Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 июлдаги 323-сонли «Саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги қарорига асосан буюраман:
1. Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларда ишлайдиган поршенли компрессор қурилмаларнинг тузилиши ва улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидалари тасдиқлансин.
2. Ушбу Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатига олингандан сўнг ўн кун ўтгач кучга киритилсин.
«Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларда ишлайдиган поршенли компрессор қурилмаларнинг тузилиши ва улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидалари» Ўзбекистон Республикасининг 2006 йил 28 сентябрдаги 57-сонли «Хавфли ишлаб чиқариш объектларини саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонуни ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 июлдаги 323-сонли «Саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш Давлат инспекцияси фаолиятини ташкил қилиш ҳақида»ги қарорига мувофиқ «O'ZKIMYOSANOATLOYIНA» ОАЖ томонидан қайта кўриб чиқилди ва, ташкилий-ҳуқуқий ва мулкчилик шаклидан қатъи назар, саноат хавфсизлиги соҳасида фаолият юритадиган ва «Саноатконтехназорат» давлат инспекцияси назорати остидаги барча ташкилотларда қўллаш учун мўлжалланган.
Ушбу Қоидалар 1-чи ва 2-чи хавфлилик синфидаги портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларда ишлайдиган поршенли компрессор қурилмаларидан фойдаланишда саноат хавфсизлигини таъминлаш, авариялар, ишлаб чиқариш травматизми ҳолатларини олдини олишга қаратилган талабларни белгилаб беради.
1. «Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларда ишлайдиган поршенли компрессор қурилмаларининг тузилиши ва улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидалари» (кейинги ўринларда — Қоидалар):
а) хавфли ишлаб чиқариш объектларида компрессор қурилмаларини лойиҳалаш, монтаж қилиш, фойдаланиш, кенгайтириш, реконструкция қилиш, таъмирлаш ва консервациялашда;
б) компрессор қурилмаларининг саноат хавфсизлигини экспертизадан ўтказишда қўллаш учун мўлжалланган.
2. Мазкур Қоидалар лойиҳаланаётган, янги қурилаётган ва реконструкция қилинаётган компрессор қурилмаларига, шунингдек ишлаб турган поршенли компрессор қурилмаларига жорий этилади.
3. Қоидалар совутиш ва кислородли компрессор қурилмаларига, шунингдек радиоактив газларда ва ацетилен қаторидаги газларда ишлайдиган компрессор қурилмаларига жорий этилмайди.
4. Поршенли компрессор қурилмасидан фойдаланиш бўйича йўриқномалар ишлаб чиқарувчи ташкилот томонидан берилган техник ҳужжатлар, технологик регламентлар, мазкур Қоидалар ва саноат хавфсизлигига доир бошқа меъёрий ҳужжатлар талабларига мувофиқ ишлаб чиқилади.
6. Портлаш хавфи бўлган газларда ишлайдиган компрессорларга двигателдан ҳаракатни узатиш электр двигатели роторини бевосита компрессор валининг устига ўтқазиб муфта ва редуктор орқали ҳамда компрессор ва электр двигатели валларининг тортувчи болтлар ёрдамида уланган фланецли уланмаси орқали ва истисно тариқасида, понали-тасмали қурилмаси орқали амалга оширилиши мумкин. Понали-тасмали узатмалар ток ўтказувчи тасмалардан тайёрланиши ёки статик электр зарядини қайтарадиган электр ўтказувчи модда билан ишлов берилиши лозим. Ясси тасмали узатмалардан фойдаланишга рухсат этилмайди.
7. Агар компрессланаётган газ бир вақтнинг ўзида ҳам зарарли, ҳам портлаш хавфига эга бўлса, компрессор қурилмаси учун ҳам зарарли, ҳам портлаш хавфи бўлган газларда ишлайдиган ускуналарга қўйиладиган талаблар ҳисобга олиниши лозим.
8. Компрессор қурилмадан лойиҳадагидан фарқ қиладиган параметрлар ва муҳитларда фойдаланиш уни ишлаб чиқарган ва лойиҳасини ишлаб чиққан ташкилот ёки ихтисослашган лойиҳа ташкилоти билан келишилиши лозим.
9. Ифлосланган газларда ишлайдиган компрессор қурилмалар учун тортувчи линияда фильтрлари ва продувка қурилмалари бўлган стационар идишлар ўрнатилиши лозим.
10. Чиниқтириш даврида, зарур ҳолларда эса дастлабки ишлаш даврида, тортиш жойида тоза газ ҳосил бўлгунга қадар барча компрессор қурилмаларда цилиндрларга механик аралашмаларнинг тушишига йўл қўймайдиган вақтинчалик фильтрлар ўрнатилиши лозим. Фильтрларнинг сони ва конструкцияси компрессор қурилма лойиҳасида белгиланади.
11. Нам газда ишлайдиган компрессор қурилмалари учун тортувчи линияда стационар намажратгичлар ўрнатилиши лозим. Уларнинг конструкцияси компрессор қурилма лойиҳасида белгиланади.
12. Электр ускуналарнинг портлашдан ҳимояланиш даражаси электр қурилмаларининг тузилиши (ЭУТ) га қўйиладиган талабларга мувофиқ танланади.
13. Компрессор қурилма хонасининг тоифаси портлашдан ҳимояланиш ва ёнғин хавфсизлиги бўйича меъёрий-техник ҳужжатларнинг талабларига мувофиқ белгиланади.
14. Компрессор қурилманинг деталлари ва узелларини тайёрлаш учун материаллар ишчи газнинг хоссалари, босим ва ҳарорат катталиги, атроф-муҳит иқлими ва юзага келиши мумкин бўлган коррозияни ҳисобга олган ҳолда танланиши лозим.
15. Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларни сиқиш ёки қўшимча сиқиш учун мўлжалланган компрессор қурилмалар алоҳида биноларда ёки ёғин-сочиндан ҳимояланган бостирма остида (агар компрессор қурилмаларни бундай жойлаштириш мумкин бўлса) жойлаштирилиши лозим.
Айрим асосланган ҳолларда компрессор жойлашган машина зали хонасининг бошқа технологик хоналарга туташиши рухсат этилади.
Компрессор жойлашган машина зали хонаси туташ хоналарда ускуна коррозиясини келтириб чиқарадиган моддалар ишлаб чиқариш ёки сақлаш рухсат этилмайди.
16. Компрессор қурилма жойлашган хона (машина зали)да фақат компрессорлар билан технологик ёки конструктив боғлиқ қуйидаги ускуналар ўрнатилиши лозим:
фильтрлар, мой-намажратгичлар, сепараторлар, тортувчи ва ҳайдовчи буфер идишлар (ресиверлар), погоналараро, ишга туширувчи ва охирги газсовуткичлар;
17. Мойни компрессорларга марказлашган ҳолда узатиш ва мой бакларидаги мойни алмаштириш пайтида ишланган мойни йиғишни таъминлаш учун машина зали хонасидан ташқарида мой пунктлари кўзда тутилади.
19. Машиналар ишлаганда юзага келадиган шовқин даражаси ускуналарга хизмат кўрсатишда иш жойлари учун белгиланган меъёрий миқдорлардан ошмаслиги керак.
