Ўзбекистон Республикасининг «Хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонунига (Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 йил, 39-сонли, 386-модда) мувофиқ ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 11 майдаги 131-сон «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ер қаърини геологик ўрганиш, саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси тузилмасини янада такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида»ги (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2011 йил, 19-сон, 191-модда) қарорига мувофиқ буюраман:
1. Металлургия ташкилот ва ишлаб чиқаришларининг газ хўжалигида хавфсизлик қоидалари иловага мувофиқ тасдиқлансин.
2. Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги билан келишилиб, норматив техник ҳужжат сифатида эътироф этилган кундан бошлаб кучга киритилсин ва эълон қилинсин.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ер қаърини геологик ўрганиш, саноатда, кончиликда ва коммунал маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш Давлат инспекцияси бошлиғининг 2013 йил 26 ноябрь, 157-сон буйруғига
ИЛОВА
ИЛОВА
Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикасининг «Хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонуни (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006 йил, 39-сон, 386-модда) ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2011 йил 11 майдаги 131-сон «Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ер қаърини геологик ўрганиш, саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси тузилмасини янада такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида»ги қарорига мувофиқ (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2011 йил, 19-сон, 191-модда) ишлаб чиқилган бўлиб, металлургия ташкилот ва ишлаб чиқаришларининг газ хўжалигида хавфсизлик талабларини белгилайди.
бандаж –– иссиқ ҳолатда пўлат қувурга кийдириладиган ва совиш пайтида уни сиқиб қўядиган металл ҳалқа;
беркитиш ва ростлаш арматура (қурилма)лари –– қувурлар ва ускуналарга ўрнатиладиган техник қурилма бўлиб, ўтиш кесими юзасини ўзгартириш йўли билан газ (суюқлик ва бошқалар) оқимини бошқариш (ёпиш, ростлаш, тақсимлаш, аралаштириш, фазаларни ажратиш) учун ишлатилади;
газнинг импульс ўтказгичи — газ олиш мосламасини назорат-ўлчов асбоблари, датчик ёки ростлагичлар билан улайдиган ўтказиш қувури бўлиб, назорат қилинадиган (ростланадиган) технологик муҳитнинг таъсирини назорат-ўлчов асбоблари, датчик ёки ростлагичларнинг сезувчан элементларига узатиш учун хизмат қилади;
газ ростлаш пункти (ГРП) ва ускунаси (ГРУ) — газ тақсимлаш тармоқларида газнинг кириш босимини автоматик тарзда пасайтириш ва уни чиқишда белгиланган доимий даражада сақлаб туриш учун мўлжалланган технологик қурилмалар мажмуаси;
газ ускунаси –– газ ва газ аралашмалари ишлатиладиган аппарат, машина, иншоот, қурилмалар ва уларнинг қувурўтказгичлари;
газ хўжалиги объектлари — цехлараро ва цех газўтказгичлари, газ истеъмол қиладиган печ, қозон ва бошқа агрегатларнинг газ ускуналари, ферроқотишма ишлаб чиқаришда ажралиб чиқадиган газларни (бундан буён матнда — ферроқотишма газлари деб юритилади) тозалаш ускуналари, газ чиқариб юбориш қурилмалари, ферроқотишма газининг газ сўриш станциялари, газ ростлаш пункт ва ускуналари, шунингдек, ташкилотлар ўртасидаги газўтказгичлар ва алоҳида ҳудудда жойлашган ташкилот объектларига ўтказилган газўтказгичлар;
газўтказгич — ёнувчан газларни газ тақсимлаш тармоғидан газ истеъмол қилувчи печ, қозон ва бошқа агрегатларга ташийдиган иншоот бўлиб, қувур, арматура, устун, таянч ва бошқа жиҳозлардан таркиб топган;
дросселли клапан — қувурўтказгичнинг ўтиш кесимига нисбатан анча кичик кесимли қурилма бўлиб, ёпиқ тизимдаги ишчи муҳит (газ, ҳаво ва б.) параметрларини (миқдори, босими, ҳарорати ва ҳ.) ростлаш учун хизмат қиладиган қурилма;
ёндиргич (горелка) — газсимон ёқилғини ҳаво билан аралаштириб, аралашмани чиқиш тешигига узатиш ва шу ерда уни ёндириб, газ истеъмол қилувчи агрегатларда ёқилғининг барқарор ёнишини ва ёниш жараёнини бошқариш (ростлаш) имконини таъминлайдиган қурилма;
зулфин (задвижка) — арматура тури, унда беркитувчи ёки ростловчи элементлар газ (суюқлик) оқими йўналишига перпендикуляр равишда ҳаракатланади;
клапан — машиналар ва қувурўтказгичларда технологик муҳит (газ, буғ, суюқлик ва ҳоказо) сарфи (босими)ни автоматик тарзда бошқарадиган қурилма (деталь);
конденсат тўплагич — конденсатни чиқариб юборадиган ва қизитилган буғни ўтказмайдиган ёки чеклаб ўтказадиган арматура;
ортиқча газ босими — қувурўтказгич ичидан ўтаётган газ ҳосил қиладиган (абсолют) босим билан ташқи (атмосфера) босим орасидаги фарқ; ортиқча босим миқдори манометрлар ёрдамида ўлчанади;
очиқ (кўриниш) масофа — ёнма-ён жойлашган объектлар (қувурўтказгичлар, ускуналар, бинолар ва ҳоказо)нинг энг чекка бўртиб чиққан қисмлари орасидаги минимал масофа;
пуфлаш свечалари — газўтказгич ва ускуналардан ҳавони чиқариб ташлашда, шунингдек, сақловчи чиқариш клапани ишлаб кетганда ундан кейинги газни чиқариб ташлашда ҳосил бўладиган газ-ҳаво аралашмасини атмосферага чиқариб юбориш учун мўлжалланган қурилма;
сақловчи беркитиш клапани (СБК) — босим белгиланган чегарадан ошиб кетганда газистеъмолчиларга газ узатилишини автоматик тарзда тўхтатиш учун хизмат қиладиган қурилма. СБК лар асосан газ ростлаш пункт (ускуна)ларига ўрнатилади;
сақловчи чиқариш клапани (СЧК) — ортиқча ишчи муҳитни чиқариб юбориш воситасида ускуна ва қувурўтказгичларни босим рухсат берилмайдиган даражадан ошиб кетишидан автоматик тарзда ҳимоялайдиган қурилма;
сигнализация — назорат қилинадиган параметрларнинг юқори ва қуйи миқдорларга етиш ҳолларида овозли ёки ёруғлик ёрдами билан хабар берилишини таъминлайдиган қурилма;
сувли қайтаргич (водяной затвор) — қувурларда газнинг орқага оқишига йўл қўймайдиган, газ билан пайвандлашда эса портлаш тўлқини (алангани)ни пайвандлаш ёндиргичидан генератор (газўтказгич)га ўтиб кетишига («тескари зарбага») тўсқинлик қиладиган гидравлик қурилма;
тезкор узувчи клапан — авариявий вазиятлар юзага келганда газистеъмолчиларга газ узатилишини бир (бир неча) сонияда узиб қўйилишини таъминлайдиган қурилма.
хавфсизлик автоматикаси — печ, қозон ва бошқа газ истеъмолчи агрегатларга ўрнатилган қурилмалар мажмуаси бўлиб, ушбу агрегатларнинг хавфсиз ишлатилишини таъминлайди.
а) лойиҳаланаётган, қурилаётган ва фойдаланалиётган барча металлургия ташкилотларининг газ хўжалиги объектларига;
б) металлургия ташкилотларининг ферроқотишма, табиий газларни, шунингдек, уларнинг ортиқча босими 1,2 MPa дан кўп бўлмаган аралашмаларини ва ортиқча босими 1,6 MPa дан кўп бўлмаган суюлтирилган углеводород газ (СУГ)ларни тайёрлаш, ташиш ва ёнилғи сифатида истеъмол қилиш билан боғлиқ бўлган объектлари.
а) Мазкур Қоидаларнинг 2-бандида кўрсатилмаган (водород, ацетилен, аммиак ва бошқаларнинг) газ қувурлари ва газ ускуналарига;
4. Газ ускуналарини тайёрлашга доир технологик талаблар, ташкилотларнинг газ хўжалиги объектларини ишлатиш, таъмирлаш ва созлаш мазкур Қоидалар талабларига мос бўлиши лозим.
5. Ташкилотларнинг газ хўжалиги объектларини лойиҳалаш, қуриш, ишлатиш, кенгайтириш, техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш, консервация қилиш, тугатиш, шунингдек, ушбу ишлаб чиқаришлар учун техник қурилмаларни тайёрлаш, монтаж қилиш, таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатиш мазкур Қоидалар ва «Металлургия ишлаб чиқаришлари учун умумий хавфсизлик қоидалари», (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 28 майдаги 20-15-195/12-сон хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган), «Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сон хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) ҳамда саноат хавфсизлиги соҳасига оид бошқа норматив-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
6. Газ хўжалигининг портлаш хавфи бўлган ишлаб чиқариш объектлари ҳамда техник қурилма, бино ва иншоотлари, шунингдек, технологик жараёнлар ва техник қурилмалар конструкциясига киритилаётган ўзгартиришларнинг саноат хавфсизлиги экспертизаси ўрнатилган тартибда амалга оширилиши лозим.
7. Ташкилотда цехлараро газ қувурлар ҳамда ташкилот газ хўжалигининг объектларини бехатар ишлатиш ва техник ҳолатини назорат қилиш учун бош энергетик хизматининг раҳбар мутахассислари орасидан жавобгар шахс тайинланади.
8. Технологик, меҳнатни муҳофаза қилиш, ёнғин хавфсизлиги, газга хавфли ва оловли ишларни бехатар бажариш, газ ускуналаридан фойдаланиш ва таъмирлаш бўйича йўриқномалар «Меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича йўриқномаларни ишлаб чиқиш тўғрисидаги низом» (рўйхат рақами 870, 2000 йил 7 январь) (Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қўмиталари ва идораларининг меъёрий ҳужжатлари ахборотномаси, 2000 йил, 1-сон) ва мазкур Қоидалар талабларига мувофиқ ишлаб чиқилади.
9. Ташкилотлар томонидан газ хўжалиги объектларида «Металлургия ишлаб чиқаришларида аварияларни бартараф этиш (чеклаш) режаларини тузиш бўйича йўриқнома»га (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 28 майдаги 20-15-203/12-сон хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) мувофиқ аварияларни бартараф этиш (чеклаш) режалари ишлаб чиқилиши лозим.
10. Технологик жараёнлар, коммуникация схемалари ўзгарганда, янги ускуна, мосламалар жорий этилганда ишлаб чиқаришга ўзгартиришлар киритишдан олдин «Меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича йўриқномаларни ишлаб чиқиш тўғрисидаги низом» (рўйхат рақами 870, 2000 йил 7 январь) (Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қўмиталари ва идораларининг меъёрий ҳужжатлари ахборотномаси, 2000 йил, 1-сон)га мувофиқ амалдаги йўриқномаларга тегишли тузатишлар киритилиши лозим.
11. Газ хўжалиги объектлари ҳужжатларини ишлаб чиқиш ва лойиҳалашни, газ хўжалиги объектларини қуриш, монтаж қилиш, созлаш, таъмирлаш, техник жиҳатдан шаҳодатлашни амалга оширувчи ҳамда ушбу объектлардан фойдаланувчи раҳбар ходимлар ва мутахассислар ГОСТ 12.0.004 ва «Меҳнатни муҳофаза қилиш бўйича ўқитиш ва билимларни текшириш тўғрисида намунавий низом» (рўйхат рақами 272, 1996 йил 14 август) талабларига мувофиқ меҳнат хавфсизлиги бўйича аттестациядан ўтказилади.
12. Газ хўжалигида юз берган авария ва бахтсиз ҳодисаларни текшириш ўрнатилган тартибда амалга оширилади.
13. Металлургия ташкилотларида металларни қиздириш ва эритишда, технологик агрегатларда, қозон ҳамда бошқа истеъмол қилувчи қурилмаларда ишлатиладиган ва ҳосил қилинадиган ёнувчан технологик газлар чанг ва зарарли моддалардан тозаланиши лозим.
14. Ферроқотишмаларни ишлаб чиқариш шароитларига қараб ферроқотишма гази таркибида водород миқдори 12 фоизгача бўлишига рухсат этилади, олтингугурт водороди ва олтингугурт икки оксидларининг жами миқдори (олтингугурт икки оксидига нисбатан қайтадан ҳисоблаганда) 1g/nm3 дан ортиқ бўлмаслиги лозим. Ташкилот тармоқларига келаётган ферроқотишма гази таркибидаги чанг миқдори 20 mg/nm3 дан ортиқ бўлмаслиги лозим.
15. Ёнилғи сифатида ишлатиладиган табиий газнинг таркибида, конга боғлиқ ҳолда, олтингугурт водородининг миқдори 25 mg/nm3 гача, меркаптан олтингугуртиники — 120—150 mg/nm3 гача бўлиши мумкин. Зарур бўлса, айрим ишлаб чиқаришлар учун ишлатиладиган табиий газни олтингугурт бирикмаларидан махсус тозалаш тизими кўзда тутилиши лозим.
16. СУГ нинг ҳиди унинг ҳаводаги миқдори алангаланиш қуйи концентрация чегарасининг камида 20 фоизини ташкил этганда сезилиши лозим.
г) 1 — тоифа юқори босимли — газ босими 0,3 дан кўп — 1,2 MPa гача, (пропан-бутан учун эса 1,6 MPa гача).
18. Газнинг ҳисобланган босими газ қувур ва газ ускуналарини ишлатиш пайтидаги энг катта ишчи босим ҳисобланади ва бу қурилмалар ушбу босимга ҳисоб-китоб қилинган бўлиши лозим.
а) ферроқотишма газининг газўтказгичлари учун печ гумбазидан газ сўриш станциясининг газ пуфлагичларигача — газ пуфлагичлар ҳосил қиладиган газнинг ҳисобланган сийракланишига тенг;
б) табиий газ ва СУГ нинг буғ фазаси газ қувурлари учун — газ тақсимлаш станциялари (ГТС), газ ростлаш пунктлари (ГРП) ва газ ростлаш ускуналари (ГРУ)дан чиқишдаги газнинг ҳисобланган босимига тенг;
в) турли газларнинг газ қувурлари бириктирилган бўлса — газ келтириш қувурлари учун ушбу қувурлардаги ҳисобланган босим миқдори бўйича, аралаш газларнинг газ қувурлари учун эса — газ келтириш қувуридаги газнинг энг катта босими бўйича;
г) газ босимини ошириш агрегатларидан кейинги газ қувурлар учун — агрегатгача ҳисобланган босим билан агрегатдан кейинги газ қувурига уланган барча истеъмолчиларга газ сарфи тўхтатилганда газ босимини ошириш агрегати ҳосил қиладиган босим йиғиндисига тенг;
д) газ босимини ошириш агрегатидан кейинги аралаш газларнинг газ қувурлари учун — агрегатгача бўлган энг катта ҳисобланган босим билан барча истеъмолчиларга аралаш газ сарфи тўхтатилганда, агрегат зичлиги энг катта газда ҳосил қиладиган босим йиғиндисига тенг.
20. Газўтказгич ва газ ускуналар фақат уларда ортиқча газ босими бўлгандагина ишлатилиши лозим, ферроқотишма ишлаб чиқаришида қўлланиладиган ёпиқ ферроқотишма печлари ва газ пуфлаш қурилмаси орасида жойлашган газўтказгич ҳамда газ ускуналар бундан мустаснодир.
21. Газўтказгич ва газ ускуналари улар эгаллаб турган ҳудудни бемалол шамоллатиш таъминланган очиқ майдончаларга ўрнатилиши лозим. Газўтказгич ва ускуналарни фақат технологик жараён ёки хизмат кўрсатиш шартлари талаб этганда ёпиқ биноларда жойлаштириш мумкин.
23. Газўтказгич ва газ аппаратларининг деталлари бир-бирига, қоидага кўра, пайвандлаб уланиши лозим. Фланецли бирикмалардан фойдаланишга фақат тиқинлар ўрнатиладиган, газўтказгичлар фланецли ускуна, арматура ва аппаратларга уланадиган жойларда, газўтказгичларнинг баъзи участкаларида эса монтаж қилиш ва ишлатиш шартлари талабларидан келиб чиққан ҳолда рухсат этилади.
24. Диаметри 1000 mm ва ундан кўп бўлган паст босимли газўтказгичлар учун ишлатиладиган қувурларнинг монтаж чоклари, одатда, бандаж ёрдамида пайвандланиши лозим.
25. Назорат-ўлчов асбобларини, шунингдек, бирикмаси фақат резьбали қилиб ясаладиган арматура ва жиҳозларни улаш учун резьбали бирикмалардан фойдаланиш мумкин.
26. Газ аппаратларининг ичига кириш талаб этиладиган жойларига ва уларни шамоллатиб туриш учун пастки қисмига қопқоқли туйнук (люк)лар ўрнатилиши лозим. Диаметри 300 mm ва ундан катта бўлган паст ва ўртача босимли газўтказгичлар (бундан СУГ ларнинг газўтказгичлари мустасно) газ йўналиши бўйича бевосита зулфин (задвижка)дан кейин туйнуклар билан жиҳозланиши, ҳалқаланган газўтказгичларда эса туйнуклар зулфиннинг иккала тарафига ҳам ўрнатилиши лозим.
27. Диаметри 1200 mm ва ундан катта ҳамда узунлиги 25 m дан кўп бўлган газўтказгичнинг берк участкасида (боши ва охирида) камида иккита қопқоқли туйнук бўлиши лозим.
28. Газўтказгичнинг диаметри 600 mm гача бўлса, туйнукнинг кўриниш диаметри унинг диаметрига тенг ва газўтказгичнинг диаметри 600 mm ва ундан катта бўлса –– 600 mm га тенг бўлиши лозим.
29. Футеровкаланган газўтказгичларда қопқоқли туйнукнинг қувурчаси футеровка қалинлигида ичкарига киритилган бўлиши лозим.
30. Қувурўтказгич, аппарат ва таянч конструкцияларининг ташқи сиртларини кимёвий емирилишдан ҳимоялаш тури ва тизимлари «Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган), бошқа норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ танлаб олиниши ва лойиҳада аниқлаб қўйилиши лозим.
31. Газўтказгичларнинг танитувчи ранги ГОСТ 14202 талабларига мувофиқ бажарилиши лозим. Газўтказгичларда газ ҳаракати йўналиши кўрсаткич билан кўрсатилган бўлиши лозим.
32. Кимёвий емирилишга фаол газ ёки буғ билан ифлосланиш мумкин бўлган жойларда ўрнатилган газўтказгич ва газ ускуналари, шу жумладан, таянч конструкциялари, майдонча ва зиналар махсус кимёвий емирилишга қарши қоплама билан ҳимояланган ёки кимёвий емирилишга бардошли материаллардан ясалган бўлиши лозим.
33. Бино ва газ ускуналар амалдаги бино ва иншоотларнинг яшиндан ҳимоялагичларини ўрнатиш бўйича йўриқномага мувофиқ яшин ҳимоялагич билан жиҳозланиши лозим.
34. Барча газ машина ва аппаратлари, уларнинг қаерда жойлашганидан қатъи назар, ерга улаб ҳимояланган бўлиши лозим. Газўтказгичлар цех биноларига кириш ва чиқиш жойида цех электр ускуналарининг ерга улаш контурларига уланиши лозим.
38. Ташкилотга газ узатувчи ер ости газўтказгичнинг ердан чиқиш жойида ажратувчи фланец ва қатрон қуйилган ғилоф ўрнатилиши лозим.
39. Пуфлаш свечалари газўтказгичнинг охирида тиқинга яқин жойда ва газ йўналиши бўйича зулфинлардан олдин, шунингдек, газўтказгич ва газ ускуналарининг юқори нуқталарида ўрнатилиши лозим, (агар тармоқнинг зулфингача бўлган узунлиги 3 m дан кам бўлса, газ тармоқларидаги зулфинлар бундан мустаснодир) газўтказгичлар тизими ҳалқасимон бўлса, свечалар зулфиннинг иккала тарафига ҳам ўрнатилиши лозим.
40. Металларга газ алангасида ишлов бериш постлари ва бошқа кичик истеъмолчиларнинг (газўтказгичининг геометрик ҳажми 0,05 m3 гача бўлган, заҳармас газларда, пропан-бутандан ташқари, ишлайдиган) тармоқларини цех коллекторидаги охирги свечага пуфлаб бўлгандан сўнг цех ҳудудига қуйидагича пуфлаш мумкин:
б) кичик истеъмолчилар — баландлиги свеча оғзидан цех (иш майдончаси) полигача камида 3 m бўлган свеча орқали пуфланади.
41. Пуфлаш свечасининг кесими пуфланаётган ҳажмнинг 30 дақиқадан кўп бўлмаган вақт ичида беш марта алмашишини таъминлаш ҳисобидан танлаб олинади, Диаметри 1,5 m ва узунлиги 500 m дан ортиқ бўлган коллекторлар учун пуфлаш муддати 1 соатгача узайтирилиши мумкин.
42. Пуфлаш свечалари заҳармас газлар учун свеча чиққан жойдаги том сатҳидан ёки газўтказгичга хизмат кўрсатиш майдончасидан камида 2,5 m юқорига, заҳарли газлар учун эса камида 4 m юқорига чиқарилган бўлиши лозим. Агар том чўққисидан ёки фонардан свечагача бўлган масофа 20 m дан кам бўлса, заҳарли газлар ва ҳавога нисбатан зичлиги 0,8 ва ундан кўп бўлган газлар учун свечалар фонардан камида 10 m узоқликда ўрнатилиши лозим.
43. Газўтказгичлардаги пуфлаш свечаларининг чиқариш тешиги заҳарли газлар учун ер сатҳидан камида 10 m баландликда, заҳармас газлар учун эса камида 7 m баландликда бўлиши лозим.
44. Ҳар хил газларнинг пуфлаш свечаларини, шунингдек, газўтказгичларнинг қайтаргич (затвор) билан ажратилган алоҳида участкаларини бирлаштириш ман этилади. Фақат табиий газда ишлайдиган, иссиқлик қуввати 12,6∙106 kJ/s гача бўлган агрегатларнинг газўтказгичларида ва уларга бошқа газларни узатиш мумкин бўлмаган ҳолларда, бир хил босимли газўтказгичлар участкаларидан чиққан свечаларни бирлаштиришга йўл қўйилади.
45. Пуфлаш свечасининг юқори қисми конструкцияси унга сув тушишига йўл қўймаслиги ва газ оқимини энг яқин иш ўринлари ҳамда бинолар фонарларидан чет тарафга йўналтирилишини таъминлаши лозим.
46. Свечаларнинг томдан ўтиш жойларида ғилоф ва ҳимоя соябонлари кўзда тутилган бўлиши лозим. Свечада зулфиндан кейин (газ йўналиши бўйича) газўтказгични шамоллатиш ёки пуфлаш пайтида, тегишинча, ҳаво ёки газ намунасини олиш учун, шунингдек, свеча зулфинининг зичлигини текшириш учун жўмракли штуцер ўрнатилган бўлиши лозим.
47. Пуфлаш свечаларининг оғзи бино ва иншоотларни шамоллатувчи тизимнинг ҳавоолгичларидан горизонтал бўйича 30 m дан кўп бўлган масофада бўлиши лозим. Масофа 30 m дан кам бўлса, свеча оғизлари ҳавоолгичдан камида 8 m баландда бўлиши лозим, бундан пуфлаш свечаларидан пастда бўлишига йўл қўйилмайдиган СУГ ҳавоолгичлари мустаснодир.
49. Газ таркибида олтингугурт миқдори 20 mg/m3 дан кўп бўлганда, газўтказгичларга бронза жўмрак ёки бронза ҳалқали зулфинларни ўрнатиш ман этилади.
50. Газўтказгич ва аппаратларга сурилма шпинделли зулфинлар ўрнатилиши лозим. Жўмракларнинг тиқинларида уларнинг ҳолатини белгиловчи кертик бўлиши, жўмраклар дастагида эса бураш чеклагичи бўлиши лозим. Ўз-ўзини мойловчи жўмракларда уларнинг очилишини кўрсатувчи кўрсаткич бўлиши лозим.
б) тармоқларда ва истеъмолчига газ киришида (қувурўтказгичнинг диаметри 400 mm ва ундан катта бўлганда);
г) арматура автоматик бошқариш тизимига уланганда (бошқарувни марказлаштириш, технологик жараёнларни автоматлашган бошқариш тизими);
д) хавфсизлик шароитига кўра арматурани масофадан туриб бошқариш зарур бўлганда (арматура 10 m ва ундан ортиқ баландликдаги эстакада, майдончаларда жойлашганда ва бошқалар), босими 0,6 MPa дан юқори бўлган заҳарли газларнинг қувурўтказгичларида.
53. Шартли ўтиш 400 mm ва ундан кўп бўлган беркитиш арматураси механик юритмали (шестерняли, червякли, пневматик, гидравлик, электр ва бошқа) бўлиши лозим. Юритма тури норматив ва технологик талабларга кўра танлаб олинади.
55. Газўтказгич ва газ аппаратларга беркитиш қурилмаси сифатида гидравлик қайтаргич (затвор)ларни ўрнатиш ман этилади.
56. Ушбу тақиқ скруббер, электрфильтр, конденсат йиғгичларнинг доимий ишлайдиган гидравлик қайтаргичларига, шунингдек, ферроқотишмалар печларининг газ тармоқларига қўлланилмайди.
57. Газ ўтказгичларнинг алоҳида участкаларини, газ истеъмол қилувчи агрегат ва газ аппаратларини ишлатилаётган газўтказгичлардан зич қилиб беркитиш учун гардиш (диск)ли зулфинлардан кейин (газ йўналиши бўйича) листли зулфин ёки тиқинлар ўрнатиш лозим.
58. Бино ва цех ичида газўтказгичларга листли зулфинларнинг ҳар қандай турини, агар уларнинг олдида гардиш(диск)ли зулфин бўлмаса, ўрнатиш ман этилади.
