Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 мартдаги 118-сонли «Ўзбекистон автомобиль ва дарё транспорти агентлиги фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғисида»ги қарорига асосан, бозор иқтисодиёти шароитида юк ташишлар билан шуғулланувчи, ташувчиларнинг мулкчиликнинг ҳуқуқий шакли ва мансублигидан қатъи назар, уларга амалий ёрдам бериш мақсадида буюраман:
1. Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномаси тасдиқлансин.
2. Ушбу буйруқ Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатидан ўтгандан сўнг ўн кун муддатдан кейин кучга киради.
Ўзбекистон Республикаси автомобиль ва дарё транспорти агентлиги бошлиғининг 2004 йил 3 июндаги 83-сон буйруғи билан
ТАСДИҚЛАНГАН
ТАСДИҚЛАНГАН
Мазкур Йўриқнома «Автомобиль транспорти тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Қонунига, Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон автомобиль ва дарё транспорти агентлиги фаолиятини янада такомиллаштириш тўғрисида» 2004 йил 10 мартдаги 118-сон қарорига мувофиқ ишлаб чиқилган ҳамда автомобиль транспортида юк ташиш учун ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш тартибини белгилаб беради ҳамда юкларни транспортда ташишда қўллаш учун мажбурий ҳисобланади.
Мазкур Йўриқнома идоравий мансублилигидан қатъи назар автомобиль транспортида юк ташиш билан шуғулланувчи юридик шахсларга татбиқ этилади.
умумтранспорт аҳамиятига эга бўлган автомобиллар – улар ёрдамида халқ хўжалиги тармоқлари ва аҳолининг юкларини ташиш бўйича хизматлар кўрсатиладиган автотранспорт воситалари;
ҳайдовчи-экспедитор — ташувчининг буюртмачи билан келишган ҳолда юкларни қабул қилиш, кузатиб бориш ва топшириш бўйича транспорт-экспедиторлик операцияларини амалга оширувчи вакили;
товар хусусиятига эга бўлмаган юк — у бўйича юкни жўнатувчи (юкни олувчи)нинг манзилида товар-моддий бойликлар (ахлат, қор, ағдарилган тупроқ қатлами ва бошқалар) сифатида омборхона ҳисоби юритилмайдиган юк;
юк ўрни — автотранспорт воситасига юк ортиш ёки туширишда юкни ташиш ёки юк олувчига топшириш учун қўллаш мақсадида юкнинг шартли бирлиги;
юкни жўнатувчи — юк эгасининг номидан иш кўрувчи ёки ташиш шартномаси бўйича юкнинг эгаси ҳисобланувчи ва ташиш ҳужжатларида юкни жўнатувчи сифатида кўрсатилган юридик ёки жисмоний шахс;
юкни олувчи — юкни ва юкка илова қилинган ҳужжатларда кўрсатилганларни олишга вакил қилинган юридик ёки жисмоний шахс;
юкни ташиш тўғрисидаги шартнома — ташувчи, юкни жўнатувчи ёки олувчи ўртасидаги иккитомонлама шартнома, юридик ҳужжат ҳисобланади, унда юк ташиш ҳажми, муддати ва шартлари, уларга риоя қилиш юзасидан томонларнинг ҳуқуқлари, мажбурияти ва жавобгарлиги тартибга солинади;
юкларни ташишга буюртма — юкни жўнатувчи (юкни олувчи) тузилган шартномага мувофиқ юкнинг келишилган туркумини (партиясини) келишилган муддатларда етказиб бериш учун ташувчига берадиган ҳужжат;
буюртмачи — транспорт хизматларини бажариш ҳақидаги талабнома билан мурожаат қилган юкни жўнатувчи, юкни олувчи, экспедитор;
инкотермс — халқаро савдо палатаси томонидан тасдиқланган ва товарларни ортиш, транспортда ташиш, тушириш ва суғурта қилиш билан боғлиқ бўлган халқаро савдо шартларини билдирувчи савдо терминларининг халқаро қоидалари;
йўналиш — автомобиль транспортининг юк ташиладиган манзиллар ўртасидаги олдиндан ишлаб чиқилган, энг мақбул йўли;
ташиш ҳажми — юкни жўнатувчи томонидан баён қилинган ва олувчига етказиб бериш учун ташувчи томонидан қабул қилинган юк миқдори (тоннада);
юкни қабул қилиб олиш — жўнатиш учун тайёрланган юкнинг ва товар-транспорт ҳужжатларининг юкни жўнатувчи томонидан ташувчига берилиши, юкнинг автотранспорт воситасига жойланиши ва юкнинг жўнатиш учун ташувчи томонидан қабул қилиб олинганлиги ҳақидаги ҳужжатларнинг расмийлаштирилиши;
тиркама — юк ташиш учун хизмат қиладиган, автомобилга тиркаладиган ва ўз энергия манбаига эга бўлмаган транспорт воситаси;
яримтиркама — тиркаманинг бир тури, тўлиқ массасининг бир қисми махсус қурилма орқали шатакчига берилади;
йўл варақаси — автомобиль транспорт воситасини жўнатиш ва унинг ишини ҳисобга олиш учун белгиланган намунадаги юридик ҳужжат. Йўл варақаси автомобиль ва ҳайдовчи жойлашиш жойидан чиққан пайтдан бошлаб қайтишигача уларнинг ишини ҳар томонлама тавсифлаб беради;
юкни топшириш — кейинчалик юк туширилган ва у юкни олувчига берилганлиги ҳақидаги ҳужжатлар расмийлаштирилган ҳолда товар-транспорт ҳужжатига мувофиқ юкнинг ташувчи томонидан юкни олувчига берилиши;
2) бажарилган автотранспорт ишлари ва хизматлари бўйича хўжалик операциялари расмийлаштирилади ва улар ҳисоби юритилади, шунингдек автотранспорт ишлари ва хизматлари учун ҳисоб-китоб қилишда тасдиқловчи бирламчи ҳисобга олиш ҳужжати бўлиб хизмат қилади;
товар-транспорт юкхати — транспорт жараёнининг барча қатнашчилари учун ягона бўлган бирламчи ҳужжат шакли, у товар-транспорт бойликларнинг йўлда умумтранспорт аҳамиятига эга бўлган автомобилларга қайта жойлаштирилишида унинг ҳаракатини ҳисобга олиш учун мўлжалланган ҳужжат;
транспорт хизматлари — юкларни ташиш ва юкларни автомобиль транспортида етказиб бериш билан боғлиқ комплекс ёрдамчи операциялар;
франко — тижорат операцияларида маҳсулотни етказиб бериш шартлари, унга мувофиқ истеъмолчи юкни етказиб бериш харажатлари (ортиш, транспортда ташиш, тушириш) товарнинг нархига киритилиши муносабати билан ушбу харажатлардан озод этилади.
2. Товар-транспорт юкхатлари ва йўл варақалари бланкалари қатъий ҳисобот бериладиган ҳужжатлар ҳисобланади ва юк ташийдиган автотранспорт воситаларининг ишини тавсифлайди.
3. Бланкалар ташувчиларнинг уларга бўлган эҳтиёжни қондирадиган миқдордаги буюртамалари бўйича Ўзбекистон Республикаси босмахоналарида тайёрланади.
Товар-транспорт юкхатлари ва йўл варақалари бланкалари ҳисобга олиш сериясига ва тартиб рақамига эга бўлиши керак.
4. Товар-транспорт юкхатлари ва йўл варақалари бланкалари ташувчининг омборларида бошқа қатъий ҳисобот бериладиган бланкалар билан биргаликда сақланади ва заруриятга кўра бухгалтерия томонидан автотранспорт воситасидан фойдаланилиши учун масъул бўлган шахсга (гараж мудири, фойдаланиш бўлими бошлиғи, диспетчерга) тилхат остида берилади.
