Ўзбекистон Республикасининг «Хавфли ишлаб чиқариш объектларининг саноат хавфсизлиги тўғрисида»ги Қонуни ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 июлдаги № 323-сонли «Саноатда, кончиликда ва коммунал маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги қарорига асосан, буюраман:
2. Мазкур Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида давлат рўйхатига олинганидан сўнг ўн кун ўтгач амалга киритилсин.
«Саноатконтехназорат» давлат инспекцияси бошлиғининг 2008 йил 9 декабрдаги 282-сонли буйруғи билан
ТАСДИҚЛАНГАН
ТАСДИҚЛАНГАН
Ушбу Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 10 июлдаги 323-сонли «Саноатда, кончиликда ва коммунал-маиший секторда ишларнинг бехатар олиб борилишини назорат қилиш давлат инспекцияси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида»ги қарорига мувофиқ ишлаб чиқилган.
Ушбу Қоидалар ташкилий-ҳуқуқий ва мулкий шаклларидан қатъий назар саноат хавфсизлиги соҳасида фаолиятини амалга оширувчи ва «Саноатконтехназорат» давлат инспекцияси назорати остидаги, ташкилотлар томонидан қўлланиши учун мўлжалланган.
Қоидалар саноат хавфсизлигини таъминловчи қоидаларни ўрнатади ва лок-бўёқ ишлаб чиқаришларининг хавфли ишлаб чиқаришлари объектларида аварияларни, ишлаб чиқариш жароҳатланишларини олдини олишга қаратилган.
1. «Лок-бўёқ ишлаб чиқаришларининг хавфсизлик Қоидалари» (бундан буён — Қоидалар) қуйидагиларда қўлланиши учун мўлжалланган:
а) лок-бўёқ ишлаб чиқаришларининг хавфли ишлаб чиқариш объектларини лойиҳалашда, қуришда, эксплуатация қилишда, кенгайтиришда, реконструкция қилишда, техник қайта қуроллантиришда, консервациялашда (вақтинча тўхтатиб қўйиш) ва тугатишда;
б) «а» бандда кўрсатилган объектларда қўлланиладиган техник қурилмаларни тайёрлашда, монтаж қилишда, созлашда, хизмат кўрсатишда ва таъмирлашда;
в) «а» бандда кўрсатилган хавфли ишлаб чиқариш объектларида бинолар ва иншоотларни лойиҳалашда, эксплуатация қилишда, консервациялашда ва тугатишда;
г) «а» бандда кўрсатилган хавфли ишлаб чиқариш объектларини саноат хавфсизлигига экспертизасини ўтказишда.
2. Технологик жараённи ишлаб чиқиш, уни аппаратлар билан жиҳозлаш, узиб қўювчи қурилмалар турини ва ўрнатилиш жойини, назорат ва бошқариш воситалари турини танлаш технологик блоклар портлаш хавфлилиги минимал даражасини таъминлаши керак.
3. Лойиҳа ташкилоти томонидан, ушбу Қоидалар иловасида баён қилинган умумий принципларни ҳисобга олган ҳолда, «Кимё, нефть-кимё ва нефтгаз қайта ишлаш ишлаб чиқаришлари учун портлаш хавфсизлигининг умумий Қоидалари»га мувофиқ ҳар бир технологик блок учун энергетик даражасини баҳолаш ўтказилади ва унинг портлаш хавфлилиги категорияси аниқланади.
4. Корхона-буюртмачи (қурувчи) ўз вақтида, ишларни бошлашдан олдин, белгиланган қурилиш ёки қайта таъмирлаш, технологик чизма ўзгариши, ишлаб чиқариш технологияси принципиал ўзгариши ҳақида давлат назорат органига хабар бериши шарт.
5. Технологик схемага, аппаратлар билан жиҳозлашга, аварияга қарши ҳимоя тизимига ўзгартиришлар киритиш фақат технологик жараённи ишлаб чиқувчи ташкилот ва лойиҳани ишлаб чиқувчи ташкилот билан келишилган меъёрий-техник ва лойиҳа ҳужжатлари мавжуд бўлсагина амалга оширилади.
6. Ҳар бир портлаш ёнғин хавфли технологик объект учун ташкилот томонидан РПА-94 «Корхоналарда авария вазиятларини локализациялаш режасини ишлаб чиқиш бўйича тавсиялар» талабларига мувофиқ авария вазиятларини локализациялаш режаси ишлаб чиқилади. Режада, ўзига хос хусусиятлар ҳисобга олинган ҳолда, аварияларни ва авария вазиятларини олдини олиш, улар пайдо бўлганда эса — локализациялаш (тарқалиб кетмаслигини олдини олиш), ёнишга ёки портлашга йўл қўймаслик, уларнинг оқибатини максимал тарзда камайтириш бўйича зарур чора-тадбирлар ва ҳаракатлар кўзда тутилади.