59. Диаметри 300 mm дан катта бўлган газўтказгичлардаги листли зулфинлар механизациялаштирилган юритма билан жиҳозланган бўлиши лозим. Агар листли зулфинлар ўрнатилмаган бўлса, таъмирлаш, узоқ муддатга тўхташ, ревизия ва авария пайтларида тиқинлар қўлланилиши лозим. Тиқинлар, одатда, газ йўналиши бўйича зулфиндан кейин унинг фланецлари орасига ўрнатилиши лозим.
60. Листли зулфинлар ва диаметри 2,0 m гача бўлган тиқинларнинг бекитувчи листлари яхлит листдан ясалиши лозим. Диаметрлар бундан ҳам ортиқ бўлса, икки бўлакдан иборат пайвандланган листларни чокларига тегишлича ишлов бериб ва чок зичлигини синовдан ўтказгандан сўнг қўллашга рухсат этилади.
61. Листли зулфинлар ва тиқинларнинг бекитувчи листлари газўтказгич диаметрига кўра тегишли газ босимига ҳисобланган бўлиши зарур, бунда уларнинг қалинлиги 4 mm дан кам бўлмаслиги лозим.
62. Тиқинлар фланецдан чиқиб турадиган думчага эга бўлиши лозим. Думчада «Т» («З») ҳарфи ўйиб ёзилган бўлиши, шартли босим ва диаметр катталиги кўрсатилган бўлиши лозим.
64. Очиқ майдонча ёки иситилмайдиган биноларда намли газнинг қувурўтказгичларига беркитиш ва ростлаш арматуралари ўрнатилган жойларга буғ қувурлари келтирилган бўлиши лозим. Газ ўтказгичларга буғ қувурларини улаш мазкур қоидаларнинг 76-бандига асосан бажарилиши лозим.
65. Пол сатҳидан 2,2 m ва ундан юқори баландликда жойлашган зулфин, дроссел қурилмалари, ўлчаш диафрагмалари, тўлқинли ҳамда сальникли компенсаторлар, бошқа арматуралар ва ускуналарга хизмат кўрсатиш учун зинали муқим майдончалар ўрнатилиши лозим.
66. Диаметри 300 mm ва ундан катта бўлган газўтказгичларнинг иккала ён тарафига ҳам хизмат кўрсатиш майдончалари ўрнатилиши лозим, газўтказгичнинг диаметри 300 mm дан кам бўлса, бир тарафига ўрнатиш мумкин. Бунда майдонча эни ускунанинг чиқиб турган қисмларидан камида 1 m, тўсқич баландлиги эса 1,2 m бўлиши лозим.
67. Ускунага доимий хизмат кўрсатиш майдончалари зиналарининг қиялик бурчаги 45˚, ускунага вақти-вақти билан хизмат кўрсатиладиган майдончаларда эса 60˚ бўлиши лозим.
68. Узунлиги 6—12 m бўлган доимий хизмат кўрсатиш майдончаларига чиқиш учун майдончанинг қарама-қарши томонларига иккита зиналар ўрнатилиши, улардан биттаси супа (марш)ли зина бўлиши лозим. Майдонча узунлиги 12 m дан кўп бўлса, иккаласи ҳам супа (марш)ли зина бўлиши лозим.
69. Цех биноларида жойлашган, ускунага вақти-вақти билан хизмат кўрсатишга мўлжалланган майдончаларга чиқиш учун баландлиги 3 m дан кўп бўлмаган вертикал зиналар ўрнатиш мумкин. Цехлараро газўтказгичлар ва цехларга тарқалган тармоқларда кўп қаватли майдончалар қурилаётганда, майдончалар орасига вертикал зиналар ўрнатиш мумкин, бунда зиналар баландлиги 3 m дан ортиқ бўлмаслиги лозим.
70. Газўтказгичларнинг ҳароратдан деформацияланишини ўз-ўзини компенсациялаш ҳисобига компенсациялаб бўлмаса, П-симон ёки тўлқинли компенсаторлар ўрнатилиши лозим. Қуритилган газнинг горизонтал участкаларига ўрнатиладиган линзали ва гардишли компенсаторларнинг ҳар бир тўлқинига тиқинли калта штуцер ўйиб ўрнатилган бўлиши, намли газўтказгичларининг ҳар бир тўлқини эса антрацен мойини қуйиш ва тўкиш учун мўлжалланган иккита штуцер билан жиҳозланган бўлиши лозим.
71. П-симон компенсаторлар диаметри 500 mm гача бўлган чоксиз қувурларни букиб ёки ташкилотда тайёрланган қувурни пайвандлаб, пайвандлаш чоклари путур етказмайдиган усул билан текширилиб ёки тик букилган тармоқлар қўлланилиб ясалиши лозим. Янги ўтказилаётган газўтказгичларга компенсаторлар фланецли бирикмасиз ўрнатилиши лозим.
72. Компенсатор чизмаларида компенсаторнинг дастлабки деформациялаш миқдори тўғрисида кўрсатма бўлиши лозим. Компенсаторларни олдиндан чўзиш (ёки қисиш) уларни ўрнатишдан аввал атроф-муҳитнинг ҳаво ҳароратини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши лозим, бу ҳақда уларни ўрнатиш далолатномасида қайд этиш лозим.
73. Ферроқотишма, аралаш газларнинг цехлараро газўтказгичлари бутун узунлиги бўйлаб ҳар 150—200 m да, шунингдек, конденсат тўплагич ўрнатилган жойларда буғ бериш қурилмалари билан жиҳозланган бўлиши лозим. Газўтказгичларга бериладиган буғнинг ҳисобланган босими 1,2 MPa дан ортиқ бўлмаслиги лозим.
74. Газўтказгичга вақти-вақти билан буғ узатиш учун унда беркитувчи арматурали штуцер кўзда тутилган бўлиши лозим. Газўтказгич штуцерига жўмрак ўрнатиш мумкин эмас. Буғлатиш пайтида штуцерлар эгилувчан шланг ёки металл қувурлар ёрдамида уланиши лозим. Буғлатиш тугагандан сўнг шланг ёки қувурлар узилиши, газўтказгич штуцерига эса тиқин ўрнатилиши лозим. Газўтказгичларга буғ бериш учун мўлжалланган муқим (олинмайдиган) буғ ўтказгичлар тескари клапанлар ва буғ босими пасайиб кетганлиги тўғрисида хабарлаш қурилмалари билан жиҳозланиши, товуш ва ёруғлик сигналлари газ хўжалигининг диспетчер пунктига чиқиши лозим.
75. Доимий хизмат кўрсатиш талаб этиладиган арматура ва приборлар ўрнатилган жойлар ёритилган бўлиши лозим.
76. Ташкилот газўтказгичлари цехлараро ва цех газўтказгич турларига бўлинади. Цехлараро газўтказгичга икки ва ундан ортиқ цехларга газ узатувчи қувурлар ҳамда битта цехга узунлиги 100 m дан ортиқ газ узатувчи тармоқлар киради.
Цех газўтказгичларига эса цехлараро газўтказгичларга уланган узунлиги 100 m дан кам газ тармоқлари, цех коллектори, цех коллекторидан газ истеъмол қилувчи агрегатларгача бўлган тармоқлар ва цехнинг тегишли ускунасига газ тарқатувчи қувурлар киради.
77. Газ ўтказгичлар «Технологик қувур ўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сон хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) талабларига мувофиқ ётқизилиши лозим. Ер усти газ ўтказгичларини ёнмайдиган конструкция, таянч, эстакада, галерея ёки стендларга ва бино (иншоот)лар томлари устига ётқизиш лозим.
78. Газ босими 0,6 MPa гача бўлган газўтказгичларни оловбардошлиги I-, II-, III-а даражали В, Г ва Д тоифали ишлаб чиқариш биноларининг томлари бўйлаб ётқизиш мумкин. Газ босими 0,6 MPa дан кўп бўлса, газўтказгичларни фақат 0,6 MPa дан ортиқ газ босимида ишлайдиган газ истеъмол қилувчи агрегатлар ўрнатилган цехларнинг девор ва томлари бўйлаб ўтказишга йўл қўйилади. А тоифали биноларнинг девор ва томлари бўйлаб фақат ушбу бинолардаги ишлаб чиқаришларга тааллуқли газўтказгичларни ётқизишга йўл қўйилади.
79. Ёнма-ён турган қувурўтказгичлар ўқлари орасидаги ва қувурўтказгичлардан қурилиш конструкцияларигача бўлган энг кичик очиқ масофа «Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари»нинг (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сон хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) 173-банди талабларига мувофиқ бўлиши лозим.
80. Газўтказгичларга тўлқинсимон компенсаторлар ўрнатилганда компенсатор тўлқини ва девор орасидаги очиқ масофа 300 mm дан кам бўлмаслиги лозим.
81. Биноларнинг ташқи деворлари бўйлаб ётқизилган газўтказгичлар томдан тушаётган сувлар уларнинг устида музлаб қолмаслиги учун ҳимояланган бўлиши лозим.
82. Биноларнинг деворлари бўйлаб ётқизилаётган газўтказгичлар дераза, эшик ўринларини кесиб ўтмаслиги лозим.
84. Металл таянчларнинг барча элементларини, шунингдек, газўтказгич деворларига пайвандланадиган деталлар (масалан, қаттиқлик қовурғалари)ни яхлит чок қилиб пайвандлаш лозим.
85. Газ ўтказгичлар ўриндиққа зич қилиб ўрнатилиши лозим. Бунда газ ўтказгичларнинг кўндаланг пайвандлаш чоклари ҳароратдан деформацияланишни ҳисобга олган ҳолда таянч чеккасидан камида 50 mm га чиқиб туриши, бўйлама чоклар эса таянчдан юқори ва кўринарли тарафда жойлашган бўлиши лозим. Агар кўндаланг пайвандлаш чокидан таянчгача кўрсатилган масофага риоя қилиб бўлмаса, бутун периметр бўйлаб пайвандланган таглик царгаларни қўллашга рухсат этилади.
Йўлдош қувур ўтказгич ва хизмат кўрсатиш майдончаларининг таянчларини маҳкамлаш учун ишлатиладиган кронштейнларни паст ва ўртача босимли газ ўтказгичларга пайвандлаб улаш мумкин. Бунда улар ҳалқасимон қаттиқлик қовурғасига ёки қалинлиги 6 mm дан кўп бўлган газўтказгич деворларига пайвандланиб уланиши лозим.
Ўтказилаётган юқори босимли газ ўтказгичларнинг деталлари бўлган таянч ўриндиқлари, ерга улаш элементлари ва очиладиган кронштейнларни, шунингдек, газ ўтказгичлар учун мўлжалланган кабел ва импульс ўтказгичлар маҳкамланадиган кронштейнларни пайвандлаб улаш мумкин.
Битта таянчда ёки эстакадада ёнувчан газларнинг газ ўтказгичлари билан бошқа газлар, сув, буғ, мазут, қатрон ва мойларнинг қувур ўтказгичларини, шунингдек, кислород қувурларини 3-илованинг 1- ва 3-банди талабларига риоя этиб бирга ётқизиш мумкин.
86. Газ ўтказгичлар билан осон алангаланувчи суюқликларнинг қувур ўтказгичлари ва биринчи тоифали буғ ўтказгичларни биргаликда ўтказиш ман этилади.
87. Намли газлар газ ўтказгичларининг барча қуйи нуқталаридан конденсатни тушириб олиш учун газ истеъмол қилувчи—асосий цехлар олдида конденсат тўплагичлар ўрнатилиши, қуритилган газнинг ўтказгичларида жўмракли ёки зулфинли тўкиш штуцерлари ўрнатилиши лозим.
88. Ташкилот ҳудудидаги цехлараро газўтказгичлар ер усти бўйлаб баланд ва паст таянчларда ётқизилиши лозим. Цехлараро газўтказгичларни жойлаштириш ва 1,2 MPa гача ва шунга тенг босимли ер усти газўтказгичлардан бино ва иншоотларгача бўлган энг кам горизонтал (очиқ) масофа амалдаги қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига мувофиқ бўлиши лозим.
89. Газўтказгичлар билан электр коммуникацияларни бирга ўтказиш, шунингдек, газўтказгичлар ва электр узатиш линиялари (ЭУЛ) орасидаги масофа «Электр ускуналарни ўрнатиш қоидалари» (ушбу ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2004 йил 27 февралдаги 20-15-62/24-сонли хулосаси билан норматив-техник ҳужжат деб топилган) талабларига жавоб бериши лозим. Газўтказгичларни пиёдалар ўтиш галереялари бўйлаб ётқизиш ман этилади.
90. Газўтказгични конвейер галереялари устида жойлаштириш учун ундан газўтказгичнинг қуйи нуқтасигача камида 0,5 m масофа ва газўтказгичга бутун узунлиги бўйлаб эркин чиқиш таъминланган бўлиши лозим.
91. Суюлтирилган газнинг газўтказгичларини, босимдан қатъи назар, конвейер галереялари бўйлаб ўтказиш ман этилади.
93. Газ босими 0,6 MPa гача бўлган газўтказгичларни ёнмайдиган (темир-бетон, металл ва тош) автомобиль ва пиёдалар ўтиш кўприклари бўйлаб ётқизиш мумкин. Улар пиёдалар йўлаги чеккасидан горизонтал бўйича камида 1 m узоқликда очиқ ҳолатда жойлаштирилиши ва хизмат кўрсатиш учун қулай бўлиши лозим. Кўприкнинг юк кўтарувчи элементлари газўтказгичдан тушадиган қўшимча юкланишга тегишли равишда текширилиши лозим. Газўтказгичларни кўприкдаги каналларда ётқизишга йўл қўйилмайди.
94. Металл ва темир-бетон кўприклар бўйлаб ётқизилган газўтказгичлар мазкур Қоидаларнинг талабларига биноан ҳар 250 m да ерга улаб ҳимояланган бўлиши лозим.
96. Цехлараро газўтказгичларни бошқа қувурўтказгич ва коммуникациялар билан бирга ётқизишга қўйиладиган талаблар мазкур Қоидаларнинг 3-иловасида келтирилган.
97. Ер усти газўтказгичлардан ташкилот ҳудудидаги бино ва иншоотларгача бўлган горизонтал бўйича минимал очиқ масофа мазкур Қоидаларнинг 8-иловасида келтирилган.
98. Цехлараро газўтказгичлар остига газ хўжалиги объектларига тааллуқли бўлмаган бирор-бир бино ва ускуналарни жойлаштириш ман этилади.
99. Ноқулай шароитларда ер ости коммуникация трассаларини газўтказгич таянчларининг пойдеворлари ичидан ўтказиб, ер усти газўтказгичлари трассалари билан режада бирлаштиришга йўл қўйилади, бу ҳолда сувўтказгич, канализация ва иссиқлик таъминоти қувурлари пойдевор кесимининг иккала тарафидан 2,5 m га чиқиб турадиган ғилоф ичига жойлаштирилиши зарур, пойдевор таги эса кўрсатиб ўтилган қувурлар тузилмасидан камида 1 m паст бўлиши лозим.
100. Газўтказгич таянчларини турли мақсадларга мўлжалланган тоннелларда ўрнатиш мумкин, бу ҳолда тоннелнинг шамоллатиш шахталарини энг чекка газўтказгич тузилмасидан горизонтал бўйича 10 m, келтирувчи шамоллатиш шахталарини эса конденсат тармоқлари ускуналаридан горизонтал бўйича камида 20 m (очиқ) узоқликда жойлаштириш лозим.
101. Ер усти газўтказгичлар ҳаво ЭУЛ лари билан кесишган жойларда ушбу линияларнинг остида бўлиши лозим.
102. Эстакададаги юқори газўтказгичлардан ЭУЛ гача (қуйи симларгача, уларнинг солқиб туришини ҳисобга олиб) энг кам вертикал очиқ масофа кучланишга боғлиқ равишда олиниши лозим (мазкур қоидаларнинг 2-иловасида келтирилган).
103. Газўтказгичлар устига ўрнатилган тўсиқлар (панжара, майдонча кўринишда ва бошқа) уларнинг узвий қисми бўлиб, ҳаво ЭУЛ лари ва газўтказгичлар орасидаги аниқланаётган масофа ушбу тўсиқлардан ҳисобланиши лозим.
104. Юқори газўтказгичлардан осма йўллар вагончасининг (пўлат арқоннинг солқиб туришини ҳисобга олиб) қуйи қисмигача бўлган вертикал масофа камида 3 m бўлиши лозим.
105. Газўтказгични электр симлари тушишидан ҳимоялаш учун ҳаво ЭУЛ лари билан кесишган жойда газўтказгичнинг устига яхлит ёки тўрсимон тўсиқ ўрнатилиши лозим. Тўсиқ кесишиш жойининг икки томони бўйлаб ҳаво ЭУЛ ларининг энг чекка симларидан 2-иловада кўрсатилган масофага чиқиб туриши лозим.
106. Тўсиқли ўтиш йўлагига эга бўлган газўтказгичларнинг устидаги тўсиқлар ўтиш сатҳидан камида 2,2 m баландликка ўрнатилиши лозим. Тўсиқ газўтказгичга бевосита таянмаслиги лозим. Тўсиқлар газўтказгичдан изоляция қилинган ва ерга уланган бўлиши лозим. Ерга уланишнинг ўтказиш қаршилиги 10 Ω дан кўп бўлмаслиги лозим.
107. Газўтказгичлардаги беркитувчи қурилмалар, шунингдек, конденсат тўплагичлар ҳаво ЭУЛ ларнинг энг чекка симларидан камида 10 m очиқ узоқликда ўрнатилиши лозим.
108. Осма йўл билан кесишган жойларда газўтказгич вагонча тушиб кетганда етказадиган шикастланишдан муҳофазаланган бўлиши лозим.
109. Газўтказгич эстакада остидан ўтган бўлса, эстакададан газўтказгичга юклар тушиб кетишига йўл қўймайдиган қурилмалар ўрнатилган бўлиши лозим.
110. Қувурўтказгичлар ўтиш йўлакларига эга бўлган газўтказгичлар билан кесишган жойларда тўсиқли ўтиш кўприкчалари ўрнатилган бўлиши, бу жойда қувурўтказгичларнинг изоляцияси металл ғилоф билан муҳофазаланган бўлиши лозим.
111. Янги қурилаётган цехлараро ер усти газўтказгичлар темир йўл ва автомобиль йўллари билан кесишган жойларда, агар улар бўйлаб темир йўл ва автомобиль кранлари мунтазам қатнаб турса, кесишиш жойининг икки томонида йўлларга огоҳлантирувчи сигнализацияли габарит дарвозалар ўрнатилиши лозим.
112. Габарит дарвозаларнинг конструкцияси хартуми тасодифан габаритдан чиққан кранлар ўтаётганда уларни бузиб юборишини ҳисобга олган бўлиши лозим. Цехлараро газўтказгичлар билан кўрсатиб ўтилган йўлларнинг кесишмаларида габарит дарвоза йўқ бўлса ва баъзи-бир сабабларга кўра уни қуриб бўлмаса, газўтказгични ётқизиш баландлиги (рельс каллаги ёки автойўл юзасидан газўтказгичнинг пастки тузилмасигача) 10 m га оширилиши, шунингдек, ёруғлик сигнализацияси ўрнатилиши, огоҳлантирувчи плакатлар осилиши ва кранларнинг ҳаракат тезлиги чекланиши лозим.
113. Доимий равишда хизмат кўрсатиладиган, бошқа қувурўтказгич, кабель ва импульс ўтказгичларни ётқизиш учун кўтариб турувчи конструкция сифатида фойдаланиладиган, диаметри 1,2 m ва ундан катта бўлган янги қурилаётган газўтказгичларнинг бутун узунлиги бўйлаб ўтиш йўлаклари ўрнатилиши, уларга пастидаги яхлит ён қопламасининг баландлиги 140 mm бўлган баландлиги 1,2 m ли тўсиқ ўрнатилиши лозим. Газўтказгич ва ён қопламанинг пастки қирраси орасидаги тирқиш 20 mm бўлиши лозим.
115. Паст босимли (0,015 MPa гача) табиий ва ферроқотишма газларнинг газўтказгичлари уларнинг бирортасида босим авариявий равишда пасайиб кетганда бир газўтказгичдан иккинчисига газ узатилишини таъминлайдиган, зулфинли қисқа туташтиргичлар воситасида уланган бўлиши лозим. Зулфинлар газ таъминоти тизимини бошқариш пунктидан масофада туриб бошқариладиган электр юритмаларга эга бўлиши лозим.
116. Туташтиргичлар ўрнатиладиган жойлар лойиҳада белгилаб қўйилади. Бу мақсадлар учун газ аралаштириш станцияларининг дросселларини ишлатиш мумкин.
117. Ташқи газўтказгичлар учун янги қурилаётган конденсат тўплагичлар тегишлича иссиқлаштирилиб алоҳида майдончаларга ўрнатилиши лозим.
119. Ферроқотишмалар газларининг газўтказгичларидаги энг яқин конденсат тўплагичлар орасидаги масофа газ тозалаш ускунасидан 400 m радиусда 100 m дан кўп бўлмаслиги, сўнгра ушбу газўтказгичларнинг трассалари бўйлаб 300 m дан кўп бўлмаслиги лозим.
120. Цехлараро газўтказгичлардан сув чиқарувчи қувурларнинг диаметри газ тозалаш ускунасидан 400 m радиусда 100 mm дан кам бўлмаслиги лозим. Намли газлар газўтказгичларининг бошқа участкалари учун сув чиқарувчи қувурлар диаметри камида 80 mm бўлиши лозим.
121. Конденсат тўплагичларнинг сув чиқариш қувурларини ташқи участкалари бутун узунлиги бўйлаб буғ ёки иссиқ сув қувурўтказгичлари билан умумий иссиқлик изоляциясида ўтказилиши лозим.
122. Сув чиқариш қувурига газўтказгичнинг пастки қисмидан 200 mm дан кўп бўлмаган масофада фланецларга маҳкамланадиган тиқинли жўмрак ёки зулфин ўрнатилиши лозим. Худди шундай беркитиш қурилмалари сув чиқариш қувурига конденсат тўплагичнинг тўкиш линиясидан юқорида ундан 0,5 m дан кўп бўлмаган масофада ўрнатилиши лозим. Сув чиқариш қувурини буғлатиб тозалаш имконини яратиш учун унга иккита беркитувчи қурилмалар ўртасига жўмракли штуцер ўрнатиш лозим.
123. Цехлараро газўтказгичлардан конденсат фақат ушбу газўтказгич учун мўлжалланган алоҳида конденсат тўплагичларга олиб кетилиши лозим.
124. Конденсат тўплагичларнинг конструкцияси улар жойлашган хонага ва коммуникация каналларига газлар киришини истисно қилиши лозим.
125. Конденсат тўплагич мазкур Қоидаларнинг 43-бандига асосан газўтказгич ёки йўлдош қувурўтказгичларга хизмат кўрсатиш майдончасидан юқорироқ чиқарилган тортиш қувури билан таъминланган бўлиши лозим. Тортиш қувурига беркитиш арматурасини ўрнатиш ман этилади.
127. Идиш ён деворининг пастки қисмига сув тўкиладиган тиқинли жўмраги бўлган штуцер ва тозалаш учун туйнук ўрнатиш лозим.
128. Ортиқча босим остида ишлайдиган газўтказгичлардаги конденсат тўплагичларнинг сувли қайтаргичларини минимал баландлиги газнинг ҳисобланган босимидан 500 mm кўп бўлиши, лекин 2000 mm дан кам бўлмаслиги лозим. Зарурият туғилганда, сувли қайтаргич баландлигини ошириш учун кўпи билан учта кетма-кет идишдан иборат конденсат тўплагич ўрнатиш мумкин.
129. Сийракланиш остида ишлайдиган газўтказгичлар учун сувли қайтаргичнинг энг кичик баландлиги ҳисобланган сийракланишдан 500 mm кўп бўлиши, бунда конденсат тўплагич идишининг сиғими сувли қайтаргичнинг тўкиш линияси учун ҳисобланган сиғимидан камида икки марта кўп бўлиши лозим.
130. Қишда конденсат тўплагичларни идиши ичига кучли буғ киритиш усули билан иситиш ман этилади, бундан авария ҳолатлари мустаснодир. Конденсация тувагининг буғли йўлдошидан конденсатни идишнинг пастки қисмига чиқаришга йўл қўйилади.
131. Конденсат тўплагичлардаги оқова сувларни конденсат тўплагичнинг тўкиш қувури ва канализацияга чиқариш тармоғидаги қабул қилувчи воронка орасида узиб-узиб чиқариш лозим, бундан тоннеллардаги конденсат тўплагичлар мустаснодир. Канализацияга чиқариш тармоғига қабул қилувчи воронкадан кейин баландлиги камида 200 mm сувли қайтаргич ўрнатилиши лозим.
132. Ферроқотишма газларининг газўтказгичларидаги конденсат тўплагичлардан чиқадиган оқова сувлар тегишли газ тозалаш ускуналарининг айланма циклларига ёки ишлаб чиқариш канализациясига тўкилиши лозим.
134. Алоҳида хоналарга ўрнатилган конденсат тўплагичлар ва янги лойиҳаланаётганлари қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим:
г) ферроқотишма газининг босим остида ишлайдиган газўтказгичларидаги конденсат тўплагич ўрнатилган хоналарда 1 соатда олти карра ҳаво алмашувини таъминлайдиган табиий ва сунъий шамоллатгич (портлашдан ҳимояланган тарзда ясалган) бўлиши лозим. Сунъий шамоллатгич хона деворининг ташқарисига ўрнатилган тугма ёрдамида юритилиши лозим. Шамоллатгич ўчиқ бўлганда хонага кириш ман этилади;
д) конденсат тўплагичларнинг тўкиш қувурлари хонада жойлаштирилганда, улар баландлиги камида 1500 mm бўлган U-симон қайтаргич кўринишида ясалиши лозим.
4-§. Цехлараро газўтказгичларга беркитиш қурилмаларини ўрнатилишига қўйиладиган хавфсизлик талаблари
б) цехлар ва уларнинг бўлинмаларига (агар улар алоҳида биноларда жойлашган бўлса) бораётган тармоқларга бевосита цехлараро газўтказгич яқинида;
в) таъмирлаш ёки авария пайтларида секцияли зулфин ёки тиқинлар ёрдамида ҳалқасимон цехлараро газўтказгичларнинг алоҳида участкаларини узиб қўйиш учун;
136. Цехлараро газўтказгичлар ўрнатилаётганда лойиҳада мўлжалланган объектларга тармоқлар ўтказиш кўзланган жойларга тиқинли зулфинлар ва бириктирувчи калта қувурлар ўрнатилиши лозим. Газўтказгичларнинг торецларида тиқинли фланецлар ва бириктирувчи калта қувурлар ўрнатилиши лозим.