5. Ташувчилар товар-транспорт юкхатлари ва йўл варақалари бланкаларидан фойдаланилиши устидан назорат қилишлари ва қатъий ҳисобот бериладиган бланкалардан фойдаланишни ҳисобга олиш тартиби тўғрисидаги амалдаги йўриқномаларга мувофиқ уларнинг ҳисобини юритишлари керак.
6. Шаҳар ва шаҳар атрофида ташиш билан шуғулланадиган ташувчилар ҳамда ўз ишлаб чиқариши эҳтиёжлари учун юк ташийдиган ташувчилар товар-транспорт юкхатлари ва йўл варақаларини 1-иловага мувофиқ № 1-т намунавий шаклга биноан расмийлаштирадилар.
Юкларни шаҳарлараро ташиш 2-иловага мувофиқ № 2-тм намунавий шаклга мувофиқ, халқаро ташишда — 3-иловага мувофиқ CMR намунавий шаклига биноан расмийлаштирилган товар-транспорт юкхатлари мавжуд бўлган тақдирда амалга оширилади.
7. Юкни автомобиль транспортида ташишга товар-транспорт юкхати юкни жўнатувчи томонидан белгиланган тартибда ҳар бир сафарга алоҳида ҳар бир юкни олувчининг номига тўрт нусхада тузилади, улардан:
биринчи нусхаси юкни жўнатувчида қолади ва товар-моддий бойликларни ҳисобдан чиқаришга мўлжалланади;
иккинчи нусхаси товар-моддий бойликларнинг юкни олувчида кирим қилинишига мўлжалланган ва ҳайдовчи томонидан юкни олувчига топширилади;
юкни олувчининг имзолари ва муҳрлари (штамплари) билан тасдиқланган учинчи ва тўртинчи нусхалари ташувчига топширилди. Учинчи нусхаси тўловчи-автотранспорт буюртмачиси билан ҳисоб-китоб қилиш учун асос бўлиб ҳисобланади ва ташиш учун ҳисоботга илова қилинади. Тўртинчи нусхаси транспорт ишини ҳисобга олиш, ҳайдовчига иш ҳақи ёзиш учун асос бўлиб ҳисобланади ва йўл варақасига илова қилинади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
8. Товар-материал бойликларнинг омборхона ҳисоби юритилмайдиган, бироқ ўлчаш ва тарозида тортиш йўли билан ҳисобга олиш ташкил этиладиган товар хусусиятига эга бўлмаган юклар бўйича товар-транспорт юкхати уч нусхада ёзилади:
биринчи нусхаси ҳисоботга иловага қилинади ва ташувчининг юкни жўнатувчи билан ҳисоб-китоб қилиши учун асос бўлиб хизмат қилади;
иккинчи нусхаси транспорт ишларини ҳисобга олиш учун асос бўлиб ҳисобланади ва йўл варақасига илова қилинади;
учинчи нусхаси юкни жўнатувчида қолади ва бажариладиган ташиш ҳажмларини ҳисобга олиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
9. Юкнинг сақланиши таъминланиши шарти билан бир хилдаги юкларнинг бир юкни жўнатувчидан айни бир хил масофадаги бир юкни юкни олувчи манзилига ташилиши автомобиль томонидан бир смена мобайнида бажариладиган бутун ишга йиғма ҳолда битта товар-транспорт юкхати билан расмийлаштирилиши мумкин.
10. Автомобиль транспортида юкларни нақд ҳисоб-китоб қилиш эвазига ташиш йўл варақаси бўйича амалга оширилади, унга транспорт хизматларига ҳақ тўланганлиги тўғрисидаги квитанция (кирим ордери) илова қилинади.
11. Юк автотранспорти томонидан бажариладиган юк ташишларнинг барча турларида унинг иши учун ҳақ тўлаш шартларидан қатъи назар товар-транспорт юкхати раймийлаштирилмаган юкларни юкни жўнатувининг тақдим этиши, ташувчиларнинг эса уни ташиш учун қабул қилиб олиши тақиқланади.
12. Юкларни автомобиль транспортида ташишга товар-транспорт юкхати автотранспорт иши учун ҳисоб-китоб қилишнинг тўлиқлиги ва тўғрилиги учун зарур бўлган барча реквизитлар тўлдирилган ҳолда автомобилнинг ҳар бир қатнашига юк жўнатувчи томонидан ҳар бир юкни олувчи учун алоҳида тузилади.
13. № 1-т ва № 2-тм шаклларидаги товар-транспорт юкхатининг «Юк тўғрисидаги маълумотлар» бўлимида қаторлар етарли бўлмаган тақдирда берилаётган товар-моддий бойликларнинг катта миқдордаги номлари ва тавсифларини тўлдириш учун товар-транспорт юкхатига илова қилинадиган бирламчи ҳисобга олиш ҳужжатлари (ҳисоб-фактура, товар юкхати ёки бошқа шакллар) илова қилинади.
Ушбу ҳолларда товар-транспорт юкхатининг ушбу бўлимида илова қилинадиган ҳужжатларнинг номи, тартиб рақами ва санаси кўрсатилади, уларсиз товар-транспорт юкхати ҳақиқий ҳисобланмайди.
14. Томонларнинг келишувига кўра автомобиллар гуруҳи томонидан ташиладиган юк ҳажмини аниқлашда буюртмачи бажарилган ишнинг бутун ҳажмига товар-транспорт юкхати расмийлаштиради ва ташувчига беради. Ушбу ҳолда ҳар бир автомобилнинг ишини алоҳида ҳисобга олиш ташувчи томонидан амалга оширилади.
а) 4-с намунавий шакл (ишбай) 4-иловага мувофиқ юкларни автомобиль транспортида ташишда шартномавий тарифларнинг ишбай нархлари бўйича ҳайдовчи ишига ҳақ тўлаш шартларида юкларни ташишда қўлланилади;
б) 4-п намунавий шакл (соатбай) 5-иловага мувофиқ соатбай шартномавий тарифлар бўйича автомобиль ишига ҳақ тўлаш шартларида юкларни автомобилда ташиш ишларни бажаришда қўлланилади;
в) 4-м шакл (шаҳарлараро) 6-иловага мувофиқ юкларни автомобилда шаҳарлараро ташишни ташкил этиш тўғрисидаги қоидаларга мувофиқ юкларни шаҳарлараро ташиш бўйича ишларни юк автомобилида бажаришда қўлланилади.
Ушбу шаклдаги йўл варақасининг олд томонида қизил рангда босмахона усулида «шаҳарлараро ташишлар» ёзуви қайд этилади;
г) 1-шакл (халқаро) 7-иловага мувофиқ халқаро қатновда юкларни ташиш бўйича ишларни юк автомобилида бажаришда қўлланилади.
16. Йўл варақалари уларни бериш ваколатига эга шахс томонидан ҳайдовчи имзоси асосида фақат, ўтган иш кунининг йўл варақасини ҳайдовчи томонидан топширилиши шарти билан берилади.
Юкларни шаҳарлараро ва халқаро ташишларда 4-м ва 1-шакллардаги йўл варақалари бундан узоқроқ муддатга ҳайдовчи ташишни бир суткадан ортиқ муддат давомида бажарган тақдирда берилади. Бериладиган йўл варақасида автомобиль тегишли бўлган ташкилотнинг штампи ва муҳри бўлиши шарт.
Кейинги таҳрирга қаранг.
Ташкилий-ҳуқуқий шаклларидан қатъи назар ташувчиларга юк автомобилларини тасдиқланган шаклдаги йўл варақасисиз йўналишга чиқариш қатъиян тақиқланади.