Хизмат кўрсатиш пунктлари ва машинистлар учун кабиналар сони ҳамда уларнинг жойлашиши лойиҳада белгиланади.
20. Компрессорлар ўртасидаги масофа ўтиш жойларини ҳамда монтаж ва таъмирлаш ишлари бажарилишини таъминлаш шароитларидан келиб чиқиб белгиланади.
Ускунага хизмат кўрсатиш фронти бўйлаб асосий ўтиш жойларининг кенглиги камида 1,5 m, ускуна ва бино деворлари (уларнинг чиқиб турувчи қисмлари) ўртасидаги масофа эса камида 1 m бўлиши керак.
22. Машина залида ускуналар ёки уларнинг алоҳида қисмларини ташиб келтириш ва ташиб кетиш учун дарвозалар, шунингдек қаватлар ўртасида монтаж туйнуги кўзда тутилиши керак.
23. Машина залининг баландлиги ва стационар юк кўтариш воситалари илгагининг пастки нуқтаси айрим машиналарда таъмирлаш ишларини бажариш чоғида компрессорнинг алоҳида йиғув бирликларини юк кўтариш механизмлари ёрдамида ташиш шароитларидан келиб чиққан ҳолда белгиланиши лозим.
24. Цилиндрларида чуқур жойлашган клапанлар ва хизмат кўрсатиш учун қўл етиши талаб этиладиган бошқа қисмлар бўлган компрессорларнинг пойдеворларида пастки белгилари нуль (0.00) белги чегарасидан чиқмайдиган токчалар қурилиши лозим.
25. Тортувчи ва ҳайдовчи коллекторлар, одатда, бинодан ташқарида жойлаштирилади. Асосланган ҳолларда уларни машина залида ўтказиш рухсат этилади. Бунда уларни бино конструкцияларига қаттиқ маҳкамлаш рухсат этилмайди.
28. Компрессор жойлашган машина залида ускунани монтаж қилиш, демонтаж қилиш ва таъмирлаш ишларини бажариш учун стационар юк кўтариш қурилмалари кўзда тутилиши лозим.
29. Иш жойларидаги товуш босими, шовқин ва вибрациянинг йўл қўйиладиган даражалари меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ бўлиши керак.
30. Компрессор иши билан боғлиқ зарарли таъсирларни камайтириш учун қуйидаги шартларга риоя қилиниши лозим:
а) компрессор пойдеворлари бино конструкциялари (девор пойдеворлари, томёпмалар ва ҳ.) дан ажратилади;
б) ёндош компрессорларнинг пойдеворлари ўртасидаги майдончалар пойдеворларга эркин таянган қўшимча тарзда қурилади;
г) машиналарга уланадиган қувурлар бино конструкцияларига қаттиқ маҳкамланмаслиги лозим; қаттиқ маҳкамлаш талаб этиладиган ҳолларда тегишли виброизоляция қурилмалари кўзда тутилиши керак;
д) босим пульсациясини сўндириш учун диафрагмалар ва буфер идишлар ўрнатилиши, уларнинг конструктив параметрлари ва ўрнатиладиган жойлари тизимда газодинамик ҳисоб-китоблар ёрдамида ёки тажриба йўли билан аниқланиши керак; бир нечта компрессорлар параллел ишлаганда қурилмалар ҳар қайси компрессор учун ўрнатилади;
е) ўраладиган қувурларни лойиҳалашда қайрилган жойларнинг кўп бўлишига йўл қўймаслик; қувурлар йўналишини ўзгартириш энг катта бурилиш радиуси ёрдамида бажарилиши керак;
ж) қувурлар маҳкамланадиган жойлар асосий гармоника қўзғатувчи импульси ƒқўзғ (газ босими пульсациясининг катталиги максимал қийматларга етадиган қиймат) частотасининг қувурлар эркин тебраниши ƒқув частотасига нисбати қуйидаги шартларга жавоб берадиган масофаларда жойлашиши керак:
31. Компрессор пойдеворларининг йўл қўйиладиган вибротебраниш амплитудалари қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига мувофиқ бўлиши керак.
32. Янги ёки реконструкция қилинадиган машиналарни лойиҳалашда цилиндрлар, поғоналар ўртасидаги аппаратлар, қувурлар, электр двигателлари подшипниклари вибрациясини назорат қилиш кўзда тутилиши лозим.
33. Компрессор қурилмаларининг идишлари ва аппаратлари (холодильниклар, буфер идишлар, мой-намажратгичлар ва ҳ.) меъёрий-техник ҳужжатларнинг талабларига мувофиқ тайёрланган бўлиши керак.
34. Компрессор қурилмаларидан фойдаланишда конденсат ёки бошқа суюқ маҳсулотлар тўпланиб қолиши мумкин бўлган идишлар ва аппаратлар суюқликни чиқарувчи қурилмалар билан жиҳозланади.
35. Компрессор қурилмаларининг идишлари ва аппаратларида гидравлик синовлар ўтказиш, ювиш ва продувка қилиш учун мўлжалланган сув, инерт газ линияларини улаш учун штуцерлар кўзда тутилиши лозим.
36. Компрессор қурилмалари холодильникларининг конструкцияларида уларни тозалаш, продувка қилиш ва пресслаш ҳамда совутувчи сув ва газни оқиб кетишига, шунингдек вибрацияни олдини олиш имкониятлари кўзда тутилиши лозим.
37. Буфер идишларнинг сиғими босим нотекислик даражаси 5 нинг δ ≤ 3 х Р-0,34М бўлишини ҳисобга олган ҳолда танланади, бу ерда Р — ишчи босим (абсолют), МРа.
Буфер идишлар ҳажмларига газодинамик ҳисоб-китоблар ёрдамида асослаган ҳолда мой-намажратгичларнинг ҳажмларини ҳам киритиш мумкин.
38. Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларни сиқадиган компрессор қурилма қувурларини ер остидан ва канал бўйлаб ўтказиш рухсат этилмайди.
39. Компрессор қурилмаларнинг ўрама қувурларини лойиҳалашда меъёрий-техник ҳужжатлар ва қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига риоя қилиниши лозим.
44. Ускунанинг герметиклиги авариявий бузилганда узиб қўювчи қурилмаларни ишлаб кетиш вақти минимал бўлиши, лекин регламентда белгиланган босим манбаларини узиб қўйиш вақтидан кам бўлмаслиги керак.
45. Чегаравий йўл қўйиладиган концентрациялар (ЧЙҚК) бўйича газланганликни назорат қилиш учун ишлаб чиқариш хоналарида, очиқ ташқи қурилмаларнинг иш ҳудудида чегаравий йўл қўйиладиган миқдорлар сигнализациясига эга автоматик газ таҳлили воситалари кўзда тутилади.
Анализатор датчиклари ёки намуна олиш қурилмалари жойлаштириладиган жойлар ва уларнинг сони лойиҳада белгиланади.