137. Битта бинода жойлашган истеъмолчиларнинг газ таъминоти цех коллектори орқали амалга оширилиши лозим.
138. Цехнинг газ истеъмол қилувчи алоҳида агрегатлари (печ, қозон ва ҳоказолар)ни цехлараро газўтказгичларга мустақил кириш қувурлари воситасида уламаслик лозим.
139. Алоҳида йирик истеъмолчи (ҳаво қиздириш аппаратлари гуруҳи ва бошқа)ларнинг коллекторларини цехлараро газўтказгичларга улашга йўл қўйилади.
140. Битта бинода жойлашган истеъмолчиларни бошқа бинода ўрнатилган цех коллектори орқали газ билан таъминлаш ман этилади, бундан бинолар яқин жойлашган, истеъмолчиларнинг ҳар бирини мустақил равишда газ билан таъминлаш қийинчилик туғдирадиган ҳолатлар мустаснодир.
141. Цех газ коллекторлари бинодан ташқарида том устида ёки алоҳида турган таянчларга ётқизилиши лозим. Коллекторлар диаметри 500 mm ва ундан камроқ бўлса, уларни бино ичида ётқизиш мумкин.
142. Газ коллектори том устига ётқизилганда коллекторнинг пастидан томгача бўлган масофа камида 0,5 m ва компенсатор тўлқинининг пастидан эса камида 0,3 m бўлиши лозим. Зарур бўлса, одамлар ўтиши учун коллектор бўйлаб ёнмайдиган материалдан ясалган кўприкчалар, арматураларга хизмат кўрсатиш жойларида эса майдонча ва зинапоялар ўрнатилган бўлиши лозим. Коллекторга ўтиш учун томга олиб чиқадиган битта зинапоя супали (маршли) бўлиши лозим.
143. Коллекторлар том устига ётқизилганда коллектор ва ёруғлик-аэрация деразалари орасидаги горизонтал бўйича (очиқ) масофа камида 1,5 m бўлиши лозим. Коллекторлар бино аэрацияси ва ёритилганлигини ёмонлаштирмаслиги лозим.
144. Ёруғлик-аэрация деразаларининг газўтказгичлар билан кўндалангига кесишишига камдан-кам ҳолларда рухсат этилади. Газўтказгич ёруғлик-аэрация деразалари орасидан ўтганда газўтказгичнинг иккала томонидан деразаларнинг ён қисмларигача бўлган очиқ масофа 0,8 m дан кам бўлмаслиги лозим.
145. Цех коллектори бино девори бўйлаб ётқизилганда газўтказгичнинг пастки қисмидан ер (пол) сатҳигача камида 3 m масофа бўлиши лозим.
146. Агар технологик талабларга кўра зарурият бўлса, цех коллекторини 3m дан пастроқ қилиб ўтказишга йўл қўйилади.
147. Цех коллектори бино ташқарисида алоҳида турган таянчларга ётқизилса, коллектор ва цех девори орасидаги очиқ масофа 8-иловада кўрсатилган ўлчамларнинг ярмига тенг бўлиши, лекин 2 m дан кам бўлмаслиги лозим.
148. Газўтказгич бино девори ичидан ғилоф орқали ўтказилиши лозим. Газўтказгич ва ғилоф орасидаги тирқиш зичланиши лозим. Газ тармоғи том орқали ўтказилганда, газўтказгич ва том орасида ҳалқасимон бўшлиқ қолиши, бу ҳолда томда ҳалқасимон чиқиқ, газўтказгичда эса конуссимон соябон ясалиши лозим.
149. Газўтказгичлар бевосита печ, қозон ва ёнувчан газларни истеъмол қилувчи агрегатлар жойлашган хонага кириши лозим.
150. Табиий ва йўлакай газларнинг газўтказгичларини очиқ оралиқда бирлаштириб ёндош хонага киритишга йўл қўйилади, бунда ёндош хонада камида уч карра ҳаво алмашуви таъминланган бўлиши лозим.
151. Киришларни, шунингдек, газўтказгичларни портлашга хавфли ва ёнувчан материаллар омборлари, маиший хоналар, НЎАваА хоналари, электр тақсимлаш қурилмалари ва нимстанцияларнинг хоналари, шамоллатиш ускуналарининг хоналари ва газўтказгич тез кимёвий емирилишланадиган хоналар орқали ўтказиш ман этилади.
152. Ферроқотишма, суюлтирилган газларнинг газўтказгичини бу газ ишлатилмайдиган хона орқали ўтказиш ман этилади.
153. Газ ишлатилмайдиган хоналар орқали паст ва ўртача босимли табиий газнинг газўтказгичларини (уларга ходимлар ҳеч қандай тўсиқсиз хизмат кўрсата олиш шарти билан) ўтказиш мумкин. Бу хоналардаги газўтказгичлар пайвандлаш усулида ясалиши, фланецли ҳамда резьбали бирикмалар ва арматураларга эга бўлмаслиги лозим.
154. Хоналарда газўтказгичлар хизмат кўрсатиш, кўздан кечириш ва таъмирлаш учун қулай қилиб ўтказилиши лозим. Цех транспорти шикаст етказиши мумкин бўлган жойларга газўтказгичларни ётқизмаслик лозим. Шамоллатиш шахталари, ҳаво ўтказгичлар ва дудбўронлар билан газўтказгичларнинг кесишишига, шунингдек, газўтказгичларни ёпиқ, яхши шамоллатилмайдиган хоналардан ўтказишга йўл қўйилмайди.
155. Цех газўтказгичларини цех ичига қурилган электр тақсимлаш қурилмалари ва нимстанцияларнинг хоналари, шамоллатиш ускуналари жойлашган хоналар ва доимий хизмат кўрсатувчи ходимлар бўлмайдиган хоналарнинг ташқарисида том ва деворлари бўйлаб ётқизиш мумкин, бунда газўтказгичларнинг фланецли бирикма ва арматуралари бўлмаслиги, пайвандлаш чоклари эса даврий равишда путур етказмайдиган усулда текшириб турилиши лозим.
156. Барча ёнувчан газларнинг цех коллекторларини асосий иш майдончалари остида ётқизиш ман этилади.
157. Технологик шароитларга кўра бошқа усулда газ келтириб бўлмаса, алоҳида агрегатларга газ тармоғини асосий иш майдончалари остида ётқизишга йўл қўйилади, бунда қуйидаги талаблар бажарилиши лозим:
а) газўтказгичда фланецли бирикма, арматуралар ва газ чиқиш эҳтимолининг бошқа манбалари бўлмаслиги лозим;
в) газўтказгичнинг барча пайванд чоклари даврий равишда путур етказмайдиган усул билан текшириб турилиши лозим.
158. Газўтказгичларни печ, қозон ва бошқа агрегатларнинг каркасларига, агар каркаснинг мустаҳкамлиги ҳисоб-китоб қилиниб текширилган бўлса, маҳкамлаш мумкин; газўтказгичлар ёниш жараёнининг қизиган маҳсулотлари ёки кимёвий емирилишга фаол суюқликлар таъсирига тушиб қоладиган ёхуд қизиб чўғ бўлган ёинки суюқ металлга тегиб турадиган жойларда ётқизилмаслиги лозим.
159. Янги ишга туширилаётган цех газўтказгичлари билан бошқа қувурўтказгичлар биргаликда ётқизилганда, уларнинг орасидаги энг кичик очиқ масофа мазкур Қоидаларнинг 81-банди талабига мувофиқ олиниши лозим.
160. Кислород ўтказгичларгача бўлган очиқ масофа (mm да) мазкур қоидаларнинг 4-иловасида келтирилган ўлчамлардан кам бўлмаслиги лозим.
162. Цех газўтказгичлари билан кислород ўтказгич ва бошқа қувурўтказгичлар кесишганда ёки муайян жойда яқинлашганда очиқ оралиқни 100 mm гача камайтириш мумкин.
163. Цех газўтказгичлари ва изоляция қилинмаган электр симлари (троллейлари) орасидаги масофа камида 1m бўлиши лозим.
164. Газўтказгичлар билан изоляцияланган электр симлари (ҳимояланган ва ҳимояланмаган) ёки кабеллар параллел ўтказилганда оралиқ масофа камида 250 mm, кесишган жойларда эса камида 100 mm бўлиши лозим.
165. Газўтказгичларга хизмат кўрсатиш жойларидан изоляция қилинмаган симларгача бўлган масофа 3,0 m дан кам бўлмаслиги лозим.
166. Газўтказгич иссиқликнинг тўғри таъсири ҳудудида ётқизилганда, уни хавфли даражада қизиб кетишдан сақлайдиган иссиқлик ҳимояси кўзда тутилган бўлиши лозим.
167. Диаметри 100 mm гача бўлган газўтказгичларнинг бурилишлари эгиб ёки штамповкаланиб тайёрланиши лозим. Диаметри 100 mm дан катта бўлган газўтказгичларнинг бурилишлари пайвандланиб ёки тик букилиб тайёрланиши мумкин.
168. Янги қурилаётган цехларда ўрнатилаётган газ истеъмол қилувчи агрегатларга газўтказгичлар ер устидан ўтказилган бўлиши лозим.
169. Агрегатнинг ўтхонаси технологик шартларга ёки конструктив хусусиятларига кўра пол сатҳидан пастроқ жойлашган бўлса, шунингдек, ер усти газўтказгичлардан бехатар фойдаланиб бўлмаса, бундай агрегатларга ушбу талаб қўлланилмайди.
170. Печ ва бошқа агрегатларга газ келтирувчи участкаларда табиий газўтказгичларини қуйидаги талабларга риоя қилиб ариқчаларда ётқизишга йўл қўйилади:
а) ариқчалар ўтиб юрилмайдиган, узунлиги минимал бўлиши ва ёнмайдиган, олинадиган мустаҳкам тўшама билан ёпилиши лозим;
б) диаметри 300 mm дан катта газўтказгичлар учун ариқчанинг девор ва тагигача бўлган очиқ тирқиш камида 400 mm, диаметри 300 mm ва ундан кам газўтказгичлар учун эса — газўтказгич диаметридан кам бўлмаслиги лозим;
в) ариқчаларга ётқизилган газўтказгичларда беркитувчи арматура (бундан газўтказгичдан конденсатни олиб кетиш арматуралари мустаснодир), шунингдек, фланецли ва резьбали бирикмалар бўлмаслиги лозим. Бундай газўтказгичларда пайванд чокларининг сони минимал бўлиши лозим;
г) ариқчаларда газўтказгичлар билан бирга газ истеъмол қилувчи агрегатларга уланган ҳавоўтказгичларни ҳамда инерт газларнинг пайвандлаб монтаж қилинган ва арматурасиз қувурларини ётқизишга йўл қўйилади;
д) газўтказгичлар ётқизилган ариқчалар бошқа ариқчалар билан кесишмаслиги лозим. Ариқчалар мажбуран кесишганда герметик туташтиргичлар қилиниши, газўтказгич эса ғилофга киритилган бўлиши лозим. Ғилоф учи туташтиргичнинг икки томонига 300 mm чиқиб туриши лозим;
171. Конденсат цех газўтказгичларидан конденсат тўплагичлар орқали тўкиб олиниши лозим. Уни печ ёндиргичлари ва бошқа газ истеъмолчилари орқали тўкиб олиш ман этилади.
172. Цех биноларида ўрнатилган конденсат тўплагичларнинг конструкцияси бинолар ичига газлар киришига йўл қўймаслиги ва қуйидаги талабларга жавоб бериши лозим:
а) конденсат тўплагич идишининг диаметри камида 200 mm ни, газўтказгичдан конденсатни олиб кетувчи қувурнинг диаметри эса камида 40 mm ни ташкил этиши лозим;
б) конденсат тўплагичдан қабул қилувчи воронкагача бўлган тўкиш линияси баландлиги камида 1500 mm бўлган U симон қайтаргич (затвор) кўринишида ясалиши лозим.
173. Агар цех иситилмаса, конденсатни олиб кетувчи қувурлар участкасини, шунингдек, конденсат тўплагичларни иситиш кўзда тутилган бўлиши лозим.
174. Паст босимли газўтказгичнинг алоҳида участкаларида вақти-вақти билан конденсат тўпланса, уни газўтказгич ва тўкиш линияси тарафларидан зулфин ёрдамида узиладиган шлюзли қайтаргич (сувсиз затвор) орқали олиб кетишга рухсат этилади. Газўтказгичдан биноларга газ киришига йўл қўймайдиган чораларни кўриб, конденсатни вақти-вақти билан чиқариб туриш лозим.
а) цех (бўлинма)ларга барча газ кириш жойларида, бундан цехлараро газўтказгичдан цех (бўлинма)гача бўлган масофа 100 m дан ортиқ бўлмаган ҳоллар мустаснодир, цехга газ киришда зулфин бино ичига ёки ташқарисига ўрнатилиши мумкин;
б) цех коллекторидан агрегатларга борадиган газ тармоқларида, бунда ораларига свеча қўйилган иккита дискли зулфин кетма-кет ўрнатилиши лозим, агар биринчи зулфин томда, иккинчиси эса бино ичида жойлашган бўлса, у ҳолда иккита свеча: биринчиси бевосита зулфиннинг олдига (газ йўналиши бўйича), иккинчиси –– иккинчи зулфин олдига ўрнатилиши лозим.
в) агар иккинчи зулфинга яқинлашиш қийин бўлса, газўтказгич газ истеъмол қилувчи агрегатга бевосита яқин бўлган жойда;
176. Цех бинолари ички газўтказгичларидаги листли зулфинлар олдига дискли зулфинлар ўрнатилган бўлиши лозим.
177. Печ, қозон ва агрегат (бундан буён – агрегатлар)ларнинг ўтхоналари пол сатҳидан баландда (ер устида) жойлаштирилиши лозим. Фақат технологик шартлар ёки печларнинг конструктив хусусиятларига кўра ўтхоналарни полдан пастда жойлаштириш мумкин. Бу ҳолда ўтхонанинг ўраси очиқ бўлиши, тўсиқ ва табиий шамоллатиш билан таъминланиши лозим.
178. Панжарали тўшама ва мажбурий шамоллатгич билан жиҳозланган ўралар қуриш мумкин. Печнинг қиздириш қудуқлари ва газ ёндиргич қурилмалари туб тагида жойлашган бўлса, панжарали тўшама ўрнатиш талаб этилмайди.
179. Барча печ, қозон ва агрегатларга ихтисослаштирилган ташкилотлар томонидан амалдаги стандартларга мувофиқ тайёрланган газ ёндиргичлар ўрнатилиши лозим.
180. Ёндиргичларни ишга тушириш пайтида асосий кўрсаткичлари (унумдорлиги, газ ва ҳавонинг мақбул босими, инжекция коэффициенти, ростлаш чегаралари, газнинг тўла ёниши ва ҳоказо)ни текшириш учун синалган бўлиши лозим.
181. Ёндиргичлар узлуксиз ва аланга ёндиргич ичига кириб кетмасдан агрегатнинг иссиқлик қувватини зарур даражада ростлаш чегарасида барқарор ишлаши лозим.
182. Газ ёндиргичларини ёқиш ва уларнинг ишини кузатиш учун ўтхона эшикчаларида ёки фронтал плиталарда ёхуд печнинг хизмат кўрсатишга қулай бўлган бошқа участкаларида қопқоқли тешикчалар қилиниши лозим. Қопқоқлар ўз-ўзидан очилиб кетмайдиган бўлиши лозим.
183. Газ ёндиргичларини чиқиб турган қисмидан ёки уларни очиқ ҳолатдаги арматурасидан девор ёки бинонинг бошқа қисмигача, шунингдек, иншоот ва ускуналаргача бўлган масофа камида 1m бўлиши лозим.
184. Агрегатлардаги ҳамда цех коллекторида беркитиш ва ростлаш қурилмаласидан кейин газ босимини назорат қилиш учун босимни ўлчаш асбоби, шунингдек, босим пасайишининг сигнализатори ўрнатилиши лозим. Бундан ташқари, босим пасайишининг сигнализатори билан босимни ўлчаш асбоблари айрим йирик истеъмолчиларга ёки истеъмолчи гуруҳларига (иссиқлик қуввати 42∙106 kJ/s дан кўп бўлган) ҳам ўрнатилиши лозим.
185. Ишчи бўшлиғида ҳарорат 800 ˚С дан паст бўлган агрегатлар ҳар бир ёндиргичнинг машъалини назорат қилиш воситаси билан жиҳозланган ва иссиқлик-техник назорати қалқони (шчити)га ёруғлик-товуш сигнали чиқарилган бўлиши лозим.
186. Пуфлаш ёндиргичлари билан жиҳозланган ҳар бир агрегатга борадиган газ қувурида тез ишлайдиган автоматик узувчи клапанлар бўлиши, улар газ ёки ҳаво босими белгиланган чегарадан тушиб кетганда ишлаб кетиши лозим.
187. Газ истеъмол қилувчи агрегатлар гуруҳининг (учтадан кўп бўлмаган) иссиқлик қуввати йиғиндиси 12∙106 kJ/s гача бўлса, уларнинг умумий газ қувурига битта клапан ўрнатиш мумкин.
188. Тезкор клапан турини танлаш печнинг автоматика тизимини лойиҳаловчи ташкилот зиммасига юклатилади.
189. Тезкор узувчи клапанлар нормал ёпиқ қилиб ясалиши, яъни таъминлаш манбаи узилганда ишлаб кетиши лозим.
190. Тезкор узувчи клапанлар сифатида электр юритмали зулфин, дроссель ва бошқа қурилмаларни қўллаш ман этилади.
191. Тезкор узувчи клапанлар агрегатгадаги газ ва ҳаво босими пасайиши сигнализаторлари билан блокировка қилинган ва уларни очиш учун дастаки бошқарувга эга бўлиши лозим.
192. Қозонларнинг газ ускунаси хавфсизлик автоматикасининг махсус воситалари билан жиҳозланган бўлиши лозим.
193. Инжекцияли ёндиргичлар билан жиҳозланган агрегатларга тезкор узувчи клапанларни ўрнатиш талаб этилмайди, уларга газ босими пасайиши сигнализатори ўрнатилиши лозим. Кўп зонали газ истеъмол қилувчи агрегатларда сигнализаторлар ҳар бир зонага ўрнатилади. Иссиқлик қуввати 12∙106 kJ/s гача бўлган агрегатлар учун ёндиргичнинг туридан қатъи назар, битта сигнализатор ўрнатиш мумкин.
194. Босим пасайиши сигнализаторлари товуш ва ёруғлик сигнали бериши лозим. Босим пасайиши сигнализаторига импульс олиш жойи лойиҳада белгиланади.
196. Иссиқлик қуввати 12∙106 kJ/s гача бўлган ва фақат табиий газ истеъмол қилувчи агрегатларга қўлланилмайди.
197. Ёндиргичларга ҳаво узатувчи шамоллатиш ускуналари вентилятор билан битта валга ўрнатилган ёки редуктор орқали уланган электр двигатель билан жиҳозланган бўлиши лозим. Зарур бўлса, понакамарли узатма қўлланилиши мумкин.
199. Олтитадан кўп ёндиргичга ёки умумий иссиқлик қуввати камида 63∙106 kJ/s бўлган бир нечта зонага эга печларнинг пуфлаш шамоллатгичлари ва тутун тортгичларини электр таъминоти иккита мустақил (асосий ва захира) таъминлаш манбасидан амалга оширилиши, бунда захира манбасига автоматик тарзда ўтилганда пуфлаш шамоллатгичлари ва тутун тортгичлар автоматик тарзда ишга тушиши лозим.
200. Газ истеъмол қилувчи агрегатлардан газ ёниши маҳсулотлари махсус қурилган тизим (тутун йўли — дудбурон) орқали чиқариб юборилиши лозим.
201. Табиий газда ишлайдиган, иссиқлик қуввати 0,42∙106 kJ/s гача бўлган кичик агрегатлар учун, агар иш ҳудуди ҳавосида зарарли моддаларнинг миқдори чегаравий рухсат берилган концентрациялардан ортиқ ҳосил бўлмаслиги ҳисоб-китоб билан тасдиқланса, ёниш маҳсулотларини чиқариб юбориш ташкил этилмаган ҳолда газ ёқилиши мумкин.
202. Агрегатдан газ ёниш маҳсулотларини чиқариб юбориш тизимининг герметиклигида носозликлар (ҳаво сўрилиши ва тизимда тортиш бузилишига олиб келадиган тешик, ёриқ ва бошқа нуқсонлар) бўлмаслиги лозим.
204. Агрегатларнинг ўтхонасида ёки иш бўшлиғида босимни ростлаш учун ҳар бир агрегатдан чиқиб умумий тутун йўлида бирлашадиган тутун йўлларига ростлаш клапанлари ўрнатилиши лозим. Ростлаш клапанлари агрегатга хизмат кўрсатувчи операторнинг иш ўрнидан бошқарилиши лозим. Ростлаш клапанининг ҳолати кўрсаткич билан аниқланиши ва сақланиши лозим.
205. Агрегатлардан газ ёниши маҳсулотларини тутиш ва олиб кетиш тизими уларнинг цех биносига тушишини истисно этиши лозим.
206. Сунъий тортиш (эжектор ва тутун сўргичлар) билан жиҳозланган агрегатлар учун, муайян шароитларга қараб, эжектор ва тутун сўргичлар авариявий ўчиб қолган ҳолда қуйидаги бир ёки бир нечта чоралар кўрилиши лозим:
а) тезкор узувчи клапан ва эжектирланаётган ҳаво босими пасайиши сигнализаторини ўрнатиш. Тезкор узувчи клапан агрегатга газ келтирувчи қувурга ёки битта шамоллатгич хизмат кўрсатадиган агрегатлар гуруҳининг коллекторига газ келтирувчи қувурга ўрнатилиши ва тутун сўргич ёки эжектор тўхтаганда автоматик тарзда ёпилиши лозим.
б) дудбуронга борадиган айланма боров мавжуд бўлса — тутун сўргич тўхтаганда айланма боровнинг тутун клапанини автоматик очилиши;
г) дудбуронда тортиш йўқлигини билдирувчи, агрегат ўтхоналарига газ узатилишини автоматик тарзда тўхтатувчи қурилма билан блокировка қилинган сигнализаторни ўрнатиш.
207. Агрегат ўтхонаси ёки иш бўшлиғида босимни доимий назорат қилиш учун тегишли асбоблар ўрнатилиши лозим. Ушбу асбобларни ўрнатиш жойи лойиҳада белгилаб қўйилиши лозим.
208. Турли ёқилғиларда ишлаётган агрегатлардан газ ёниши маҳсулотларини умумий тутун йўлига чиқариш фақат газ ёқилғисига ўтказилаётган мавжуд объектлар учун рухсат этилади.
209. Иш бўшлиғи ҳарорати 800 ˚С дан паст бўлган агрегатларнинг ўтхона ва тутун йўллари, одатда, портлаш клапанлари билан жиҳозланган бўлиши лозим.
210. Буғ ва сув билан иситиш қозонларининг ўтхона ва тутун йўлларини портлаш клапанлари билан жиҳозлаш амалдаги Буғ ва сув билан иситиш қозонларининг тузилиши ва бехатар ишлатилиши қоидалари талабларига ҳам мувофиқ бўлиши лозим.
211. Юқори ҳароратли (800 °С ва ундан кўп) термик ва қиздириш печларига ҳамда мартен печларига портлаш клапанларини ўрнатиш талаб этилмайди.
212. Ёниш маҳсулотлари бевосита цехга ёки «соябон»дан тутун йўлига олиб кетиладиган печларда портлаш клапанларини ўрнатиш шарт эмас.
213. Портлаш клапанлари, одатда, ўтхона ва тутун йўлларининг юқори қисмига, шунингдек, газ тўпланиши мумкин бўлган бошқа жойларга ўрнатилиши лозим. Портлаш клапанларини ўрнатиш жойи, сони ва ўлчамлари лойиҳа билан белгиланади. Битта портлаш клапанининг юзаси камида 0,05 m бўлиши лозим.
214. Хизмат кўрсатиш ходимлари учун хавфсиз жойларда портлаш клапанларини ўрнатиш имкони бўлмаса, клапан ишлаб кетадиган ҳоллар учун ҳимоя қурилмалари кўзда тутилган бўлиши лозим.
215. Агрегатларни газ ёқилғисида ишлаш учун қайта жиҳозлаш мазкур Қоидаларнинг 5-банди талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
216. Агрегатлар жойлашган биноларни шамоллатиш ва ёритиш ҚМҚ 2.04.05-97 «Ҳавони мўътадиллаш, иситиш ва шамоллатиш», ҚМҚ 2.01.05-98 «Табиий ва сунъий ёруғлик», ГОСТ 12.4.021 ҳамда бошқа тегишли давлат стандартлари талабларига жавоб бериши лозим.
217. Қозонхона биноларидаги углерод оксиди миқдорини назорат қилиш «Қозонхона биноларидаги углерод оксиди миқдорини назорат қилиш бўйича йўриқнома»га (ушбу ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2011 йил 8 ноябрдаги 6-24/11-11817/6-сонли хулосаси билан норматив-техник ҳужжат деб топилган) мувофиқ бажарилиши лозим.
218. Металларга газ алангасида ишлов бериш учун қўлланиладиган газ тарқатиш постлари муқим ўрнатилган бўлишлари лозим. Суюлтирилган углеводород гази ёки ацетилендан фойдаланилганда постлар кўчма бўлиши мумкин.
219. Ацетилен ўтказгичлари ва ускуналарини ясаш ҳамда уларни ишлатиш ацетилен ускуналарига қўйиладиган хавфсизлик талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
220. Металларга газ алангасида ишлов бериш учун табиий ҳамда СУГлар қўлланиладиган цех, участка ва устахоналарнинг газтаъминоти газ қувурлар орқали амалга оширилиши лозим. Суюлтирилган газ билан баллон ускуналари орқали таъминлаш мумкин. Бевосита газ тарқатиш пости ёнида фақат битта СУГ баллонини ўрнатишга рухсат этилади.
