O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibini buzishga oid ishlar bo‘yicha sud amaliyotida masalalar kelib chiqqanligi munosabati bilan hamda mazkur toifadagi ishlarni ko‘rib chiqishda sudlar tomonidan yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida, “Sudlar to‘g‘risida”gi Qonunning 17-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi qaror qiladi:
Oldingi tahrirga qarang.
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 28-moddasiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi O‘zbekiston Respublikasiga erkin kelish va undan chiqib ketish huquqiga ega bo‘lib, qonunda belgilangan cheklashlar bundan mustasno.
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibi quyidagilar bilan tartibga solinadi:
1999-yil 20-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi to‘g‘risida”gi Qonun (bundan buyon matnda Qonun deb yuritiladi);
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 16-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining xorijga chiqish tartibini takomillashtirishga doir muhim chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5156-sonli Farmoni;
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining xorijga chiqish tartibi to‘g‘risidagi nizom (O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-dekabrdagi PQ-4079-sonli qarorining 1-ilovasi);
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 21-noyabrdagi 408-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasiga kelishlari va O‘zbekiston Respublikasidan ketishlari Tartibi” (bundan buyon matnda xorijiy fuqarolar kirish-chiqish Tartibi deb yuritiladi);
(1-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
2. Sudlarga tushuntirilsinki, JK ning 223-moddasida nazarda tutilgan jinoiy javobgarlik shaxs chet elga chiqish yoki O‘zbekiston Respublikasiga kirish yoxud O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o‘tish yuzasidan belgilangan tartibni faqat qasddan buzgan hollardagina kelib chiqadi.
Oldingi tahrirga qarang.
Shaxs tomonidan O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibining ehtiyotsizlik oqibatida (masalan, oriyentirni yo‘qotish oqibatida), noilojlikdan (masalan, tabiiy ofat yoki texnogen xususiyatga ega hodisa, zo‘rlik ishlatish yoki zo‘rlik ishlatish bilan tahdid etish oqibatida) yoki shaxsning erkiga bog‘liq bo‘lmagan hollarda (masalan, uning ojiz ahvoldaligidan foydalangan holda) buzilishi mazkur jinoyat tarkibini tashkil etmaydi.
Siyosiy boshpana huquqidan foydalanish uchun O‘zbekiston Respublikasi Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibini buzgan holda O‘zbekiston Respublikasiga kelgan chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar JK 223-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortilmaydilar.
(2-bandning ikkinchi-uchinchi xatboshilari O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 29-iyuldagi 13-sonli qarori tahririda)
3. Jinoyat kodeksi 223-moddasining birinchi qismi dispozitsiyasiga ko‘ra, mazkur jinoyat qonunga xilof ravishda chet elga chiqish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasiga kirish yoki qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tishda ifodalangan bir yoki bir necha harakatlar ko‘rinishida sodir etilishi mumkin.
Qonunga xilof ravishda chet elga chiqish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasiga kirish deganda, jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Davlat chegarasining belgilangan o‘tkazish punktlari orqali (Qonunning 12-moddasi), biroq belgilangan hujjatlarsiz yoki O‘zbekiston Respublikasining vakolatli davlat organlari tomonidan beriladigan tegishli ruxsatnomasiz kesib o‘tilishi tushunilishi lozim.
Qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tish deganda, jumladan, haqiqiy hujjatlar va kirish-chiqishga ruxsatnoma bor-yo‘qligidan qat’i nazar, uning belgilangan o‘tkazish punktlaridan tashqari joydan kesib o‘tilishi tushunilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun xorijga chiqish biometrik pasporti (diplomatik pasport, identifikatsiya elektron kartasi ID-karta), vaqtincha xorijda turgan va konsullik ro‘yxatiga olinmagan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun xorijga chiqish biometrik pasporti yo‘qolgan, yaroqsiz holga kelgan, uning amal qilish muddati tugagan, ma’lumotlar yoki vizalar uchun mo‘ljallangan sahifalaridan foydalanib bo‘lingan holatlarda, shuningdek, sud ajrimi bilan uning amal qilishi to‘xtatib turilganda yangi xorijga chiqish biometrik pasporti yoki O‘zbekiston Respublikasiga qaytish uchun guvohnomasi;
xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar uchun — amaldagi milliy pasport (diplomatik pasport), shaxsini tasdiqlovchi boshqa hujjat, O‘zbekiston Respublikasiga kirish uchun (kirish, tranzit) viza va xorijiy fuqarolar kirish-chiqish Tartibi II bo‘limida nazarda tutilgan boshqa hujjatlar.