46. Продувка бакидан, продувка бакларига ўрнатилган сақловчи клапанлардан ва компрессор қурилманинг бошқа узелларидан чиқадиган портлаш хавфи бўлган ёки зарарли газлар ҳамда сальниклардан чиқаётган газлар махсус ёпиқ тизимга ташланиши ва кейин яна ишлаб чиқаришга қайтарилиши ёки машъала қурилмасига юборилиши керак.
47. Компрессор қурилманинг конденсат ва мой ёки конденсат билан мой аралашмаси тўпланиши мумкин бўлган узеллари газдан конденсат ва мойни ажратиш учун продувка бакига продувка қилиниши керак.
48. Газ линияси бўйлаб продувка баки 1-чи босқич тортувчи линияга ёки компрессор қурилманинг бошқа узелларидан газ чиқариладиган ёпиқ тизимга уланиши лозим.
49. Кўп поғонали сиқиш кўзда тутилган қўшимча сиқиш компрессор қурилмаларида аппаратларни продувка қилиш доимий тарзда 1-чи босқич тортувчи линияга ва продувка вентили орқали паст босимли продувка бакига уланган юқори босимли продувка бакига амалга оширилиши керак. Паст босимли продувка баки доимий тарзда ёпиқ тизимга уланган бўлиши керак.
50. Компрессор қурилмалар герметикликни назорат қилишни таъминлаш ва газ чиқишини олдини олиш учун лойиҳага мувофиқ гидрозатворлар, тушириш вентиллари (ҳаво вентиллари) ёки қўш қулф арматураси билан жиҳозланиши лозим.
51. Компрессор қурилмалар лойиҳа ва меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ сақловчи клапанлар билан жиҳозланиши лозим.
52. Қулф арматура герметиклиги бўйича меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ танланади ва лойиҳада асосланади.
53. Компрессор қурилмаларни ҳам тортиш, ҳам ҳайдаш бўйича узиб қўйиш орасига ҳаво вентиллари ўрнатилган қўш арматура ёрдамида амалга оширилади.
Агар тортиш босими ортиқча босимдан 0,1 МРа паст бўлса, қурилмани тортиш линияси бўйича узиш битта қулф орган ёрдамида амалга оширилиши рухсат этилади.
Асосланган ҳолларда қулф сурма клапанларининг бирини ўрнига бурама тиқиндан фойдаланиш рухсат этилади. У компрессор томондан ўрнатилади.
54. Газ олинадиган линияларда компрессорни узиш оралиқ босқичлардан кейин орасига ҳаво вентиллари ўрнатилган қўш қулф орган ёрдамида амалга оширилади.
55. Қулф, ростловчи ва сақловчи арматура тури лойиҳа ва саноат хавфсизлигига доир меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ танланади.
56. Порлаш хавфи бўлган ва зарарли газларда ишлайдиган компрессор қурилмалар лойиҳа ва меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ продувка инерт гази ёки ҳаво билан таъминланади.
57. Ҳар бир продувка учун бир вақтда продувка қилинадиган машиналар сони, уларнинг сиғими ва продувка давомийлиги билан белгиланадиган инерт газ миқдори қурилмада сиқиладиган газ концентрациясини санитария меъёрларигача камайтириш учун етарли бўлиши керак.
58. Продувка газларининг параметрлари, шу жумладан инерт газ таркибидаги кислород ва механик аралашмаларнинг миқдори лойиҳачи томонидан меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ белгиланади.
59. Компрессор қурилма ускунасини инерт газ билан продувка қилиш давомийлиги уни ишлаб чиқарган завод томонидан берилган ҳужжатларда кўрсатилган бўлиши ва қувурларнинг тўхтаб қоладиган участкалари ва боши берк жойлардаги идишларни продувка қилиш таъминланиши керак.
60. Компрессор қурилма аппаратларининг продувка линияларида иккитадан вентиль ўрнатилиши, улардан бири дроссель, иккинчиси эса қулф вазифасини бажариши керак.
қулф органдан кейин продувка бакигача — газ тўлиқ очилган продувка қулф органлари орқали ўтганда газодинамик ҳисоб-китоблар ёрдамида аниқланган босим бўйича;
62. Агар машина залида бир нечта компрессор ўрнатилган бўлса, уларнинг бирини ҳавода юргизиб синаб кўриш чоғида ҳавода ишлайдиган машина продувкасини умумий продувка коллекторига ва, мос равишда, продувка бакига йўналтириш рухсат этилмайди. Ҳавода юргизиб синаб кўриш чоғида компрессор қурилмани узиб қўйиш қувурларнинг ечиб олинадиган участкалари ёрдамида амалга оширилади.
63. Продувка усули (қўлда ёки автоматик тарзда) компрессор қурилмани бошқариш лойиҳасида белгиланади.
64. Компрессорнинг ҳар қайси босқичи ҳайдаш линиясида сақловчи клапан билан жиҳозланиши лозим. Қўшимча сиқадиган компрессор қурилмаларда 1-чи босқичдан олдин ҳам сақловчи клапан кўзда тутилиши лозим.
65. Сақловчи клапан дросселланиш чоғида иссиқлик таъсирини ҳисобга олган ҳолда газ босими пульсацияси энг кам бўлган жойларда ўрнатилиши керак. Сақловчи клапангача ва ундан кейин қулф арматура ўрнатиш рухсат этилмайди.
66. Агар дросселланиш чоғида газ манфий ҳароратларгача совиб кетса, у холодильникда совутилгунга қадар сақловчи клапанга йўналтирилиши керак.
67. Сақловчи клапанларнинг ўтказиш қобилияти ва уларнинг сони тизимда ҳосил бўладиган босимнинг ортиқча ишчи босимга нисбатан:
тизимдаги ортиқча ишчи босим 0,3 МРа (3 kgf/cm2) гача ва шунча бўлганда 0,05 МРа (0,5 kgf/cm2) дан ортиқ,
тизимдаги ортиқча ишчи босим 6 МРа (60 kgf/cm2) дан юқори ва шунча бўлганда 10% га ошмаслигини ҳисобга олган ҳолда танланиши лозим.
68. Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газларни сиқадиган компрессор қурилмалар учун назорат продувка ричагисиз сақловчи клапанлар танланиши лозим.
69. 50 кРа (5000 mm Н2О) дан паст ортиқча босимли газларни сиқадиган компрессор қурилмаларда 1-чи босқич сақловчи клапан ишлаб кетганда газ 1-чи босқич тортиш линиясига қайтарилиши лозим.
Қўшимча сиқадиган компрессор қурилмаларда сақловчи клапан ишлаб кетганда газ ёпиқ тизимга ёки машъалага йўналтирилиши лозим.
70. Ҳар қайси сақловчи клапан компрессор қурилмани ишлаб чиқарган заводда ростланган ва унинг корпусида ишга тушиш босими кўрсатилган бўлиши керак. Бу босим ёпиқ тизимдаги қарши босимни ҳисобга олган ҳолда босқичнинг ҳисобий параметрларига тўғри келиши ва лойиҳа ҳужжатларида кўрсатилган босимга мувофиқ бўлиши керак.
71. Агар ишлаб чиқариш тури ёки чиқарилаётган газнинг хусусиятига кўра сақловчи клапан ишончли ишламаса ва герметиклик таъминланмаса, идиш меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ сақловчи пластинка (мембрана) билан жиҳозланиши лозим.