221. Икки ёки ундан кўпроқ баллонларни ўрнатиш зарур бўлса, уларни бино девори ташқариси ёнига жойлаштириб, умумий сиғими 1 m3 (1000 L) дан кўп бўлмаган ёки баллонларни газтаъминоти тизими тузилишига қўйиладиган талабларга мос масофага жойлаштириб, умумий сиғими 1,5 m3 (1500 L) дан кўп бўлмаган газ-баллон ускуналари гуруҳига бирлаштириш лозим.
222. Муқим газ тарқатиш постлари газ истеъмол қилинадиган жойлардаги девор, устун ва бошқа конструкцияларга қуйидаги минимал масофаларга риоя этиб ўрнатилиши лозим:
224. Суюлтирилган газларнинг газ тарқатиш постларини очиқ ертўла, қудуқ ва бошқа чуқурликларга 10 m дан яқин масофага ўрнатиш ман этилади. Ертўла ва ўралардан СУГ нинг газ тарқатиш постигача бўлган масофа 25 m дан кам бўлса, бу ерларга сигнализацияли автоматик газанализаторлар ўрнатилиши, улар СУГ нинг миқдори алангаланиш қуйи чегарасининг 20 фоизидан кам бўлган пайтда ишлаб кетиши лозим. Қудуқлар иккита қопқоқли туйнуклар билан жиҳозланиши лозим.
225. Муқим газ тарқатиш постлари шамоллатиш учун тешиклари бўлган металл қутига жойлаштирилиши лозим. Кислород ва ёнувчан газнинг газ тарқатиш постлари орасидаги масофа камида 150 mm бўлиши лозим. Иш пайтида қути эшикчалари очиқ бўлиши лозим. Газ тарқатиш постидан фойдаланувчи ишчи бўлмаган пайтда қути қулф билан бекитилиши лозим.
226. Газ тарқатиш постлари, қутиларининг танитувчи ранги ва улардаги хабарлаш-огоҳлантириш ёзувлари ГОСТ 12.2.008 талабларига мос бўлиши лозим.
227. Ацетилен ва унинг ўрнида ишлатиладиган газларнинг муқим газ тарқатиш постлари тегишли беркитиш арматураси ва ёпиқ турдаги суюқликли қайтаргич (затвори) ёки қуруқ қайтаргич (затвори) билан жиҳозланган бўлиши лозим. Суюқликли қайтаргичлар қиш фаслида музламайдиган суюқлик билан тўлдирилиши лозим.
229. Суюқликли ёки қуруқ турдаги сақлаш қайтаргичлари, шунингдек, тескари клапанлар лойиҳа бўйича ясалиши ва газнинг қабул қилинган босими ва сарфига тегишлича ишлатилиши лозим.
230. Ёнувчан газларнинг газ аланга аппаратурасидан олдинги босими газ ва аппаратура турига қараб белгиланади.
231. Ацетилен ўрнига ишлатиладиган I-даражали газлар учун босимнинг қуйи чегараси ёндиргич ёки кескич тавсифида кўрсатилгандан паст бўлмаслиги, лекин 3,0 kPа дан паст бўлмаслиги лозим.
232. Газ тарқатиш постларига табиий газ ёки СУГ лар газ қувурлари орқали узатилса, қувурдаги газ босими 0,15 MPa дан кўп бўлмаслиги лозим. Газ қувурида босим 0,15 MPa дан кўп бўлса, суюқликли ёки қуруқ қайтаргич (затвор) ёхуд тескари клапан олдига газ ростлаш ускунаси ўрнатилиши лозим.
233. Газ тарқатиш постини газ билан таъминлайдиган баллонга газ босимни пасайтириш учун редуктор ўрнатилиши лозим.
234. Битта суюқликли ёки қуруқ қайтаргич (затвор)га ёхуд тескари клапанга фақат битта кескични улаш мумкин. Агар газ тарқатиш пости битта оператор хизмат кўрсатадиган машинани таъминласа, машинага ўрнатиладиган ёндиргич ёки кескичлар сони фақат қайтаргич (затвор) ёки клапаннинг ўтказиш қобилияти билан чекланади.
235. Газ босимини ростлагичлар газ алангасида ишлов бериш ускунасининг таркибига кирса, шу жумладан, танаворларни узлуксиз қуйиш машиналари (ТУҚМ)нинг газ билан кесиш қурилмаларига, шунингдек, газ тақсимлаш қалқонларига ҳам ўрнатилган бўлса, улар ГРУ деб ҳисобланиши ва уларни қуриш ҳамда ишлатишда мазкур Қоидаларнинг талабларига риоя қилиш лозим.
236. Ишлатилаётган ТУҚМ ускуналари учун газ тақсимлаш қалқонларини ер сатҳидан юқорига чиқариш имкони бўлмаса, ГРУ ни бехатар ишлатилишини таъминлайдиган тадбирлар ташкилотда белгиланган тартибда ишлаб чиқилиши ва тасдиқланиши лозим.
237. Портлаш-ёнғин ва ёнғин хавфлилиги даражаси бўйича бино ва хоналарнинг тоифасини аниқлаш тегишли норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ амалга оширилади.
238. Ишлаб чиқаришларнинг портлаш-ёнғин ва ёнғин хавфлилиги бўйича тоифаси лойиҳалаш пайтида белгиланади. Бир тоифадан бошқасига ўтказиш тегишли ҳисоб-китоб билан тасдиқланган бўлиши лозим.
239. Бино ичига ва ташқарисига жойлаштириладиган газ ускуналари атрофидаги портлашга хавфли ҳудудларнинг ўрнатилган электр ускунага нисбатан тоифаси «Электрускуналарни ўрнатиш қоидалари» (мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2004 йил 27 февралдаги 20-15-62/24-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) га мувофиқ белгиланади.
240. Ортиқча босим остида ишлаётган ёнувчан газларнинг ташқи ва цех ички ер усти қувурлари (қувурлар арматураси, клапанлар, фланецли бирикмалар, НЎАваА лар атрофидаги ҳудуд ҳам киради), барча ёнувчан газлар ва аралашмаларининг конденсат тўплагичлари, жавонли ГРП ва ГРУ лар, шунингдек, умумий мақсаддаги жавонли ускуналар портлашга хавфсиз объектларга сирасига киради.
241. Сийракланиш остида ишлайдиган газўтказгич ва газ ускуналари, барча ёнувчан газлар ва аралашмаларининг қудуқларга ўрнатиладиган конденсат тўплагичлари портлашга хавфли объектлар сирасига киради.
243. Газ босимини пасайтириш ва уни газ таъминоти тизимларида белгиланган даражада сақлаш қуйидаги ускуналарда амалга оширилади:
246. Мазкур бўлимнинг барча талаблари гумбаз билан ёпилган ферроқотишма электрпечлар ишлаганда ҳосил бўладиган технологик газларни «намлаб» тозалаш қурилмаларига ва электрпечлар гумбазларидаги газ олиш қурилмасига уланган жойдан газсўриш станциясининг босим коллекторигача (ўзини ҳам қўшиб) бўлган газ трактига қўлланилади, бунда электрпеч гумбазидаги газ олиш қурилмасидан, газ тозалаш қурилмасини ҳам қўшиб, газсўриш станциясининг газпуфлагичларигача бўлган газ тракти сийракланиш остида ишлайди.
247. Печнинг газ тозалаш тизими ишлаётган пайтда гумбаз ости бўшлиғидаги босим режими электрпечда эритилаётган қотишма турига қараб технологик йўриқнома талабларига асосан ўрнатилади.
248. Бир маромда ишлаётган ёпиқ ферроқотишма электрпечларидан чиқаётган газ таркибида кислород ҳажм бўйича 2 фоиздан, водород 12 фоиздан ортиқ бўлмаслиги лозим, бундан печда марганец ва хромли қотишмалар эритилаётган ҳолатлар мустаснодир, бу пайтда газдаги водород миқдори 15 фоизгача бўлишига йўл қўйилади.
249. Газсўриш станциясининг босим коллекторидаги газда кислород миқдори ҳажм бўйича 1,5 фоизгача кўтарилганда ёруғлик-товуш хабари берилиши, кислород 2 фоизга етганда эса, электрпечдан газ олиб кетиш жараёни дарҳол тўхтатилиши лозим.
250. Ҳар бир янгидан лойиҳаланаётган электрпеч ишчи ва захира линияси бўлган алоҳида газ тозалаш қурилмаси (газтозалагич) билан жиҳозланиши лозим.
251. Газ тозалаш аппаратлари ифлос газни намловчи қия газўтказгичнинг (печ гумбазидаги газ олиш қурилмаси ва газтозалагич орасидаги) узунлигини камайтириш мақсадида электрпеч яқинига ўрнатилиши лозим.
252. Газтозалаш аппаратларининг барча тарафида эни камида 1 m ли ўтиш йўлаги бўлиши лозим. Газтозалаш аппаратлари орасидаги асосий ўтиш йўлагининг эни камида 1,2 m бўлиши лозим.
253. Газни электрпеч гумбазидан газтозалагичга олиб кетувчи газ трактининг бошланишида беркитиш қурилмаси ўрнатилган бўлиши, тиқин ўрнатиш ва газўтказгичга буғ ёки инерт газ узатиш кўзда тутилиши лозим.
254. Газўтказгич электрпеч гумбазидаги газ олиш қурилмасидан газ тозалаш аппаратларигача камида 0,1 нишабликда ётқизилиши ҳамда газни намлаш ва чангни ювиб ташлаш учун сув келтириш жиҳозлари билан таъминланиши лозим.
255. Қия газўтказгичга уни иш пайтида тозалаб туриш учун ўрнатилган туйнукчалар ҳаво сўрилишига ёки газўтказгичдан газ чиқишига йўл қўймайдиган буғ «пардаси» билан таъминланган бўлиши лозим.
256. Ифлос газни печ гумбазидан газтозалагичга ёки ифлос газ свечасига олиб кетиш тармоғига беркитиш қурилмаси сифатида гидравлик қайтаргич (затвор) ўрнатилиши мумкин.
257. Сув ҳар бир газтозалаш аппаратига ушбу газтозалаш блокига сув узатиладиган умумий коллектордан алоҳида қувурлар орқали берилиши лозим.
258. Сув таъминоти тизимидаги тиндирилган сувнинг босимли коллектори газтозалаш аппаратлари жойлашган бино ичидан ўтказилган бўлиши лозим. Газтозалаш аппаратлари қиш фаслида тўхтатилганда газтозалагичнинг сувўтказгичларидан сувни тўкиб ташлаш учун уларнинг пастки қисмига ёпувчи арматурали штуцер ўрнатилган бўлиши лозим. Сувўтказгичлардан тўкилаётган сувнинг оқими узилиб-узилиб тушишини назорат қилиб туриш лозим.
259. Газтозалаш тизими газ трактининг барча ҳажмини жуда қисқа муддатда самарали пуфланишини таъминлайдиган буғ ёки инерт газ келтирувчи қувурлар билан жиҳозланган бўлиши лозим. Бунда буғ ёки инерт газ газтозалаш тизимига алоҳида қувурлар орқали келтирилиши лозим, бу қувурларга бошқа истеъмолчиларни улаш ман этилади.
260. Газтозалашга буғ ёки инерт газ келтирувчи қувур цех коллекторига уланган жойда электрлаштирилган зулфин бўлиши лозим. Буғўтказгичдаги буғ босими 0,1 MPa дан камайиб кетганда газтозалаш НЎАваА қалқон (шчит)ига сигнал берилиб, зулфин автоматик тарзда ёпилиши лозим.
261. Махсус умумий цех буғ коллекторлари мавжуд бўлса, электрзулфин цехга кираётган коллекторнинг бошланишида ўрнатилиши мумкин.
262. Газтозалаш блокининг бирортаси узоқ муддатга тўхтаганда, унга борадиган қувурўтказгичнинг тегишли пуфлаш линияси тиқин ўрнатиб беркитилиши лозим.
263. Буғўтказгичлар буғ коллектори томонга қия қилиб ўрнатилиши, коллектордан конденсат олиб кетиш кўзда тутилган бўлиши лозим.
265. Газтозалаш аппаратларидан оқова сувларни фақат сувли қайтаргич (затвор) орқали газтозалаш тизимидаги айланма цикл канализациясининг қуйқум қувурларига тўкиш лозим. Газтозалаш аппаратидаги сувли қайтаргичнинг баландлиги ҳисобланган сийракланиш плюс 500 mm га тенг бўлиши лозим, бунда конденсат тўплагич идишига сиғиш шарти бажарилиши лозим.
266. Сувли қайтаргичнинг конструкцияси сув билан тўлдирилган бакнинг пастки қисмига ён томондан келтирилган тўкиш қувури кўринишида ясалиши лозим. Бак атмосфера билан беркитиш арматураси бўлмаган свеча орқали туташган бўлиши лозим.
267. Газтозалаш аппаратидан сув олиб кетадиган асосий (марказий) тўкиш қувуридан ташқари аппаратнинг юқорироқ сатҳидан чиқарилган иккинчи (захира) қувур ҳам кўзда тутилган бўлиши лозим.
268. Газтозалаш аппаратлари ва қуйқум баклари печ яқинида ўрнатилганда, газтозалаш ускуналарига эриган металл тушмаслиги учун колошник иш майдончасининг пастида оловга чидамли ҳимоя девори кўзда тутилиши лозим.
269. Қурилиш бўлаётганда, ферроқотишма газининг газўтказгичлари ва газтозалаш аппаратларининг сийракланиш остида ишлайдиган барча пайванд чоклари назоратнинг физик усулида текширилиши лозим. Фланецларнинг юзасига йўниб ишлов берилган бўлиши лозим.
270. Янги қурилаётган газсўриш станциялари (ГСС) икки қаватли бўлиши, иккинчи қаватда газпуфлагичлар, биринчи қаватда эса конденсат тўплагичлар жойлаштирилиши лозим.
271. ГСС лар алоҳида турган биноларга ёки шу ГСС лар хизмат кўрсатадиган цех биноларига тақаб қурилган иморатларга жойлаштирилиши лозим.
272. ГСС нинг келтирувчи ва олиб кетувчи газ коллекторлари бино ташқарисида, конденсат тўплагичларни ер устида ўрнатишга имкон берадиган баландликда жойлашган бўлиши лозим.
273. ГСС машина залига ўрнатилган газпуфлагичлар газ коллекторларидан электрлаштирилган зулфинлар ёрдамида узилиши лозим, бундан ташқари, тиқинлар ўрнатиш учун қурилмалар ҳам кўзда тутилган бўлиши лозим.
274. Газпуфлагичларни ГСС тоза газининг босимли коллекторидан узиб қўйиш учун газпуфлагичдан умумий коллекторга газ узатувчи ҳар бир газ қувурига газ йўналиши бўйича зулфин олдига тезкор узувчи клапан ўрнатилиши лозим.
275. Газпуфлагичлар ГСС биноси конструкциялари билан боғлиқ бўлмаган алоҳида пойдеворга ўрнатилиши лозим.
276. Двигатель қуввати 150 kW дан кўп бўлмаса ва динамик юкланмалар бинога берилишига йўл қўймайдиган титрама-асос ўрнатилган бўлса, газпуфлагичларни устёпмалар устига ўрнатиш мумкин.
277. ГСС нинг технологик схемаси сифатсиз (нокондиция) газни, ушбу газ ёқиладиган қурилма билан жиҳозланган, алоҳида чиқариш свечаси орқали чиқишини таъминлаши лозим.
278. Газни чиқариш свечасига олиб кетиш газпуфлагичдан кейин жойлашган тезкор узувчи клапандан сўнг ҳайдовчи газўтказгич орқали амалга оширилиши лозим. Уланиш жойида чиқариш свечасига электрлаштирилган зулфин ўрнатилиши лозим.
280. Ҳар бир газпуфлагич, унга туташган газўтказгичлар билан ГСС га ўрнатилган, алоҳида конденсат тўплагичлар билан жиҳозланган бўлиши лозим. Иккита газпуфлагич учун конденсат тўплагичларни бирлаштириш ман этилади.
282. ГСС га ўрнатиладиган газпуфлагичларнинг двигателлари электртаъминот пухталигини таъминлаш бўйича I-тоифали электрқабул қилгичлар турига киради.
283. Газпуфлагичларни ишга тушириш ва тўхтатиш масофадан туриб ГСС нинг НЎАваА хонасидан ёки газтозалашнинг цех марказий диспетчер пунктидан ва ҳар бир газпуфлагичнинг маҳаллий бошқарув қалқон (шчит)идан амалга оширилиши лозим.
284. Қиздириш қурилмаларига газ беришдан аввал барча печ механизмлари, назорат-ўлчов аппаратуралари, шунингдек, зулфин, дроссел қурилмалари, узувчи клапан ва бошқа арматураларнинг созлигини текшириш лозим.
285. Очиб-ёпувчи клапан штокларининг мойтутқич (сальник)лари зичланган бўлиши лозим. Уларнинг ҳолатини ҳар сменада текшириб туриш лозим.
286. Очиб-ёпиш қурилмалари газ ва ҳаво клапанларининг бир вақтда очилиб-ёпилишга йўл қўймайдиган блокировкага эга бўлиши лозим.
287. Клапанларнинг очилиб-ёпилишидан аввал ва очиб-ёпилиш пайтида автоматик тарзда товуш ёки ёруғлик сигнали берилиши лозим.
289. Иситилган ёқилғида ишлайдиган регенератив печлар боровларининг гумбаз ва деворлари герметик бўлиши лозим.
291. Печларнинг боровларига кириш учун туйнуклар, агар лойиҳада бошқа конструкция кўзда тутилмаган бўлса, боровнинг юқори қисмида жойлашган бўлиши лозим. Боров туйнугига тушиш учун мустаҳкам қотирилган тутқичлар ёки нарвонлар ўрнатилган бўлиши лозим.
293. Қиздириш қурилмаларининг боровлари сув тушишидан муҳофазаланган бўлиши, сув тушганда дарҳол тортиб олиниши лозим.
295. Чўзиш, ўтиш, конвейер ва бошқа узлуксиз ишловчи печлар ҳимоя газларини ёқиш ёки тутиш қурилмалари билан жиҳозланган бўлиши лозим.
296. Барча термик агрегатлар назорат-ўлчов аппаратураси ва ҳароратни автоматик ростлаш тизими билан жиҳозланган бўлиши лозим.
297. Қалпоқли печлар бинодан ташқарига чиқарилган свечалар билан жиҳозланган бўлиши лозим. Ҳимоя гази муфел остидан бевосита цех биносига чиқариб юборилмаслиги лозим.
298. Қалпоқли печлар остида жойлашган ертўлалар киритиш-тортиш шамоллатгичлари билан жиҳозланиши лозим.
300. Стендларга ўрнатилган муфелларнинг герметиклиги (қумли, сувли, аралаш ва бошқа турдаги) қайтаргич (затвор)лар ёрдамида таъминланиши лозим.
301. Қалпоқли печларнинг қайтаргич (затвор)лари ҳимоя газининг ташқарига чиқишига ва печ иш бўшлиғига ҳаво сўрилишига йўл қўймаслиги лозим.
302. Печларнинг бошқариш органлари ўрнашган жойи ходимларнинг иссиқликдан нурланишига йўл қўймаслиги лозим.
303. Водород қўлланилиб ишлайдиган печлар жойлашган цех биноларига ёруғлик ва товуш сигнализацияси ўрнатилиб, автоматик газоанализатор билан жиҳозланиши лозим.
304. Ғилоф ва узелларнинг оралиқ жойларини зичлаштириш учун ишлатиладиган материаллар водород билан кимёвий ўзаро таъсирга кирмаслиги, шунингдек, ҳарорат таъсирида уларнинг газ сингдирувчанлиги ёки буғланиши ошмаслиги лозим.
305. Водород келтирувчи ва олиб кетувчи қувурларнинг ўзаро жойлашуви печни самарали пуфланишини таъминлаши ва ҳаракатсиз зоналар ҳосил қилмаслиги лозим.
306. Қалпоқли печларни ишга туширишдан олдин муфел ости бўшлиғи ва жўмракларнинг герметиклиги текширилиши лозим.
307. Водород ишлаб чиқариш ускуна ва агрегатларининг, шунингдек, газўтказгичларнинг конструкцияси уларни пуфлаб тозалаш имконини таъминлаши лозим.
308. Водородни тўлиқ сиқиб чиқариш учун муфел ости бўшлиғини уч карра ҳажмли азот билан пуфлаш лозим.
309. Янги ишга туширилаётган қалпоқли печлар учун юмшатиш жараёнининг бутун даврида муфел ости бўшлиғи герметиклиги узлуксиз назорат қилиниши лозим.
310. Ваккумли-водород печлари қалпоғининг девори водород муҳитига бардошли, оловга чидамли материалдан қилиниши лозим.
311. Муфел ёки қалпоқ остида босим пасайганда (ваккумли-водород печлари учун) водород узатилиши автоматик равишда тўхташи ва инерт газ билан пуфлаш тизими ишга тушиши лозим. Шу пайтнинг ўзида товуш ва ёруғлик сигнализацияси ишлаб кетиши лозим.
312. Термик ишлов бериш бўлинмасида муфел ва қалпоқларни зичликка синаш ҳамда таъмирлаш учун стендлар кўзда тутилган бўлиши лозим.
314. Алоҳида қалпоқларга газ келтирувчи қувурларни улаш, газни ёқиш, қалпоқли газ печларини ўчириш ва газўтказгичларни таъмирлаш ишлари мазкур Қоидалар талабларига мувофиқ бажарилиши лозим.
315. Ортиқча ферроқотишма газини вақти-вақти билан ёқиб туриш учун махсус газ чиқариш қурилма (ГЧҚ)лари ўрнатилган бўлиши лозим.
318. Феррқотишма ишлаб чиқаришининг ГЧҚ ларини лойиҳалаш, созлаш, ишга тушириш ва ишлатиш «Машъала тизимларини тузилиши ва бехатар ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2008 йил 18 декабрдаги 20-15-447/12-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган), «Тутун ва шамоллатиш саноат қувурларини ишлатишда хавфсизлик қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 30 декабрдаги 6-15/11-10660/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) талабларига мувофиқ бўлиши лозим.
319. ГЧҚ ларнинг ишлаши тўлиқ автоматлаштирилган бўлиши лозим. ГЧҚ лар газўтказгичлардаги газ босими белгилангандан ортиқ кўтарилиб кетганда автоматик ишга тушиши ва пилиги доим ёниб турадиган ёндиргичлар ёки автоматик ишга тушадиган пиликли қурилма билан жиҳозланиши лозим.
320. Доим ёниб турадиган ёки автоматик пиликдан ташқари эҳтиёт юзасидан дастаки масофадан туриб газ ёқиш мосламаси кўзда тутилган бўлиши лозим.
322. Ёнувчан газларнинг ГЧҚ лари қўшни бино ва иншоотлардан горизонтал бўйича камида 30 m узоқликда бўлиши лозим. Агар бу талабни бажариб бўлмаса, ГЧҚ нинг оғзи қўшни бино, иншоот ва хизмат кўрсатиш майдончаларидан камида 15 m юқорига чиқарилган бўлиши лозим. Ёнувчан газларнинг ГЧҚ ларидан портлаш-ёнғинга хавфли маҳсулотларнинг омборларигача бўлган масофа камида 75 m ни ташкил этиши лозим.
323. Янги қурилаётган ГЧҚ ларнинг оғзи ферроқотишма газлари учун камида 50 m баландликда бўлиши лозим.
325. ГЧҚ лар сигнализация, назорат ва газ хўжалигининг диспетчерлик пункти ёки бошқариш шчити жойлаштирилган ҳамда навбатчи ходимлар ишлайдиган навбатчилик хонасига ўрнатилган масофадан туриб бошқариш воситалари билан жиҳозланган бўлиши лозим.
326. Ферроқотишма газининг ёндиргич ва пиликларини иши тўғрисидаги сигнал, бундан ташқари, газ хўжалигининг марказий диспетчерлик пунктига ҳам узатилиши лозим.
327. ГЧҚ ларда газ чиқариш клапанларидан кейин (ёндиргичлардан олдин) клапан ҳар қандай ишга туширилган ва ўчирилган пайтда пуфлаш учун қувурўтказгичларга буғ ёки инерт газ (азот) берилиши кўзда тутилган бўлиши лозим.
328. Клапан инерт газ ёки буғ қувурининг электрлаштирилган жўмраги билан блокировка қилинган бўлиши лозим.
329. Газ чиқариш клапанлари ва уларга хизмат кўрсатиш майдончалари ГЧҚ оғзидан тахминан 10 m паст жойлашган бўлиши лозим. Хизмат кўрсатиш майдончаси устига иссиқликдан ҳимоялаш экрани ўрнатилган бўлиши лозим. Экрандан юқоридаги барча конструкциялар, жумладан, устун, ёндиргич, қўш оёқли нарвонлар иссиқбардош пўлатлардан ясалган бўлиши лозим.
330. Свечанинг баландлиги 60 m дан кўп бўлса, супали зинапоя билан бирга, одатда, юк-йўловчи лифти ҳам қурилиши лозим.
331. Таъмирлаш ишларини механизациялаштириш кўзда тутилган бўлиши лозим. ГЧҚ сида лифт бўлмаса, газ чиқариш клапанларига хизмат кўрсатиш майдончасига юкларни кўтариш муқим ўрнатилган юк-кўтариш механизми ёрдамида амалга оширилиши лозим.
332. ГЧҚ лар амалдаги бино ва иншоотларга яшинҳимоялагичлар ўрнатиш бўйича йўриқномага мувофиқ яшинҳимоялагич билан жиҳозланган бўлиши лозим.
333. Свечаларининг баландлиги 50 m дан кўп бўлган ҳамда аэродром ва авиатрассалар яқинида жойлашган ва умуман, баландлиги 100 m дан ортиқ бўлса, ГЧҚ лар амалдаги тегишли норматив-техник ҳужжатларга мувофиқ кундузги белги ва ёруғлик тўсиғи билан жиҳозланиши лозим.
334. Ферроқотишма газларининг ГЧҚ лари бинолари газ хўжалиги диспетчерлик пункти билан, газ чиқариш клапанлари яқинидаги майдончалар эса ГЧҚ биноси билан бевосита телефон алоқасига эга бўлиши лозим.
