniqlanganda, quvuro‘tkazgichni kelgusida ishlatish imkoni uning mustahkamlikka ko‘ra hisob-kitobi asosida tasdiqlanadi. Zaruratga ko‘ra sanoat xavfsizligiga doir ekspertiza o‘tkaziladi.
490. Qo‘shimcha uchastka bo‘yicha ham qoniqarsiz taftish xulosalari olinganda, mazkur quvuro‘tkazgichning umumiy uzunligi, hamda bir xil sharoitda ishlayotgan uning uchastkalarida har bir uchastkaning 30 % qismigacha qismlarga ajratib turib oralatib taftish o‘tkazish lozim.
491. Yuqori bosimli quvuro‘tkazgichlarda asosiy oralatib taftish davriy ravishda o‘tkaziladi. Uning muddatlari loyihada ko‘rsatilgan bo‘ladi, ammo quyidagi muddatlardan kam bo‘lmasligi kerak:
harorati 200°S gacha bo‘lgan azot-vodorodli va boshqa vodorodli gazlar aralashmali muhitni transportirovkalovchi quvuro‘tkazgichlarda har 12 yilda, harorati 200°S dan ziyod bo‘lganda esa, har 8 yilda bir marta;
harorati 200°S gacha bo‘lgan vodorodli gazlar aralashmasi (vodoroddan tashqari uglerod oksidi ham bor) bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarda har 12 yilda; harorati 200°S dan yuqori bo‘lgan muhitdagi quvuro‘tkazgichlarda esa har 6 yilda;
harorati 200°S gacha bo‘lgan, vodorodli gazlar aralashmasini transportirovka qilishga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda, har 10 yilda, harorat 150°S dan yuqori bo‘lgan uglerod oksidini transportirovka qilishga mo‘ljallanganlarida esa, har 8 yilda;
harorati 200°S gacha bo‘lgan vodorodli gazlar aralashmasini transportirovkalovchi quvuro‘tkazgichlarni har 10 yilda, harorati 200°S dan yuqori bo‘lganlarida esa, har 8 yilda;
harorati 200°S gacha bo‘lgan pastalar (metall efirli katalizator)ni transportirovkalashga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda esa har 3 yilda;
mochevina eritmasini sintezlash ustunidan drossellovchi jo‘mrakkacha transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarda har yili;
harorati 200°S gacha bo‘lgan ammiakni isitgichdan aralashtirgichga transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlarda har 12 yilda;
harorati 200°S gacha bo‘lgan karbonat angidridini kompressordan aralashtirgichgacha transportirovkalovchi quvuro‘tkazgichlarda har 6 yilda;
harorati 200°S gacha bo‘lgan ugleammoniy (karbonat)ni transportirovka qilishga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarda har 4 yilda.
Boshqa gazsimon va suyuq muhitlarni transportirovka qiluvchi quvuro‘tkazgichlar, hamda boshqa ishlab chiqarish jarayonlarida asosiy oralatib taftish o‘tkazishni quyidagi sharoitlarda bajarish lozim.
Asosiy oralatib taftish natijasi qoniqarsiz bo‘lganda, quvuro‘tkazgichni to‘liq ravishda taftishdan o‘tkazish lozim.
492. Quvuro‘tkazgichni to‘liq taftish etganda, quvurlar va detallar ulangan, hamda quvuro‘tkazgichga armaturalar o‘rnatilgan joylardagi holat batafsil tekshiriladi.
493. Quvuro‘tkazgichning taftish jarayonida qismlarga ajratilgan, qirqilgan, payvandlangan qismlarini qayta yig‘gandan keyin mustahkamlik va zichlikka sinash zarur.
Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar flanetsli ulanmalaridagi qistirmalar, armaturalar yoki ayrim elementlarini almashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan asoslangan sharoitlardagi demontaj ishlaridan keyin faqat zichlikka sinashga ruxsat etiladi.
Ayni sharoitda yangi o‘rnatilayotgan armaturalar va quvuro‘tkazgich elementlarini oldindan tajriba bosimi ostida mustahkamlikka sinab ko‘rish lozim.
