LexUZ шарҳи
Мазкур стандарт Ўзбекистон Республикаси молия вазирининг 2021 йил 2 июлдаги 43-сонли «Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан қабул қилинган айрим идоравий норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ўз кучини йўқотган деб топиш тўғрисида»ги буйруғига (рўйхат рақами 3316, 30.07.2021 й.) асосан ўз кучини йўқотган.
1. Мазкур стандарт Ўзбекистон Республикасининг «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қонуни, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 10 июндаги 296-сон «Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлис XIV сессиясида қилган маърузасида баён этилган асосий қоидаларни амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори асосида ишлаб чиқилган ва Ўзбекистон Республикасида аудиторлик фаолиятини норматив тартибга солиш элементи ҳисобланади.
2. Мазкур стандартнинг мақсади молиявий ҳисобот таркибидаги бошқа маълумотнинг тўғрилигини аниқлаш учун аудиторлик тартиб-таомилларини белгилаш ҳисобланади.
3. Мазкур стандарт талаблари расмий аудиторлик хулосасини тайёрлашни кўзда тутадиган аудитни амалга ошириш чоғида барча аудиторлик ташкилотлари учун мажбурий ҳисобланади, бундан улар тавсия тусида эканлиги бевосита кўрсатилган қоидалар мустасно.
4. Мазкур стандарт талаблари, текширув натижалари асосида расмий аудиторлик хулосаси тайёрлашни кўзда тутмайдиган аудитнинг амалга оширилишида, шунингдек, аудитга турдош хизматлар (консалтинг хизматлари) кўрсатилишида тавсиявий тусга эга бўлади. Аниқ топшириқни бажариш чоғида мазкур стандартнинг мажбурий талабларидан четга чиқилган ҳолларда аудиторлик ташкилоти буни ўзининг иш ҳужжатларида ҳамда аудит ва (ёки) унга турдош хизматларга буюртма берган хўжалик юритувчи субъект раҳбариятига бериладиган ёзма ҳисоботда мажбурий тартибда кўрсатиб ўтиши лозим.
5. Бошқа маълумотлар ― текширилган молиявий ҳисоботлар ва улар бўйича аудиторлик хулосасидан ташқари, хўжалик юритувчи субъект томонидан эълон қилинган, текширилган молиявий ҳисоботларни ўз ичига оладиган ҳужжатларда кўрсатилган ҳар қандай маълумот.
6. Муҳим зиддиятликлар ― текширилган молиявий ҳисоботларда бўлган маълумот билан ҳужжатнинг бошқа қисмларида бўлган маълумот орасидаги жиддий фарқ.
7. Жиддий бузиб кўрсатишлар ― жиддий зиддиятларга қараганда бошқа ҳолатни ифодалайдиган ва аудитор фикрига кўра жиддий ҳисобланган фактларнинг бузилишидир.
б) техник хизмат кўрсатиш ва капитал таъмирлаш, реклама, ҳамда тадқиқот ва ишланмалар бўйича эксплуатация харажатларига;
8.6. Молиявий маълумотларни тасвирлаш учун чизмалар, жадваллар ва графиклар, уларга берилган тушунтиришлар билан бирга.
9. Бошқа маълумотларни ва текширилган молиявий ҳисоботларни ўз ичига олган ҳужжатларни аудитор томонидан ўқилиши шарт.
10. Ҳужжатни ўқиётган аудитор хўжалик юритувчи субъектнинг фаолияти ва молиявий аҳволи билан тўлиқ танишган бўлиши, аудит пайтида аниқланган муаммолардан хабардор бўлиши шарт.
11. Аудитор бошқа маълумотларни текширилган молиявий ҳисоботлар билан таққослашдан ташқари маълумотлардаги рақамларни қайта ҳисоблайди, уларни иш қоғозларидаги рақамлар билан солиштиради.
12. Агар бошқа маълумотлар молиявий ҳисоботларга киритилган маълумотларни ўз ичига олса, бундай маълумотлар текширилган молиявий ҳисоботлардаги худди шундай маълумотлар билан таққосланиши керак.
13. Бошқа маълумотларда қайд этилган барча кўрсаткичлар текширилган молиявий ҳисоботлар асосида қайтадан ҳисоблаб чиқилади. Янгидан ҳисоблаб чиқилган маълумотлар бошқа маълумотлардан олинган кўрсаткичлар билан таққосланган бўлиши керак.
14. Бошқа маълумотлар молиявий ҳисоботлардаги маълумотлар, масалан сотилган маҳсулот таннархи, савдо харажатлари ва умумий бошқарув харажатлари тўғрисидаги маълумотларни тасдиқлайдиган тушунтириш хатларини ўз ичига олиши мумкин. Ана шу тушунтириш хатларининг айрим қисмлари аудитор иш қоғозларидаги кенгайтирилган ишчи баланс маълумотлари билан таққосланади.
15. Агар бошқа маълумотларни ўрганаётганда аудитор ана шу маълумот билан текширилаётган молиявий ҳисобот ўртасида жиддий зиддиятларни аниқласа, аудитор молиявий ҳисобот ёки бошқа маълумотлар тузатишга мухтожлигини ёки йўқлигини аниқлаши керак.