7. Технологик аппаратурада зарарли моддалар мавжудлигида ёки портлашларда, ёнғинларда ва бошқа аварияларда уларнинг пайдо бўлиш имконияти бўлганда ходимларни ушбу моддалар таъсиридан ҳимоялаш чора-тадбирлари зарур. Бундай чора-тадбирлар лойиҳада ва технологик регламентда кўзда тутилади.
8. Ишлаб чиқаришдаги жароҳатланиш ва авария ҳолатлари ўрнатилган тартибда текширилади ва ҳисобга олинади.
9. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришларининг ҳар бир кимёвий-технологик тизими учун унинг портлаш хавфлилиги даражасини максимал тарзда пасайтириш бўйича чора-тадбирлар кўзда тутилади, шу жумладан:
технологик асбоб-ускуналарни емирилишдан ҳимоялаш ва улардан аварияда зичлиги йўқолганда атмосферага ёнувчи моддалар чиқиб кетишини максимал тарзда чеклаш;
ишлаб чиқариш бинолари, иншоотлари ва ташқи қурилмалари доирасида портлашлар ва ёнғинлар содир бўлишига йўл қўймаслик;
ишлаб чиқариш бинолари, иншоотлари ва ташқи қурилмалари доирасида портлашлар ва ёнғинлар оқибатлари оғирлигини пасайтириш.
10. Технологик жараёнлар ўрнатилган тартибда тузилган ва тасдиқланган технологик регламентлар бўйича амалга оширилади.
Ушбу ҳужжатда параметрларнинг критик қийматлари, жараён параметрлари ўзгаришларининг йўл қўйиладиган чегаралари, жараённи аппаратлар билан жиҳозлаш, мумкин бўлган носозликлар ва уларни йўқотиш усуллари, ишлаб чиқаришлар назорати, технологик жараённи бошқариш, параметрлар қийматини ўрнатилган чегаралардан чиқишига йўл қўймайдиган усуллар ва воситалар белгиланади.
11. Алоҳида технологик жараённи ёки унинг босқичларини портлаш ёнғин хавфсизлиги шароитларида ўтказиш қуйидагилар билан таъминланади:
портлаш ёнғин хавфли аралашмалар ёки маҳсулотлар ҳосил бўлишини максимал даражада камайтирадиган ёки йўл қўймайдиган шароитлардан келиб чиқиб, ўзаро таъсирга киришувчи компонентларни рационал равишда танлаш орқали;
компонентлар нисбатини регламентланган қийматларидан оғишига ва тизимда портлаш хавфли концентрациялар ҳосил бўлишига йўл қўймасдан, қадоқлашнинг (дозировканинг) рационал режимларини танлаш орқали;
технологик муҳитга портлаш ёнғин хавфли аралашмалар ҳосил бўлишига халал берадиган қўшимча моддаларни (инертгазларни) киритиш орқали;
муҳитнинг ҳаракатланиши ва компонентлар аралаштирилиши усуллари ва режимларини, оқим босими ва тезлигини, иссиқлик напорини, иссиқлик алмашиш юзасининг иссиқлик узатиш коэффициентини, шунингдек аппаратларнинг геометрик ўлчамларини рационал равишда танлаш орқали;
портлаш ёниш хавфлилигини камайтирувчи технологик муҳит ҳолати (таркиби, босими, ҳарорати) параметрларининг қийматларини танлаш орқали;
12. Аппаратларга инерт газларни киритиш тартиби ва усуллари, технологик жараённинг маълум босқичларида, ҳамда аппаратларни тўхтатишга ва юритишга қўйилаётганда, лойиҳа ва регламент билан белгиланади.
13. Ҳар бир технологик объект учун инерт газлар миқдори ва уларни транспорт қилиш тизими, технологик тизим ишлашининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда, лойиҳада белгиланади ва регламентланади. Инерт муҳит параметрлари, технологик жараённинг портлаш хавфсизлигини ва сифатли маҳсулот олинишини (ёки оксидловчи реакциялар бўлмаслигини ҳисобга олиб) таъминлаш шартларидан келиб чиққан ҳолда, белгиланади. Инерт газда азотнинг ёки бошқа инерт модданинг миқдори ҳамма турдаги плёнка ҳосил қилувчи смолалар учун 99,5 фоиздан ва полиэфир смолалар учун 99,9 фоиздан кам бўлмаслиги керак.