494. Taftish ishlari tugallangandan keyin dalolatnoma tuzilib, unga barcha bayonnomalar va o‘tkazilgan tekshiruvlar haqidagi xulosalar ilova qilinadi. Taftish natijalari quvuro‘tkazgich pasportiga qayd qilinadi. Dalolatnoma va boshqa hujjatlar quvuro‘tkazgich pasportiga biriktirib qo‘yiladi.
495. Quvuro‘tkazgichning texnik holatidan qat’iy nazar, loyihada belgilangan xizmat muddati tugaganidan keyin, quvuro‘tkazgich kompleks tekshiruv (sanoat xavfsizligi ekspertizasi)dan o‘tkazilib, uni kelgusida ishlatish imkoniyati va muddatlari belgilanadi.
496. Quvuro‘tkazgichlarni ishlatish davomida ulardagi armaturalarning ishga yaroqligini muntazam va obdan nazorat qilib borish va belgilangan muddatlarda taftish va ta’mirdan o‘tkazishni uyushtirishga oid tadbirlar qo‘llash lozim.
497. Salnikli armaturalarni qo‘llaganda zichlovchi materiallarning holatiga (sifati, o‘lchamlari, salnik qutisiga to‘g‘ri o‘rnatilganligi) alohida e’tibor berish zarur.
498. Moyli tarkib shimdirilgan, grafitlangan asbest zichlagichlardan ishchi harorati 200°S gacha bo‘lgan sharoitlarda foydalanish mumkin.
499. Harorati 200°S dan yuqori va bosimi 25 MRa (250 kgf/cm2) gacha bo‘lganda, grafitlangan asbest zichlagichni qo‘llash mumkin. Asbest halqaga toza quruq grafitni qalinligi 1 mm qilib sepish zarur.
500. Yuqori haroratda ishlash sharoitida maxsus zichlagichlar, xususan transportirovka qilinayotgan muhit va issiq ta’siridan buzilib ketishi va oqib chiqib ketishiga qarshi chidamli maxsus tarkiblar shimdirilgan asbometall zichlagichlarni qo‘llash lozim.
501. 32 MRa (320 kgf/cm2) dan yuqori bosim va 200°S dan ziyod haroratdagi sharoitda maxsus zichlagichlardan foydalanish kerak.
502. Armatura uchun salnik zichlagichlarini salnik kameraning eniga teng keladigan kvadrat kesimdagi o‘rilgan (eshilgan) shnurdan tayyorlash lozim. Ushbu shnurdan gardish bo‘ylab halqachalar kesib, ularni 45° burchak ostda qiyshaytirib joylashtiriladi.
503. Zichlagichlar halqasini salnik qutisiga kesim tolasini biroz siljitib va har bir halqani alohida zichlab joylashtiriladi.
Salnik zichlagichning balandligi grundbuks boshlang‘ich holatda salnik kameraga uning balandligiga nisbatan 1/6 — 1/7 miqdorda (eng kamida 5 mm) kirib turadigan darajasini hisobga olib belgilanadi.
504. Salnik zichlagichlarning zich joylashuviga erishish uchun shpindel yuzasi va armatura shtokining tozalagichiga doimiy e’tibor berib turish kerak.
505. Armatura tanasiga qopqog‘i zich joylashishi uchun qo‘llaniladigan qistirma material transportirovka qilinayotgan muhitning kimyoviy ta’siri, hamda bosim va haroratni inobatga olib tanlanishi zarur.
506. Zulfin va jo‘mraklarning shpindellari bir tekisda, zatvori esa armaturani ochish yoki yopishda qattiq ishqalanmay (yedirilmay) harakatlanishi lozim.
507. Saqlagich klapanlarga xizmat ko‘rsatish texnik va sanoat xavfsizligiga oid normativ-texnik hujjatlar asosida bajariladi.
509. Quvuro‘tkazgich armaturalaridagi, jumladan teskari klapanlar, armaturani ishga tushiruvchi qurilmalar (elektr, pnevma, gidro, mexanik usullar) taftish va ta’mirlash ishlarini odatda quvuro‘tkazgichni taftishi bilan birga o‘tkazadilar.
510. Armaturalarni taftish va ta’mirlash ishlari maxsuslashtirilgan ustaxonalar yoki ta’mirlash uchastkalarida o‘tkazilishi kerak. Sharoit taqozosiga ko‘ra payvandlangan, yirik o‘lchamdagi, qiyin sharoitda ishlash kerak bo‘lgan armaturalarni bevosita o‘rnatilgan joyining o‘zida qismlarga ajratish va ko‘rikdan o‘tkazib, taftish etishga ruxsat etiladi.