73. Сақловчи клапанларга хизмат кўрсатиш ва улардан фойдаланиш «Босим остида ишлайдиган идишларнинг тузилиши ва улардан фойдаланиш хавфсизлиги қоидалари» га, ишлаб чиқарган завод томонидан берилган йўриқнома ва ишлаб чиқаришнинг технологик регламентига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
76. Ёпиқ совутиш тизими қўлланилганда компрессор қурилма тегишли сув оқимини назорат қилиш ва сувнинг газ бўшлиғига тушишини олдини олиш воситалари билан жиҳозланиши лозим. Назорат усуллари ва даврийлиги ишлаб чиқарган завод томонидан берилган компрессорлардан фойдаланиш бўйича йўриқномада кўрсатилади. Ишланган сув коллекторининг машина залидан чиқиш жойида газнинг сув бўшлиқларига тушишини аниқловчи қурилмалар кўзда тутилиши, сигнализация компрессор хонасидаги шитга чиқарилиши керак.
77. Сиқилганда конденсат тушиши мумкин бўлган газларда ёки газли аралашмаларда ишлайдиган компрессор қурилмаларда цилиндр деворларининг ҳарорати сиқилаётган газдан ёки газ аралашмаси компонентларининг биридан конденсат ажралиш ҳароратидан камида 10°С юқори бўлиши керак.
78. Совутиш тизимидан сувни тушириш учун тушириш мосламалари ва ҳаво вентиллари кўзда тутилади ҳамда уларга бориш қулайлиги таъминланади.
79. Компрессорларнинг совутиш тизимида ишлатиладиган сувнинг сифати ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган ҳужжатларда белгиланади:
80. Компрессор хонасидаги водопровод тизимининг ўтказиш қобилияти ишчилар ва захира компрессорларнинг қисқа муддатли бир вақтда ишлаши шароитидан келиб чиқиб танланади ва лойиҳада асосланади.
82. Ҳаракатланиш механизмини мойлаш ва сальникларни ювиш учун циркуляцион (ёпиқ контур бўйлаб мажбурий) тизимлар қўлланилиши лозим.
83. Цилиндр ва сальникларни мойлаш учун мойни мойлаш станциялари лубрикаторларидан узатадиган босим остида мойлаш тизими қўлланилиши лозим. Ишлатиладиган мойларнинг чақнаш ҳарорати ҳайдалаётган газнинг ҳароратидан камида 20°С юқори бўлиши керак.
84. Ҳаракатланиш механизмини мойлаш ва сальникларни ювиш циркуляция тизимларида мойни заррачалардан ишлаб чиқарувчи завод томонидан белгиланган йўл қўйиладиган меъёрларгача тозалаш имконини берадиган фильтрлаш қурилмалари ўрнатилади.
85. Ҳаракатланиш механизмини мойлаш ва сальникларни ювиш циркуляция тизимларида босимни назорат қилиш мосламалари ва мой босимини тартибга солиш клапанлари кўзда тутилиши керак.
86. Компрессорларнинг узеллари (ҳаракатлантириш механизми, цилиндр ва сальниклар) ни мойлаш учун ишлатиладиган мойлар ишлаб чиқарувчи ташкилот томонидан берилган йўриқнома талабларига мувофиқ танланади.
87. Ҳар қайси цилиндр ва сальникларни мойлаш учун мой узатиш линияси тескари клапан билан жиҳозланиши лозим.
янги компрессор мойи (цилиндр ва сальникларни мойлаш ва сальникларни ювиш учун) учун мўлжалланган ва бочкалардан мойни ҳайдовчи насосга эга идиш;
машина залида компрессорлар ўрнатилган белгидан 3-4 m баландда жойлашган, компрессор лубрикаторларига мой юбориладиган мой солинган босимли бак;
89. Ишланган компрессор мойи такроран ишлатиш учун регенерация қилингандан кейин ва физик-кимёвий хоссалари стандартга ва мойнинг техник шартларига мувофиқлиги бўйича ижобий лаборатория натижалари олингандан сўнг рухсат этилиши мумкин.
90. Насослардан фойдаланилганда янги ва ишланган мойларнинг аралашишига, шунингдек мойнинг полга тушишига йўл қўймаслик керак.
91. Насосларнинг ҳайдаш линияларида мойларни идишга ҳайдашдан олдин тозалаш учун фильтрлар кўзда тутилиши лозим.
92. Мойни компрессорларнинг мой йиғгичлари (картерлари) дан ишланган мой идишига ҳайдашни ҳаракатланиш механизмини циркуляцион мойлаш тизими насослари ёрдамида амалга ошириш тавсия этилади. Бунинг учун насосларнинг ҳайдаш линиясида четга чиқариш мосламаси ва тегишли арматура кўзда тутилиши керак.
93. Ҳаракатланиш механизмини циркуляцион мойлаш тизимининг мой насоси машинанинг тирсакли валидан ҳаракатланадиган компрессорлар учун мой бакларидан мойни ҳайдаш бир нечта машина учун умумий бўлган насос ёрдамида амалга оширилиши лозим.
94. Компрессорлар иситилмайдиган хонада ўрнатилганда, қишда улардан фойдаланиш ишончлилигини таъминлаш учун мойни ва барча мой қувурларини олдиндан қиздириш кўзда тутилиши лозим; мойнинг қуюлишига йўл қўймаслик учун иссиқлик ташувчининг ҳарорати 110°С дан юқори бўлиши керак.
Компрессорларни мойлаш тизимида машинани ишга туширишда ҳам, у ишлаётганда ҳам мой ҳароратини белгиланган доирада бўлишини таъминловчи термостат қурилмаси қўлланилиши керак.
95. Компрессор қурилмани ишлаб чиқарган завод томонидан берилган йўриқномаларда мойни алмаштириш даврийлиги, шунингдек мой қувурларини тайёрлашга қўйиладиган, уларда чиқиндиларнинг тўпланишига йўл қўймайдиган махсус талаблар (ички сиртларни тозалаш, ювиш ва ҳ.) кўрсатилиши лозим.
96. Ускунага хизмат кўрсатиш учун мўлжалланган барча майдончаларда камида 1 m баландликдаги тўсиқлар ва тагидан камида 0,15 m баландликда яхлит қоплама бўлиши керак.
97. Ускунага доимий (ҳар сменада) хизмат кўрсатиладиган ва ҳар қандай баландликда жойлашган майдончаларга қўйилган нарвонлар 45° га, ускунага вақти-вақти билан хизмат кўрсатиладиган майдончаларга қўйиладиганлари эса — 60° га қия бўлиши керак.
98. Ускунага вақти-вақти билан хизмат кўрсатиладиган ва пол сатҳидан кўпи билан 3 м баландликда жойлашган майдончаларга чиқиш учун вертикал нарвонлар ўрнатиш рухсат этилади.
Нарвон поғоналарининг баландлиги 45° қияликдаги нарвонлар учун 0,2 m, 60° қияликдаги ва вертикал нарвонлар учун эса 0,3 m бўлиши керак.