17. Товар-транспорт юкхати ва йўл варақалари расмийлаштирилиши учун масъул бўлган мансабдор шахслар ушбу ҳужжатларда кўрсатилган маълумотларнинг ишончлилиги учун шахсан жавоб берадилар ва бланкалар сарфи тўғрисидаги ойлик ҳисоботни бухгалтерияга топширадилар.
18. Товар-транспорт юкхати ва йўл варақаларида тузатишлар қилиниши ва ўчириб-ёзишларга йўл қўйилмайди.
19. Маълумотлар бузилиши натижасида корхонага зарар етказилишида айбдор бўлган ходимлар Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавоб берадилар.
Кейинги таҳрирга қаранг.
20. Товар-транспорт юкхатлари ва йўл варақалари реквизитларини тўлдириш мазкур Йўриқномага мувофиқ изчил равишда амалга оширилади.
товар-транспорт юкхатининг товар бўлими нархлар ва бошқа молиявий маълумотлари тўғрилиги учун жавоб берадиган ходим томонидан тўлдирилади.
Юкни жўнатувчиларда товарлар юклаб жўнатилиши жараёнининг хусусиятларига қараб юклаш учун жавобгар, бойликлар берилганлиги учун моддий жавобгар ва ортиш ишлари бажарилиши учун масъул бўлганнинг функциялари айни бир шахснинг зиммасига юкланиши мумкин. У товар-транспорт юкхатининг тегишли устунларида товар-транспорт юкхатида кўрсатилган маълумотларнинг ишончлилигини ўз имзоси ва штампи(мухри) билан тасдиқлайди.
«Ташувчи» қаторига – ҳайдовчи томонидан тақдим этилган йўл варақаси асосида ҳаракатланувчи таркибда юки ташиладиган ташувчининг номи ёзилсин;
«Буюртмачи (тўловчи)» қаторига мазкур товар-транспорт юкхати бўйича транспорт ишига ҳақ тўловчи ташкилотнинг номи ёзилсин;
«Юкни жўнатувчи» ва «Юкни олувчи» қаторларига тегишли юклаб жўнатишни амалга оширувчи (ҳисобдан чиқариш) ва ҳужжатда санаб ўтилган товар-моддий бойликларни олувчи (кирим қилиш) ёзилсин;
«Юклаш манзили» ва «Тушириш манзили» қаторларида тегишли равишда ортиш ва тушириш манзилларини ёзилсин;
1-6-устунларда юкни олувчига юклаб жўнатиладиган товар-моддий бойликларнинг ҳар бир турининг номи ва миқдори, шунингдек уларнинг қиймати алоҳида ёзилади.
мазкур Йўриқноманинг 13-бандига мувофиқ товар-транспорт юкхатига илова қилинадиган илова ҳужжатлари расмийлаштирилсин, улар бўйича омбор, тезкор, бухгалтерия ҳисоблари юритилади ҳамда товар-материал бойликлар кирим ва чиқим қилинади.
Ушбу ҳолларда товар-транспорт юкхатининг «Юк тўғрисидаги маълумотлар» бўлимининг 1, 3, 4, 5 ва 6-устунлари тўлдирилмайди.
Кўрсатиб ўтилган устунларнинг йиғма қаторларида илова ҳужжатларининг номи, тартиб рақами ва улар тўлдирилган сана ёзилсин;
«Беришга рухсат этилди» қаторида товар-моддий бойликлар юклаб жўнатилиши учун жавобгар бўлган шахснинг лавозими кўрсатилсин, у ўз имзоси билан қайд этилган ёзувларнинг тўғрилигини тасдиқлайди ва юкнинг юкни олувчига жўнатилишига рухсат беради;
7-«Юкка берилган ҳужжатлар» устунига товар-транспорт юкхатига илова қилинадиган ҳужжатларнинг (темир йўл юкхатлари, сертификатлар, гувоҳномалар) тартиб рақами ва номи ёзилиши керак. Кўрсатиб ўтилган ҳужжатларни ҳайдовчи-экспедитор қабул қилиб олиши ва юк билан биргаликда юкни олувчига топшириши шарт.
8-«Ўраш тури» устунига юк ташиладиган идишнинг тури қисқартириб ёзилиши керак (масалан, «яшик.», «сават.», «боч.», «пакет.»). Ўраб-жойланмаган юк ташиш учун тақдим этилган тақдирда қисқартирилган ҳолда «ў/маган» деб ёзилиши керак;
9-«Ўринлар сони» устунига 1-устунда қайд этилган юк номларининг ҳар бири ва ўрашнинг ҳар бир тури бўйича ўринлар сони алоҳида ёзилиши керак.
Юк уйилган, тўкилган ёки қуйилган ҳолда ташилганда тегишли ёзув қайд этилади ва ўринлар сони кўрсатилмайди;
Нотовар хусусиятига эга бўлган юк ташилганда № 1-т шаклли товар-транспорт юкхатининг 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ва 9-устунлари тўлдирилмайди.
Юкни ташиш ва товар-транспорт юкхатида қайд этилган барча ёзувлар «Ташишга топширдим» қаторида юкни жўнатувчининг битта имзоси билан ва «Қабул қилдим ҳайдовчи-экспедитор» қаторида ҳайдовчининг имзоси билан тасдиқланади;
Юк тортилганда тош-торозининг тури кўрсатилиши керак («платформали тош-торози», «автоторози»). Агар юкнинг оғирлиги стандарт, ўлчаб кўриш ёки ҳисоблаб чиқиш йўли билан аниқланган бўлса, устунда тегишли ёзув қайд этилади;
13-«Брутто оғирлиги, тонна» устунига товар-транспорт юкхатининг товар бўлимидаги «брутто оғирлик» қаторида кўрсатилганга ўхшаш юк оғирлиги кўрсатилади. Оғирлик ташилаётган юкларнинг номлари турлари ва юкнинг умумий вазни бўйича 0,01 тоннагача аниқликда тонналарда ёзилади;
юк талонлар бўйича ташилганда ва юк билан бир неча қатнашлар битта товар-транспорт юкхати билан расмийлаштирилганда «Қатнашлар сони» қаторида бажарилган қатновларнинг умумий сони ёзилади.
23. Товар-транспорт юкхатининг транспорт бўлимида юкнинг ҳайдовчи-экспедитор ва товарларни бераётган моддий жавобгар шахс ўртасида қабул қилиб олиниши-топширилишини акс эттирувчи қаторларда юкни тамғалаш амалга оширилган тамғанинг изи намунаси (ёки тартиб рақами), (юк контейнерларда, цистерналарда ва ҳоказоларда тамға остида ташилганда), юк ўринларининг умумий сони ёки контейнерлар сони (ёзув билан), битта товар-транспорт юкхати бўйича ташиш учун топширилган умумий оғирлик тонналарда 0,01 тоннагача аниқликда (ёзув билан) кўрсатилади:
а) «Топширдим» қаторида юкни ташиш учун берган юкни топширувчи вакилининг фамилияси, исми, отасининг исми ёзилади. Шу вакилнинг имзоси билан ана шу қаторнинг ўзида юкни жўнатувчи корхонанинг муҳри билан товар-транспорт юкхатига ёзилган барча маълумотларнинг тўғрилиги тасдиқланади. Товар-транспорт юкхати тўлдиришнинг мазкур тартибига мувофиқ юкни жўнатувчи томонидан расмийлаштирилиши, шунингдек ташиш учун юкнинг берилиши расмийлаштирилиши керак. Ёзувлар қайд этилмаган устунлар устидан чизиқ тортилади;
б) «Қабул қилдим ҳайдовчи-экспедитор» қаторида юкни ташиш учун қабул қилиб олган ҳайдовчининг фамилияси, исми ва отасининг исми ёзилади. У мана шу қаторнинг ўзида тамға изи ёзувини, ўринлар сонини, ташиш учун қабул қилиб олинган юкнинг массасини ёки ташиш учун қабул қилиб олинган контейнерларнинг тартиб рақамини ўз имзоси билан тасдиқлайди.