511. Armaturalarni, jumladan teskari klapanlarni taftish qilishda quyidagi ishlar bajarilishi kerak:
512. Armaturalarni taftish va ta’mirdan o‘tkazishni rejalashtirganda, avval eng murakkab sharoitlarda ishlovchi armaturalarni hisobga olish zarur. Armaturalarni ta’mirlash va sinash ishlari dalolatnoma tuzib rasmiylashtiriladi va ishlatishga oid hujjatlarga qayd qilib qo‘yiladi.
513. Quvuro‘tkazgichlardagi korroziya tufayli emirilishning xarakteri va tezligini taftishda qo‘llaniladigan usullar bilan aniqlab bo‘lmasa, quvur devorlari qalinligini yaroqsizlikka chiqarish o‘lchamiga yaqinligini belgilash uchun tekshiruv-parmalash o‘tkazishga ruxsat etiladi.
514. A (a), A(b) guruhga mansub moddalar, barcha turdagi gazlar transportirovka qilinadigan quvuro‘tkazgichlar, vakuum va yuqori bosim ostidagi [10 MRa (100 kgf/cm2) dan ziyod] quvuro‘tkazgichlar, portlashdan xavfliligi bo‘yicha 1-kategoriyaga mansub quvuro‘tkazgichlar bloki, hamda kristallararo korroziya keltirib chiqaruvchi muhitda ishlovchi austenit po‘latdan yasalgan quvuro‘tkazgichlarda tekshiruv-parmalash ishlarini qo‘llash mumkin emas. Mazkur sharoitlarda quvuro‘tkazgich devorlarining qalinligi holatini ultratovushli qalinlik o‘lchagich yoki boshqa ruxsat etilgan usullar yordamida aniqlanadi.
515. Tekshirish teshigini parmalashda, mahsulot ko‘p oqib ketmasligining oldini olish maqsadida, diametri 2,5 — 5 mm li, o‘tkir uchli parmadan foydalanish lozim.
516. Tekshiruv — parmalash teshigini quvuro‘tkazgichlar burilgan, toraygan, ulangan, mahsulot to‘xtab qoladigan uchyoqli va tashlama moslamalar o‘rnatilgan joylarda, armaturadan oldin va keyin ochish kerak.
517. Tarmoqlar va yarimtarmoqlarda tekshiruv uchun parmalanadigan teshiklarni iloji boricha quvurning egilgan joyidagi tashqi radiusi bo‘ylab, 0,2 m uzunlikda bittadan, ammo har bir tarmoq yoki payvandlangan tarmoq seksiyasida kamida bitta teshik ochish kerak.
518. Parmalanadigan chuqurlikning o‘lchami quvuro‘tkazgichning hisob-kitob bo‘yicha qalinligi plyus PxS formulasi bo‘yicha belgilanadi. Bunda P-navbatda taftishlar orasidagi yarim davr (yil), S-quvuro‘tkazgichni korroziyaga uchrashining haqiqiy tezligi, mm (yiliga).
519. Quvuro‘tkazgichdagi tekshiruv parmalash teshik (chuqurcha)larining joylashuvini aniq belgilab, tegishli hujjatlarga qayd etib qo‘yish lozim.
520. Tekshiruv parmasi quvur devorining butunlay teshib o‘tishi quvuro‘tkazgich devorining qalinligi yaroqsizlikka chiqarish holatiga yaqinlashib qolganligini bildiradi. Shuning uchun bunday quvuro‘tkazgichlarni navbatdan tashqari taftish qilish zarur.
521. Quvuro‘tkazgichlarni davriy ravishda mustahkamlik va zichlikka sinash, odatda, ularni taftish qilish paytida o‘tkaziladi.
Ishchi bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlarni sinash muddatlari mazkur quvuro‘tkazgich uchun 479-bandda ko‘rsatilgan talablarga muvofiq taftish o‘tkazish davrining 2 barobari darajasida belgilanadi, ammo har 8 yilda 1-martadan kam bo‘lmasligi kerak.