(4-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun — amaldagi xorijga chiqish biometrik pasporti (diplomatik pasport), chet el davlatiga kirish vizasi (O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq ularga kirish uchun kirish vizalari rasmiylashtirilishi talab etilmaydigan xorijiy davlatlar bundan mustasno);
xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar uchun — amaldagi milliy pasport (diplomatik pasport), shaxsini tasdiqlovchi boshqa hujjat, O‘zbekiston Respublikasiga kirish-chiqish uchun viza va xorijiy fuqarolar kirish-chiqish Tartibi I, III bo‘limlarida nazarda tutilgan boshqa hujjatlar.
(5-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
6. Normativ-huquqiy hujjatlarda (masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 5-martdagi “Mansabdor shaxslarning xorijiy mamlakatlarga chiqish tartibini takomillashtirish choralari to‘g‘risida”gi PQ-2142-sonli qarori) muayyan toifadagi shaxslarning (harbiy xizmatchilar, davlat siri bo‘lgan ma’lumotlardan xabardor shaxslar va h.k.larning) chet elga chiqishi uchun xorijiy davlat bilan vizasiz rejim mavjudligidan qat’iy nazar, boshqacha tartib belgilanishi mumkin. Binobarin, mazkur toifadagi shaxslarning viza rasmiylashtirilishi talab etilmaydigan xorijiy davlatlarga maxsus ruxsatsiz chiqishi ularning JK 223-moddasi bilan jinoiy javobgarlikka tortilishiga sabab bo‘ladi.
(6-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
Oldingi tahrirga qarang.
7. Sudlarga tushuntirilsinki, JK 223-moddasi bo‘yicha javobgarlik O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari xorijga chiqish biometrik pasportini rasmiylashtirilmagan holda yoki amal qilish muddati o‘tgan xorijga chiqish biometrik pasporti bilan O‘zbekiston Respublikasidan, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq ularga kirish uchun kirish vizalari talab etilmaydigan har qanday xorijiy davlatdan boshqa, kirish vizasi rasmiylashtirilishi talab etiladigan xorijiy davlatga kirgan hollarda kelib chiqadi.
(7-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Shu bilan birga, fuqarolar kirish chiqish Tartibida O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining xorijiy davlat hududida bo‘lishi muddati chegarasi belgilanmaganligi sababli, ularning xorijiy davlat hududida O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida belgilangan muddatlardan ortiq bo‘lishlari ma’muriy (MJTK 226-moddasi) yoki jinoiy (JK 223-moddasi) javobgarlikka tortish uchun asos bo‘lmaydi.
(7-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 29-iyuldagi 13-sonli qarori tahririda)
8. Jinoyat kodeksining 223-moddasida nazarda tutilgan jinoyat O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasi chizig‘i kesib o‘tilgan paytdan boshlab, Davlat chegarasi orqali o‘tkazish punktlarida esa — chegara nazoratidan o‘tilgan paytdan boshlab tugallangan hisoblanadi.
9. Sudlarga tushuntirilsinki, agar jinoyat Davlat chegarasini yorib o‘tish yo‘li bilan sodir etilgan bo‘lsa, shaxsning harakatlari JK 223-moddasi ikkinchi qismining “a” bandi bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim. Bunda yorib o‘tish deganda, jumladan, qo‘riqlanadigan Davlat chegarasini chegara postiga yoki chegarachilar naryadiga hujum qilish, chegara qo‘shinlarining qonuniy faoliyatiga boshqacha faol qarshilik ko‘rsatish (masalan, Davlat chegarasi rejimi talablariga ochiqdan-ochiq bo‘ysunmaslik, o‘zining xizmat vazifasini bajarishdan voz kechishga majbur qilish), Davlat chegarasini qo‘riqlashga doir texnik vositalarni nobud qilish yoki ularga shikast yetkazish va h.k. yo‘li bilan kesib o‘tishda ifodalangan harakatlar tushunilishi lozim.
Agar Davlat chegarasini yorib o‘tish paytida aybdor tomonidan Davlat chegarasini qo‘riqlovchi shaxs badaniga qasddan og‘ir shikast yetkazilgan yoki u qasddan o‘ldirilgan bo‘lsa, qilmish JK ning 223-moddasi va tegishlicha JK ning 104, 97-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi lozim. Bunday holatlarda qasddan badanga yengil yoki o‘rtacha og‘irlikdagi tan jarohati, shuningdek mulkiy ziyon yetkazilishi JK ning 223-moddasi ikkinchi qismi dispozitsiyasi bilan qamrab olinadi va tegishlicha JK ning 105, 109 va 173-moddalari bilan qo‘shimcha kvalifikatsiya qilinishini talab etmaydi.