336. Назорат-ўлчов асбоблари кузатиш, хизмат кўрсатиш учун қулай бўлган жойларга ўрнатилиши ва шикастланишлардан ҳимояланган бўлиши лозим. Асбобларни алмаштириш учун беркитиш қурилмалари кўзда тутилган бўлиши лозим.
337. А ва Б тоифали биноларда бирламчи асбоблар сифатида қўлланиладиган ёнувчан газлар сарфи ва босими датчиклари портлашдан бехатар бўлиши лозим.
338. Портлашдан бехатар датчиклар мавжуд бўлмаса, А тоифали бинолар учун юқорида кўрсатилган датчикларнинг умумий ишлатиш турларини цех иморати ташқарисидаги иситиладиган ёпиқ шкафларга ўрнатиб фойдаланиш лозим. Шкафларнинг юқори қисмида свеча, пастида эса шамоллатиш учун тешиклар бўлиши лозим. Датчикларни очиқ шароитда ўлчаш ўтказиладиган жойлар яқинига, шкаф ва махсус хоналарга жойлаштириш мумкин.
340. Бошқариш постлари ва қалқон (шчит)ли хоналарда фақат ёнувчан газларнинг сарфи ва босимини ўлчайдиган иккиламчи асбоблар ўрнатилиши лозим. Газ босимидан қатъи назар, бу хоналарга ёнувчан газларнинг импульс қувурўтказгичларини киритиш ман этилади.
341. Умумий ишлатиладиган датчиклар ёки газоанализаторлар ўрнатилган цех ичидаги Г ва Д тоифали биноларга ёнувчан газларнинг импульс қувурўтказгичларини киритиш учун ушбу бинолар юқори ва пастки қисмидаги очиқ дарчалар орқали цех билан туташган бўлиши лозим. Бу ҳолда юқоридаги дарчанинг юзаси бино юзасининг камида 15 фоизини, пастки қисмидагиси эса камида 10 фоизини ташкил этиши лозим.
342. Агар Г ва Д тоифали цех биноларининг ичига қурилган ёпиқ хоналарга ёнувчан газларнинг импульс қувурўтказгичлари киритилган бўлса ҳамда мазкур Қоидаларнинг 345-банди талаби бўйича цех билан туташиш учун дарчалар қилиб бўлмаса, бу хоналар заҳарли газлар учун — 1 соатда ҳавони олти карра, заҳармас газлар учун — уч карра алмашишини таъминлайдиган шамоллатгич билан жиҳозланиши ва шамоллатиш ташландиқлари цех ташқарисига чиқариб юборилиши лозим.
343. Ёнувчан газларнинг датчик (ёки газоанализатор)ларини жойлаштириш учун цех биноларига тақаб қурилган иморатларнинг тоифаси портлаш-ёнғин ва ёнғин хавфсизлиги қоидалари талабларига мувофиқ ҳисобланиб аниқланади.
344. Агар тақаб қурилган иморат мазкур Қоидаларнинг 345-банди талабига мувофиқ цех биноси билан очиқ дарча орқали туташган бўлса, у цех биноси тоифасига киритилади.
345. Датчиклар жавонга жойлаштирилган бўлса, у шамоллатиш учун юқори ва пастки қисмида тешикларга, шунингдек, агар цех иситилмаса, иситиш қурилмасига эга бўлиши лозим.
346. Цехлараро газ қувурларига тегишли датчиклар хонасини бевосита шу қувурлар остига ўрнатишга йўл қўйилади. Бунда хона томидан қувурўтказгичнинг пастки қисмигача камида 2 m очиқ масофа бўлиши лозим.
348. Намли газнинг импульс қувурўтказгичлари, ўлчаш диафрагмалари, датчик ва ростлаш арматура (дросселли клапан ва бошқа)лар бино ташқарисида ёки иситилмайдиган биноларда жойлаштирилганда уларни иситиш кўзда тутилган бўлиши лозим.
350. Газ босими 0,1 MPa гача бўлса, назорат-ўлчов асбобларини камида 0,63 MPa га мўлжалланган стандарт резина-матоли енгликлар ёрдамида улаш мумкин.
351. Резина-матоли енгликлар узунлиги 1 m дан кўп бўлмаслиги ҳамда газ қувурлари ва асбобларнинг штуцерларига белбоғ (хомут)лар билан маҳкамланиши лозим.
352. Радиоактив изотопларни мазкур Қоида талабларига риоя қилиб, технологик жараёнларни назорат қилишнинг бошқа усулларидан фойдаланиб бўлмаган ҳолларда қўллаш мумкин.
353. Назорат-ўлчов асбоблари қалқон (шчит)лари ва ускуна ёки бинонинг қурилиш конструкциялари орасидаги масофа 0,8 m дан кам бўлмаслиги лозим.
354. Газўтказгичларни қуриш учун 7-иловада келтирилган талабларга мувофиқ пўлат қувурлар қўлланилиши лозим.
355. Қувурлар ва газ ускуналарининг аппаратларини пўлат листдан тайёрлаш металл конструкцияларни ишлаб чиқариш ва қабул қилиш талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
а) паст босимли табиий ва ферроқотишма газларнинг ўтказгичларидаги ҳар қандай диаметрли фланецлар — тўқилган асбест боғич (шнур) билан;
б) ўртача ва юқори босимли табиий ва ферроқотишма газларнинг ўтказгичларидаги ҳар қандай диаметрли фланецлар — паронит билан.
357. Резьбали бирикмаларни зичлаштириш учун табиий олиф мойида эритилган сурик ёки оқ бўёқ шимдирилиб эшилган зиғир арқон ишлатилиши лозим.
359. Газўтказгичларни йиғиш ва пайвандлаш ишлари «Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) ва мазкур Қоидалар талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
360. Газўтказгичлар пайванд қувурлардан уланиб ясалаётганда учма-уч туташтирилаётган қувурларнинг бўйлама пайванд чоклари бир-бирига нисбатан камида 50 mm масофага силжитилган бўлиши лозим.
361. Газўтказгичлар ҳам пайванд қувурлардан, ҳам яхлит тортилган қувурлардан ясалаётганда қувурларга пайвандланаётган тармоқларнинг қисқа қувури, штуцерлар, туйнукларнинг қисқа қувури, свечалар ва бошқа мосламалар (қисқа қувурдан ҳисоблаганда) пайванд чокларидан камида 100 mm узоқликка ўрнатилиши ва қувурларнинг пайванд чокларига тўғри келмаслиги лозим.
362. Газўтказгичларнинг янги участкалари ва газ ускуналарини мавжуд газўтказгичларга улаш ишлари мазкур Қоидаларнинг «Газга хавфли ишларни бехатар бажаришни ташкил этиш» бўлими талабларига риоя этиб бажарилиши лозим.
363. Барча газўтказгичлар ва газ ускуналарини қурилиш-монтаж, таъмирлаш ва пайвандлаш ишлари бажарилгандан ҳамда ишларнинг сифатини тасдиқловчи ҳужжатлар расмийлаштирилгандан кейин ташқи кўрикдан ўтказиш, мустаҳкамлик ва зичлиликка синаш, шунингдек, қўшимча равишда герметикликка синаш «Технологик қувурларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
б) барча монтаж ишларининг, шу жумладан термик ишлов бериш ва пайвандлаш ҳам, тўғри бажарилганлиги ва уларнинг лойиҳа ҳужжатларига мувофиқлиги;
365. Синовни ўтказиш тартиби ва услуби мазкур Қоидалар талабларини ҳисобга олган ҳолда белгиланади. Синов дастури белгиланган тартибда келишилиб тасдиқланади. Синов натижалари белгиланган тартибда расмийлаштирилади.
366. Синов тури (мустаҳкамлик ва зичлиликка, герметикликка қўшимча синаш), синов усули (гидравлик, пневматик) ва синов босимининг катталиги ҳар бир газўтказгичнинг лойиҳаси бўйича олинади. Синов тўғрисида кўрсатмалар бўлмаса, синов усули ва босими миқдори ушбу Қоидаларга мувофиқ олинади.
367. Мустаҳкамлик ва зичлиликка синашдан олдин ташқи газўтказгичларнинг ички бўшлиғини пуфлаб тозалаш лозим. Цех ички газўтказгичларнинг ичини монтаж қилишдан аввал тозалаш лозим.
368. Газўтказгич ва газ ускуналарини синаш пайтидаги босим қиёслашдан ўтган ва тамғаланган иккита манометр ёрдамида ўлчаниши лозим. Манометрларнинг аниқлик синфи 1,5 дан кам бўлмаслиги, корпус диаметри эса камида 160 mm ни ва номинал босимга шкаласи ўлчанаётган катталикнинг камида 4/3 ва кўпи билан 5/3 қисмини ташкил этиши лозим.
369. Газўтказгичларни мустаҳкамлик ва зичлиликка синаш пневматик ёки гидравлик усулда амалга оширилиши мумкин.
370. Ички диаметри 300 mm дан катта бўлган паст ва ўртача босимли (0,3 MPa гача) газўтказгичларни ҳаво билан синаш лозим. Бундан ташқари пневматик синов усули қуйидаги ҳолларда йўл қўйилади:
а) агар кўтариб турувчи қурилиш конструкциялари ёки газўтказгич сув билан тўлдиришга мўлжалланмаган бўлса;
б) атроф-муҳит ҳавосининг ҳарорати 0˚С дан паст ва газўтказгичнинг айрим участкалари музлаб қолиши мумкин бўлса.
371. Кулранг чўяндан ясалган арматуралар ўрнатилган газўтказгичлар учун мустаҳкамликка пневматик синов босими 0,4 MPa дан кўп бўлмаслиги зарур.
372. Ички диаметри 300 mm гача бўлган юқори босимли цехлараро ва цех ички газ қувурлари, қоидага кўра, гидравлик усул билан синалиши лозим. Уларни мазкур Қоидалар талаблари ва ишларни бажариш лойиҳасида кўзда тутилган махсус хавфсизлик чора-тадбирларини кўриб синаш лозим.
б) эстакада ва ариқларда жойлашган газўтказгичлар, агар бу жойлардаги қувурўтказгичлар фойдаланишда бўлса.
374. Газўтказгичларни мустаҳкамлик ва зичлиликка, синов усулидан қатъи назар, бир вақтда синаш лозим.
376. Алоҳида турган таянчларга, бино ташқарисида деворлар ва том бўйлаб ётқизилган цехнинг ташқи газўтказгичларини цех ички газўтказгичларидан алоҳида синаш лозим.
377. Мустаҳкамликка синаш босими катталиги (Рс) «Технологик қувурларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган)нинг 432-банди талабига мувофиқ аниқланиши ва лойиҳада белгилаб қўйилиши лозим.
378. Иш босими Р ≤ 0,015 MPa бўлган газўтказгичларни Рс = 0,02 MPa га тенг, агар Р 0,015 дан 0,1 MPa гача бўлса, Рс = 1,25 Р MPa, лекин 0,1 MPa дан кўп бўлмаган синов босими билан синаш лозим.
380. Қувурўтказгичдаги синов босими 10 дақиқа мобайнида (мустаҳкамликка синаш) ушлаб турилади, шундан сўнг иш босимигача пасайтирилади ва пайванд чоклар пухталик билан текширишдан ўтказилади (зичликка синаш). Текшириш тугагач босим қайтадан синов катталигига кўтарилади ва 5 дақиқа ушлаб турилади, шундан сўнг яна иш босимигача пасайтирилади ва қувурўтказгичлар такроран кўрикдан ўтказилади.
381. Зичликка синаш муддати газўтказгични кўрикдан ўтказиш ва ажралма бирикмаларнинг герметиклигини текширишга кетадиган вақт билан белгиланади.
383. Газўтказгичларни пневматик синов зарур хавфсизлик чоралари кўзда тутилган, ташкилотнинг белгиланган тартибда тасдиқланган йўриқномаси асосида ўтказилиши лозим.
384. Мустаҳкамликка синов ўтказилаётган пайтда биноларнинг ичида ҳам, ташқарисида ҳам муҳофаза ҳудуди белгилаб қўйилиши лозим. Муҳофаза ҳудудининг чегаралари байроқчалар билан белгиланиши ва тўсилиши лозим. Синалаётган газўтказгичдан ҳудуд чегарасигача бўлган минимал масофа камида 25 m ни, йирик диаметрли газўтказгичлар ва заҳарли газларнинг ўтказгичлари учун эса камида 50 m ни ташкил этмоғи лозим.
385. Бино ичида жойлашган газ қувурлари учун муҳофаза ҳудуди тегишли цех (объект) бошлиғи билан келишилган ҳолда, лекин камида 10 m қилиб белгиланиши лозим.
386. Газ қувурида босим кўтарилаётган пайтда ва унда мустаҳкамликка синов босими даражасига эришилганда муҳофаза ҳудудида одамлар бўлмаслиги лозим.
387. Зичликка пневматик синашдан олдин мустаҳкамликка гидравлик синаш бажарилган бўлса, муҳофаза ҳудуди белгиланмайди. Бу ҳолда газ қувурини қолдиқ сувлардан тозалаш учун ҳаво билан пуфлаш лозим.
388. Газўтказгични якуний кўрикдан ўтказишга фақат синов босими иш босимигача пасайтирилгандан сўнг рухсат этилади.
389. Аниқланган камчиликлар газўтказгичнинг босими атмосфераникигача пасайтирилгандан сўнг бартараф этилиши лозим.
390. Агар синов чоғида узилиш, кўринадиган деформация, манометр бўйича босим пасайиши юз бермаган, асосий металл, пайванд чоки, арматура корпуси, ажралма бирикмалар ва барча уланишларда ҳаво чиқиши аниқланмаган бўлса, шунингдек, гидросинов пайтида оқиш ва терлашлар пайда бўлмаса, мустаҳкамлик ва зичликка синов натижалари қониқарли деб топилади.
391. Цехлараро ва цех ички газўтказгичлар одатдаги мустаҳкамлик ва зичликка синашдан ташқари қўшимча тарзда герметикликка (пневматик) синалиши ва синов даврида босим пасайиши аниқланиши лозим. Қўшимча синаш ўтказиш зарурати лойиҳада белгиланади ва ташкилотнинг газ бўйича техник назорат хизмати билан келишилади.
393. Газўтказгичларни герметикликка қўшимча синаш барча монтаж ишлари (мустаҳкамлик ва зичликка синаш, ювиш, ўлчов диафрагмаларининг автоматика асбоблари ўрнатилиши) тугагандан сўнг ускуна билан биргаликда объектни мажмуас синаш жараёни пайтида ҳаво ёрдамида ўтказилади. Цехлараро газўтказгичлар ускунадан алоҳида синалади.
394. Янги қурилган газўтказгичлар учун қўшимча синаш камида 24 соат давом этиши ва лойиҳада кўрсатилиши лозим. Даврий синовлар пайтида, шунингдек, пайвандлаш ва газўтказгични қисмларга ажратиш билан боғлиқ бўлган таъмирлашлардан кейинги синов муддати ташкилотда белгилаб қўйилиши, лекин 4 соатдан кам бўлмаслиги лозим.
395. Синаш пайтида газўтказгичдаги босим пасайиши ва тузатиш коэффициенти (К) «Технологик қувурларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган)нинг 462-банди талабига мувофиқ аниқланиши лозим.
396. Герметикликка қўшимча пневматик синаш натижалари, агар синов пайтида босимнинг пасайиш тезлиги (ички диаметри 250 mm гача ва унга тенг бўлган қувурўтказгичлар учун) қуйидагини ташкил этса, қониқарли деб ҳисобланади:
397. Катта диаметрли қувурўтказгичлар учун босимнинг пасайиш тезлиги юқорида кўрсатилган катталикларни тузатиш коэффициентига (К) кўпайтириб аниқланади.
399. ГРП ва ГРУ ларнинг газўтказгич ва газ ускуналари мустаҳкамлик ва зичликка кириш газ қувурининг зулфинидан чиқиш газ қувурининг зулфинигача бўлган чегарада, бунга улардаги назорат-ўлчов асбобларига борувчи барча линиялар ушбу асбоблар олдидаги беркитиш жўмракларигача киритилиб мазкур Қоидалар талабларига биноан ҳаво ёки инерт газ билан синалиши лозим.
400. Агар паспорт маълумотлари бўйича босим ростлагичларининг бошқариш элементлари ва сақловчи чиқариш клапанларининг каллаклари мустаҳкамликка (ва зичликка) синаш босимига мўлжалланмаган бўлса, улар синов пайтида узиб қўйилади.
401. Газ хўжалиги объектлари қурилиш (реконструкция) ёки капитал таъмирлаш тугагандан сўнг ШНҚ 3.01.04-04 «Қурилиши тугалланган объектларни фойдаланишга қабул қилиш. Асосий ҳолатлар» талабларига мувофиқ фойдаланишга қабул қилиниши лозим.
402. Фойдаланишга қабул қилинган газ хўжалиги объекти олти ой мобайнида ишга туширилмаган бўлса, уни фойдаланишга туширишдан аввал газўтказгич ва газ ускуналарни зичликка такроран синаш, тутун чиқариш ва шамоллатиш тизимларининг ҳолати, ускуна, арматура, ҳимоя-сақловчи қурилма ва автоматика тизимларининг тўлиқлиги ва созлиги текширилиши лозим. Барча аниқланган нуқсонлар объектни фойдаланишга туширишга қадар бартараф этилиши лозим.
403. Мазкур Қоидалардан четга чиқишлар бўлган газ хўжалиги объектларини фойдаланишга қабул қилиш ва ишлатишга йўл қўймаслик керак.
404. Корхоналарнинг газ хўжалигини бошқариш диспетчерлик хизмати цехларга мақбул газ тақсимланишини, газ режимини бир маромда тутиш ва газўтказгич ҳамда газ ускуналарининг бехатар ишлатилишини таъминлаб, бутун газ хўжалиги иши устидан бошқарув ва назоратнинг ишончлилиги ва тезкорлигини ўрнатилган тартибда амалга оширади.
405. Янги қурилаётган ва реконструкция қилинаётган газ хўжалигининг диспетчерлик пункт (ГХДП)лари телемеханизация воситалари билан жиҳозланган бўлиши лозим.
406. ГХДП га узатилаётган телеўлчов, телехабар ва телебошқарувлар ҳажми лойиҳада белгилаб қўйилиши ва газ таъминотини бошқаришга диспетчернинг тезкор аралашувини таъминлаши лозим.
407. Газ истеъмол қилиш шароитлари ўзгарганда газларни мақбул тарзда автоматик қайта тақсимлаш учун электрон ҳисоблаш воситаларини ўрнатиш имкони кўзда тутилган бўлиши лозим.
408. ГХДП га газўтказгичларнинг энг ўзига хос нуқталаридаги газ босими ва ҳароратини, ташкилот газ қувурига келаётган газнинг босими, ҳарорати ва сарфини, барча йирик ва энг узоқда жойлашган истеъмолчилардаги, автоматик режимда ишлаётган объектлардаги, шунингдек, бошқа ташкилотларга борадиган газўтказгичлардаги газнинг босим ва сарфини назорат қиладиган сигнал чироқ ва асбоблар ўрнатилган бўлиши лозим.
409. ГХДП мнемосхемасида масофадан туриб бошқариладган зулфинларнинг энг чекка ҳолатлари кўрсатилиши лозим.
410. ГХДП босим ростлагичларининг вазифалагичлар, дросселли клапанлар ва газўтказгичлардаги зулфинларни бошқариш воситалари билан жиҳозланган бўлиши зарур.
411. ГХДП даги газ хўжалиги объектларининг тезкор назорат, ростлаш, алоқа ва хабарлаш ускуналари I-тоифали электр қабул қилгичлар турига киритилади.
412. ГХДП ва газ ишлаб чиқарувчи ҳамда истеъмол қилувчи барча цехлар ўзаро телефон алоқаси билан боғланган бўлиши лозим.
413. ГХДП ва ферроқотишмалар печларининг газ тозалаш хоналари, ГТС лар, газ қутқарув хизмати, ташкилот ёнғин ҳимояси, тиббий пункт, газ цехининг газ таъминотини бошқариш пункти, диспетчер ва ташкилот газ хўжалигининг бехатар ишлатилишини таъминлаш учун жавобгар шахс ўртасида бевосита телефон алоқаси бўлиши тавсия этилади.
414. Йирик ташкилотларнинг ГХДП ларида тезкор радиоалоқа ва тезкор автомашина, таъмирчилар гуруҳи ва диспетчер буйруқларини ёзиб олувчи диктофонли текширувчилар бўлиши тавсия этилади.
415. ГХДП га доимий хизмат кўрсатиш ходимларисиз ишлайдиган газ хўжалиги объектларидан чиқадиган ҳимоявий хабарловчилар киритилган бўлиши лозим.
416. ГХДП ни алоҳида ёки ташкилот энергохўжалигини бошқариш пунктларига жойлаштириш мумкин. ГХДП биноси I- ва II-оловбардошлик даражасидан паст бўлмаслиги лозим.
417. Ёнувчан газлар қувурларини ГХДП биносига киритишга йўл қўйилмайди. ГХДП ларни А тоифали биноларда жойлаштириш ман этилади.
418. ГХДП меъёрий ҳужжатларда белгиланган тартибда тезкор авариявий-таъмирлаш бригадаси ва махсус ускуналанган автомашина билан таъминланади. Ушбу бригаданинг вазифасига ускунанинг авариявий тўхташи ва доимий хизмат кўрсатувчи ходимларсиз ишлайдиган ускунани профилактик назорат қилиш билан боғлиқ бўлган барча ишларни бажариш киради.
419. Йирик ташкилотларнинг газ цехлари идораси таркибида тезкор машина учун гараж ҳамда авариявий-таъмирлаш бригадаси учун ГХДП билан бевосита алоқа ва хабар қилиш воситалари бўлган хона кўзда тутилиши лозим.
420. Энергетика (газ) цехи ва қарамоғида газўтказгичлар ҳамда газ ускуналар бўлган бўлинмалар орасидаги, шунингдек, умумий газўтказгичга эга бўлган бўлинмалар орасидаги хизмат кўрсатиш участкаларининг чегараси аниқлаб қўйилиши ва газўтказгичларнинг схемаларида кўрсатилиши лозим.
421. Ташкилот газ билан магистрал ёки шаҳар газўтказгичи орқали таъминланса, ушбу ташкилот ҳудудига газўтказгич кириш жойи газўтказгичларга хизмат кўрсатиш чегараси деб қабул қилиниши лозим. Бунда ташкилот чегараси ташқарисида ўрнатилган ва газ берувчи ташкилотга тегишли бўлган беркитиш қурилмасидан ташқари газўтказгичнинг ташкилот ҳудудига кириш жойида ҳам беркитиш қурилмаси ўрнатилиши лозим.
422. Металлургия корхонасидан бошқа ташкилотга газ берилаётганда, газ бераётган ташкилотнинг чегараси газўтказгичнинг хизмат кўрсатиш чегараси деб ҳисобланади.
423. Энергетика цехи (газ цехи ёки газ хизмати) ва истеъмолчи цех орасидаги хизмат кўрсатиш чегараси цехлараро газўтказгичдан истеъмолчи цехга уланган қувурга ўрнатилган, газ хизмати (цехи)га қарашли зулфин бўлиши лозим.
424. ГРП лар ҳам ташкилотнинг газ цехи (хизмати)га, ҳам газ истеъмолчи-цехга қарашли бўлиши мумкин. Агар ГРП газ цехи (хизмати)га қарашли бўлса, ГРП дан кейин жойлашган, газ цехига қарашли зулфин, мабодо у бўлмаса, истеъмолчи цехнинг ташқи девори –– хизмат кўрсатиш чегараси деб ҳисобланади. ГРУ лар истеъмолчи цехнинг газ хизмати таркибига киритилади ва унинг қарамоғида бўлади.
425. Газ хўжалигининг ҳар бир объектига «Технологик қувур ўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган)нинг 8-боби талабларига мувофиқ техник ҳужжатлар юритилиши лозим.
426. Фойдаланиш даврида объектда қилинган барча ўзгартиришлар, ўтказилган капитал таъмирлашлар тўғрисидаги маълумотлар объект паспортига киритиб борилиши, шунингдек, ўзгартиришлар чизмаси ёки схемаси илова қилиниши лозим.
428. Турли мақсадларда ишлатиладиган ростлагичлар, автоматик сигнализаторлар, газлашганлик индикаторлари ва бошқа жиҳозлар учун тайёрловчи-ташкилотлардан берилган паспортлар бўлиши лозим.
429. Газ цехининг алоҳида объектларида ҳамда таркибида газ хўжалиги объектлари бўлган цехларда агрегатни таъмирлаш, ревизия қилиш ва асбобларни созлаш бўйича бажарилган ишлар қайд этиладиган агрегат (таъмирлаш) журнали, шунингдек, фойдаланиш журнали ҳам юритилиши, унда эса ҳар сменада аниқланган носозликлар, шу жумладан, қоидалар ва йўриқномалар бузилишлари, бузилишларни бартараф этиш чоралари ва уларни бажариш муддатлари ёзиб борилиши лозим.
430. Цехларнинг газ хўжалиги объектларини паспорти ҳамда фойдаланиш ва таъмирлаш бўйича ҳужжатлари тўғри юритилиши корхонада белгиланган тартибда назорат қилиб борилади.
431. Ҳар бир газ хўжалиги объектидаги барча бир типли аппаратлар, шунингдек, узел ва деталлар, газўтказгичлар, компенсаторларнинг устунлари, конденсат тўплагичлар, зулфинлар, свечалар ва бошқалар шифрланган ва рақамланган бўлиши лозим. Рақам ва шифрлар ускуна ва конструкцияларнинг кўринарли жойига ёзилган бўлиши лозим.
432. Бевосита агрегат ёнида ёки хизмат кўрсатиш ходимлари турган жойларда газ ускуналарининг аниқ схемаси осиғлиқ бўлиши, унда ушбу ускуналарга берилган рақам ва шифрлар кўрсатилиши лозим.
434. Газўтказгич, газ ускуналари графикларда белгиланган муддатларда режали-олдини олиш кўригидан, ревизия ва таъмирлашдан ўтиши лозим. Таъмирлаш графиклари тузилаётганда, ҳар бир ускунадан фойдаланишнинг маҳаллий шарт-шароитлари ҳисобга олиниб, паспорт ёки тайёрловчи-ташкилотларнинг йўриқномаларида кўрсатилган муддатларга риоя этиш лозим. Босим ростлагич, сақловчи клапан, фильтр ва бошқа жиҳозлар йилига камида бир марта, агар тайёрловчи-ташкилот берган паспортларда бундан камроқ муддат кўрсатилмаган бўлса, қисмларга ажратилиб ревизия қилиниши лозим.