Bosimi 10 MRa (100 kgf/cm2) dan yuqori bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun sinov o‘tkazish muddatlari quyidagilardan kam bo‘lmasligi zarur:
522. Sinov bosimi va sinov o‘tkazish tartibi mazkur Qoidalarning 8-bobidagi talablarga mos bo‘lishi kerak.
524. Quyidagi holatlarda quvurlar, quvuro‘tkazgich detallari, armatura, jumladan quyma armaturalar (zulfin tanasi, jo‘mraklar, klapanlar va sh.k.) yaroqsiz hisoblanadi:
a) taftish jarayonida yuzasida darzlik (yoriq)lar, qatlamlanish, deformatsiya (taxlanib qolish, bukilish, bo‘rtib qolish va sh. k.)lar aniqlanganda;
b) navbatdagi taftishgacha, muhit ta’siri ostida, devor qalinligi hisob-kitoblar bo‘yicha belgilangan yaroqsizlikka chiqarish o‘lchami chegarasidan o‘tib ketganda;
d) rezbali ulanmalar o‘lchamlari ruxsat etilgan me’yordan chiqib ketganda yoki rezbalar yordamida siniqlar, yoriqlar, korroziya tufayli yedirilishlar bo‘lganda;
j) armaturaning zichlagich elementlari yedirilib, texnologik jarayonni xavfsiz olib borilishiga imkon bermaganda.
g) flanets yoqasi devorlari qalinligi quvurlarni yaroqsizlikka chiqarish o‘lchamidan ozayib ketganda;
d) yuqori bosimda ishlovchi rezbali flanetslar rezbasida uzilish, bukilish, yedirilish sodir bo‘lganda, hamda rezbada ruxsat etilgandan katta o‘lchamdagi lyuft mavjud bo‘lganda.
Oval shaklidagi linzalar va qistirmalarda yoriq (darzlik)lar, zichlovchi yuzalarda chuqurchalar, siniqlar, ezilishlar ro‘y berganda yaroqsiz hisoblanadi.
a) silfon yoki linza devorlarining qalinligi kompensatorning pasportida ko‘rsatilgan hisoblangan o‘lchamga teng yoki yaqinlashganda;
v) yong‘indan xavfli va zaharli muhitlarda ishlagan sharoitini hisobga olib, kompensatorlar uchun belgilangan sikllar miqdorini ishlab bo‘lganda.
528. Yaroqsizlikka chiqarish normalarini, muayyan obyekt sharoitini inobatga olgan holda, ta’mirlashga oid hujjatlarda ko‘rsatish lozim.
g) shartli kesimi (diametri), quvuro‘tkazgich elementlarini yaroqsizlikka chiqarish qalinligi, armaturalar, tiqinlar va boshqa detallar, tashlama, puflash va payvand choklari, tekshiruv uchun parmalangan joylar va ularning tartib raqamlari ko‘rsatilgan quvuro‘tkazgichning sxema (chizma)si;
e) quvuro‘tkazgichlarni ta’mirlashning sifati haqidagi guvohnoma, jumladan payvandlashda qo‘llanilgan materiallarning va payvand choklarining sifatini tasdiqlovchi quvuro‘tkazgichlarni ta’mirlashdagi payvand ishlari jurnali;
530. Mazkur Qoidalardagi holatlarni hisobga olib, yer osti quvuro‘tkazgichlarni muntazam ravishda texnik nazoratdan o‘tkazib turish belgilangan.
531. Yer osti quvuro‘tkazgichlarni taftish qilish uchun har birining uzunligi kamida 2 m keladigan uchastkadagi quvur ochilguncha tuproqni qazib olib, quvur ustidagi izolatsiyani echib tashlab, sharoit taqozosiga ko‘ra ayrim uchastkalarini qirqib (kesib) korroziyaga qarshi va protektor himoya moslamalarini, hamda quvuro‘tkazgichni ko‘zdan kechirish, devorlari qalinligini o‘lchash kerak.
Taftish uchun ochiladigan uchastkalar soni quvuro‘tkazgichni ishlatish sharoitiga ko‘ra quyidagicha belgilanadi:
a) quvuro‘tkazgich ustidagi izolatsiyaning buzilmaganligini, nosozlik aniqlangan joylardagina asboblar yordami bilan tekshiriladi;
b) oralatib (tanlab) tekshirilganda, quvuro‘tkazgichning har 200-300 m joyida bitta uchastkani ochib ko‘riladi.