16. Агар текширилаётган ҳисоботга тузатиш киритиш зарур бўлса-ю, хўжалик юритувчи субъект тузатишларни ўз молиявий ҳисоботига киритишдан бош тортса, аудитор шак-шубҳасиз ижобий хулосадан фарқ қилувчи хулоса тузиши керак.
17. Агар бошқа маълумотлар тузатишга муҳтож бўлса-ю, хўжалик юритувчи субъект унга тузатишлар киритишдан бош тортса, аудитор аудиторлик хулосасига аниқланган жиддий зиддиятлар баён этилган хатбошини киритиш масаласини кўриб чиқиши ёки бошқа чоралар кўриши шарт. Кўрилган чоралар, масалан, дастлабки аудиторлик хулосасидан фарқланадиган янги хулосани тузиш ёки фикрни ифодалашдан бош тортиш, алоҳида ҳолатларга, зиддиятларнинг табиати ва муҳимлигига боғлиқ бўлади. Аудитор юзага келган вазиятда бундан кейинги ҳаракатлари хусусида тавсиялар олиш учун юристга мурожаат қилиши лозим.
18. Жиддий зиддиятларни аниқлаш мақсадида бошқа маълумотларни ўрганаётган аудитор жиддий бузиб кўрсатишлар фактларини аниқлаши мумкин.
19. Мазкур стандарт нуқтаи назаридан олганда «фактларни жиддий бузиб кўрсатишлар» бошқа маълумотларда мавжуд бўлади, агарда текширилаётган молиявий ҳисоботда акс этган масалаларга тааллуқли бўлмаган бундай маълумот нотўғри тақдим этилган бўлса.
20. Агар аудитор бошқа маълумотларда жиддий бузиб кўрсатиш фактлари борлигини аниқласа, ушбу масалани у хўжалик юритувчи субъект раҳбарияти билан муҳокама қилиши керак. Масалани раҳбарият билан муҳокама қилаётганида аудитор бошқа маълумотларнинг ва аудитор сўровларига раҳбарият жавобларининг асосланганлигини ҳар доим ҳам баҳолай олмайди ва мулоҳазалар ҳамда фикрлар ўртасида ҳақиқатан ҳам фарқ бор-йўқлигини кўриб чиқиши шарт.
21. Агар аудитор, шубҳасиз жиддий бузиб кўрсатилган фактлар мавжуд деб ҳисоблаган тақдирда, у раҳбариятдан малакали учинчи томон билан, хусусан хўжалик юритувчи субъектнинг юристи билан маслаҳатлашишни сўраши лозим ва олинган жавобни таҳлил қилиши шарт.
22. Агар аудитор бошқа маълумотларда бузиб кўрсатиш фактлари мавжуд деган хулосага келса ва хўжалик юритувчи субъект раҳбарияти уни тузатишдан бош тортса, аудитор ўзининг нуқтаи назарини ёзма шаклда ижроия кенгашига маълум қилиши ва кейинги ҳаракатлари хусусида ўз юристи билан маслаҳатлашиб олиши керак.
23. Аудитор ҳеч қандай бошқа маълумотлардан аудиторлик хулосаси тузилгунга қадар фойдалана олмаган тақдирда, у бошқа маълумотлар билан молиявий ҳисоботнинг мувофиқ келмаслигининг жиддийлик даражасини аниқлаши учун бошқа маълумотларни иложи борича энг қисқа муддатларда ўрганиши лозим бўлади.
24. Агарда бошқа маълумотларни ўрганиш чоғида, аудитор жиддий зиддиятларни аниқласа ёки очиқдан-очиқ жиддий бузиб кўрсатиш фактларини топган ҳолларда, у молиявий ҳисобот ва бошқа маълумотларни қайтадан кўриб чиқишга зарурият борлигини аниқлаши керак.
25. Агарда, текширилаётган молиявий ҳисоботни қайта кўриб чиқиш мўлжалланаётган бўлса, у ҳолда «Баланс тузилган санадан кейинги воқеалар» стандарти қоидаларига амал қилиш лозим.
26. Агарда, бошқа маълумотларни қайта кўриб чиқиш зарур бўлганда ва хўжалик юритувчи субъект уни амалга оширишга рози бўлган ҳолларда аудитор шароитдан келиб чиқиб тартиб-таомилларни бажариши шарт. Тартиб-таомилларга илгари чиқарилган молиявий ҳисобот, аудиторлик ҳисоботи ва бошқа маълумотларни фойдаланувчиларга ўзгаришлар тўғрисида хабар берилганига ишонч ҳосил қилиш учун раҳбарият амалга оширган тадбирлар шарҳи киритилиши мумкин.
27. Бошқа маълумотларни қайта кўриб чиқиш зарур бўлганда, лекин раҳбарият қайта кўришдан бош тортган ҳолларда аудитор тегишли ҳаракатларни амалга ошириш мумкинлигини кўриб чиқиши шарт. Бундай ҳаракатларга аудиторда шубҳа уйғотган бошқа маълумотларга доир масалала ҳақида хўжалик юритувчи субъект раҳбариятини ёзма шаклда хабардор қилиш, шунингдек, юридик маслаҳат олиш каби тадбирлар киритилиши мумкин.