Полдан кранларнинг чиқиш, таъмирлаш майдончаларига чиқиш учун мўлжалланган нарвонлар 45° ва 60° қияликни ҳисобга олган ҳолда тайёрланиши керак.
99. Нарвонларнинг поғоналари рифелланган пўлат листлардан ёки қирқма-тортма пўлат листлардан, вертикал нарвонларнинг поғоналари эса тўғри бурчак ёки квадрат кесимли уч-тўртта металл чивиқдан тайёрланиши лозим. Компрессор ва унинг ускунасининг барча ҳаракатланадиган ва айланадиган қисмлари (маховиклар, валлар, муфталар, узатмалар ва ҳ.) ишончли тўсилиши лозим:
а) хизмат кўрсатувчи ходимларнинг қўли етадиган шароитларда жойлашган маховиклар, шкивлар ва бошқа айланадиган қисмлар ва узатмалар — яхлит ёки тўрсимон тўсиқлар билан;
б) валлар, гайкалар, болтлар, шпонкаларнинг ва компрессор ускунаси бошқа элементларининг чиқиб турадиган учлари думалоқ силлиқ ғилофлар (кожухлар) билан бекитилиши лозим;
в) маҳаллий панажойлар, шитлар ва тўсиқлар ечиб олинадиган ёки қисмларга осон ажраладиган бўлиши керак.
100. Йирик тўсиқлар ускунани таъмирлаш чоғида ва ташишда кулай бўлиши учун уларни қисмларга ажратиш имкониятини таъминловчи ажралиш жойларига эга бўлиши керак.
101. Тўсиқларнинг узел ва деталлари ишончли маҳкамланган ва етарли даражада пишиқ ва қаттиқ бўлиши керак.
102. Белги-ўзгарувчан ва пульсли юклар остидаги, титрайдиган ёки қайтувчи-кирувчи ёки айланма ҳаракат бажарадиган барча ажраладиган уланмалар, деталлар ва йиғув бирликлари учун лойиҳада гайкаларнинг ўз-ўзидан бўшашига йўл қўймайдиган чоралар кўзда тутилиши лозим.
103. Ҳарорати 45°С дан юқори бўлган аппаратлар ва қувурларнинг юзалари иш жойларида ва хизмат кўрсатувчи ходимларнинг асосий ўтиш жойларида изоляцияланиши ёки тўсилиши керак.
V боб. Компрессор қурилмаларнинг назорат қилиш, бошқариш ва аварияга қарши автоматик ҳимоя тизимлари
104. Компрессор қурилмалар ҳарорат, босим, сарф ва қурилма параметрларини назорат қилиш учун талаб этиладиган бошқа параметрларни ўлчаш учун назорат-ўлчов асбоблари билан жиҳозланиши лозим.
а) компрессорнинг ҳар бир босқичида ва охирги холодильникдан (агар у бўлса) кейин тортиладиган ва ҳайдаладиган газнинг;
б) умумий етказиб берувчи қувурда ва суюқлик (сув) билан совутиладиган компрессорлар учун ҳар қайси ишланган газни қуйиш линиясида совутувчи суюқликнинг;
г) поршеннинг номинал базавий кучи 10 тоннадан ортиқ бўлган компрессорлардаги асосий подшипник вкладишларининг;
е) холодильникдан чиқиш жойида (мойни совутиш учун холодильниклари бўлган компрессорлар учун) ҳаракатланиш механизмини мойлаш тизимидаги мойнинг;
ж) агар электр двигатели техник ҳужжатларида кўзда тутилган бўлса, статор ва кўчма подшипник сим ўрамининг ҳароратини назорат қилишни таъминлайди.
ҳайдаш линияларида (ҳар қайси сиқиш цилиндридан кейин) ва тортиш линияларида газ — аниқлик синфи камида 1,5 бўлган термометрик асбоблар билан;
совутувчи суюқлик (сув), ҳаво ва мойлаш тизими — аниқлик синфи камида 4 бўлган термометрик асбоблар билан ўлчаниши лозим.
Даражалар бўлиниши 2°С дан ортиқ бўлмаган металл гардишли симобли термометрлардан фойдаланиш рухсат этилади.
107. Компрессорнинг алоҳида босқичларига кириш ва улардан чиқиш жойларида газнинг ҳарорати, компрессор ва холодильникларга кириш ва чиқишда сувнинг ҳарорати бевосита қувурлар ускунага (масалан, компрессор цилиндрига, холодильникка ва ҳ.) уланган жой яқинида ўлчанади.
108. Ўлчов асбобларининг иссиқликни сезувчи қисми бевосита ҳарорати ўлчанаётган муҳит оқимига ўрнатилади.
Махсус термометрик гильзалардан фойдаланиш рухсат этилади. Бунда иссиқликни қувур деворидан ҳарорат датчикининг сезувчан қисмига йўналтириш (ёки четлаштириш) оқибатида юзага келиши мумкин бўлган хатоларга йўл қўймаслик ёки уларни ҳисобга олиш чоралари кўрилиши лозим.
Гильзалар ўлчанаётган муҳит оқими йўналишига тескари, айрим ҳолларда эса ўлчанаётган муҳит оқимига перпендикуляр тарзда ўрнатилади.
компрессорнинг ҳар босқичидан кейин, шунингдек тортиш линиясида ва охирги холодильникдан (агар у бўлса) кейин газнинг;
ҳаракатланиш механизмини мойлаш тизимида (дағал тозалаш фильтридан олин ва кейин), шунингдек мойни асосий подшипникларга етказиш коллекторида мойнинг;
ҳаво юборадиган электр двигателлари ва бошқа ускуналарнинг вентиляция тизимида газ (ҳаво)нинг босимини доим назорат қилишни таъминлайди.
1-чи босқич тортиш линиясидаги ва охирги босим учун — аниқлик синфи камида 1,5 бўлган асбоблар билан;
совутувчи суюқлик (сув) юбориш линиялари ва мойлаш тизими учун — аниқлик синфи камида 4 бўлган асбоблар билан ўлчаниши лозим.
111. Манометр шкалаларида ишчи босимга тўғри келадиган шкала чизиғидан кейин қизил чизиқ қўйилиши лозим.
112. Босимни ўлчаш асбоблари ишчи босим қиймати шкаланинг учдан иккинчи қисмида (тахминан ўртасида) бўлишини ҳисобга олган ҳолда танланиши керак.
113. Манометрик асбоблар босим пульсацияси энг кам бўлган, конденсат ва чиқиндилар энг кам тўпланадиган жойларда уланиши керак.
114. Пружинали манометр олдидан уч айланишли вентиль ёки унинг ўрнини босадиган қурилма ўрнатилиши лозим.
10 МРа (100 kgf/cm2) дан ортиқ босимга мўлжалланган пружинали юқори босим манометрлари, улар синганда ходимларни шиша парчалари ёки бошқа материаллардан шикастланишдан сақловчи, ҳимоя мосламалари билан жиҳозланиши лозим.
Портлаш хавфи бўлган ва зарарли газлар келадиган линиялардаги пружинали юқори босим манометрлари автоматик тарзда ишлайдиган қулф клапанлари билан жиҳозланиши керак.