532. Yer osti quvuro‘tkazgichlarida ta’mirlash va montaj ishlarini olib borishda loyihaning harorat tufayli deformatsiyani kompensatsiyalash, ishlatiladigan materiallarning, payvand choklari, korroziyaga qarshi qoplamning sifati, hamda o‘tkaziladigan ishlar natijalarini o‘z vaqtida rasmiylashtirilishi zarurligiga oid qismlaridagi talablarning bajarilishini nazorat ostiga olish lozim.
533. Yer ostidagi texnologik quvuro‘tkazgichlar tuproq korroziyasi va “daydi” toklar ta’sirida sodir bo‘ladigan korroziyadan himoyalangan bo‘lishi kerak.
534. Quvuro‘tkazgichlardagi ta’mirlash va montaj jarayonlarini tayyorgarlik ishlarini tugatgandan keyingina boshlash mumkin.
535. Quvuro‘tkazgichlarni qayta qurish va rekonstruksiya qilish uchun eng avvalo loyiha hujjatlariga tegishli o‘zgartirish kiritib olish zarur.
Quvuro‘tkazgichlarni ta’mirlash taftish va yaroqsizlikka chiqarishga oid dalolatnomaga quvuro‘tkazgichlar chizma (sxema)si ilova qilingandan keyin bajariladi.
536. Ta’mirlash va montaj ishlarida qo‘llaniladigan bog‘lanmalar, detallar va materiallar miqdori (hajmi) va ularni tekshirish usullari amaldagi talablarga mos bo‘lishi kerak. Sertifikatlari pasportlari yo‘q quvuro‘tkazgich elementlarini faqat II va undan quyi kategoriyadagi quvuro‘tkazgichlar uchun qo‘llash mumkin. Ayni sharoitda mazkur elementlarni davlat standartlari, me’yorlari va texnik shartlarga mos holda tekshiruv va sinovdan o‘tkazish lozim. Legirlangan po‘latdan yasalgan quvurlar, flanetslar va quvuro‘tkazgich detallarining sertifikati va zavodning belgilari (shartli bosim — Rsh; diametri — Dsh; po‘lat rusumi) bo‘lishidan qat’iy nazar, po‘latining rusumi kimyoviy tahlil, stiloskopiyalash va b. usullar bilan tekshiruvdan o‘tkazilgandan keyingina quvuro‘tkazgichlar uchun qo‘llash mumkin.
537. Barcha bog‘lanmalar va detallar ta’mirlash va montaj ishlaridan oldin tekshirilishi shart. Quvurlar, shaklli detallar, flanetslar yuzasida qistirmalar, armaturaning tanasi va qopqog‘ida ularning mustahkamligi va ishga yaroqliligi imkoniyatini pasaytiruvchi darzlik, o‘yiq, bo‘rtib chiqqan joylar va boshqa nuqsonlar bo‘lmasligi kerak. Ularga qo‘yilgan belgilar hujjatlarga mos bo‘lishi lozim. Quvurlar va shaklli detallar devorlarining qalinligini har ikkala uchi (tomoni) dagi 4 nuqtada o‘lchab chiqish zarur. Tashqi diametri, ovalligi (shakli) va devorining qalinligi belgilangan talablarga mos kelishi kerak. Mahkamlovchi detallarning rezbasi yuzasida mustahkamligini susaytiruvchi korroziya alomatlari, egilgan, uzilgan va boshqa nuqsonlar bo‘lmasligi zarur.
538. Ishlatish muddati o‘tgan, I-kategoriyaga mansub, yuqori bosimdagi quvuro‘tkazgichlarga o‘rnatishga mo‘ljallangan armaturalar hamda quvuro‘tkazgichning kategoriyasidan qat’iy nazar barcha boshqa armaturalarni ishlatish uchun o‘rnatishdan oldin tekshiruvdan (xususan mustahkamlik va zichlikka gidravlik usulda) o‘tkazish lozim. Sharoit taqozosiga ko‘ra sanoat xavfsizligi bo‘yicha ekspertizadan o‘tkaziladi.