Юкнинг юкни жўнатувчидан ташиш учун қабул қилиб олиниши товар-транспорт юкхатининг барча нусхаларида ҳайдовчи-экспедиторнинг имзоси билан тасдиқланади.
24. Товар-моддий бойликлар ташиш учун юкни олувчининг ишончномаси билан қабул қилиб олинган шароитда, юкни қабул қилиб олувчи вакил унинг олиш учун «Юкни қабул қилдим» қаторига имзо чекиши керак. Бунда юкни жўнатувчи ишончнома ким томонидан берилганлигини, унинг тартиб рақамини ва берилган санасини кўрсатади.
25. Юкни жўнатувчи юкни ортиш ишларини бажарганлиги тўғрисидаги маълумотлар ортиш учун масъул бўлган шахс томонидан қуйидаги изчилликда тўлдирилади.
15-«Усул» устунида ортиш усули кўрсатилади (қўл билан ортиш, механизация ёрдамида, қуйиш, бункердан, экскаватор ковшининг сиғими);
«Келиш санаси ва вақти» ва «Кетиш санаси ва вақти» 17 ва 18-устунларида юк ортиш учун автомобилнинг келиши ва сўнгра кетиши йили, куни, ойи, соати ва минутлари ёзилади ёки штамп-соатда босилади. Ҳайдовчи томонидан кириш дарвозасида ёки назорат-ўтказиш пунктида, ёхуд юкни жўнатувчи ташкилотнинг товар юкланиши учун масъул шахсига йўл варақаси кўрсатилган вақт юк ортиш учун келинган вақт деб ҳисобланади. Товар-транспорт юкхати имзоланган ва товар ортиб жўнатилиши учун масъул бўлган шахс томонидан ҳайдовчига берилган вақт автомобилнинг юк ортиш жойидан жўнаган вақти ҳисобланади. Агар бир қатнашда юк бир неча товар-транспорт юкхати бўйича юкланса, юк ортиш учун келинган вақт уларнинг биринчисига, юк ортиб бўлингандан кейин жўнаб кетилган вақт уларнинг охиргисига ёзилади, қолган товар-транспорт юкхатиларига тегиши устунларга чизиқ тортиб қўйилади.
26. Битта товар-транспорт юкхати билан бир неча қатновларни расмийлаштиришда «Юк ортиш учун келиш вақти» 17-устунида автомобилнинг мазкур товар-транспорт юкхати бўйича юкни ортиш учун биринчи қатновга юк ортиш учун келган вақти, 18-устунга эса — охирги қатновга кетиш вақти ёзилади. Айни бир вақтда 19-устунда юк ортиш учун автомобилнинг туриб қолган жами вақти кўрсатилади.
«Транспорт хизматлари» қаторида юкни ортишда ҳайдовчи томонидан кўрсатилган транспорт хизматлари (ўраб-жойлаш, юкни боғлаш, брезент билан ёпиш, ахборот хизматлари) саналади ва уларнинг сони кўрсатилади.
Юкни жўнатувчининг юк ортиш ишлари учун масъул бўлган шахси кўрсатиб ўтилган реквизитлар тўлдирилишининг тўғрилиги учун 20-«Масъул шахс имзоси» устунида имзо чекади.
27. Агар манзил томон борилаётган йўлда юкни қайта йўллаш ёхуд ушбу ташишга тегишли далолатномаларни тузиш зарур бўлиб қолса, бу ҳақдаги ёзув ҳайдовчидаги мавжуд учала товар-транспорт юкхати нусхаларидаги «Қайта йўллаш» ёки «Тузилган далолатномалар тўғрисидаги қайдлар» қаторига ёзилади.
Юк қайта йўлланганда «Юкни олувчи» ва «Юкни тушириш манзили» қаторларидаги реквизитларнинг усти чизилади (уларни ўқиш мумкин бўладиган этиб) ва «Қайта йўллаш» устунига янги юкни олувчининг реквизитлари қўйилади ҳамда жойлашган манзилига ҳавола қилинган ҳолда юк ким томонидан қайта йўлланганлиги тўғрисида белги қўйилади. Ушбу ёзувларнинг барчаси ҳайдовчининг имзоси ёхуд ташувчининг вакили имзоси билан тасдиқланади.
28. Мазкур жўнатишга тегишли далолатномаларни тузишда «Тузилган далолатномалар тўғрисида қайдлар» устунида далолатноманинг тартиб рақами ва у тузилган сана ва у нима ҳақда тузилганлиги ёзилади (масалан: «Ўринлар етишмаслиги тўғрисида», «Тамға бузилганлиги тўғрисида» ва ҳоказо).
29. Манзилга бориш йўлида юк бошқа автомобилга қайта ортилганда «Ҳайдовчи», «Ташувчи» ва «Автомобиль» қаторларида олдинги реквизитлар устидан чизилади (уларни ўқиш мумкин бўладиган этиб) ва автомобиль ва ҳайдовчи тўғрисидаги янги маълумотлар ҳамда ташувчининг реквизитлари қўйилади. Ушбу тузатишлар ташишга раҳбарлик қилган ходимнинг имзоси билан тасдиқланиши керак. Шу билан бирга юкнинг бир ҳайдовчи-экспедитордан бошқа ҳайдовчи-экспедиторга берилиши ҳолати белгиланган шаклдаги далолатнома билан тасдиқланади. Бу ҳақда «Тузилган далолатномалар тўғрисида қайдлар» қаторида тегишли белги қўйилади.
30. Юк юкни олувчига етказиб берилгандан кейин ҳайдовчи-экспедитор уч нусхадаги товар-транспорт юкхатини юк қабул қилиб олиниши учун масъул бўлган юкни олувчи ташкилотнинг вакилига топширади, у нусха кўпайтирадиган қоғоз қўйган ҳолда товар-транспорт юкхати транспорт бўлимининг тегишли реквизитларини тўртинчи, учинчи, иккинчи нусхалар изчиллигида тўлдириши шарт.
15-«Усул» устунида тушириш усули (қўлда, механизациялаштирилган, тўккан ҳолда, ўзиағдаргич билан ва ҳоказо) ёзилади;
17 ва 18-устунларга автомобилнинг юк ортиш учун келиши ва сўнгра жўнаб кетиши куни, ойи, соати ва минутлари ёзилади ёки штамп-соат билан босилади;
Ҳайдовчига ўрнатилган тарзда тўлдирилган товар-транспорт юкхати топширилгандан кейин тушириш тамом бўлган деб ҳисобланади.
32. 20-«Масъул шахс имзоси» устунида тушириш ишлари учун жавоб берадиган юкни олувчининг вакили тегишли қаторлар тўғри тўлдирилганлигини ҳамда ҳар бир хизмат бўйича сони кўрсатилган ҳолда тушириш пайтида ҳайдовчи томонидан юкни олувчига кўрсатилган транспорт хизматлари саналадиган «Транспорт хизматлари» қаторидаги ёзувларнинг тўғрилигини тасдиқлайди.
33. Товар-транспорт юкхатининг юкнинг ҳайдовчи-экспедитор билан товарларни қабул қилувчи (кирим) моддий жавобгар шахс ўртасида қабул қилиш-топширилишини акс эттирувчи қаторларида етказиб берилган юк тамғаланган тамғанинг изи намунаси (ёки тартиб рақами) кўрсатилади.