115. Ифлосланган газларни сиқадиган компрессорларнинг ҳар қайси босқичи, шунингдек газ босими 10 МРа дан юқори бўлган босқичлар холодильниккача ва ундан кейин ўрнатилган иккита манометр асбоби билан жиҳозланган бўлиши керак.
116. Газ оқими найчалар орасидан ўтадиган кожух-найчали холодильникларда босимни ўлчаш асбоби холодильниккача ўрнатилиши керак.
босим тушганда пружинали манометр ёки асбобнинг рақамли индикатори кўрсаткичи нуль қийматга ушбу асбоб учун йўл қўйиладиган хатонинг ярмидан ортиқ миқдорда тўғри келмаса.
118. Компрессор қурилмалар статор токини ўлчайдиган асбоблар билан жиҳозланиши (агар бу электр двигателнинг техник ҳужжатларида талаб этилган бўлса) лозим.
121. Ўлчанаётган параметрларни ЭҲМ ёки рақамли асбоб экранида индикациялаётганда, параметрларнинг ўша пайтдаги қийматларидан ташқари, уларнинг чегаравий қийматлари, шунингдек ҳимоя қурилмалари ишлаб кетадиган қийматлар кўрсатилиши керак.
122. Агар компрессор қурилмаларининг ишлаш параметрлари автоматлаштирилган равишда назорат қилинса, улар маълумотларни қайта ишлаш ва компрессорларнинг ишга яроқлилиги тўғрисида умумлаштирилган хулосаларни чиқариш ва регламент ёки таъмирлаш ишларини ўтказиш тўғрисида тавсиялар беришни таъминловчи назорат, таҳлил ва диагностика дастурлари билан жиҳозлаш тавсия этилади.
123. Компрессор қурилмаларнинг ишончлилигини ошириш мақсадида улар максимал автоматлаштирилиши ва технологик режим бузилганлиги тўғрисида билдирувчи сигнализация билан жиҳозланиши керак.
124. Компрессор қурилмани бошқариш ва параметрларни ростлаш учун пневматик, гидравлик, электр, электрон ва комбинацияланган тизимлар қўлланилиши мумкин.
125. Компрессор қурилмалар ва арматурани узоқдан бошқариш қурилмасини машинист, диспетчер ёки оператор хонасида, ёки бошқа хавфсиз жойларда жойлаштириш лозим.
126. Компрессор узатмалари ва арматурани узоқдан бошқариш қурилмасини, хавфсиз жойда унинг иккинчисини ўрнатиб, ишчи жойлар яқинида жойлаштириш лозим.
127. Компрессор қурилмалар автоматлаштирилганлик даражасидан қатъи назар, қўлда бошқариш қурилмаси билан жиҳозланиши лозим.
128. Компрессор қурилмаларни автоматлаштириш тизимига компрессорни унинг маҳаллий шитидан ҳам, марказий пультдан ҳам тўхтатиш имконини берувчи қурилмалар киритилиши лозим.
129. Автоматлаштириш тизимлари автоматлаштирилган объектни бошқариш тизимлари билан технологик ва хавфсизлик параметрлари бўйича маълумотлар алмашинувини таъминлаши керак.
130. Барча бошқарув органлари, назорат-ўлчов асбоблари ва қурилмалари хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш имкониятларини яратиш учун кўриниб турадиган, операторлар ва хизмат кўрсатувчи ходимлар бемалол бора оладиган жойларда ўрнатилади.
131. Автоматик қурилмалар қуйидаги ҳолларда компрессор узатма двигателининг қўшилишига йўл қўймаслиги керак:
а) совутиш сувининг босими ёпиқ тизимда йўл қўйиладиган қийматдан кам ёки совутиш суви сарфи очиқ қуйилишда йўл қўйиладиган қийматдан кам бўлганда;
б) мойнинг босими ҳаракатланиш механизмини мойлаш циркуляция тизимида ёки сальникларни ювиш циркуляция тизимида йўл қўйиладиган қийматдан кам бўлганда;
г) продувка қилинадиган двигателларнинг қобиғини ва вентиляторни электр двигателининг қобиғи билан улайдиган газ қувурларини электр двигателлардан фойдаланиш бўйича кўрсатмаларга мувофиқ ҳимоя гази (ҳаво) билан олдиндан продувка қилмасдан;
д) двигатель қобиғидаги ва вентиляция газ қувурларидаги ҳимоя гази (ҳаво)нинг босими белгиланган миқдордан кам бўлганда;
е) цилиндр ва сальникларни мойлаш тизимининг мойлаш станциялари (лубрикаторлар) узатмалари электр двигателларини, шунингдек ҳаракатланиш механизмини мойлаш ва сальникларни ювиш циркуляция тизими насосларини ва ҳаво билан совутиш тизимларидаги вентиляторларни (автоном тизимларга эга компрессорлар учун) олдиндан ишга туширмасдан.
б) компрессор охирги босқичининг тортиш линиясида газ босими йўл қўйиладиган қийматлардан юқори бўлганда;
в) ёпиқ тизимлар учун совутиш суви магистралида сарф камайганда ва совутиш суви магистралида босим очиқ қуйилишда йўл қўйиладиган қийматдан пасайганда;
г) ҳаракатланиш механизмларини мойлаш циркуляция тизимларида мойнинг босими йўл қўйиладиган қийматдан пасайганда;
е) картерда мойнинг ҳарорати поршень кучи 10 тоннадан кам бўлган компрессорларнинг ҳаракатланиш механизмини мойлаш тизимлари учун йўл қўйиладиган қийматлардан юқори бўлганда;
ж) номинал базавий поршень кучи 10 тоннадан ортиқ бўлган компрессорлар учун асосий подшипникларнинг ҳарорати техник ҳужжатларда белгиланган қийматлардан юқори бўлганда;
з) продувка қилинадиган электр двигатели қобиғида ва вентиляция газ қувурларида ҳимоя гази (ҳаво)нинг босими йўл қўйиладиган қийматлардан паст бўлганда;
и) цилиндр ва сальникларни мойлаш тизими мойлаш станциялари (лубрикатор) нинг электр двигателлари, шунингдек циркуляцион мойлаш насослари ва ҳаво билан совутиш тизими вентиляторлари (автоном тизимли компрессорлар учун) узилганда;
к) компрессорнинг тортиш линиясида (мой ажратгичда, сепараторда ва ҳ.) идишлардаги суюқлик чегаравий йўл қўйиладиган сатҳидан ошганда.
133. Компрессор қурилманинг авариявий ҳимоя тизими товуш ва ёруғлик сигнализациясини таъминлаши керак.
Огоҳлантирувчи товуш ва ёруғлик сигнализацияси қурилмани ишга туширишдан олдин ва назорат қилинаётган параметрлар аварияолди ёки авариявий қийматларга етганда қўшилиши керак.
134. Назорат қилиш, бошқариш ва автоматлаштириш қурилмалари уларнинг иш қобилиятига салбий таъсир кўрсатадиган омиллар таъсир доирасидан ташқаридаги жойларда ўрнатилиши лозим.