435. Автоблокировка ва сигнализацияларнинг созлиги асбоблардан фойдаланиш йўриқномасига мувофиқ бир ойда камида бир марта имитация усулида, шунингдек, газ истеъмол қилувчи агрегат белгиланган чегаравий параметрга етишганда режали тўхтатилгач текширилиши лозим.
436. Импульс қувурлари ва резина-матоли енгликларнинг бинода жойлашган газўтказгич ва назорат-ўлчов асбоблари штуцерларига зич уланганлиги ҳафтада камида бир марта, бино ташқарисида эса –– ойига камида бир марта текширилиши лозим. Зичлик кўз билан ёки газоанализатор ёрдамида текширилиши лозим.
437. Газўтказгич, газ жиҳозлари ва ускуналари йилига камида икки марта техник кўрикдан ўтказилиши лозим.
а) қайтаргич (затвор), свеча, конденсат тўплагич, компенсатор, ростлагич, чанг чиқариш қурилмаси, беркитиш арматураси, газ ёндириш, пуфлаш ва сигнализация қурилмаларининг ҳолати ва соз ишлаши;
г) қувурўтказгичлар ҳолати, қувурлар арматураси, устунлар, уларнинг таянч ўриндиқ ва бошмоқлари, анкер болтлари ва пойдеворлар ер усти қисмининг аҳволи;
д) мазкур Қоидалар ва газ ускунасини бехатар ишлатиш йўриқномалари талабларига риоя этишни, шунингдек, агрегат ва фойдаланиш журналларини тўғри юритилишни.
439. Техник кўрик натижалари ўрнатилган тартибда расмийлаштирилади, аниқланган нуқсонларни бартараф этиш бўйича зарур чоралар ва режали-олдини олиш таъмирлаш бўйича ишлар амалга оширилади ҳамда бажарилган ишлар ускуна (агрегат) журналига ва тегишли паспортга ёзиб борилади.
440. Цехлараро ва цех газўтказгичларининг, шунингдек, газ ускуналарининг ташқи юзасига ҳар 5 йилда, фланец ва болтларга эса ҳар 2 йилда ҳимоявий лок-бўёқли қоплама суртилиши лозим.
441. Кимёвий емирилишга фаол газ ёки буғлар билан ифлосланадиган жойларга ўрнатилган газўтказгич ва жиҳозларга, шу жумладан, таянч конструкциялар, майдонча ва зинапояларга 3 йилда камида бир марта кимёвий емирилишга қарши махсус қоплама суртилиши лозим.
442. Бундай қопламани муддатидан олдин суртиш зарурлиги цех ёки ишлаб чиқариш комиссияси томонидан белгиланади.
443. Газ хўжалигининг ёнғин ва портлаш-ёнғин хавфи бўлган объектларида оловли иш (пайвандлаш, газ билан кесиш ва ҳоказо)лар амалдаги қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ бажарилиши лозим.
444. Таъмирлаш пайтида газўтказгичларда электр пайвандлаш ишларини бажаришга ундаги газнинг ортиқча босими 0,3 MPa дан ортиқ бўлмаганда рухсат этилади.
445. Иш бажарилаётган жойда газ босимини назорат қилиш учун манометр ўрнатиб, уни иш пайтида доимо кузатиб туриш лозим.
446. Сийраклашув остида ишлаётган газўтказгич ва аппаратларда газ билан кесиш ва пайвандлаш ишларини бажариш ман этилади.
447. Ишлаётган газўтказгичларда газ билан кесиш ёки пайвандлаш ишлари бажарилаётганда катта аланга пайдо бўлмаслиги учун газ чиқиш жойлари асбест иплар, металл поначалар билан зичланиши (чеканкаланиши) ва асбест ушоқлари аралаштирилган юмшоқ шамот лойи суртилиши лозим.
448. Иш бажариш жойида ёнғин ўчириш ва газ алангаланган пайтда ишчиларни эвакуация қилиш воситалари бўлиши лозим.
449. Ишлаётган газ қувурига уланилгандан кейин пайванд чокини совун эритмаси билан зичликка текшириш лозим.
450. Газўтказгич ва газ истеъмол қилувчи агрегатлар ўрнатилган бино (жой)ларда пайвандлаш ёки газ билан кесиш иши бажарилган бўлса, ҳавонинг газлашганлиги текширилиши, бунда атроф-муҳит ҳавосидаги кислород миқдори ҳажм бўйича камида 19 фоиз бўлиши лозим.
451. Ҳаво намунаси қуйидагича олинади: ҳаводан енгил газ учун (табиий ва б.) –– юқори зонадан; ҳаводан оғир газ (пропан-бутан ва б.) учун –– пастки зонадан; ферроқотишма гази учун –– юқори ва пастки зоналардан.
452. Пайвандлаш ёки газ билан кесиш ишларини бажариш мобайнида кўрсатиб ўтилган бино (жой)лар яхшилаб шамоллатиб турилиши лозим.
453. Газўтказгич участкаси ёки газ аппаратини узиб қўйиб, сўнгра унинг ичида иш бажариш зарур бўлса, уларни ишлаётган газўтказгичлардан беркитиш қурилмалари ёрдамида узиб қўйиш ва беркитиш қурилмасидан кейин лист тиқин ўрнатиш лозим. Агар беркитиш қурилмаси сифатида листли зулфин ишлатилса, тиқин ўрнатиш талаб этилмайди.
455. Узиб қўйилган аппарат ва газўтказгич участкалари ичидан газни тозалаш учун уларни инерт газ ёки ҳаво билан пуфлаш лозим.
456. Заҳарли газлар аппарати ва газўтказгичларининг ички бўшлиғидан кетма-кет икки марта олинган намуналар таҳлилида углерод оксиди миқдори 20 mg/m³дан ортиқ бўлмаса, газўтказгич ва аппаратлар пуфланишини тўхтатиш мумкин.
457. Табиий газ қувурларини пуфлаш тўхтатилиши ҳам худди шу усулда метан миқдори таҳлил қилиб аниқланади, у намунада ҳажм бўйича ёки кислород миқдорининг 1 фоизидан ортиқ, намунадаги кислород эса ҳажм бўйича 19 фоиздан кам бўлмаслиги лозим. Суюлтирилган газ қувурларини пуфлаш тугатилиши пропан-бутан миқдори бўйича аниқланади, у ҳажм бўйича 0,5 фоиздан ортиқ бўлмаслиги лозим.
458. Газўтказгичлар ва аппаратлар газ билан тўлдирилаётганда ҳаво тўлиқ сиқиб чиқарилгунча пуфланиши лозим. Пуфлаш фақат свечалар орқали амалга оширилади.
459. Печ, қозон ва бошқа агрегатларнинг ўтхонасига газ-ҳаво аралашмасини киритиб пуфлаш ман этилади.
460. Газўтказгични пуфлашдан олдин зулфинлар зарур ҳолатга келтирилиши, сувли қайтаргич (затвор)ларга сув қуйиш, барча қопқоқли туйнуклар, дарча ва свечалар зич ёпилиши лозим, бундан пуфлаш учун мўлжалланган свеча мустаснодир.
461. Газўтказгичлар узлуксиз ва кетма-кет пуфланиб, аста-секин истеъмолчига яқинлашиб бориш лозим. Пуфлаш жараёнида чиқаётган газни ёндириш ман этилади. Пуфлашни тугатиш охирги (пуфлаш ҳавоси чиқариб юборилаётган) свечадан олинадиган намуна таҳлил қилиниб аниқланади. Бунда газдаги кислород миқдори кетма-кет иккита олинган намуналарда 1 фоиздан ортиқ бўлмаслиги лозим.
462. Газўтказгични пуфлаш пайтида газ-ҳаво аралашмаси атмосферага чиқарилаётган 50 m радиусли жойда барча турдаги транспортлар ҳаракатини тўхтатиш, очиқ оловни қўллаш ва пайванд ишларини, шунингдек, пуфлаш жараёнида қатнашмаётган одамларнинг туришини ман этиш лозим. Газўтказгич ва алоҳида аппаратларни пуфлаш пайтида газ чиқариладиган жойлар яқинига постлар қўйилиши лозим.
463. Газ босими остида бўлган газўтказгичларга тиқинларни ўрнатиш ва олиш, шунингдек, ўлчаш диафрагмаларини алмаштириш ман этилади, бундан технология шароитларига кўра тўхтатиб бўлмайдиган цех ва ишлаб чиқаришларнинг газўтказгичлари мустаснодир.
464. Кўрсатиб ўтилган цех ва ишлаб чиқаришлардаги газўтказгичларнинг рўйхати ўрнатилган тартибда тасдиқланиши ва келишилиши лозим.
465. Ушбу газўтказгичларга тиқинларни ўрнатиш ва олиш, шунингдек ўлчаш диафрагмаларини алмаштириш, уларда газнинг ортиқча босими 0,5 kPа дан ортиқ бўлмаганда ва қуйидаги газлар учун ушбу миқдорлардан (kPа) ортиқ бўлмаганда бажарилиши лозим:
466. Ташкилотларнинг газ хўжалиги объектларидан (газ истеъмол қиладиган печ, қозон ва бошқа агрегатларнинг газ ускуналари, цехлараро ва цех газўтказгичлари, ферроқотишма газларини тозалаш ускуналари, газ ростлаш пункт ва ускуналари, газ баллонлари ва ҳоказолар) газ сизиб чиқишига йўл қўйилмаслиги лозим.
468. Газўтказгичларнинг бирикма ва арматураларини, резьбали ва фланецли бирикмаларини, чоклар ва бошқаларни зичлигини совун ёки бошқа кўпик ҳосил қилувчи эритма билан текшириш лозим. Нолдан паст ҳароратларда эритмага хлорли кальций ёки хлорли натрий қўшиш лозим.
469. Бевосита истеъмолчи олдидаги (ростлаш қурилмаларидан кейин) энг кам рухсат берилган босим 0,5 kPа дан кам бўлмаслиги лозим.
470. Газ босими энг кам рухсат берилган миқдордан пасайиб кетса, газ истеъмолчилари дарҳол ўчирилиши лозим. Истеъмолчиларни ҳатто автоматик ўчириш қурилмалари бўлишига қарамай қўлда ўчириш лозим.
471. Ишлаб чиқаришларнинг газни истеъмол қилиш тартиби ташкилот бўйича тасдиқланган газ истеъмол қилиш режаси асосида газ хўжалиги диспетчери томонидан белгиланади.
472. Ёқилғи газларни ишлаб чиқарувчи ва истеъмол қилувчи цехларнинг ходимлари газ ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш тартибининг барча ўзгаришлари тўғрисида газ хўжалиги диспетчерига дарҳол хабар қилишлари лозим.
473. Пуфлаш свечаларидан ортиқча босимни атмосферага чиқариш учун фойдаланиш ман этилади, бундан авария ҳолатлари мустаснодир (хавфсизлик чораларини кўриш шарти билан).
474. Газ қувурлари ва аппаратлари ичига одамлар тушиб таъмирлаш ва бошқа ишларни бажариш учун мазкур Қоидаларнинг 457 — 461-бандларига мувофиқ уларни узиб қўйиш ва газдан тозалаш лозим. Бундан ташқари, газ қувурлари ва аппаратларидаги газ-ҳаво аралашмаси иш жараёнида яхши шамоллатилмайдиган жойлардан камида ҳар соатда ҳаво намунасини олиш йўли билан углерод оксиди ва портлашга хавфли компонентлар борлиги текшириб турилиши лозим.
475. Газ ўтказгичларнинг техник ҳолати доимий равишда назорат қилиниши лозим. Газ ўтказгичлардан фойдаланиш, уларни назорат, ревизия қилиш ва таъмирлаш «Технологик қувур ўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) ва мазкур Қоидалар ҳамда бошқа норматив-техник ҳужжатлар асосида ишлаб чиқилган йўриқномага мувофиқ амалга оширилиши лозим.
476. Газ ўтказгичлардан хавфсиз фойдаланиш устидан доимий назоратни цех газ ўтказгичларидан бехатар фойдаланиш учун жавобгар шахс амалга оширади.
477. Газ ўтказгичлардан хавфсиз фойдаланиш бўйича даврий техник назорат йилига камида бир марта ўтказилиши лозим.
478. Беркитиш арматураси, дросселли клапанлар, конденсат тўплагич, компенсатор ва бошқа қурилмаларни ташқи кўрикдан ўтказиш ва ишга яроқлигини текшириш муддатлари газ ускуналаридан фойдаланиш бўйича тайёрловчи-ташкилот талаблари ҳисобга олиниб тегишли графикларда белгилаб қўйилади.
479. Беркитиш арматурасининг созлиги ҳар уч ойда камида бир марта, компенсаторларники эса бир ойда бир марта текширилиши лозим.
480. Газўтказгичларни кўрикдан ўтказиш ва қурилмаларнинг ишга яроқлигини текшириш натижалари фойдаланиш журналида қайд этилиши, аниқланган нуқсонлар эса хавфсизлик чоралари кўрилиб бартараф этилиши лозим.
481. Ташкилотда газ ўтказгичларни бехатар ишлатиш ва техник ҳолати учун жавобгар шахслар иштирокида газ қувурларини ревизия қилиш ташкил этилади.
483. Ревизия ўтказиш даврийлиги газ қувурларининг хизмат қилиш муддати, кимёвий емирилиш тезлиги, фойдаланиш тажрибаси, аввалги ташқи кўрик ва ревизиялар натижаларидан келиб чиққан ҳолда белгиланади.
484. Одатда, ревизия асосий газ агрегатларининг режали-олдини олиш таъмирланиши ўтказилаётган пайтда бажарилади.
485. Газўтказгичларнинг пухталиги мазкур Қоидалар талабларига асосан мустаҳкамлик ва зичликка даврий синаш йўли билан текширилади. Синовлар газўтказгичларини ревизия қилиш даврида ташкилот маъмурияти томонидан белгиланган муддатларда, лекин 8 йилда камида бир марта ўтказилиши лозим.
486. Ортиқча босим остида ишлаётган газ қувурларида газ босими кескин пасайганда, истеъмолчиларга хабар берилмагунча ва улар узиб қўйилмагунча газнинг ортиқча босимини сақлаб туриш чоралари кўрилиши лозим. Бунда цехлараро газўтказгичлардан биридаги ортиқча газ босимини бошқа газўтказгичдан газ юбориб сақлаб туриш лозим.
487. Цехлараро газўтказгичларда ортиқча газ босимини қисқа муддатга сақлаб туриш учун уларга мазкур Қоидалар талабларига риоя этган ҳолда буғ юборишга йўл қўйилади.
488. Буғлатиш, пуфлаш ва қиздириш учун газ ўтказгичга буғ аста-секин ташкилот йўриқномасига мувофиқ юборилиши лозим. Газ ҳароратининг кўтарилиши 1 соатда 15 ˚С дан ошмаслиги лозим. Газ ўтказгичлардаги газ ҳароратини 65 ˚С дан ошириш ман этилади.
489. Агар газўтказгичнинг бирор-бир участкасида газ босими нолгача тушган бўлса, уни ишга туширишдан аввал ушбу участкадан ташқари газ йўналиши бўйича кейинги барча газўтказгичлар, шу жумладан, цех газ қувурлари ва истеъмолчиларга борадиган қувурлар ҳам газ билан пуфланиши лозим.
491. Газ ўтказгичларда нафталин чўкиши ва муз ҳосил бўлиши устидан босим тафовутларини даврий равишда ўлчаш йўли билан пухта назорат ўрнатилган бўлиши лозим. Газ ўтказгичлардаги муз тиқинлари ва нафталин чўкиндиларини, одатда, буғ билан қиздириб, мазкур Қоидалар талабларига риоя қилиб тозалаш лозим.
492. Фойдаланишдаги газўтказгичларни нивелирлаш 5 йилда бир марта, янгидан қурилаётганлар эса –– қурилиш тугагандан сўнг икки йил давомида ҳар йилда ўтказилиши лозим. Нивелирлаш натижаларини лойиҳа маълумотлари ва олдинги нивелирлаш натижалари билан солиштириш лозим.
493. Таянчларга юкламаларнинг хавфли қайта тақсимланишини юзага келтирадиган ва конденсат йиғиш схемасини бузадиган лойиҳадан четга чиқишлар дарҳол бартараф этилиши лозим.
494. Агар газўтказгичларнинг таянчлари пойдевори яқинида чуқурлик ёки хандақ қазиладиган ишлар бажарилган бўлса, ушбу участкалардаги газўтказгичларни янги қурилгандай нивелирлашдан ўтказиш лозим.
495. Газ истеъмол қилувчи агрегатларни ишга туширишдан аввал ўтхона ва тутун йўлларини шамоллатиш зарур, бунинг учун ёндиргичларга ҳаво узатувчи шамоллатгич ёки тутун сўргичдан, агар улар бўлмаса дудбўроннинг тортиш кучидан фойдаланиш лозим.
496. Газ истеъмол қилувчи агрегат ёқилгунча агрегат коллектори олдидаги газўтказгични охирги свеча орқали газ билан пуфлаш лозим. Агрегат газўтказгичи ва коллекторларини ёндиргичларга ўрнатилган зулфинлар ёпиқ бўлганда пуфлаш лозим.
497. Ёндиргичларни бевосита ёқишдан аввал газ истеъмол қилувчи агрегат олдидаги газўтказгичда етарли даражада газ босими борлиги, пуфлаш қурилмаларидан ҳаво узатилганда эса ҳаво босими ҳам мавжудлиги текширилиши лозим. Бундан ташқари, ўтхонада ёки тутун йўлида (ростлаш клапанигача) сийраклашув мавжудлигини текшириш ва зарур ҳолларда тортиш кучини ростлаш лозим.
498. Ёндиргич олдидаги газўтказгичнинг беркитиш қурилмасини фақат ёндиргичга пилик, аланга ёки газ ёқувчи бошқа воситани яқинлаштиргандан кейин очишга рухсат этилади.
499. Агар қиздирилган зона деворларининг ҳарорати 800 ˚С дан ортиқ бўлса, ёндиргичга пилик, аланга ёки газ ёқувчи бошқа воситани яқинлаштирмасдан (қозонлардан ташқари) газ узатишга йўл қўйилади.
500. Ёндиргичларни ёқиш чоғида ўтхонага газни тўлиқ ёнишини ва аланганинг ёндиргичдан узилмаслигини таъминлайдиган минимал миқдорда ҳаво бериш лозим. Тортиш кучи чекланган бўлиши лозим. Ёндиргичларни ёқиш пайтида қуйидаги тартибга риоя қилиш лозим:
а) пуфлаш ёндиргичларининг ҳаво қувурларидаги дросселли ростлаш клапанларини қисман ёпиш, инжекцияли ёндиргичларнинг ростлаш шайбаларини эса беркитиб қўйиш;
б) пуфлаш ёндиргичларининг газўтказгичидаги тезкор узувчи клапанни очиш ва очиқ ҳолатини сақлаб қўйиш. Газ йўналиши бўйича охирги ёндиргичнинг зулфин ёки жўмрагини очиш ва пилик (машъал)даги очиқ оловга оҳисталик билан газ юбориш. Шундан сўнг қолган ёндиргичлардаги зулфинларни кетма-кет очиш;
в) ёндиргичлар барқарор ишлай бошлагандан кейин газўтказгичдаги тезкор узувчи клапанни ишга тушириш лозим;
г) агар биринчи ёндиргич орқали газ юборилганда ёнмаса ёки ёниб ростлаш пайтида ўчиб қолса, газ юборишни тўхтатиш, ўтхона ва тутун йўлларини шамоллатиш, газ ҳамда ҳаво босимини текшириш лозим ва кам-кўстлар бартараф этилгандан сўнг қайта ёқишга киришиш мумкин;
д) ёндиргичларни ёқиш ва ростлаш пайтида газ ва ҳаво аста-секин ва фақат босим барқарорлашганда узатилиши лозим;
е) ёндиргичга ёқилғи юкламасини оширганда аввал газ, кейин ҳаво узатилиши оширилиши; юклама пасайтирилганда эса аввал ҳаво, кейин газ камайтирилиши лозим. Ёқилғининг тартибли сарфини ўтхона ёки иш бўшлиғининг қизиб боришига қараб ўрнатиш лозим.
501. Агар агрегатлар ҳар хил ёқилғиларда ишласа ва умумий тутун йўлига эга бўлса, газда ишловчи агрегатни, одатда, бошқа ёқилғи турларида ишлайдиган агрегатлар ўчиқ бўлганда ёқиш лозим.
502. Ишлаб чиқариш технологияси бўйича тўхтатиб бўлмайдиган бошқа ёқилғи турларидаги агрегатлар ишлаб турган бўлса, газ агрегатларни фақат технологик йўриқномада кўзда тутилган талабларга риоя қилиб ёқиш лозим.
503. Газ истеъмол қилувчи агрегатлар таъмирланаётган ёки узоқ муддатга (тўхташ муддати ҳар бир муайян ҳолатда ташкилот йўриқномаси билан белгиланади) тўхтатилган бўлса, уларнинг газўтказгичлари ишлаб турган газўтказгичлардан беркитиш қурилмалари ва листли зулфинлар ёрдамида ёки улардан кейин тиқинлар қўйиб узиб қўйилиши лозим.
505. Узоқ муддатга тўхтаган ёки ичида таъмирлаш ўтказиш учун тўхтаган агрегатни қайта ишга тушириш учун газўтказгич, тутун йўллари ва назорат-ўлчов асбоблари текширилган бўлиши лозим.
506. Ишга туширилган газ истеъмол қилувчи агрегатларни қаровсиз қолдириш ман этилади, бундан диспетчер пунктидан назорат қилинадиган ускуналар мустасно бўлиб, бунда қуйидаги талабларга риоя қилиш лозим:
а) ускуна алоҳида ажратилган, ҳимоявий сигнализация ва портламайдиган қилиб ясалган назорат ёритгичи билан жиҳозланган бинода жойлашган бўлиши лозим;
б) қозонлар амалдаги Буғ ва сув иситиш қозонларини тузилиши ва бехатар ишлатиш қоидалари талабларига мувофиқ автоматик хавфсизлик, автоматик назорат ва ростлаш воситалари билан жиҳозланган бўлиши лозим.
507. Газ истеъмол қилувчи агрегатлар тутун йўлларининг ҳолати уларнинг ҳар бир навбатдаги режали-олдини олиш таъмирланишида ёки тортиш режими бузилганда текширилиши лозим.
508. Газ истеъмол қилувчи агрегатлар носоз ёки ростланадиган параметрларни назорат қилиш асбоблари бузуқ бўлса ва тортиш кучи бўлмаса уларни ишлатиш ман этилади.
509. Агрегатлар ўтхонасига ходимлар кириб техник кўрик ва таъмирлаш ўтказиши учун барча агрегатларни газўтказгичлар ва умумий тутун йўлларидан узиш, шамоллатиш ҳамда зарарли моддалар мавжудлигига ҳаво таркибини текшириш зарур. Ўтхонадаги барча эшикчалар ва туйнукларни очиб қўйиш лозим. Зарур ҳолларда ўтхоналарга тоза ҳаво юбориш керак. Ушбу ишлар бажарилаётганда келтирилган хавфсизлик талабларига риоя қилиш лозим.
510. Газ билан кесиш, пайвандлаш ва металларга газ алангасида ишлов бериш бўйича бошқа ишлар, шунингдек, бошқа манбалардан очиқ оловни қўллашга қуйидаги минимал масофалардаги жойларда (горизонтал бўйича) рухсат этилади:
в) ёнувчан газларнинг қувурларигача, шунингдек, газ тарқатиш постларигача: қўлда ишлаганда –– 3 m, механизациялашган ишларни бажаришда –– 1,5 m.
511. Алоҳида баллонлардан таъминланадиган кўчма газ тарқатиш постлари ишлаётганда махсус конструкцияли битта аравачага ёнувчан газли баллон билан кислородли баллонни ўрнатишга рухсат этилади. Баллонлар ўзаро урилиб кетмаслиги ёки йиқилмаслиги учун маҳкамланган бўлиши лозим.
512. Суюлтирилган газли баллонлар иш пайтида тик ҳолатда бўлиши, сиқилган газли баллонларни, вентилини юқорига йўналтириб, қия ҳолатда ўрнатишга йўл қўйилади.
514. Хоналарга ўрнатиладиган баллонлар иситиш радиаторлари ва бошқа иситиш асбобларидан камида 1 m, очиқ оловли иситиш манбаларидан эса камида 5 m узоқда бўлиши лозим.
515. Суюлтирилган ёки сиқилган газли баллонларнинг тик қуёш нурлари ёки бошқа иситиш манбалари таъсирида қизишига йўл қўймаслик лозим.
516. Кўчма ёндиргич ва кўчма агрегатларни газўтказгичларга (шу жумладан, суюлтирилган газнинг) резина-матоли енгликлар ёрдамида улаш мумкин. Бу енгликлар ГОСТ 9356 бўйича 0,63 MPa га мўлжалланган бўлиши лозим.
517. Енглик узунлиги 30 m дан кўп бўлмаслиги лозим. У учта алоҳида бўлаклардан кўп бўлмаслиги, бўлаклар ўзаро икки ёқлама махсус ниппеллар ёрдамида уланиши лозим.
518. Енглик учлари газўтказгич ва ёндиргичга белбоғ (хомут) ёрдамида пухта маҳкамланган бўлиши лозим. Узувчи жўмрак (ёндиргич ёки кўчма агрегатга ўрнатилган жўмракдан ташқари) енгликкача ўрнатилган бўлиши лозим.
519. Суюлтирилган газлар қўлланиладиган газ билан пайвандлаш, кесиш ва металларга газ алангасида ишлов беришнинг бошқа турларини цокол хоналар ва ертўлаларда, шунингдек, қудуқ, шахта ва бошқа ерости иншоотларида бажариш ман этилади.
520. Кўчма иш пости суюлтирилган газ билан баллон орқали таъминланганда ундаги иш босими талаб даражасидан тушиб кетса, баллондан газ олиш ман этилади.