Юк юкни олувчига контейнерларда, фургонларда, цистерналарда тамға остида етказиб берилган ҳолларда юк ўринларининг ёки контейнерларнинг умумий сони (ёзув билан), мазкур товар-транспорт юкхати бўйича етказиб берилган юкнинг умумий оғирлиги 0,01 тонна аниқликкача тонналарда (ёзув билан) кўрсатилади.
«Топширдим ҳайдовчи-экспедитор» қаторида ҳайдовчи ўз имзоси билан юкнинг юкни олувчига топширилганлигини тасдиқлайди.
«Қабул қилдим» қаторида юкни қабул қилиб олган моддий жавобгар шахснинг лавозими, фамилияси, исми ва отасининг исми ёзилади, унинг имзоси ва ўша қаторнинг ўзида юкни олувчи корхонанинг штампи билан юкнинг қабул қилиб олинганлиги тасдиқланади.
34. Товар-транспорт юкхатининг юкни жўнатувчи ва юкни олувчининг имзолари ва муҳрлари билан тасдиқланган учинчи ва тўртинчи нусхалари йўл варақаси билан биргаликда ташувчининг нозимига топширилади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
36. «Юк тўғрисидаги маълумотлар» бўлимида 11 ва 12-устунларда ташилаётган юкнинг коди ва класси ёзилади.
27 ва 28-устунларга кўрсатилган транспорт хизматлари учун транспорт буюртмачисидан ҳайдовчига берилиши керак бўлган сумма ёзилади.
38. «Қиймат ҳисоб-китоби» ва «Таксировка» бўлимларида ташувчининг таксировка қилувчиси томонидан мазкур товар-транспорт юкхати маълумотларига мувофиқ автотранспорт хизматлари қиймати ва ҳайдовчининг иш ҳақи ҳисоб-китоб қилинади.
39. Юклар шаҳарлараро ташилганда юкни жўнатувчи 2-тм шаклдаги товар-транспорт юкхатини беш нусхада тўлдиради, бунда буюртма ёки юкни ташишга бир марталик талабнома асосида реквизитларнинг сарлавҳа қисми ва 4-м шаклдаги йўл варақаси тўлдирилади.
Товар-транспорт юкхатини бундан кейин тўлдириш 1-т шаклдаги товар-транспорт юкхатини тўлдириш учун белгиланган тартибда амалга оширилади.
40. Юклар халқаро йўналишда ташилганда CMR шаклидаги халқаро товар-транспорт юкхати тузилиши билан тасдиқланадиган Юкларни йўлларда халқаро ташиш шартномаси тўғрисидаги конвенция шартларига мувофиқ жўнатувчи (юкнинг эгаси) билан ташувчи ўртасида ташиш шартномаси тузилади.
CMR юкхати томонлар ўртасида шартнома мавжудлигини тасдиқлайдиган юридик ҳужжат ҳисобланади ва қуйидаги тарзда тўлдирилади:
1-«Отправитель» («Жўнатувчи») ва 2-«Получатель» («Олувчи») устунларида тегишли равишда юкни жўнатувчи ва олувчининг номларии ва манзиллари ёзилади;
5-«Прилагаемые документы» («Илова қилинадиган ҳужжатлар») устунида ташувчига берилган ҳужжатлар рўйхати ёзилади;
6-12-устунларга юкнинг тўлиқ тавсифи ёзилади: номи, юк хусусиятининг қабул қилинган белгиланиши ва уни ўраб-жойлаш тури (хавфли юклар ташилган тақдирда – уларнинг эътироф этилган белгиланиши), юк ўринлари сони, уларнинг махсус маркаланиши ва тартиб рақами қўйилиши, юкнинг оғирлиги, брутто ёки бошқа бирликларда ифодаланган ўлчови ёзилади;
13-«Указания отправителя» («Жўнатувчи кўрсатмалари (божхонада қайта ишлаш ва бошқача тарзда қайта ишлаш») устунида юк текширилгандан кейин юк чиқарилиши тўғрисида белги қўйилади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
16-«Перевозчик» («Ташувчи») устунида унинг ҳаракатланадиган таркибида юк ташиладиган ташувчининг реквизитлари тўлдирилади;
17-«Последующий перевозчик» («Навбатдаги ташувчи») устуни қатнов йўлида юк бошқа автомобилга ёки транспортнинг бошқа турига (денгиз, темир йўл, ҳаво транспортига) қайта юкланган тақдирда тўлдирилади;
18-«Оговорки и замечания перевозчика» («Ташувчининг қайдлари ва мулоҳазалари») устунига юкни ташиш хусусиятлари ёзилади (ташувчи томонидан тўлдирилади);
Ҳар хил устамалар ва чегирмалар ҳисобга олинган ҳолда ташиш қийматининг аниқ ҳисоб-китоби миллий ва конвертация қилинадиган валютада, юкни жўнатувчи ва юкни олувчи тўлайдиган аниқ ҳақ кўрсатилади;
20-«Особые согласованные условия» («Алоҳида келишилган шартлар») устунида «Инкотермс»да назарда тутилган шартлар ёзилади.
Юкни жўнатувчи ташиш шартномаси тузиши кераклигини, бироқ товарлар ортилгандан ёки жўнатилганда кейин пайдо бўладиган воқеалар билан боғлиқ бўлган товарларнинг нобуд бўлиши ёки шикастланишига доир қўшимча харажатларни қопламаслигини назарда тутувчи шартлар;
Унга мувофиқ юкни жўнатувчи товарни юкни олувчи томонидан кўрсатилган транспорт воситаларигагача етказиб бериши шарт бўлган шартлар;
Унга мувофиқ юкни жўнатувчи юк тайинланган манзилга етказиб берилиши билан боғлиқ барча таваккалчиликлар ва харажатларни кўтарадиган шартлар ёзилади. Ушбу устунда шунингдек махсус юкларни ташишда эҳтиёткорлик чоралари тўғрисидаги шартлар ҳам қайд этилади;
22-устунда автомобилнинг юкни ортиш учун келган вақти (соатлар, минутлар) ва ундан кетган вақти ёзилади, бу жўнатувчининг имзоси ва штампи билан тасдиқланади;
23-устунда йўл варақасининг тартиб рақами ва санаси, ҳайдовчининг фамилияси ёзилади, бу ташувчининг имзоси ва штампи билан тасдиқланади;
CMR юкхати уч нусхада тузилади, жўнатувчи ва ташувчи томонидан имзоланади. Ушбу имзолар босмахона усулида босилиши ёки жўнатувчи ва ташувчининг мухри (штамп)лари билан алмаштирилиши мумкин. Юкхатининг биринчи нусхаси жўнатувчига берилади, иккинчи нусхаси – юк билан бирга қўшиб жўнатилади, учинчи нусхаси ташувчида қолади.
42. Компьютерда автоматлаштирилган усулда қайта ишланиши керак бўлган товар-транспорт юкхатлари дастлабки қайта ишлашдан ўтказилади, бу қуйидагилардан иборат бўлади:
ахборотни компьютерда ишлов бериш – ахборот компьютерга киритилади, берилган дастурлар бўйича қайта ишланади ва натижалар таҳлил этиш учун ташувчининг ходимларига юборилади.
43. Йўл варақалари реквизитларини тўлдириш ташкилий-ҳуқуқий шаклларидан қатъи назар барча ташувчилар учун мажбурий ҳисобланади.
44. Йўл варақалари тўғри тўлдирилиши учун ташувчиларнинг раҳбарлари ҳамда юк автомобилларидан фойдаланилиши ва ҳужжатларни тўлдиришда иштирок этувчи шахслар жавоб берадилар.