14. Ёниб кетиш хавфли манбаларини йўқотиш имконияти бўлмаган портлаш хавфли муҳитга эга технологик тизимлар портлашни олдини олиш ва асбоб-ускуналарни ва қувур ўтказгичларни емирилишдан ҳимоялаш воситалари (ёрилувчи сақлагич мембраналар, портловчи клапанлар билан, инерт газни муҳитга киритиш билан, алангани ўчириш воситалари билан ва бошқалар) билан жиҳозланадилар.
15. Ҳаво билан портлаш хавфли аралашмалар ҳосил қилувчи ёнувчи маҳсулотлар (газсимон, суюқ, қаттиқ) кимёвий-технологик тизимлар зичланиши (герметизацияланиш) керак.
16. Асбоб-ускуналарда портлашлар ва ёнғинларни олдини олиш бўйича чора-тадбирлар жараённинг ишчи параметрларида айланувчи моддаларнинг портлаш ёнғин хавфлилиги кўрсаткичлари ҳисобга олинган ҳолда ишлаб чиқилади.
17. А ва Б тоифадаги бинолар учун хона ичида портлаш рўй берган ҳолда бинони бузилишдан ҳимоялаш бўйича қурилиш меъёрлари ва қоидаларига мувофиқ чора-тадбирлар қабул қилиниши керак.
18. Кимёвий-технологик тизимлар учун чангланувчи қаттиқ ва дисперс моддалар қўлланиши билан боғлиқ босқичларида хона (ишчи зона), ташқи қурилмалар атмосферасига ёнувчи чанг чиқишини максимал даражада камайтирувчи чора-тадбир ва воситалар, асбоб-ускуналар ва қурилиш конструкцияларида чанглар йиғилишини, шунингдек чангдан тозаловчи, асосан механизациялаштирилган, воситалар, ҳавонинг чангланганлик даражасини даврий назорати ва чангни тозалаш режими кўзда тутилиши керак.
19. Ҳар бир технологик блок учун унинг энергетик потенциалини ҳисобга олиб, ёнувчи маҳсулотларнинг атроф муҳитга чиқиб кетишини олдини олишга ёки уларнинг миқдорини максимал даражада камайтиришга, шунингдек портлашларни олдини олишга ва ишлаб чиқариш ходимлари шикастланишига йўл қўйилмаслигига йўналтирилган чора-тадбирлар ишлаб чиқилади ва воситалар кўзда тутилади.
20. II ва III тоифа портлаш хавфли технологик блоклар автоматик тизимлар ёки автоматик тартибга солиш тизимлари, жараённинг портлаш хавфлилигини белгиловчи параметрлар қийматини назорат қилиш воситалар билан жиҳозланадилар.
21. Авария ҳолатларида технологик тизимлардаги асбоб-ускуналарда зичлик йўқолганда атроф муҳитга ёнувчи ва портлаш ёнғин хавфли моддалар чиқиб кетишини максимал даражада камайтириш учун қуйидагилар кўзда тутилади:
II ва III тоифа портлаш хавфли блоклар учун ишлаб кетиш вақти 120 секунддан кўп бўлмаган ва масофадан бошқариладиган беркитувчи ёки узиб қўювчи қурилмалар;
энергетик потенциали Qв <10 нисбий қийматга эга блоклар учун қўл узатмали беркитувчи қурилмалар ўрнатилишига йўл қўйилади, бунда рационал жойлаштириш (оператор иш жойига йўл қўйиладиган максимал яқинлаштириб) ҳисобига уларни ишга туширилишининг максимал, аммо 300 секунддан кўп бўлмаган, вақти кўзда тутилади.
22. Тез алангаланадиган ва ёнувчи суюқликлар (ТАС ва ЁС) айланадиган технологик блоклар ва алоҳида аппаратлар учун уларни авария тартибида бўшатиш кўзда тутилади.
Технологик блоклар ёки аппаратларни насослар ёрдамида ёки бошқа турли усулларда оралиқ ва хом ашё омборларининг идишларига ушбу ишлаб чиқаришнинг, турдош бўлинмалари, қурилмалари ва цехларининг технологик аппаратларига ёки ушбу мақсадлар учун мўлжалланган авария ёки дренаж ҳажмларга бўшатиш мумкин, бунда қувурўтказгичларнинг тўла бўшатилиши таъминланиши керак.
Авария ҳажмларининг сиғимлилиги аппаратнинг энг катта ҳажми ҳисобидан қабул қилиниши керак. Уларни бошқа мақсадларга ишлатиш тақиқланади.