135. Компрессор қурилмаларни қуриш, монтаж қилиш ва созлаш ишлари ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган йўриқномаларга, лойиҳа ва технологик ҳужжатлар, амалдаги меъёрий-техник ҳужжатлар, қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига мувофиқ амалга оширилиши лозим.
136. Монтаж ёки капитал таъмирлангандан кейин компрессорни дастлабки ишга тушириш бажарилган ишларнинг сифатини, босқичлар ўртасидаги аппарат ва қувурларни юксиз юргизиб синаб кўришга ва продувка қилишга тайёрлигини тасдиқловчи паспорт ва далолатномалар бўлганда рухсат этилади.
137. Юк остида чиниқтириш монтаж қилиш, ишга тушириш, ростлаш ва чиниқтириш бўйича йўриқнома; ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган кўрсатма ва ишлаб чиқариш технологияси асосида ишлаб чиқилган йўриқномага мувофиқ портлаш хавфи бўлган аралашма ҳосил бўлишига йўл қўймасликни ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак.
Чиниқтиришдан олдин назорат ва автоматика тизимларининг ишлашини, ҳар қайси чиниқтириш тури учун белгиланган тегишли параметрлар бўйича аварияга қарши ҳимоя (АҚҲ) тизимларининг блокировкаларини, вални буриш қурилмаси ёрдамида компрессор валининг айланишини текшириш лозим.
138. Компрессор қурилма қувурлари ва аппаратларини монтаж қилишда уларнинг ички юзалари тозалиги таъминланиши лозим.
Тозалаш мақсадида продувка қилиш ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган техник ҳужжатлардаги кўрсатмалар асосида ишлаб чиқилган йўриқномага қатъий риоя қилган ҳолда бажарилиши лозим.
139. Компрессорни салт ҳолатда чиниқтириш чоғида цилиндрларнинг бўшлиғига ва тортиш қувурларига бегона предметлар ва чанг тушишига йўл қўймаслик учун тегишли чоралар қабул қилиниши керак.
140. Чиниқтиришдан олдин ҳаракатланиш механизмларини мойлаш ва сальникларни ювиш циркуляция тизимларини, шунингдек цилиндр ва сальникларни мойлаш тизимларини тайёрлаш пайтида ҳар қайси мойлаш тизимига мойнинг келиши, назорат ва автоматика тизимлари, блокировкалар ва авария сигнализациясининг ишлаши текширилиши лозим. Бериладиган мой миқдори ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган ҳужжатлар бўйича меъёрланади.
141. Совутиш тизимини синаб кўриш чоғида цилиндрларнинг қобиқларида ва аппаратларда ҳаво тиқинларининг йўқлигига, қуйиш қурилмаси очиқ бўлганда сувнинг равон оқишига ёки қуйиш қурилмаси ёпиқ бўлганда назорат вентилларининг очилишига (ҳар қайси совутиш нуқтаси учун алоҳида) ишонч ҳосил қилиниши керак.
142. Компрессор двигателини ишга туширишга тайёрлаш ва уни ишга тушириш ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган йўриқномага мувофиқ амалга оширилиши лозим.
143. Компрессор аста-секин бир неча босқичда юкланиши керак. Босқичлар бўйича босим миқдорлари ва бундай босимда ишлаш вақти компрессорни ишга тушириш ва ундан фойдаланиш бўйича йўриқномада кўрсатилиши лозим.
144. Ҳар қайси чиниқтириш тури тугагандан кейин узел ва деталларнинг ҳолати ишлаб чиқарувчи завод томонидан берилган монтаж қилиш, ишга тушириш, ростлаш ва чиниқтириш бўйича йўриқнома ва фойдаланиш бўйича кўрсатмага мувофиқ текширилиши лозим.
145. Компрессор қурилмалар тайёрлангандан кейин ўрнатилган тартибда топшириш-қабул қилиш ва (ёки) қабул қилиш синовларидан ўтказилиши керак.
146. Синовдан ўтказиш дастурлари ва услубиётларида хавфсизлик техникаси талабларига риоя қилинишини, барча компрессор қурилма узеллари ва агрегатларининг ишлашини текшириш, вибрация, шовқин ва ҳ. ларни ўлчаш кўзда тутилиши лозим. Синов натижалари ўрнатилган тартибда расмийлаштирилади.
147. Компрессор қурилмани синовдан ўтказиш пайтида барча синов иштирокчиларининг хавфсизлиги таъминланиши лозим.
149. Компрессорга конструктив уланмаган аппаратларнинг узиб қўйиладиган охирги идишларини синовдан ўтказиш меъёрий ҳужжатлар талабларига мувофиқ амалга оширилади.
150. Қувурларни компрессор қурилма таркибида гидравлик ва (ёки) пневматик синовдан ўтказиш саноат хавфсизлигига доир меъёрий ҳужжатлар талабларига мувофиқ амалга оширилади.
151. Синовлар натижалари бўйича компрессор қурилмани фойдаланишга қабул қилиш тўғрисида далолатнома расмийлаштирилади.
152. Компрессор қурилмадан ишлаб чиқарувчи ташкилот томонидан берилган ҳужжатлар талабларига риоя қилган ҳолда фойдаланиш лозим.
153. Белгиланган хизмат муддатини ишлаб бўлган компрессор қурилмадан хавфсиз фойдаланиш муддатини узайтириш ўрнатилган тартибда амалга оширилади.
154. Компрессор қурилмалари машинистларининг иш жойлари фойдаланиш бўйича кўрсатмалар, аварияларни локаллаштириш режалари ва одамларни эвакуация қилиш схемалари билан таъминланади. Хавфсиз ишлаш параметрлари, блокировка ва сигнализацияларнинг белгиланган қийматлари стендда осиб қўйилади.
155. Компрессор қурилмага хизмат кўрсатиш учун қўйилган ходимлар ўрнатилган тартибда тайёргарликдан ва аттестациядан ўтишади.
156. Компрессор қурилма ускуналарини уларга хизмат кўрсатадиган ходимларнинг назоратисиз қолдириш рухсат этилмайди.
158. Компрессор қурилма объектнинг технологик боғланган цехлари ва бўлинмалари билан ишончли алоқа ва сигнализация билан таъминланади.
159. Қурилмаларнинг конструкцияларида кўзда тутилган автоматика, назорат воситалари ва блокировка бўлмаганда ёки улар носоз ҳолатда бўлганда компрессор қурилмалардан фойдаланиш рухсат этилмайди.
160. Бевосита коррозиявий-агрессив муҳитларда ишлайдиган деталлар ва узелларнинг ҳолати мунтазам текширилиши, таъмирлаш пайтида уларнинг дастлабки қалинликларига нисбатан ўзгариш даражаси ва едирилиши миқдори аниқланиши керак. Деталлар, узеллар ва аппаратларнинг ҳолатини текшириш натижалари махсус журналга ёки таъмирлаш харитасига қайд этилиши лозим. Назорат давомийлиги ва назорат қилинадиган узеллар ва деталларнинг рўйхати фойдаланиш ҳужжатларида кўрсатилиши лозим.