540. Quvurlar va detallarga ularni yig‘ish paytida zarur bo‘ladigan, kerakli belgilar (o‘yib yoziladigan)ni ularning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmaydigan, hamda o‘qining yo‘nalishi, o‘lchamlari, shaklining aniqligi ta’minlangan bo‘lishi kerak.
541. Quvurlarni gazalangali, plazmali va mexanik usullarda kesish mumkin. Kesish usulini po‘latning rusumi, quvurlarning o‘lchamlari va ulash yo‘llarini inobatga olib tanladi. Mazkur ishlarda sifat va yuzasining tekisligi (tozaligi)ga oid talablar bajarilishi shart.
542. Quvurlarni kesganda har bir hosil bo‘lgan bo‘lak uchlariga yasovchi-zavod bergan belgini qo‘yish lozim.
546. Flanetsli ulanmalarni yig‘ishdan oldin quvurlar, armaturalar, quvuro‘tkazgich detallari, hamda metall qistirmalar, linzalar yuzasini obdan yuvib, quruq holatga kelguncha artish kerak.
Flanets (mufta)larga ulanadigan quvur uchlari ruxsat etilgan me’yorlar darajasida parallel bo‘lishi zarur.
547. Quvuro‘tkazgich elementlarini tayyorlash uchun quvurni egish, standart keskin egilgan tarmoq quvurchalari yo‘q bo‘lganda, hamda loyihaga ko‘ra egish radiusi quvurning shartli diametri (Dsh) dan 1,5 barobar katta bo‘lganda qo‘llaniladi.
548. Quvuro‘tkazgichning payvand choklari, egilgan va shtamplangan detallari ustiga shtutserlar, bobishkalar va tashlama jo‘mraklarini payvandlab ulash mumkin emas. Loyiha bo‘yicha eng ko‘pi bilan 25 mm li diametrdagi bitta shtutserni payvandlash ko‘zda tutilgan holati bundan mustasno. Bort ortidagi tiqinga shtutser o‘rnatishga ruxsat etiladi. Bunda shtutser o‘qi quvuro‘tkazgich o‘qiga mos bo‘lib, shtutser diametri tiqin diametrining yarmidan katta bo‘lmasligi shart.
549. Ikkita quvurni bir-biriga, quvurni detallar bilan, detallarni o‘zaro biriktirganda ular hosil qiladigan burchak chetlashuvi (o‘qining sinishi) ruxsat etilgan darajadan ziyod bo‘lmasligi kerak. Bo‘ylama chetlashuv (o‘qlarining chetlashuvi) har bir metrga 3 mm dan, butun quvuro‘tkazgich uzunligi bo‘yicha 10 mm dan katta bo‘lmasligi shart. Quvur chetlarini detallarga mos keltirish uchun qizdirish yoki quvurni egish mumkin emas. Uglerodli va kremniy-marganetsli po‘latlardan yasalgan 10 MRa (100 kgf/cm2) bosimga mo‘ljallangan quvuro‘tkazgichlarni yig‘ishda quvurning perimetri bo‘ylab dumalatib turib yoki uning bir qismini 850-900°S gacha qizdirish yo‘li bilan qirg‘oqlarini moslashtirishga ruxsat etiladi. Mazkur usulni deformatsiyaga uchragan qirg‘oqdan deformatsiyaga uchramagan qirg‘oqqa tomon 15° burchak ostida ohista, bir maromda bajarish zarur.
550. Flanetslarni turli detal (patrubkalar, shaklli qismlar, flanetssiz armatura, kompensatorlar va sh. k.)lar bilan payvandlash paytida, mazkur Qoidalarning 6-bobidagi talablarga muvofiq ravishda, ularning o‘qlari va zichlanuvchi yuzalari o‘zaro mos kelishini ta’minlash lozim.
551. Quvurlarning flanetsli ulamalari, quvuro‘tkazgich detallari va armaturalarni yig‘ishda flanetslardagi zichlanuvchi yuzalarning o‘qi bir-biriga to‘g‘ri kelishini ta’minlash zarur.
552. Flanetslarni quvurlar va detallar bilan yig‘ishda bolt va shpilkalar tushadigan teshiklar flanetsli ulanma o‘qiga nisbatan simmetrik holda joylanishi lozim. Ikkita flanetsdagi teshiklar bir-biridan eng ko‘pi bilan teshik va o‘rnatiladigan bolt yoki shpilka diametrlari farqining yarmidan ziyod bo‘lmasligi kerak.