Oldingi tahrirga qarang.
10. Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, JK 223-moddasi ikkinchi qismining “g” bandida nazarda tutilgan jinoyat subyekti bo‘lib, faqat xorijiy mamlakatlarga chiqishi maxsus kelishuvni talab qiladigan mansabdor shaxslar bo‘la oladilar (O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 5-martdagi PQ 2142-sonli qarorining 1 va 2-bandlari).
(10-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2016-yil 29-iyuldagi 13-sonli qarori tahririda)
Oldingi tahrirga qarang.
11. Agar shaxs qonunga xilof ravishda chet elga chiqish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasiga kirish yoki qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tish paytida boshqa jinoyatlar (hujjatlarni qalbakilashtirish, qalbaki hujjatlardan foydalanish, kontrabanda, giyovandlik vositalari, ularning analoglari yoki psixotrop moddalar bilan qonunga xilof ravishda muomala qilish, bojxona to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish va boshqalar) sodir etgan bo‘lsa, aybdorning harakatlari sodir etilgan jinoyatlar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi lozim.
(11-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2022-yil 14-maydagi 9-sonli qarori tahririda)
Chegarachilar naryadi tarkibida bo‘lgan shaxs tomonidan chegara xizmatini o‘tash qoidalarini buzish, agar bu qilmish qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tishga olib kelgan bo‘lsa, JK ning 294-moddasi ikkinchi qismi “a” bandi bilan kvalifikatsiya qilinadi va JK ning 223-moddasi bilan qo‘shimcha kvalifikatsiya qilinishini talab etmaydi.
12. Jinoyat kodeksi 223-moddasi dispozitsiyasi blanket norma bo‘lganligi tufayli, shaxsni jinoyat ishida ayblanuvchi tariqasida ishtirok etishga jalb qilish to‘g‘risidagi qarorda dastlabki tergov organlari shaxs tomonidan chet elga chiqish, O‘zbekiston Respublikasiga kirish, O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tish tartibini belgilovchi aynan qaysi normativ-huquqiy hujjat talabi buzilganligini aniq ko‘rsatishlari shart. Sud hukmida ham mazkur jinoyatni sodir etishda aybdor deb topilgan shaxsning harakatlarida JK ning 223-moddasida nazarda tutilgan belgilardan qaysi biri mavjudligi aniq ko‘rsatilishi lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
Dastlabki tergov organlari va sudlar tomonidan jinoyat-protsessual qonuni talablariga rioya etilmasligi ishning JPK 416 va 417-moddalari talablaridan kelib chiqib hal qilinishiga sabab bo‘ladi
(12-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 19-maydagi 16-sonli qarori tahririda)
13. Qonunga xilof ravishda chet elga chiqish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasiga kirish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tishga doir ishlarni ko‘rish vaqtida sudlar, ehtiyotsizlik oqibatida Davlat chegarasini kesib o‘tish tartibi buzilishiga yo‘l qo‘ygan shaxslarning noqonuniy sudlanishi hollarini istisno etish maqsadida, aybdorning harakatlari xususiyatini sinchkovlik bilan aniqlashlari zarur. Ish bo‘yicha shaxs qonunga xilof ravishda jinoiy javobgarlikka tortilganligi fakti aniqlangan holda sud bunga tegishli munosabat bildirib, jinoyat ishini yuritishga mas’ul davlat organlari mansabdor shaxslariga nisbatan xususiy ajrim chiqarishi kerak.
Mazkur toifaga doir har bir ish bo‘yicha aybdor shaxsga nisbatan adolatli, qilmishga mutanosib jazo belgilash maqsadida sudlar, shuningdek jinoyatning sodir etilishi motivini, moddiy zarar yetkazilgan-yetkazilmaganligini, yetkazilgan moddiy zarar miqdorini aniqlashlari lozim.
Oldingi tahrirga qarang.
14. Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar, Toshkent shahar sudlari va O‘zbekiston Respublikasi Harbiy sudi qonunga xilof ravishda chet elga chiqish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasiga kirish, qonunga xilof ravishda O‘zbekiston Respublikasining Davlat chegarasidan o‘tishga doir ishlarni ko‘rish bo‘yicha sud amaliyotini vaqti-vaqti bilan umumlashtirishlari, bu toifadagi ishlar bo‘yicha sud qarorlari qonuniyligi va asosliligini chuqur tekshirishlari, yo‘l qo‘yilgan moddiy va protsessual qonun buzilishlarini o‘z vaqtida bartaraf etishlari lozim.