45. Йўл варақасини ҳайдовчига бергунга қадар тўлдириш диспетчер томонидан ёки ташувчининг бунга вакил қилинган шахси томонидан қуйидаги изчилликда амалга оширилади:
а) йўл варақасининг олд қисмида ҳужжатнинг номи остига у берилган сана (йил, кун, ой) ёзилади, ушбу сана берилган йўл варақаси диспетчерлик журналида рўхатдан ўтказилган санага мувофиқ бўлиши керак;
б) «Иш режими» қаторига иш режимининг коди ёки номи ёзилади (бегим кунларида ишлаш, хизмат сафари, иш вақтининг жамланиб ҳисобга олиниши, иш вақтининг кунлик ҳисобга олиниши, дам олиш ва байрам кунлари ишлаш, шанбалик куни ишлаш, жадвал бўйича ишлаш ёки жадвалдан ташқари ишлаш), унга мувофиқ ҳайдовчига иш ҳақи ҳисобланади;
в) «Жамланма» қаторида таркибида ҳайдовчи ва автомобиль турадиган жамланманинг тартиб рақами ёзилади ва жамланмалар бўйича ҳайдовчилар ва автомобилларнинг ишини ҳисобга олиш учун хизмат қилади;
г) «Автомобиль» қаторида автомобилнинг ишини автоматлаштирилган тартибда ҳисобга олиш учун автомобилнинг русуми, давлат рақами ва типи ёзилади;
д) «Ҳайдовчи» қаторида мазкур йўл варақаси бўйича ишлаётган ҳайдовчининг фамилияси, исми, отасининг исми ва класси, «Табель рақами» қаторида ҳайдовчига ташувчи томонидан берилган рақам ёзилади;
е) «Тиркама» ва «Яримтиркама» қаторларида автомобиль билан ишга чиқариладиган тиркама ва ярим тиркамаларнинг русуми, давлат рақамалари ёзилади. Алмаштириладиган тиркамалар ва ярим тиркамаларнинг рақамлари ушбу қаторлар бўйича улар тиркаладиган жойда ёзилади;
ж) «Ҳамроҳлик қиладиган шахслар» қаторида топшириқни бажариш учун автомобилга ҳамроҳлик қиладиган шахсларнинг (юк ортувчилар, экспедиторлар, стажерлар) тўлиқ фамилияси ва исми, отасининг исмининг бош ҳарфлари ёзилади;
з) «Ҳайдовчи ва автомобилнинг иши» бўлимида 2 ва 3-устунларда автомобилнинг жадвал бўйича чиқиб кетиши ва қайтиши санаси (йил, кун, ой) ва вақти (соат ва минутлар) ёзилади;
и) «Ҳайдовчига топшириқ» бўлимида 15-«Кимнинг ихтиёрига» устунида буюртмачиларнинг буюртмаси асосида топшириқни бажариш учун автомобиль ихтиёрига келиши керак бўлган буюртмачининг номи ёзилади;
к) 16-«Келиш вақти» устунгига буюртмачининг буюртмасига ёки шартнома шартларига кўра автомобилнинг иш жадвалига мувофиқ автомобиль келадиган вақт (соат ва минутларда) ёзилади;
л) 17-«Юк қаердан олинади» ва 18-«Юкни қаерга етказиш керак» устунларида буюртмачиларнинг буюртмаларига мувофиқ ёки шартномалар шартлари бўйича юкни ортиш ва тушириш манзиллари ёзилади;
м) 19-«Юкнинг номи» устунига ташувчининг буюртмаси асосида ташиш учун тақдим этилаётган юкнинг номи ёзилади, у автомобилни тегишли равишда тайёрлаш (брезент, арқон, маҳкамалаш мосламалари билан жиҳозлаш) учун ҳайдовчига ахборот бўлиб хизмат қилади;
н) 20-«Юк билан қатнашлар сони» устунига буюртманома ёки бир марталик буюртма асосида топшириқни бажариш учун зарур бўлган юк билан қатнашлар сони ёзилади;
о) 21-«Масофа» устунига масофалар жадвали, жойнинг ўзида масофани ўлчаш далолатномалари асосида ёки харита бўйича курвиметр билан юкни ташиш манзиллари ўртасидаги масофа километрларда ёзилади. Реквизитлар ҳайдовчига ахборот, линияда назорат қилиш, талаб этиладиган ёнилғи миқдорини аниқлаш ва бошқа ҳисоб-китоблар учун хизмат қилади;
«Ҳайдовчига топшириқ» бўлимида кўрсатилган топшириқни ўзгартириш ҳуқуқига фақат ташувчилар эга бўладилар. Фақат истисно ҳолларда буюртмачи ташувчи билан келишган ҳолда «Алоҳида қайдлар» қаторига тегишли ёзувларни киритиб топшириқни ўзгартириши мумкин;
п) 22-«Ташилиши керак юк ҳажми» устунида буюртмачи учун ташиш зарур бўлган юкнинг миқдори тоннада ёзилади.
р) йўл варақасининг олд томонида «Ёнилғи берилсин» қаторида олдинги иш кунидаги қолдиқ ҳисобга олинган ҳолда топшириққа мувофиқ рухсат берилган ёнилғи миқдори ҳарфлар билан ёзилади;
с) «Диспетчер имзоси» қаторида диспетчер ўз имзоси билан йўл варақаси реквизитлари тўғри тўлдирилганлигини ва ҳайдовчида ҳайдовчилик гувоҳномаси мавжудлигини тасдиқлайди.
а) «Ёнилғининг ҳаракати» бўлимида 7, 9-устунларда ва тегишли қаторларда ёнилғи қуювчи, ёнилғи-мойлаш материаллари бўйича техник ёки бунга ваколати бўлган шахс берилган ёнилғи (маркалари бўйича бензин, дизель ёқилғиси, сиқилган ва суюлтирилган газ)нинг миқдорни ёзади ва ушбу ёзувлар тагига имзо чекади;
б) олд томонида қатнов олди тиббий кўрикдан ўтказиш чоғида врач ёки бундай ваколати бўлган шахс томонидан ҳайдовчининг соғлиғи ҳолати ва уни автомобилни бошқаришга қўйиш имкониятини имзо билан тасдиқланади;
в) «Ҳайдовчи ва автомобилнинг иши» бўлимида 5-«Спидометр кўрсаткичлари» устунида назорат-техник пунктининг навбатчи механиги автомобиль йўналишга чиқишида спидометр кўрсаткичини ёзади, 6-«Амалдаги вақт» устунида штамп-соатлар билан гараждан ҳақиқатда чиққан вақтини қўяди. Штамп-соатлар носоз бўлган ёки мавжуд бўлмаган тақдирда вақт қуйидаги изчилликда қўлда ёзилади: кун, ой, соатлар, минутлар. Сўнгра «Ёнилғининг ҳаракати» бўлимида 10-«Чиқишда қолдиқ» устунида назорат-техник пунктининг навбатчи механиги чиқиш пайтида автомобиль бакидаги ёнилғи қолдиғини ёзади ва қайд этилган барча ёзувларнинг тўғрилигини ушбу устунда ўз имзоси билан тасдиқлайди;
г) «Навбатчи механикнинг имзоси» қаторида назорат-техник пунктининг навбатчи механиги автомобилнинг ҳайдовчига техник соз ҳолатда ва гараждан чиқишга рухсат берилганлигини ўз имзоси билан тасдиқлайди, «Ҳайдовчининг имзоси» қаторида эса – ҳайдовчи ўз имзоси билан автомобилни техник соз ҳолатда қабул қилиб олганлигини ва иш учун топшириқ олганлигини тасдиқлайди.