521. Барча газ тарқатиш постларига бориладиган йўлаклар эркин бўлиши лозим. Баллонларни ўтиш йўлак ва йўлларига қўйиш ман этилади.
522. Ёндиргич, кескич ва бошқа аппаратураларни иш ўрнида газ пайвандчи ва кесувчилар томонидан таъмирлаш ман этилади.
523. Дастаки ёндиргич ёки кескични ёқиш пайтида аввал кислород вентили бир оз очилиши, кейин ёнувчан газ вентили очилиши ва ҳавони чиқариб юбориш учун енглик қисқа муддатга пуфлангандан сўнг газларнинг ёнувчан аралашмаси ёқилиши лозим.
524. Иш пайтида ёндиргич (кескич) алангаси газ таъминоти манбасидан тескари тарафга йўналтирилган бўлиши зарур. Агар бунинг имкони бўлмаса, газ таъминоти манбасини металл қалқон ёки материали ёнмайдиган парда билан тўсиш лозим.
525. Ёнувчан газларнинг енгликларини кислород билан ва кислород енгликларини эса ёнувчан газ билан пуфлаш, шунингдек иш пайтида енгликларни ўзаро алмаштириш ман этилади.
526. А тоифа биноларда газўтказгичларнинг фланецли ва резьбали бирикмалари, арматура ва асбоблар зичлигини совун кўпиги билан ташкилот йўриқномасида кўрсатилган муддатларда, лекин ойига камида бир марта текшириш лозим.
527. А тоифа биноларнинг ҳар бир эшигида бино тоифаси ва портлаш хавфи бўлган зонанинг синфи кўрсатилган бўлиши лозим. Ушбу биноларнинг кўринарли жойларида аварияларни бартараф этиш режаси ва биринчи заруриятдаги телефонлар рўйхати осиғлиқ бўлиши лозим.
528. А тоифа биноларда электр ускуналарини таъмирлаш бўйича ишлар электр тармоғи узилгандан сўнг бажарилиши лозим. Зарур бўлса, портламайдиган қилиб ясалган аккумуляторли кўчма ёриткичлардан фойдаланиш лозим.
529. А тоифа биноларда артиш ва мойлаш материалларини суткалик эҳтиёждан кўп бўлмаган миқдорларда, зич ёпиладиган металл жавон ёки қутиларда сақлаш лозим.
531. Ташқи ускуналар яқинида, шунингдек, А тоифа бинолар яқинида ва ичида чекиш ва очиқ оловдан фойдаланиш ман этилади, бу ҳақда кўринарли жойларга хавфсизлик белгилари қўйилиши лозим.
533. ГРП биноларида иш бажараётганда асосий ва эҳтиёт (у мавжуд бўлса) чиқиш эшикларининг қулфи очиб қўйилиши лозим.
534. ГРП ва ГРУ ускуналарига хизмат кўрсатиш графикларда кўзда тутилган муддатларда амалга оширилиши лозим. Бунда йилига камида бир марта, агар тайёрловчи-ташкилот паспортида бошқа муддат белгиланмаган бўлса, босим ростлагичи, сақловчи клапан ва фильтрларни қисмларга ажратиб ускуна жорий таъмирдан ўтказилиши лозим.
535. Сақловчи беркитиш ва чиқариш клапанларининг созланганлигини ва ишлаб кетишини икки ойда камида бир марта, шунингдек, уларни ревизия ва таъмирлашдан кейин текшириш лозим. ГРП (ГРУ) ларда сақловчи беркитиш клапанлари мавжуд бўлса, уларнинг ишлаб кетиши ҳисоблангандан 15 фоиз ортиқ босим билан созланиши лозим. Сақловчи чиқариш клапанлари босим 5 фоизга кўтарилганда очила бошлашга ва босим 15 фоизга кўтарилганда тўлиқ очилишга созланган бўлиши лозим.
536. Ускунани ревизия қилиш ёки таъмирлаш пайтида истеъмолчиларга газни ГРП ва ГРУ ларнинг айланма линияси (байпас) орқали бериш учун ГРП да ёки ГРУ ёнида улардан чиқаётган газ босимини ростлайдиган навбатчи бўлиш лозим.
537. Бунда манометрлар байпасдаги ростлаш зулфинидан олдин ва кейин ўрнатилган ҳамда хизмат кўрсатиш ходимларига яққол кўринадиган бўлиши лозим.
538. Сақловчи чиқариш клапани ёки манометр таъмирлаш учун ечиб олинганда, уларнинг ўрнига синалган клапан ёки манометр ўрнатилиши лозим. Ушбу жиҳозларсиз ГРП ва ГРУ ларни ишлатиш ман этилади.
539. ГРП ва ГРУ лардан чиқаётган газнинг босими истеъмолчиларнинг газ қувурларига ўрнатилган босим режимига мувофиқ ростланиши лозим.
540. ГРП ва ГРУ дан чиқишдаги газ босимининг ўзгариб туриши белгиланган иш босимидан 10 фоиз ортиқ бўлмаслиги лозим.
541. ГРП ёки ГРУ га ўрнатилган фильтрларни тозалаш учун очишдан аввал уларни зулфинлар воситасида узиб қўйиш ва тиқинлар ўрнатиш лозим.
543. Фильтрловчи насадка (кассета) чиқариб олингандан кейин фильтр корпуси пухталик билан тозаланиши лозим. Кассетани қисмларга ажратиш ва тозалаш ГРП биносидан ташқарида бажарилиши лозим.
544. ГРП ва ГРУ ускуналарига хизмат кўрсатиш (созлаш, таъмирлаш, тозалаш ва ҳ.) ва уларни нормал ишлашида юз берган четга чиқишларни бартараф қилиш ишлари тўғрисида фойдаланиш журналига ёзиш лозим. ГРП ва ГРУ ускуналарининг деталь ва узелларини алмаштириш билан боғлиқ таъмирлаш (ревизия) ишлари уларнинг паспортига ёзилиши лозим.
а) фойдаланиш хавфсизлиги ва пухталигини таъминлаш учун йўриқномада белгиланган муддатларда техник ҳолатни кўрик (обход)дан ўтказиш;
б) сақловчи беркитиш ва чиқариш клапанларининг ишлаб кетиш параметрларини 2 ойда камида бир марта, шунингдек, ускунани таъмирлаш тугагандан сўнг текшириш;
г) жорий таъмирлаш –– йилига камида бир марта, агар газ ускунасини тайёрловчи-ташкилот бошқа таъмирлаш муддатларини белгиламаган бўлса;
д) капитал таъмирлаш –– кўрик ва жорий таъмирлаш натижалари бўйича тузилган нуқсонлар қайдномаси (дефект ведомости) асосида ускуна, ўлчов воситалари алмаштирилганда, иситиш, шамоллатиш, ёритиш тизимлари, бино конструкцияси таъмирланганда.
546. ГРП ва ГРУ хоналарининг эшиклари хизмат кўрсатиш ходимлари бўлмаган пайтда қулфлаб қўйилиши ёки ҳимоя сигнализацияси билан жиҳозланган бўлиши лозим. ГРП биносининг ташқи тарафида ёки ГРУ нинг деворида кўринарли жойга «Газ. Ёнғинга хавфли» деган огоҳлантириш ёзуви қилиниши лозим.
547. Газ тозалаш ва ГСС ускуналари таъмирлаш учун ва авария ҳолатларида тўхтаган пайтда аппарат ва ускуналарни газ келиш манбаси тарафдан тиқинлар ўрнатилиб узиб қўйиш лозим.
548. Электр энергияси узилганда ёки ГСС га ўрнатилган газпуфлагичларнинг бирортаси авариявий тўхтаганда шу газпуфлагичдаги ҳайдаш қувурчасида тезкор узувчи клапан автоматик тарзда ёпилиши зарур. Бундан ташқари, ҳайдаш газўтказгичидан газ тозалаш тракти ва сўнгра электрпечга газ бормаслиги учун клапандан кейин ўрнатилган, электрлаштирилган зулфин ҳам автоматик ёпилиши лозим.
549. Газўтказгич ва газ тозалаш аппаратларини газ билан пуфлаш ва тўлдириш пайтида портловчи аралашма ҳосил бўлмаслиги учун дастлаб буғ (инерт газ) ёрдамида ҳаво тўлиқ сиқиб чиқарилгандан кейингина газ берилиши лозим.
550. Таъмирлаш ёки узоқ муддатга тўхташ вақтида газ тракти ҳаво билан тўлдирилганда газ олдин буғ ёки инерт газ ёрдамида сиқиб чиқарилиши лозим. Газ трактини ҳаво билан тўлдириш тугагани мазкур Қоидаларнинг 459 — 461-бандлари талабларига мувофиқ белгиланади.
551. Газўтказгичлар газ билан тўлдирилаётган пайтда газ аралашмасидаги кислород миқдори мунтазам равишда назорат қилиниши лозим.
552. Ҳаво сўрилмаслиги учун электрпечни ишга туширишдан ва газ беришдан аввал газ тракти ва пуфлаш свечаларидаги беркитиш қурилмаларининг вазиятини, шунингдек, газ тозалаш аппаратларининг қопқоқли туйнук ва дарчалари герметиклигини пухталик билан текшириб чиқиш лозим.
553. Газ таркибида кислород ва водород миқдори технологик йўриқномаларда белгилаб қўйилган чегараларгача кўтарилганда, огоҳлантириш сигнализацияси ишлаб кетиши лозим.
554. Печ ўчирилганда ва ферроқотишма гази таркибида кислород ва водород миқдори белгиланган чегарадан ортиқ кўтарилиб кетганда, қуйидаги автоматик хавфсизлик тизимлари ишлаб кетиши лозим:
556. Ёнувчан газларни чиқариш пайтида ГЧҚ нинг хизмат кўрсатиш майдончаси ва зинапояларида одамлар бўлмаслиги лозим. Газ чиқариш клапанлари яқинидаги майдончалардан туриб ГЧҚ ларга меъёрий хизмат кўрсатиш учун автоматика ўчирилиши, газ чиқариш клапанлари тўлиқ ёпилиши ва клапанлардан кейин жойлашган қувур устунларга инерт газ ёки буғ берилиши лозим.
558. ГЧҚ ларга барча хизмат кўрсатиш ишлари газга хавфли ҳисобланади ва мазкур Қоидаларнинг «Газга хавфли ишлар бехатар бажарилишини ташкил этиш» бўлими талабларига риоя этиб бажарилиши лозим.
559. Назорат-ўлчаш асбоблари фойдаланиш жараёнида йилига камида бир марта қиёслашдан ўтказилиши лозим. Бундан ташқари, ишчи манометрлар қўшимча тарзда назорат манометри ёрдамида 6 ойда камида бир марта текширилиши ва текшириш натижалари тегишлича қайд этилиши лозим. Назорат манометрлари бўлмаса, қиёслашни бошқа текширилган манометр ёрдамида ўтказиш мумкин.
561. Суюқликли манометрлардан даврий ўлчашлар учун фойдаланишга фақат газ босими 0,03 MPa гача бўлганда рухсат этилади.
562. Газнинг импульс ўтказгичларини пуфлаш учун асбоб ва датчиклар узиб қўйилиб буғ, сиқилган ҳаво ёки газ ёрдамида амалга оширилади. Буғ билан пуфлаш асбобдан газўтказгичга қараб бажарилади. Сиқилган ҳаво билан пуфлаш газўтказгич тарафга қараб амалга оширилиши, бу пайтда газўтказгичдан импульс ўтказгичи узиб қўйилиши ва ҳаво атмосферага чиқариб юборилиши лозим. Газ билан пуфлаш импульс ўтказгични эгилувчан шланг воситасида свечага улаб асбоб турган тарафга қараб амалга оширилади.
563. Радиоактив изотопли асбоблардан фойдаланилса, «Радиация хавфсизлиги қоидалари ва санитария меъёрлари» СанҚваМ 0193-06 ва «Радиоизотопли асбобларни ўрнатиш ва улардан фойдаланишдаги санитария қоидалари» СанҚваМ 0252-08 талабларига мувофиқ ушбу асбобларни хавфсиз ишлатиш усуллари тўғрисида йўриқнома бўлиши лозим.
564. Ишлаб чиқариш жараёнида қўлланиладиган барча ўлчаш воситалари тегишли норматив ҳужжатларида белгиланган тартибда таъмирлашдан ва давлат қиёсловидан ўтказилган бўлиши лозим..
565. Металлургия корхона ва ишлаб чиқаришларининг газ хўжалигида хавфли ишларга тайёргарлик ва уларни бехатар олиб бориш тартиби келтирилган.
Мазкур Қоидалар «Ўзметкомбинат» очиқ акционерлик жамияти, «Навоий кон-металлургия комбинати» Давлат корхонаси, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги, Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси, Ўзбекистон Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши, «Ўзстандарт» агентлиги ва Ички ишлар вазирлиги билан келишилган.
Беркитиш арматураси материалини танлаш пайтида газ босими ва ҳарорат бўйича фойдаланиш шароитлари қуйидаги маълумотлар асосида ҳисобга олиниши лозим.
Материал | Газ босими, MPa | Ҳарорат, °С |
Кулранг чўян | 0,6 гача | -35 дан паст эмас +150 дан ортиқ эмас |
Болғаланувчан чўян | 1,6 гача | -35 дан паст эмас +150 дан ортиқ эмас |
Углеродли пўлат | 1,6 гача | -40 дан паст эмас |
Легирланган пўлат | 1,6 гача | -40 дан паст эмас |
Бронза (жез) | 1,6 гача | -35 дан паст эмас |
1. Кислород ўтказгичларгача бўлган масофа қуйидаги жадвалда кўрсатилган миқдорлардан кам олинмаслиги лозим:
Кислород ўтказгичнинг тавсифи | Қуйидаги шартли диаметрли газўтказгичгача бўлган минимал | |
500 гача | 500 дан катта | |
Кислород босими 1,6 MPa гача: | ||
диаметри 200 mm гача | 400 | 500 |
200 дан 500 mm гача | 500 | 600 |
500 mm дан кўп | 600 | 800 |
Кислород босими 1,6 дан 4,0 MPa гача: | ||
диаметри 200 mm гача | 1000 | 1000 |
200 mm дан юқори | 2000 | 2000 |
2. Газўтказгичлар кислородўтказгичлар билан биргаликда ётқизилганда қуйидаги талаблар бажарилиши лозим:
а) цехлараро газўтказгичларнинг эстакадаларида (алоҳида цехларга ўтказилган тармоқлардан ташқари) кислород босими 1,6 MPa гача бўлган иккитадан кўп кислород ўтказгични ётқизиш мумкин эмас;
б) чекланган шароитлар учун цехлараро газўтказгичлар эстакадаларида диаметри 100 mm гача ва босими 1,6 MPa гача бўлган учинчи кислород ўтказгични биргаликда ётқизишга йўл қўйилади;
в) кислороднинг босими 1,6 дан 4,0 MPa гача бўлса, цехлараро газўтказгичлар билан биргаликда ётқизилган кислородўтказгичнинг диаметри 200 mm дан ошмаслиги лозим;
г) сони кўп бўлган кислородўтказгичларни ётқизиш зарур бўлганда, уларни алоҳида трассада ётқизиш лозим. Трассалар параллель бўлганда алоҳида трассадаги энг чекка газўтказгичлар билан алоҳида трассада жойлашган энг чекка кислородўтказгичлар орасидаги очиқ масофа 3 m дан кам бўлмаслиги лозим.
д) кислородўтказгичлар цехлараро газўтказгичлар билан кесишганда ёки муайян жойда яқинлашганда ушбу илованинг 1-бандида кўрсатилган масофаларни зарур бўлса икки мартадан ортиқ камайтиришга йўл қўйилади. Бунда энг кичик масофа барча ҳолатлар учун 300 mm дан кам бўлмаслиги лозим;
е) газўтказгичлар кислородўтказгичлар билан биргаликда ётқизилганда уларнинг арматура ва фланец бирикмалари бир-бирига нисбатан 1 m дан кам бўлмаган масофага узоқлаштирилган бўлиши лозим.
3. Газўтказгичлар бошқа қувурлар биргаликда ётқизилганда мазкур Қоидаларнинг 81-банди ҳамда қуйидаги талаблар бажарилиши лозим:
а) фойдаланилаётган газўтказгичлар билан биргаликда қўшимча қувурлар ётқизишга фақат бош лойиҳа ташкилоти ва ташкилот раҳбарияти рухсати бўлиши лозим;
б) мавжуд газўтказгичлар бўйлаб йўлдош қувур ётқизилган ҳар бир алоҳида ҳолат учун қўшимча юкланма ва газўтказгич металл конструкциясининг ҳақиқий ҳолати ҳисобга олиниб газўтказгич ва таянч конструкцияларининг мустаҳкамлиги ва барқарорлиги бўйича текшириш ҳисоб-китоби қилиниши лозим;
в) газўтказгич кимёвий емирилишга фаол суюқликларнинг қувурўтказичлари билан биргаликда ётқизилганда улар пастда ёки газўтказгичнинг ён томонидан камида 500 mm масофада жойлашган бўлиши лозим.
Кимёвий емирилишга фаол суюқликларнинг қувурўтказичларида фланецли бирикмалар бўлса, газўтказгичлар ва уларнинг таянч конструкцияларига ушбу суюқлик тушмаслиги учун муҳофаза соябони ўрнатилиши лозим. Кимёвий емирилишга фаол суюқликли қувурўтказичларнинг фланецли бирикма ва беркитиш арматураларини устунлар яқинида, зинапоя ва майончалар устида жойлаштирмаслик лозим;
г) газўтказгичларнинг туйнук, свеча ва бошқа элементлари ўрнатилган жойларда йўлдош қувурўтказгичлар улардан камида 800 mm дан масофада жойлаштирилиши лозим;
д) йўлдош қувурўтказичларнинг дренажлари газўтказгичлар, таянч конструкциялар ва уларнинг элементларига, арматура ва конденсат тўплагичга дренаж маҳсулотлари тушмайдиган масофага узоқлаштирилган бўлиши лозим;
е) йўлдош қувурўтказгичларга нисбатан ҳар бир газўтказгичнинг битта томони яқинлашиш учун бемалол бўлиши лозим;
ж) ходимлар учун тўсиқли ўтиш жойи бўлган газўтказгичларда йўлдош қувурўтказгичлар шу жойдан ташқарида ўтказилиши лозим.
4. Газўтказгич бўйлаб кучланиши 380 V гача бўлган ва газ хўжалигига хизмат кўрсатиш учун мўлжалланган (диспетчерлаштириш, сигнализация, ёритиш ва газўтказгичлар зулфинларининг электрюритмаларини таъминлаш кабеллари) электрўтказгич пўлат қувурлар ичида ёки бронланган кабеллар кўринишида ўтказилиши лозим.
5. Ёнувчан газ қувурларини кабель галерея (эстакада)лари билан биргаликда умумий қурилиш конструкцияларида ётқизиш учун қуйидаги талабларга риоя қилиш лозим:
а) кучланиши 10 kV гача, бронланган ёки бронланмаган, жами 30 тадан кўп бўлмаган кабеллар ётқизилиши мумкин;
б) кабеллар галерея (эстакада)си газўтказгичлардан пастда жойлашган бўлиши лозим. Галерея конструкцияси ёки эстакададаги энг чекка кабел билан газўтказгичлар орасидаги очиқ масофа 1m дан кам бўлмаслиги лозим. Кабелларга хизмат кўрсатиш учун алоҳида зинапоя ва майдончалар ҳамда ёнғин ўчириш воситалари бўлиши лозим;
в) кабель муфталарини қувурўтказгич арматуралари, туйнуклар ва сальникли компенсаторлар ўрнатилган жойдан камида 3 m масофада жойлаштириш лозим;
г) газўтказгич ва кабель галереяларининг юк кўтарувчи асосий қурилиш конструкциялари оловбардошлик даражаси 0,75 соатдан кам бўлмаган темирбетон ёки оловбардошлик даражаси 0,25 соатдан кам бўлмаган пўлатдан ясалиши лозим;
6. Кабеллар галерея (эстакада)си ёнувчан газлар (уларнинг ҳавога бўлган нисбий зичлигидан қатъи назар) қувурўтказгичларининг эстакадалари устидан ёки остидан кесиб ўтиши учун қуйидаги талабларга риоя қилиш лозим:
а) газўтказгичлар билан галерея (эстакада)нинг тўсиқлари орасидаги очиқ масофа галерея (эстакада) газўтказгичлар остидан ўтганда 0,5 m дан, галерея (эстакада) газўтказгичлар устидан ўтганда эса 2 m дан кам бўлмаслиги лозим;
б) газўтказгичлар эстакадалари билан кабель галереялари кесишган участкада кабель муфталари газўтказичлардан камида 3 m узоқликда жойлашган бўлиши лозим;
в) кабель галерея (эстакада)си ва газўтказгичлар учун улар кесишган жойда умумий таянч қуриш мумкин эмас.
Кислород босими 1,6 MPa ва диаметри 50 mm гача бўлганда | Кислород ўтказгичнинг тўрт ташқи диаметри |
Худди шундай, диаметр 50 дан 250 mm гача бўлганда | 250 |
Худди шундай, диаметр 250 mm дан катта бўлганда | 300 |
Кислород босими 1,6 до 4,0 MPa бўлганда (диаметрга боғлиқмас) | 350 |
1. А тоифали бинолар алоҳида ёки цех биноларига тақаб қилиб қурилган бўлиши лозим. Г ва Д тоифали бинолар ичида жойлашган А тоифа хоналарнинг тузилиши амалдаги технологик лойиҳалаш меъёрлари, портлаш ва ёнғин хавфи бўлган бино ва иншоотлар тоифасини аниқлаш талабларига жавоб бериши лозим.
2. А тоифали алоҳида ва тақаб қурилган бинолардан бошқа биноларгача бўлган, бевосита А тоифали биноларнинг ташқи деворидан ўлчанадиган, масофа (ишлатилаётган газларнинг босимидан қатъи назар) қуйидаги ўлчамлар (m)дан кам бўлмаслиги лозим:
А, Б, В тоифали оловбардошлиги 1- ва 2- даражали ва Г ва Д тоифали 3- оловбардошлик даражадаги бино ва иншоотларгача | 9 |
Г ва Д тоифали оловбардошлик даражаси 4 ва 5 бино ва иншоотларгача | 12 |
Темир йўлларнинг энг яқин рельсигача | 10 |
Қизиб турган юк ташиладиган темир йўлларнинг энг яқин рельсигача | 15 |
Автомобиль йўлларининг қатнов қисмини чекасигача | 5 |
Ёпиқ ва очиқ электр ва трансформатор нимстанциялар, тақсимлаш қурилмаларигача — ЭУЎҚ талабларига мувофиқ | |
Очиқ олов мавжуд, чўян ва шлак тўкиладиган жойларгача | 25 |
Ҳаво ЭУЛ трассасининг ўқигача—камида 1,5 устун баландлигида | |
Мазкур объектга алоқадор бўлмаган, босими 0,6 MPa ва ундан кам бўлган ер усти газўтказгичларгача | 5 |
Мазкур объектга алоқадор бўлмаган, босими 0,6 дан 1,2 MPa гача бўлган ер усти газўтказгичларгача | 10 |
Мазкур объектга алоқадор бўлмаган бошқа қувурўтказгичларгача | 5 |
А тоифали биноларнинг пойдевор кесими ва ташқи қурилмаларидан: | |
ерости сув қувурлари ва босимли канализацияларгача | 5 |
ўзи оқар канализациягача | 3 |
иссиқўтказгичлар каналининг ташқи деворигача | 2 |
электр куч ва алоқа кабелларигача | 0,6 |
3. А тоифали хоналарни ёнувчан газлар ишлатилмайдиган оловбардошлиги 1- ва 2- даражали Г ва Д тоифадаги бинолар ёнига, шунингдек, А тоифадаги бинолар ёнига қуришга уларда фақат ёнувчан газлар ишлатилса йўл қўйилади.
а) оловбардошлиги 1- ва 2-даражали биноларнинг оловбардошлик чегараси 0,75 соатдан кам бўлмаган, ёнғинга қарши газ ўтказмас яхлит деворлари томонидан қурилиши;
б) тақаб қурилаётган хоналар тўкилмайдиган қопламали бўлиши, бунда деразалар юзаси қурилаётган хонанинг 1 m3 ҳажмига 0,05 m2 дан кам бўлмаслиги лозим;
в) тақаб қурилган хонани бошқа бинолардан ажратадиган деворга даҳлиз-шлюз билан жиҳозланган эшик оралиқларини ўрнатиш мумкин;
г) тақаб қурилган иншоотларнинг ён деворларидан асосий бинонинг дераза ва эшик ромларигача бўлган горизонтал масофа 3 m дан кам бўлмаслиги лозим.
5. А тоифали биноларга уларга қарашли электр нимстанцияларни тақаб қуришда ЭУЎҚ талабларига риоя қилиш лозим.
Ҳавога нисбатан зичлиги 0,8 дан юқори бўлган газлар қўлланиладиган биноларда ертўлалар қуриш мумкин эмас.
7. А тоифали икки қаватли бинолар ораёпмасида (очиқ ёки панжарали тўшама билан тўсилган) дарчалар бўлиши лозим. Дарчалар юзаси ҳавога нисбатан зичлиги 0,8 ва ундан кам бўлган газлар қўлланиладиган биноларда ҳар бир қават умумий юзасининг (дарчалар эгаллаган юзаларни қўшган ҳолда) 15 фоиздан ва ҳавога нисбатан зичлиги 0,8 дан кўп бўлган газлар қўлланиладиган биноларда эса 10 фоизидан кам бўлмаслиги лозим.
Кучли таъсир қилувчи заҳарли моддалар тарқалишининг олдини олиш зарур бўлган ишлаб чиқаришлардаги қаватлараро ораёпмаларга дарчалар қурмаслик лозим, бундан уларни технологик талаблар билан қуриш белгиланган ҳолатлар мустаснодир.
8. А тоифа биноларнинг ҳажмий-режавий ечимлари шамоллатилмайдиган ва турғун ҳудуд (қоп)лар пайдо бўлишига йўл қўймаслиги лозим.
9. Ҳавога нисбатан зичлиги 0,8 дан юқори бўлган ёнувчан газлар ишлатиладиган А тоифа хоналардаги хандақ, ўралар, пол ости ариқча ва тоннеллар кўмиб ташланган бўлиши лозим.