161. Компрессор қурилманинг ишлашини ҳисобга олиш учун фойдаланиш журнали юритилади. Журналда қуйидагилар қайд этилади:
узатма (масалан, электр двигатели) ишини назорат қилиш асбобларининг кўрсаткичлари, бир сменада ишланган соатлар сони;
деталлар, узеллар, арматура, аппаратлар, ёрдамчи ускуналар, қувурлар, фланецли уланмалар, маҳкамлаш мосламалари ишида аниқланган барча камчиликлар, герметикликнинг бузилиши, вибрация ҳосил бўлиши, шовқин чиқиши, ортиқча қизиш ва ҳ. лар тўғрисида маълумотлар;
аниқланган носозликларни бартараф этиш бўйича қабул қилинган чоралар ва компрессор қурилмага хизмат кўрсатиш бўйича бажарилган ишлар (продувка, пресслаш, текшириш, деталлар ва узелларни алмаштириш ва ўрнатиш ва ҳ.) тўғрисида маълумотлар.
162. Босим остида ишлайдиган аппаратлар ва тизимларда босимни кўтариш (ишга туширишга тайёргарлик кўришда), шунингдек босимни пасайтириш (уларни ўчиришда ва продувка қилишда) белгиланган регламент бўйича ва компрессор қурилмадан фойдаланиш бўйича кўрсатмада кўзда тутилган кетма-кетликда амалга оширилиши лозим.
б) портлаш хавфи бўлган газ муҳитида ишлайдиган ҳатто бирорта узели кўрикдан ўтказиш, техник диагностикалаш ва таъмирлаш учун очилгандан кейин;
в) узоқ вақт давом этган танаффусдан кейин ишга туширишдан олдин инерт газ билан продувка қилиниши керак.
164. Компрессор қурилмани таъмирлаш учун ёки узоқ вақтга тўхтатиш унинг ускуналарини, агар қурилма портлаш хавфи бўлган газда ишласа, инерт газ билан, кейин ҳаво билан, агар портлаш хавфи бўлмаган зарарли газда ишласа, ҳаво билан продувка қилингандан сўнг амалга оширилади.
165. Компрессорни ишга туширишдан олдин технологик линия, огоҳлантирувчи сигнализация ва аварияга қарши ҳимоя воситаларининг тайёрлиги текширилади.
166. Авариявий тўхтатиш компрессорни юкдан бўшатмасдан зудлик билан амалга оширилади. Компрессор авариявий тўхтатилгандан кейин қурилмани цех коллекторлари билан боғлайдиган линиялардаги қулф органлари зудлик билан бекитилиши ва қурилманинг бутун газ тизими бўйлаб босим туширилиши лозим.
167. Компрессор узоқ вақтга тўхтатилганда унинг қувурлари цех коллекторларидан иккита қулф органлари ёрдамида узиб қўйилиши ва уларнинг ўртасидаги ҳаво вентиллари очилиши керак.
Таъмирлаш учун тўхтатилганда ишлаб турган қувурлардан тиқинларни ўрнатиш схемасига мувофиқ тиқинлар ўрнатиш йўли билан узиб қўйилади.
а) ишчи параметрлар чегаравий йўл қўйиладиган қийматлардан четга чиққанда ва бунда автоматика тизимларининг блокировкалари ишламаганда;
в) компрессор ёки двигателда бегона товуш ва зарблар пайдо бўлганда ёки аварияга олиб келиши мумкин бўлган носозликлар аниқланганда;
д) компрессор қурилманинг назорат-ўлчов асбоблари ишдан чиққанда ва уларни ишлаб турган қурилмада алмаштириш имкони бўлмаганда;
169. Асосий подшипниклар, ҳаракатларнинг гуруҳи узеллари деталлари, штоклар, цилиндрларнинг қизиб кетиши натижасида, кучли механик ва гидравлик зарблардан кейин, кутилмаганда кучли зўриқиш туфайли, шатун болтлар узилиши билан боғлиқ аварияларда ва бошқа носозликларда компрессор тўхтаганда уни зўриққан тегишли узел ва деталларининг ҳолатини текширмасдан ишга тушириш тақиқланади.
170. Сақловчи клапанлар ва (ёки) мембранали сақловчи қурилмаларни тафтиш қилиш, қисмларга ажратиш, текшириш ва тозалаш техник ҳужжатлар талабларига мувофиқ амалга оширилади.
171. Босим остидаги ишлаб турган ускунада уни тўлиқ тўхтатиб, бўшлиқларини продувка қилмасдан носозликларни тузатиш тақиқланади.
172. Компрессор қурилма ускуналарини таъмирлаш, консервация қилиш (консервациядан бўшатиш) ишлари ўрнатилган тартибда «Технологик ускуналарга техник хизмат кўрсатиш ва уларни таъмирлаш тизими» га мувофиқ бажарилади.
173. Компрессор қурилмаларнинг портлаш хавфи кўрсаткичлари бўйича ҳисоб-китоблар компрессор ускуналарининг ўзига хос жиҳатларини ҳисобга олган ҳолда «Портлаш хавфи бўлган кимё, нефть-кимё ва нефтни қайта ишлаш ишлаб чиқаришлари учун умумий портлаш хавфсизлиги қоидалари» га мувофиқ бажарилади.
174. Агар машина залида бир нечта қурилма жойлашган бўлса, ҳисоб-китоблар асосланган ҳолда бир компрессор қурилмада содир бўлиши мумкин бўлган аварияларни ҳисобга олган ҳолда бажарилиши мумкин.
175. Ҳисоб-китобларда ускуна ва қувурларнинг герметиклиги бузилганда чиқадиган газларнинг энг кўп миқдори ҳисобга олиниши лозим.
176. Компрессор қурилма гази юбориладиган коллекторлар, технологик блоклар (цехлар) ва бошқа ускуналардан газларнинг оқиб кетиши асосланган ҳолларда ҳисоб-китобларда ҳисобга олинмаслиги мумкин.
177. Мазкур Қоидалар портлаш хавфи бўлган ва заҳарли газларда ишлайдиган поршенли компрессор қурилмаларни лойиҳалаш, тайёрлаш, монтаж қилиш, таъмирлаш ва улардан фойдаланишда банд бўлган барча мансабдор шахслар, муҳандис-техник ходимлар томонидан бажарилиши шарт.
178. Мазкур Қоидаларни бузган корхона (ташкилот)ларнинг мансабдор шахслари, лойиҳалаш ва конструкторлик институтлари ва ташкилотларининг муҳандис-техник ходимлари, бу қоидабузарлик авария ёки бахтсиз ҳодисаларга олиб келган-келмаганлигидан қатъи назар, шахсан жавобгардир. Шунингдек, улар қўл остидагилар томонидан йўл қўйилган қоидабузарликлар учун ҳам жавоб беришади.
179. Йўл қўйилган қоидабузарликларнинг хусусияти ва уларнинг оқибатларига қараб барча кўрсатилган шахслар Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида белгиланган тартибда жавобгардир.
180. Касблари бўйича хавфсизлик техникасига доир йўриқномаларда кўрсатилган хавфсизлик талабларини бажармаган ишчилар, йўл қўйилган қоидабузарлик хусусиятидан қатъи назар, ўрнатилган тартибда жавобгарликка тортиладилар.