а) 23-«Қатновлар рақамлари» устунида юкни жўнатувчи бажарилган қатновларнинг рақамларини изчил равишда ёзади;
б) 24-«Илова қилинган товар-транспорт юкхатлари рақамлари» устунида юкни жўнатувчи томонидан ушбу қатновга тегишли бўлган товар-транспорт юкхатининг барча рақамлари ёзилади;
в) 25-«Келиш вақти» устунида кириш дарвозасида ёки назорат-техик пунктида, ортиш ва тушириш пунктларида (темир йўл станцияларидан ташқари) ҳайдовчи томонидан йўл варақасининг юкни жўнатувчига тақдим этилган вақти (соатлар, минутлар) қўйилади.
Кириш дарвозаси ёки назорат-техник пункти бўлмаган тақдирда кўрсатиб ўтилган устун тўлдирилмайди, ортиш ёки тушириш пунктига келинган вақт товар-транспорт юкхатига қўйилади;
г) 26-«Юк жўнатувчининг имзоси ва муҳри» устунида юкни жўнатувчи ўзи томонидан йўл варақаси тўғри тўлдирилганлигини тасдиқлаб имзо чекади ва муҳр босади.
Кейинги таҳрирга қаранг.
48. «Йўналишда туриб қолишлар» бўлимида техник ёрдам хизмати ходими ёки бунга вакил қилинган шахс тегишли 27, 28 ва 29-устунларда туриб қолишнинг сабабини, сана ва вақтни (йил, кун, ой, соат ва минутлар), туриб қолишнинг бошланиши ва тамом бўлишини ёзади ҳамда 30-устунда уларни ўз имзоси ва муҳр билан тасдиқлайди.
50. Автомобиль гаражга қайтгандан кейин йўл варақасини тўлдириш қуйидаги изчилликда амалга оширилади:
а) «Ҳайдовчи ва автомобилнинг иши» бўлимида назорат-ўтказиш пунктининг навбатчи механиги 5-«Спидометрнинг кўрсаткичлари» устунини тўлдиради ва 6-устунда автомобилнинг ҳақиқатда гаражга қайтган вақтини ёзади ёки штамп-соатларни босади (йил, кун, ой, соатлар ва минутлар);
б) «Ёнилғининг ҳаракати» бўлимида назорат-техник пунктининг навбатчи механиги 11-«Қайтганда қолдиқ» устунини тўлдиради ва унинг остига имзо чекади;
в) «Топширдим ҳайдовчи» қаторида ҳайдовчи автомобилнинг назорат-техник пунктининг навбатчи механигига техник соз (носоз) ҳолатда топширилганлигини ўз имзоси билан тасдиқлайди. Назорат-техник пунктининг навбатчи механиги «Қабул қилдим навбатчи механик» қаторида «Ҳайдовчи ва автомобилнинг иши» бўлимининг «Гаражга қайтиш» қаторининг 5 ва 6-устунлари тўғри тўлдирилганлигини ва автомобилнинг ҳайдовчидан техник соз (носоз) ҳолатда қабул қилиб олинганлигини ўз имзоси билан тасдиқлайди.
51. Йўл варақаси ҳайдовчи томонидан тўлдирилгандан кейин диспетчер ёки ташувчининг бунга вакил қилинган шахси ҳужжатни қуйидаги изчилликда тўлдиради:
а) «Ҳайдовчи ва автомобилнинг иши» бўлимида «Нолли масофа» устунида масофалар жадвали бўйича гараждан ортишнинг биринчи манзилигача ва туширишнинг охирги жойидан гаражгача бўлган масофани ёзади;
б) «Ёнилғи ҳаракати» бўлимидаги «Норма ўзгариши коэффициенти» устунида автомобилнинг бутун кун давомидаги ишига автомобилнинг ошиқча ёнилғи сарфи нормаси билан ишлаши билан боғлиқ бўлган ёнилғи сарфи нормасининг ўзгариш коэффициентини ёзади. 13-«Махсус ускуна ишлаш вақти» устунида ва 14-«Двигатель ишлаш вақти» устунларида йўл варақасига илова қилинган товар-транспорт юкхатидаги тегишли ёзувлар асосида махсус ускуналарнинг тегишли ишлаш вақти ва фойдаланишнинг алоҳида шароитларида двигатель ишлашининг қўшимча вақти (ортиш-тушириш механизмларини айлантирувчи двигатель орқали ишлаши) ёзилади. Ушбу реквизитлар ёнилғи сарфининг қўшимча нормасини аниқлаш учун зарур. Мазкур реквизитлар тўғри тўлдирилганлигини диспетчер ўз имзоси билан тегишли устунларда тасдиқлайди;
в) «Топшириқни бажариш изчиллиги» бўлимида диспетчер 23-устунда қатновларнинг умумий сонини, «Товар-транспорт юкхатлари сони» қаторида эса – топширилган товар-транспорт юкхатларининг умумий сонини (ёзув билан) ёзади. Топширилган ва қабул қилинган товар-транспорт юкхатларининг умумий сони учун йўл варақасининг орқа томонида ҳайдовчи «Топширдим ҳайдовчи» қаторида, диспетчер эса – «Қабул қилдим диспетчер» қаторида имзо чекади.
52. № 4-п шаклидаги йўл варақасида «Ҳайдовчига топшириқ» бўлимида 15-«Кимнинг ихтиёрига» устунида буюртмачининг буюртманомаси ёки бир марталик талабномаси асосида диспетчер томонидан автомобиль топшириқни бажариш учун ихтиёрига келиши керак бўлган буюртмачининг номи ва манзили ёзилади. 16 ва 17-устунларида – келиш ва кетишнинг режали вақти, 18-устунга эса – иш соатларининг режали сони ва 19- устунга эса – режа бўйича қатновлар сони ёзилади.
53. № 4-п шаклдаги йўл варақасида буюртмачи қирқиб олинадиган талон мавжуд бўлиб, ушбу талон транспорт харажаталарига ҳақ тўланишида ташувчига ҳисоб-китоб тақдим этиш учун асос ҳисобланади ва унга илова қилинади.
а) ҳайдовчи томонидан тақдим этилган йўл варақаси асосида тегишли қаторларда йўл варақасининг тартиб рақами ва санасини, ҳаракатланадиган таркибда юк ташиладиган ташувчининг номини, келган автомобиль ва тиркамаларнинг русумлари ҳамда давлат рақамларини ёзади;
б) «Буюртмачи» қаторида ташкилотнинг номини, автомобилдан фойдаланиш учун масъул бўлган мансабдор шахснинг тўлиқ фамилияси ва исми,отасининг исмининг бош ҳарфларини ёзади;
в) «Вақт» қаторида автомобилнинг буюртмачига келиши ва ундан кетиши вақтини (соатлар ва минутлар) кўрсатади;
г) «Спидометрнинг кўрсаткичлари» қаторида буюртмачига келган ва ундан кетган вақтда спидометрнинг кўрсаткичларини ёзади;
д) «Илова қилинган товар-транспорт юкхатлари» қаторида товар-транспорт юкхатларининг рақамларини ёзади, уларнинг бир нусхаси йўл варақасига илова қилинади ва уларнинг умумий сонини кўрсатади.
Вақтбай тариф бўйича ҳақ тўланадиган иш учун ажратилган автомобилнинг йўл варақасига илова қилинган товар-транспорт юкхатлари автомобилнинг иши учун ҳақ тўлаш шаклини ўзгартириш учун асос бўлиб хизмат қилмайди;
ж) «Буюртмачининг имзоси ва мухри» қаторида йўл варақаси тегишли қаторларининг реквизитлари тўғри тўлдирилганлигини тасдиқлаб имзо чекади ва мухрини босади.