553. Quvurlar va yassi payvandlanadigan flanetslarning zichlanuvchi yuzasi bilan quvur uchi orasidagi masofa (quvur etib bormagan oraliq)ni quvur qalinligiga +1 mm qo‘shib yoki quvurning shartli diametriga nisbatan quyidagicha belgilanadi:
a) quvurlarni qimirlamaydigan tayanch (ustun)lardagi yostiqchalarga qiyshaytirmay, zichlab, oralarida bo‘shliq qoldirmay joylashtiriladi. Quvurlarni mahkam tutib turuvchi xomutlar quvurga jips yopishib, quvurning qimirlashiga yo‘l qo‘ymasligi kerak;
b) agar loyihada nazarda tutilgan bo‘lsa, ustunlarning yuqori tekisligi balandlik bo‘yicha solishtirib chiqilishi lozim;
v) roliklar, sharik (soqqa)lar va g‘ildirakchalar ravon aylanib joylashtirilgan o‘rnidan chiqib ketmaydigan, tayanch yuzalari butun maydon bo‘yicha qiyshaymay quvurlarga tegib turishi kerak;
g) tayanchlar va osma moslamalardagi prujinalarning qisilishini tirgaklar bilan ta’minlash lozim. Prujinalarni o‘rnatishda hujjatlardagi ko‘rsatmalarga muvofiq tortib mahkamlash zarur;
d) issiqlik ta’siridan uzaymaydigan (qimirlamaydigan) quvuro‘tkazgich osma moslamalarini tik ravishda, issiqlik ta’siridan uzayishi ehtimoli bo‘lganlarini esa, siljishi mumkin tomonning teskarisiga qiyshayadigan o‘lchamning yarmiga teng qiyalikda osib qo‘yiladi;
e) quvuro‘tkazgichni o‘rnatishdagi kerakli qiyalikni ta’minlash uchun tayanch (ustun)ning tagiga qistirma (taglik) qo‘yiladi. Taglikni quvur bilan ustun o‘rtasiga qo‘yish mumkin emas;
j) tayanchlarni devorga yoki ustunlarga mahkamlaganda kronshteynlar beton yoki g‘ishtga bevosita tegib turishi yoki baquvvat qurilish elementlariga mahkamlanishi kerak;
z) quvuro‘tkazgichlarni yotqizishda diametri 50 mm ga dan kichik bo‘lgan quvurlardagi payvand choklarini tayanch qirg‘og‘idan kamida 50 mm nariga, diametri 50 mm dan katta bo‘lgan quvurlardagi choklarni 50 mm dan ziyodroq uzoqlikka joylashtiriladi;
i) bo‘ylama payvand chokli quvuro‘tkazgichlarni o‘rnatishda, choklarni ko‘rikdan o‘tkazish va quvuro‘tkazgichlarga xizmat ko‘rsatish qulay bo‘ladigan qilib bajarish kerak.
555. Burchak chokli (tavrli) shtutser yoki boshqa elementdan quvurning egila boshlagan joyigacha yoki ko‘ndalang payvand chokigacha bo‘lgan masofa quvurning tashqi diametridan kichik bo‘lmasligi, ammo tashqi diametri 100 mm gacha bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun eng kamida 50 mm, diametri katta bo‘lgan quvuro‘tkazgichlar uchun esa, kamida 200 mm bo‘lishi zarur.
556. Ultratovush usulida tekshiriladigan ko‘ndalang payvand choklarining har ikkala tomonidagi quvur (element)larning chok o‘qidan boshlab (eng yaqin payvandlangan yoki egilgan, yondosh payvand chokkacha) to‘g‘ri uchastkasining uzunligi quyidagi miqdordan kam bo‘lmasligi kerak:
557. Quvuro‘tkazgichga o‘rnatilayotgan armaturaning to‘g‘ri holatini mavjud texnik hujjatlarga muvofiq aniqlanadi. Armaturaning maxoviklari o‘qining yo‘nalishi loyihada belgilangan bo‘ladi.