Технологик жараён шароитларига кўра А тоифа хоналарда очиқ ўра ва ариқчалар мавжуд бўлса, бу хоналарда ишлатиладиган ёнувчан газларнинг ҳавога нисбатан зичлиги 0,8 ва ундан кам бўлиши лозим. Бу ҳолда чуқурлиги 0,5 m дан кўп бўлган ўра ва ариқчалар узлуксиз ишлайдиган киритиш-тортиш вентиляцияси билан таъминланган бўлиши лозим.
10. А тоифа хоналардаги дераза ва ёруғлик фонарларини ойнаклаш учун дераза ойнаси қўлланилиши лозим. Арматурали ойна, шишаблок ёки ойнафилит қўллаш ман этилади.
11. Иккинчи қаватнинг устёпмасида периметри бўйича баландлиги 1,2 m бўлган тўсиқли монтаж дарчаси қилиниши лозим. Ушбу дарча машина зали кранининг ишлаш худудида бўлиши лозим.
12. А тоифали алоҳида турган бинолар ва тақаб хоналар жойлашган ҳудуд баландлиги камида 1,25 m бўлган енгил тўсиқ билан муҳофазаланиши лозим.
13. А тоифа хоналар ичида янги қурилаётган газ хўжалиги объектлари ва ташқи ускуналар, одатда, тўлиқ автоматлаштирилган, масофадан туриб бошқариладиган ва диспетчер пунктидан ёки нормал шароитларда портлашга хавфли зоналари бўлмаган ҳамда доимий хизмат кўрсатувчи ходимлар бўлмайдиган ёнма-ён хонадан назорат қилинадиган қилиб лойиҳаланиши лозим.
14. А тоифа хоналарда жойлаштирилган алоҳида аппарат, машина ва коммуникацияларнинг бўртиб чиққан қисмлари орасида, шунингдек, ускуналар ва биноларнинг конструкциялари (девор, устунлари) орасида эни камида 1 m ли ўтиш йўлаклари бўлиши лозим.
15. А тоифа хоналарга ва ташқи газ қурилмаларига уларга алоқадор бўлмаган асбоб-ускуналарни жойлаштириш ман этилади.
16. А тоифа хоналарга газ келтирадиган газ коллекторлар биноларнинг ташқари томонидан ётқизилиши лозим. Уларни оловбардошлиги 1- ва 2- даражали биноларнинг ёнмайдиган ва ташлаб юборилмайдиган томларида жойлаштириш мумкин.
17. А тоифали хоналар ҳавосидаги ёнувчан газлар миқдори ишлатилаётган газ муҳити учун мўлжалланган автоматик газоанализаторлар воситасида назорат қилиниши лозим. Автоматик газоанализатор ёруғлик ва товуш сигналларидан ташқари заҳармас газлар концентрацияси алангаланиш қуйи концентрация чегарасининг 20 фоизига етганда ёки хоналарнинг ҳавосида заҳарли газлар концентрацияси санитария меъёрлари бўйича чегаравий рухсат этилган меъёрга етганда авария шамоллатгичи автоматик ёқилиши учун импульс бериши лозим.
Сигнал чироқлари ва товуш хабарлагичлари шчит хоналарида ёки А тоифали хоналарнинг кириш жойида ва газ хўжалигининг диспетчер бўлимида бўлиши, товуш хабарлагичлари эса, бундан ташқари, машина залида ҳам бўлиши лозим. Автоматик газоанализаторлар саноатда ишлаб чиқарилмаса, вақтинчалик индикаторлар қўлланиши ёки хоналар газланиши бош муҳандис томонидан тасдиқланган жадвал бўйича даврий назорат қилиниши лозим.
Газоанализатор ва газиндикаторлар датчиклари газ чиқиши ва тўпланиши мумкин бўлган жойларда ўрнатилиши лозим.
18. А тоифали хоналарни ёнғин аниқлаш ва ўчириш автоматик қурилмалари билан жиҳозлаш технологик лойиҳалаш меъёрларига мувофиқ ҳамда ёнғинни аниқлаш ва ўчириш автоматик қурилмалари билан ҳимояланиши лозим бўлган бинолар рўйхати талабларини ҳисобга олган ҳолда бажарилади.
19. Газ хўжалиги объектлари хоналарининг иситиш ва шамоллатиш тизимлари ҚМҚ 2.04.05-97 «Ҳавони мўътадиллаш, иситиш ва шамоллатиш» ва мазкур Қоидалар талабларига мувофиқ бўлиши лозим.
20. Г ва Д тоифа биноларга тақаб қурилган А тоифа хоналарнинг умумалмашув шамоллатиш тизимлари шу биноларнинг умумалмашув тортувчи шамоллатиш тизимидан алоҳида бўлиши лозим.
21. Портлашга хавфли зоналар учун электр ускуналарни танлаш ва ўрнатиш ЭУЎҚ нинг 7.3-бобига мувофиқ ва портлашга хавфли зоналар тоифалари, портлаш хавфи бўлган аралашмалар тоифалари ва гуруҳлари таснифи асосида бажарилиши лозим.
Портлашга хавфли зоналардаги электр ускуналар портлашдан ҳимояланиб ясалган электр ускуналарга қўйиладиган давлат стандарти талабларига жавоб бериши лозим.
22. А тоифали хоналардаги электр куч ва ёруғлик линияларининг электрўтказгичлари портлашга хавфли зоналарни автоматлаштириш тизими ва электр ускуналар, электр куч ва ёруғлик тармоқларини монтаж қилиш бўйича йўриқнома талабларига риоя қилиб ясалиши лозим.
23. А ва Б тоифали хоналардаги ускуналарни назорат қилиш ва бошқариш учун ишлатиладиган назорат ўлчов асбоблари, сигнализация ва умумий турдаги алоқа воситалари импульс қувурўтказгичлари ва портлашга хавфли зоналари бўлмаган алоҳида қўшни хонага жойлаштирилиши лозим, бунда ажратувчи девор яхлит, газўтказмайдиган ва оловбардошлиги чегараси 0,75 соатдан кам бўлмаслиги лозим. Деворда кабель ва симлар газдан ҳимояловчи қувурлар орқали ўтиши учун туйнук қилиш мумкин. Кириш туйнуклари газ ўтказмаслиги ва ёнмайдиган материаллар билан зич беркитилган бўлиши лозим.
А тоифали хоналарда умумий фойдаланиш автоматика асбоб ва воситаларини ЭУЎҚ талабларига мувофиқ фақат ортиқча босим остида ҳаво билан пуфланиб атмосферага чиқариб юбориладиган герметик жавонларда жойлаштиришга йўл қўйилади.
24. А тоифали хоналардаги барча технологик, электрик, шамоллатиш, иситиш ускуналари ва металл қувурўтказгичларини ЭУЎҚ талабларига риоя қилган ҳолда ушбу тизимнинг бутун узунлиги бўйлаб узлуксиз электр занжирга токўтказувчи туташтиргич орқали улаб ва ҳар бир тизимни камида иккита жойда электр ускуналарни ерга улаш ва яшиндан ҳимоялаш контурига улаб ҳимоялаш лозим.
Бошқариш шчит ва пультлари хоналари ичига барча турдаги ёнувчан газларнинг, уларнинг босимидан қатъи назар, импульс қувур ўтказгичларини киритиш мумкин эмас.
а) 5-илованинг 1 — 13 бандлари талабларига мувофиқ бўлган алоҳида ёки биноларга тақаб қурилган хоналарга, бунда ГРП ускунасининг бир қисмини (зулфин, фильтр, сақловчи чиқариш клапанлари ва ҳ.) ГРП хонасидан ташқарида, атрофи тўсилган майдончаларда жойлаштириш мумкин;
б) оловбардошлиги 1-, 2- ва 3-даражали ишлаб чиқариш биноларининг газ истеъмолчилари жойлашган томларда, бунда томга тўшалган иситкич ёнмайдиган ёки кам ёнувчан қийин алангаланувчи материалдан тайёрланган бўлиши лозим;
в) газ истеъмол қилинадиган, оловбардошлиги 3-даражадан паст бўлмаган бинолар ташқарисида деворларга ўрнатилган жавонларга, бунда жавонларнинг ён деворларидан деразалар, эшиклар ва бошқа дарчаларгача бўлган горизонтал масофа 1 m дан, йўлларнинг қатнов қисмигача эса 3 m дан кам бўлмаслиги лозим. Биноларнинг деразалари остида жавонли ГРП ни жойлаштириш мумкин эмас. ГРП жавонлари ёнмайдиган материаллардан ясалган бўлиши ҳамда устки ва пастки қисмида шамоллатиш учун тешиклар бўлиши лозим. Жавонлар келтирилган иссиқ сув ёки буғ тизими ёрдамида иситилиши лозим. Жавонларнинг деворлари иссиқлик изоляцияси билан қопланган, эшикчалари эса қулфланадиган бўлиши лозим;
г) бинолар ташқарисида алоҳида ўрнатилган, ёнмайдиган материаллардан ясалган таянчларда ва газўтказгичларнинг таянч ва майдончаларига ўрнатилган жавонларда;
д) бостирмалар остидаги атрофи тўсилган очиқ майдончаларда, агар бу ердаги иқлим шароитлари учун ускуналарнинг нормал ишлаши таъминланса.
2. ГРП хоналарини маъмурий ва санитария-маиший хоналарга тақаб қилиб қуриш, шунингдек, ушбу хоналарнинг деворларига жавонли ГРП ларни жойлаштириш ман этилади.
3. ГРП хоналаридаги асосий ўтиш йўлакларининг эни камида 0,8 m бўлиши лозим. ГРП регуляторлар хонасининг узунлиги 6 m дан ортиқ бўлса, иккинчи чиқиш жойи кўзда тутилган бўлиши лозим.
4. ГРП хонасида 1 соатда камида уч карра ҳаво алмашинувини таъминлайдиган табиий, доимий ишлайдиган шамоллатгич бўлиши лозим.
5. ГРП да алоҳида кириш (чиқиш) эшиги бўлган ва регуляторлар хонасидан газ ўтказмайдиган, оловбардошлик чегараси камида 0,75 соат бўлган яхлит девор билан ажратилган НЎА хонаси бўлиши лозим. Бу хонага ташкилот газ хўжалигининг диспетчер пункти билан тўғридан-тўғри телефон алоқаси ўрнатилиши лозим.
6. ГРУ нинг очиқ ёки жавонли турини, ГРУ га киришдаги газ босимдан қатъи назар, бевосита газ истеъмолчи агрегатлар жойлашган цех ва қозонхоналар биноларида ўрнатиш лозим. ГРУ ўрнатилган хоналар Г ва Д тоифага тегишли бўлиши ва оловбардошлиги 3-даражадан кам бўлмаслиги лозим.
ГРУ ни цехнинг бошқа биносидан ажратилиб ичига қурилган хоналарида (масалан, бошқарув пунктларида, шчит хоналарида), шунингдек, асосий иш майдончалари остида, чуқурлаштирилган берк жойларда ва зинапоя супалари остида ўрнатиш ман этилади.
7. Пўлат эритиш, прокат, термик ва бошқа йирик цехларда барча цех истеъмолчилари учун битта ёки ҳар бир алоҳида жойлашган газ истеъмолчи агрегатлар гуруҳларининг олдига ГРУ ўрнатилиши мумкин.
Битта бинодаги турли хоналарда жойлашган газ истеъмолчи агрегатларга битта ГРУ дан газ бериш учун ГРУ ва газ истеъмолчи агрегатлар ўрнатилган хоналарга сутканинг исталган вақтида хизмат кўрсатувчи ходимлар бемалол кира олиши лозим.
8. ГРУ лар хизмат кўрсатиш осон бўлган, механик шикастланишлар юз бермайдиган, тебранишлар ва иссиқлик таъсири мавжуд бўлмаган жойларда ўрнатилиши лозим. Бу жойлар шамоллатиб турилиши ва ёритилиши лозим. ГРУ қизиган металлни тушириш, сақлаш ва ташиш жойидан камида 5 m масофада жойлашган ёки ундан ёнмайдиган панжара билан тўсилган бўлиши лозим.
9. ГРП ва ГРУ ларнинг ҳар бир линиясида фильтр, сақловчи беркитиш клапани, газ босими ростлагичи, свечалар, юқори ва қуйи томонли беркитувчи қурилмалар, ростлагичдан кейинги босимни ва фильтрда босим ўзгаришларини ўлчаш учун манометрлар бўлиши лозим.
ГРП ва ГРУ ларнинг параллель уланган линиялардан ташкил топган ҳар бир узели орасига свеча ўрнатилган иккита беркитиш қурилмали айланма газўтказгичлар (байпас), қуйи томонда сақловчи чиқариш клапан (уларнинг сони лойиҳада белгиланади) ва ГРП газ коллекторларининг юқори ва қуйи томонида қайд қилувчи манометрлар бўлиши лозим. Пружина типидаги сақловчи чиқариш клапанлари олдига очиқ ҳолати тамғаланган (пломбаланган) беркитиш арматурасини ўрнатиш мумкин.
10. Ҳар бир ростлаш линиясида барча фланецли бирикма ва арматураларни айланиб ўтувчи ток ўтказиш туташтиргичлари бўлиши лозим. Ерга улагичнинг ток ёйилишига импульсли қаршилиги 10 Ω дан кўп бўлмаслиги лозим.
11. Ишлаб чиқариш шароитлари бўйича узлуксиз газ таъминоти талаб қилинадиган металлургия цехлари учун ГРП ва ГРУ ларда сақловчи беркитиш клапанларини ўрнатиш ман этилади.
12. Ҳар бир ГРП линиясига фильтрлар ўрнатмасдан ГРП хонасидан ташқарида фильтрларни марказлаштирилган усулда ўрнатиш мумкин, бу ҳолда захира фильтр бўлиши шарт. Бир тизимда ва фильтрлари бўлган ГРП дан кейин ёки газ тозалаш пунктидан 1000 m дан кам узоқликда жойлашган ГРП ва ГРУларда фильтрлар ўрнатиш шарт эмас.
Газўтказгичларнинг ташкилотга киришидаги газ тозалаш пунктларида ёки ГРП олдида ўрнатиладиган, 0,07 MPa дан юқори босим остида ишлайдиган висцин фильтр ва сепараторлар амалдаги «Босим остида ишлайдиган идишларнинг тузилиши ва бехатар ишлатиш қоидалари»га мувофиқ бўлиши лозим.
13. ГРП ва ГРУ ларнинг қуйи томонида босимнинг белгиланган чегарадан ошишини ва пасайишини билдирадиган ва диспетчер пунктларига ёки навбатчи ходимлар хонасига хабар берадиган сигнализация бўлиши лозим.
14. ГРП ва ГРУ даги сақловчи чиқариш клапанлар, шу жумладан, босим ростлагичларига ўрнатилган, иш босими 15 фоизга кўтарилганда клапан тўлиқ очилишини ва газ свечалар орқали чиқариб юборилишини таъминлаши лозим.
Сақловчи клапандан кейинги свечанинг диаметри клапаннинг чиқариш қувурчаси диаметридан кам бўлмаслиги лозим.
15. Ҳар бир ГРП линиясидаги беркитиш қурилмаларининг фланецли бирикмалари ростлагичлардан олдин ва кейин қистирма ҳалқаларга эга бўлиши лозим, линия таъмирлаш учун узилганда уларнинг ўрнига тунука тиқин ўрнатилиши лозим.
16. Босим ростлагичидан кейин зулфиндан олдин ростлагични созлаш учун пуфлаш свечаси, ростлагич унумдорлигидан камида 15 фоиз газни ўтказишга ҳисобланган, ўрнатилиши лозим.
17. ГРП ларга, шу жумладан, жавонли ГРП га, газ келтирувчи газўтказгичларда хона (жавон)дан ташқарида вақти-вақти билан конденсатни махсус сиғимларга тўкиш учун штуцерлар бўлиши лозим.
18. Келтирувчи ва олиб кетувчи газўтказгичларга ГРП дан олдин ва кейин ростлагичлар хонасигача 5 m дан яқин ва 100 m дан узоқ бўлмаган масофада беркитиш қурилмалари ўрнатилиши лозим. Ушбу беркитиш қурилмаларини, агар улар цехлараро газўтказгичларнинг тармоғида ва цехга кириш қувурида ГРП ростлагичлари хонасидан 100 m дан узоқ бўлмаган масофада кўзда тутилган бўлса, ўрнатиш шарт эмас. Фақат битта цех (объект)ни таъминлайдиган ГРП дан кейин ҳам зулфин ўрнатилмайди. ГРП дан олдин электрюритмали зулфин ўрнатилиши лозим.
19. ГРУ гача газўтказгичга беркитиш қурилмаси ўрнатилиши лозим. ГРУ дан кейин газўтказгичга беркитиш қурилмасини ўрнатиш талаб этилмайди.
20. Чиқариш свечалари сақловчи чиқариш клапанларидан мазкур Қоидаларнинг талабларига мувофиқ баландликка чиқарилган бўлиши лозим.
21. ГРП ва ГРУ ларни ишлатиш пайтида ташкилот иш жойларидаги шовқин тавсифи ва рухсат этилган даражаси амалдаги меъёрларда белгиланган миқдорлардан ошмаслиги лозим.
1. Барча цехлараро ва цехларнинг ёнувчан газ газўтказгичлари (қувурлар, фасонли деталлар) «Технологик қувурўтказгичларнинг тузилиши ва хавфсиз ишлатиш қоидалари» (мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2009 йил 1 декабрдаги 6-15/23-9626/6-сонли хулосасига мувофиқ норматив-техник ҳужжат деб топилган) ва ушбу Қоидаларга мувофиқ тайёрланган бўлиши лозим.
2. Қувурўтказгичлар ишлаб чиқарилишида ишлатиладиган тайёр маҳсулот ва материалларнинг сифати ва техник хусусияти ишлаб чиқарувчи ташкилотлар томонидан тегишли сертификат ва паспортлар билан тасдиқланган бўлиши лозим.
4. Чангушлагичлар ва ифлос газ газўтказгичлар ғилофлари, шу жумладан, вертикал ва пасайиб борувчи участкалари учун қуйидаги маркали пўлатларни қўллаш лозим:
1-жадвал | ||||||||
Қувурларни ташилаётган муҳитнинг параметрларига боғлиқ ҳолда танлаш | ||||||||
Пўлат маркаси, мустаҳкамлик синфи, стандарт | Қувурларга стандарт, | Шартли диаметр, mm | Синов ва талаб тури (стандарт ва ушбу Қоидалар банди) | Чегаравий параметрлар | ||||
Шартли босим MPa, (кгс/см2) | Максимал ҳарорат, оС | Қувур деворининг қалинлиги, mm | Қувур девори қалинлигига кўра минимал ҳарорат, ички босимдан девордаги кучланиш [σ] бўлганда | |||||
>0,35 | £0,35 [s] | |||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
Чоксиз қувурлар | ||||||||
10, 20 ГОСТ 1050 | ГОСТ 550 А, Б гуруҳлар | 10 — 300 | ГОСТ 550 | £10 (100) | 450 | £12 > 12 | -40 -30 | — |
ГОСТ 8731 В гуруҳ, қуймадан тайёрлангандан ташқари | 50 — 400 | ГОСТ 8731 гидросинов кафолати билан | £10 (100) | 450 | £12 >12 | -40 -30 | -40 -40 | |
ГОСТ 8733 В гуруҳ | 10 — 150 | ГОСТ 8733 гидросинов кафолати билан | £10 (100) | 450 | £6 | -40 | -40 | |
20 ГОСТ 1050 | 20 — 50 | £10 (100) | 450 | £12 >12 | -40 -30 | -40 -40 | ||
300, 350, 400 | £10 (100) | 450 | — | -30 | -40 | |||
500 | £10 (100) | 450 | — | -30 | -40 | |||
50 — 400 | £10 (100) | 450 | — | -30 | -40 | |||
50 — 400 | £10 (100) | 450 | £12 >12 | -40 -30 | -40 -40 | |||
50 — 350 | £10 (100) | 450 | £12 >12 | -40 -30 | -60 -40 | |||
10 Г 2 ГОСТ 4543 | ГОСТ 550 А, Б гуруҳлар | 10 — 300 | ГОСТ 550 | £10 (100) | 450 | £6 6 дан 12гача ³ 12 | -70 -60 -40 | — -70 |
20 — 50 | £10 (100) | 450 | £6 6 дан 12гача | -70 -60 | — -70 | |||
ГОСТ 8733 Группа В | 10 — 50 | ГОСТ 8733 с гидросинов кафолати билан | £10 (100) | 450 | £6 | -70 | -70 | |
ГОСТ 8731 В гуруҳ, қуймадан тайёрлангандан ташқари | ГОСТ 8731 с гидросинов кафолати билан | £10 (100) | 450 | £12 >12 | -50 -40 | -60 — | ||
Электрпайвандланган тўғри чокли қувурлар | ||||||||
20 ГОСТ 1050 | ГОСТ 20295 | 150 — 800 | ГОСТ 20295 (СУГ дан ташқари) | £2,5 (25) | 400 | <12 | -20 | -40 |
£1,6 (16) | 400 | ³12 | -20 | -40 | ||||
ГОСТ20295 | 500 — 800 | ГОСТ 20295 СУГ учун 5-банд талабини ҳисобга олиб | £2,5 (25) | 200 | <12 | -20 | -40 | |
£1,6 (16) | 200 | ³12 | -20 | -40 | ||||
ГОСТ 10705 В гуруҳ | 10 — 500 | ГОСТ 10705 (СУГ дан ташқари) | £2,5 (25) | 300 | £12 | -20 | -30 | |
К 52 ГОСТ 20295 | ГОСТ 20295 | 150 — 800 | ГОСТ 20295 (СУГ дан ташқари) | £4 (40) | 400 | <12 | -20 | -40 |
ГОСТ 20295 | 500 — 800 | ГОСТ 20295 СУГ учун 5-банд талабини ҳисобга олиб | £2,5 (25) | 200 | <12 | -20 | -40 | |
Вст 3 сп 5 ГОСТ 380 | ГОСТ 10705 В гуруҳ | 10 — 500 | ГОСТ 10705 | £1,6 (16) | 300 200 | £6 >6 | -20 0 | -30 -20 |
ГОСТ 10706 В гуруҳ | 400 — 1400 | ГОСТ 10706 (СУГ дан ташқари) | £1,6 (16) | 200 | £12 | -20 | -20 | |
ВСт Зсп 4-5 ГОСТ 380 | 200, 350 | £1,6 (16) | 300 | £10 | -20 | -30 | ||
ВСт З пс 4 ВСт З сп 4 ГОСТ 380 | ГОСТ 10706 В гуруҳ | 400 — 1400 | ГОСТ 10706 (СУГ дан ташқари) | £1,6 (16) | 200 | -20 | -40 | |
Электрпайвандланган тўғри чокли қувурлар | ||||||||
17Г1С-У ТУ 14-3- 1138-82 | 1200 | £2,5 (25) | 400 | £12 | -40 | -40 | ||
17Г1С-У ТУ 14-3- 1424-86 | 1000 | £2,5 (25) | 400 | £12 | -40 | -40 | ||
17 ГС, 1 7 Г 1 С ТУ 14-1- 1921-76 | 500, 700, 800, 1000, 1200 | £1,6 (16) | 300 | £12 | -40 | -50 | ||
13 Г2АФ | 1000 | £2,5 (25) | 400 | £12 | -60 | -60 | ||
12 Г2С, 14 ХГС | 1209—86 | 600 | £1,6 (16) | 250 | £12 | -40 | -40 | |
Электрпайвандланган спираль чокли қувурлар | ||||||||
20 ГОСТ 1050 | 500 — 1600 | £2,5 (25) | 350 | £12 ³12 | -40 -30 | -40 | ||
К50, К52 ГОСТ 20295 | ГОСТ 20295 | 150 — 800 | ГОСТ 20295 (СУГ дан ташқари) | £2,5 (25) | 400 | £6 >6 | -50 -40 | -60 -50 |
ГОСТ 20295 | 500 — 800 | ГОСТ 20295 (СУГ дан ташқари) | £2,5 (25) | 200 | ³6 | -40 | — | |
К42 ГОСТ 20295 | ГОСТ20295 | 150 — 800 | ГОСТ 20295 (СУГ дан ташқари) | £2,5 (25) | 300 | — | -30 | — |
ВСт3сп3 ВСтЗсп2 ВСтЗпс2 ГОСТ 380 | 200 — 500 | £1,6 (16) | 300 | £6 £12 | -30 -20 | — | ||
Ст3сп5 ГОСТ 380 | 500 — 1400 | £2,5 (25) | 300 | £12 | -20 | -20 | ||
09Г2ФБ | 1400 | £7,5 (75) | 350 | — | -60 | — |
Ер усти газўтказгичлардан ташкилот ҳудудидаги бино ва иншоотларгача бўлган минимал масофа горизонтал бўйича қуйидаги миқдорлардан (m ларда берилган) кам бўлмаслиги лозим:
А ва Б тоифали ишлаб чиқариш ва омбор биноларигача: | |
0,6 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 5 |
0,6 дан 1,2 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 10 |
В, Г, Д тоифали ишлаб чиқариш ва омбор биноларигача: | |
0,6 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 2 |
0,6 дан 1,2 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 5 |
Осон алангаланувчи ва ёнувчан материалларнинг очиқ омборларигача: | |
0,3 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 20 |
0,3 дан 1,2 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 40 |
Темир йўл ва трамвай йўлининг энг яқин рельсигача: | |
1,2 MPa гача босимли газўтказгичлар учун | 3 |
Шунинг ўзи, тор шароитларда ва темир йўлларга маҳаллий яқинлашишда | 2 |
Автомобиль йўлларигача (йўл чеккасидаги тошгача, йўл ёнининг ташқи чети ёки йўл кўтармасининг этагигача) | 1,5 |
Ер ости муҳандислик тармоқларигача (сув қувурлари, канализация, иссиқлик тармоқлари, телефон канализацияси, электр кабель блоклари), газўтказгич таянчи асосидан ҳисоблаганда | 1 |
Очиқ тақсимлаш қурилмаси ва очиқ остстанция панжарасигача | 10 |
Эритилган металл ва шлакни чиқариш жойи ва очиқ олов манбасигача | 10 |
Шунинг ўзи, қиздириш юз бериши мумкин бўлган участкада газўтказгич қоплама билан ҳимояланганда | 5 |