55. «Топшириқнинг бажарилиши» бўлимидаги 25, 26 ва 27-қаторларда ҳар бир қатнаш бўйича ташилган юк тонналарда, масофа километрларда ёзади ва ушбу ёзувларни ўз имзоси билан тасдиқлайди.
56. № 1 (халқаро) шаклдаги йўл варақасида асосий қисм № 4-с ва № 4-м шакллардаги йўл варақаси сингари тўлдирилади.
а) «Ташувчи томонидан тўлдирилади» бўлимида «Автомобилнинг туриб қолиши» кичик бўлимида ортиш, тушириш учун, дам олиш, автомобилнинг техник носозлигига кўра ва бошқа сабаблар бўйича тўғридан-тўғри ва қайтиш йўналишларида Ўзбекистон ҳудудида ва хорижда туриб қолиш санаси (йил, кун, ой) ва ҳақиқий вақт (соат ва минутлар) ёзилади;
б) «Соатлар» кичик бўлимида тегишли устунларга нарядда, ҳаракатда бўлиш, туриб қолишнинг (жами ва шу жумладан техник носозлик бўйича) ҳақиқатдаги вақти ёзилади;
в) «Босиб ўтилган йўл, км» кичик бўлимида тегишли устунларга километрларда барча ва шу жумладан юк билан (жами ва шу жумладан хорижда) автомобиль ҳақиқатда босиб ўтган йўл ёзилади;
г) «Ташилган тонна» кичик бўлимида тегишли устунларда ҳақиқатда ташилган тонналар ҳажми – жами ва шу жумладан хорижда ташилгани ёзилади;
д) «Бажарилган ткм» кичик бўлимида тегишли устунларга ҳақиқатда бажарилган тонна-километрлар – жами ва шу жумладан хорижда бажарилган тонна-километр ёзилади;
е) «Ёнилғи» кичик бўлимида тегишли устунларда Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ҳақиқатда олинган ёнилғи (дизель ёнилғиси, бензин, мой) миқдори ва хорижда олинганини ҳисоблаб чиқиш усули ёзилади.
Тегишли устунларда чиқиб кетиш пайтида ёнилғи ва мой қолдиғи, қайтгандан кейинги қолдиқ, ҳақиқатдаги сарф, норма бўйича сарф, тежаш (+) ёки ортиқча сарфлаш (-) ёзилади.
57. «Иш ҳақини ҳисоблаб чиқиш» кичик бўлимида тегишли устунларда иш турлари ва уларга ҳақ тўлаш ёзилади.
Копьютерда автоматлаштирилган усулда қайта ишланиши керак бўлган йўл варақалари олдиндан қайта ишланади, у ахборотни кодлаштиришдан (устунларни тўлдиришдан) иборат бўлади.
59. Йўл варақаларига автоматлаштирилган ишлов беришда компьютердан олинган машинограмм маълумотлари йўл варақалари бланкаларига ўтказилмаслиги мумкин.
Бунда машинограммада тегишли равишда тасдиқланган «Автомобиль ва тиркамаларнинг иш натижалари» бўлимининг кўрсаткичлари мавжуд бўлиши керак.
60. «Автомобиль ва тиркамалар иш натижалари» бўлимида ёнилғи сарфи автомобилнинг бир кундаги (сменадаги) ишида босиб ўтган умумий йўли ва бажарилган тонна-километрлар бўйича аниқланади.
Иш якунларини чиқаришда йўл варақасида ёнилғининг амалдаги сарфи билан биргаликда автомобилларнинг алоҳида русумлари учун тасдиқланган меъерлар бўйича ёнилғи сарфи кўрсатилади.
61. Наряддаги вақт (соатларда) автомобиль гараждан чиққан пайтдан бошлаб унинг гаражга қайтишигача аниқланади, ҳайдовчининг тушлик қилиш ва дам олиш вақти чиқариб ташланади. Бир вақтнинг ўзида йўлсизлик, техник носозлик туфайли бекор туриб қолишлар ва ҳоказолар наряддаги соатлардан чиқариб ташланади.
62. Ҳаракатдаги вақт бу наряддаги вақт билан туриб қолиш вақти ўртасидаги фарқни ташкил этади. Туриб қолиш вақти ортиш ва туширишда туриб қолиш вақти, автомобилнинг йўлда техник носозлиги, шинани алмаштириш, йўлларнинг ҳаракат қилиш ҳолатида эмаслиги ва бошқалар туфайли келиб чиққан бекор туриб қолиш вақти жамланиши йўли билан аниқланади.
63. Ортиш ва туширишда туриб қолиш товар-транспорт юкхатида кўрсатилган ёзувлар бўйича аниқланади. Техник носозлик ва бошқа сабабларга кўра бекор туриб қолиш йўл варақасининг «Йўналишда туриб қолишлар» бўлимидаги ёзувлар бўйича аниқланади.
Туриб қолиш бўйича якун алоҳида берилади: юк ортиш ва тушириш учун туриб қолиш, меъёрдан ортиқча туриб қолиш ва техник носозлик бўйича туриб қолиш.
64. Юк билан қатнашлар сони юк ортишнинг бошланғич манзили билан юк туширишнинг охирги манзили ўртасида юк билан барча қатнашларни ҳисоблаб чиқиш йўли билан аниқланади. Йўл-йўлакай кириб ўтилган тақдирда, бу товар-транспорт юкхатида кўрсатилган ёзувлар бўйича аниқланади.
65. Юк ортилган автомобиль босиб ўтган йўл товар-транспорт юкхатида кўрсатилган юк билан барча қатнашлар масофаси йиғиндисига тенглаштирилади.
66. Автомобиль юксиз босиб ўтган йўл умумий босиб ўтилган йўл билан юк билан босиб ўтилган йўл ўртасидаги фарқни ташкил этади.
67. Автомобиль босиб ўтган умумий йўл гараждан чиқишда ва гаражга қайтишда спидометр кўрсаткичлари ўртасидаги тафовутга мувофиқ бўлиши керак.
68. Автомобиль билан ташилган юкнинг умумий миқдори тайинланган манзилга етказиб берилган юкнинг миқдорини ҳисоблаб чиқиш йўли билан товар-транспорт юкхати бўйича аниқланади.
69. Тонна-километрлар ҳар бир қатнаш (йўл-йўлакай кириб ўтиш) бўйича ташилган юк миқдорини (оғирлигини) юкни ортиш ва тушириш манзиллари ўртасидаги ҳар бир қатнаш (йўл-йўлакай кириб ўтиш) масофасига кўпайтириш йўли билан аниқланади.
Бир кунда (бир сменада) юк автомобили томонидан бажарилган тонна-километрларнинг умумий миқдори юк билан барча қатнашлар (йўл-йўлакай кириб ўтишлар) бўйича тонна-километрлар суммасига тенг бўлади.
70. Ҳайдовчига иш ҳақи йўл варақасига илова қилинган барча товар-транспорт юкхатиларининг «Таксировка»сида акс эттирилган маълумотлар асосида кўрсатилади.
71. Мазкур Йўриқнома Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш давлат қўмитаси билан келишилган:
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
1-ИЛОВА
1-ИЛОВА
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
2-ИЛОВА
2-ИЛОВА
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
3-ИЛОВА
3-ИЛОВА
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
4-ИЛОВА
4-ИЛОВА
Кейинги таҳрирга қаранг.
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
5-ИЛОВА
5-ИЛОВА
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
6-ИЛОВА
6-ИЛОВА
Кейинги таҳрирга қаранг.
Ташувчиларнинг юк автомобиллари учун йўл варақалари, товар-транспорт юкхатларини тайёрлаш, ҳисобга олиш, тўлдириш ва қайта ишлаш бўйича йўриқномага
7-ИЛОВА
7-ИЛОВА