558. Quvuro‘tkazgichga o‘rnatiladigan silfon armaturani avval sinovdan o‘tkazish, yuvish va puflab tashlash lozim. Sinov yuvish va puflash paytida silfon armatura o‘rniga vaqtinchalik g‘altaklar joylashtirib turiladi.
559. Armaturalarni maxsuslashtirilgan mexanik ustaxonalarda va uchastkalarda ta’mirlash zarur. Armaturalarga tegishli mayda ta’mirlash ishlari (qistirmalarni almashtirish, salniklarni qayta zichlash, shpilkalar, shturvallarni almashtirish va sh. k.)ni bevosita o‘rnatilgan joyning o‘zida o‘tkazish mumkin.
560. Ta’mirlangan armaturani mustahkamlik va zichlikka sinab ko‘rish lozim. Mustahkamlikka sinashda berkitish uskunasi ochiq holda bo‘lishi kerak.
561. Ta’mirlash va sinov natijalari dalolatnoma shaklida rasmiylashtiriladi. Dalolatnoma quvuro‘tkazgichning pasporti yoki ishlatish jurnali bilan birga saqlanadi.
563. Quyma po‘lat armaturadagi (yuqori bosimga mo‘ljallanganlaridan tashqari) nuqsonlarni quyidagi holatlarda elektrpayvand usuli bilan bartaraf etish mumkin:
b) gidravlik sinov paytida suyuqlikni sizib chiqargan quyma yuzining 10 % dan ziyod qismini egallagan shu joy uchun xos gazli va boshqa o‘yiqlar, yoriqlar, ilma-teshiklarni tuzatgandan keyin ular orasidagi masofa 50 mm gacha bo‘lganda;
Har bir nuqsonni bartaraf etish bo‘yicha kerakli materiallar va ishlatish sharoitlarini hisobga olgan texnologiya ishlab chiqilishi zarur.
564. Payvandlash yo‘li bilan tuzatiladigan nuqsonli joylar mexanik usulda (zubila bilan frezerlab kesib ochish va sh. k.) tayyorlanishi kerak. Nuqsonli nuqtani tayyorlaganda buzilmagan metallgacha echib tozalash lozim. Yoriq joylarga barham berishda avval uning uchlarini parmalab olish zarur. Payvand uchun ochilgan joy piyolasimon shaklga ega bo‘lib, devorlari qiyalangan, keskin o‘tish joylarisiz bo‘lishi kerak.
566. Nuqsonlarni payvandlab bartaraf etish ishlari obi-havoning iliq paytida, ochiq havoda (elvizaksiz) o‘tkaziladi. Eritilgan payvand choklarida asosiy metall tomonga qarab keskin o‘tishlar bo‘lmasligi, payvandlash tugallangandan keyin buyum (narsa) sachragan metall parchalari va shlakdan tozalanishi lozim.
567. Nuqsonlarni payvandlab tuzatish, payvand ishlarigacha buyumni qizdirish, keyin termik ishlov berish zarurati texnologik hujjatlarga ko‘ra belgilanadi.
568. Ta’mirlash ishlariga, belgilangan tartibda o‘qitilib, attestatsiyadan o‘tgan shaxslar tayinlanadilar.
569. Texnologik quvuro‘tkazgichlarda o‘tkaziladigan ishlarning xavfsizligi, mazkur Qoidalar talablari bo‘yicha tayyorlash (yasash), sinash, transportirovka qilish, saqlash, montaj qilish, ishlatish, ta’mirlash, diagnostika qilish va shahodatlashga oid qoidalarga rioya qilish yo‘li bilan ta’minlanadi.
570. Quvuro‘tkazgichlar, armaturalar va ularning bog‘lanmalari uchun, vazifalariga ko‘ra, sanoat xavfsizligiga oid normativ-texnik hujjatlar tegishli hisoblanib, belgilangan tartibda qo‘llash uchun ruxsatnomalar rasmiylashtiriladi.
571. Quvuro‘tkazgichlar va ularning qismlari uchun belgilangan va hisob-kitob qilingan xavfsiz ishlatish muddatlari texnik hujjatlarda ko‘rsatilgan bo‘ladi.
572. Quvuro‘tkazgichlarga xizmat ko‘rsatishga amaldagi tartib bo‘yicha o‘qitilib, attestatsiyadan o‘tkazilgan shaxslarga ruxsat etiladi.