23. Аралаштирилганда портлаш хавфли бирикмалар ҳосил қилувчи ёки маҳсулот сифатини пасайтирувчи моддаларга эга буғ-газ муҳитли линиялар бирлаштирилишига йўл қўйилмайди.
Ҳар хил босимли аппаратлардан ташкил топган буғ-газ муҳитли линияларни бирлаштирганда бундай муҳитлар юқорироқ босимли аппаратлардан бошқа аппаратларга оқиб ўтишини олдини оладиган чора-тадбирлар кўзда тутилиши керак. Умумий коллекторга бирлаштириладиган ТАС ва ЁС га эга аппаратларнинг нафас олиш линияларида аланга тарқалишини олдини олиш учун чора-тадбирлар ва воситалар (оловни тўсувчилар, гидрозатворлар ва бошқалар) кўзда тутилиши керак.
ТАСли асбоб-ускуналардан чиқариб юбориш нафас линиялари томдан ёки хизмат кўрсатиладиган майдончадан 3 метрдан кам бўлмаган ҳисобланган баландликка ташқарига чиқарилиши керак, агар улар горизонтал бўйича бинонинг (иншоотнинг) энг баланд қисмидан 6 метрдан яқин бўлмаган жойда бўлса.
24. ТАС қўлланилиши билан боғлиқ иш хоналарида портлашдан олдин концентрацияларнинг автоматик сигнализаторлари ўрнатилган бўлиши керак.
25. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришлари ҳудудининг планини тузишда ишлаб чиқариш жараёни ва меҳнати учун энг қулай шароитларни таъминлаш керак ва амалдаги қурилиш қоидалари ва меъёрлари талабларига мувофиқ бажарилади.
26. Ишлаб чиқариш ҳудуди планини тузишга умумий талаблар КМ ва ҚП-89 «Саноат корхоналарининг бош плани», ҚМҚ 3.01.05 «Ишларни бажариш ва қабул қилиш қоидалари. Ҳудудни ободонлаштириш»га мувофиқ бўлиши керак.
27. Атмосферага зарарли моддалар чиқарувчи ишлаб чиқариш жараёнларига эга бинолар, иншоотлар, очиқ қурилмалар бошқа ишлаб чиқариш бинолари ва иншоотларига нисбатан шамолларнинг устивор йўналиши томонига қаратиб жойлаштирилиши керак.
28. Қудуқларга ҳамда қайрилиш бурчакларида камераларга эга эмас ер ости муҳандислик тармоқлари, тармоқ жойлашишини аниқлашга имкон берувчи, ташқи таниқли белгиларга эга бўлишлари керак.
29. Ер ости кабел йўллари, муфталар ва кабелларнинг «Истеъмолчиларнинг электрқурилмалари техник эксплуатацияси Қоидалари»га мувофиқ жойлашишини аниқлашга имкон берувчи, ташқи таниқли белгиларга эга бўлишлари керак.
30. Ишлаб чиқариш ҳудудидаги люклар, қудуқлар, чуқурлар беркитилган бўлиши керак. Вақтинча очиб қўйилган люклар, қудуқлар, чуқурлар, тунги вақтда ёруғлик сигнализацияси қурилмаси билан, баландлиги 1 метрдан кам бўлмаган вақтинча тўсиққа эга бўлишлари керак.
31. Лотоклар, каналлар, траншеялар устидан ўтиш жойларида, баландлиги 1 метрдан кам бўлмаган, баландлиги ўртасида планкалар қўйилган, мустаҳкам панжаралар билан тўсилган, кенглиги 0,8 метрдан кам бўлмаган кўприкчалар ўрнатилган бўлиши керак. Кўприкчаларга йўл бўш бўлиши керак. Қоронғи тушганда кўприкчалар ва уларга йўллар ёритилган бўлиши керак.
32. Ишлаб чиқариш ҳудуди атмосфера, қор муздан эриган ва суғориш сувларини чиқариб юбориш учун зарур нишабликка эга бўлиши керак. Йўллар, ўтиш йўллари, йўлаклар, юкларни тушириш учун майдончалар қаттиқ қопламага эга бўлишлари керак.
33. Йўлларни, йўлкаларни, бинолар ва иншоотлар орасидаги жойларни материаллар, асбоб-ускуналар, бўш упаковка ҳажмларни ва тайёр маҳсулотни жойлаштириш учун фойдаланишга йўл қўйилмайди.
34. Йўллар, транспорт ўтиш жойлари, йўлкалар, ташқи нарвонлар, эстакадалар, ўтиш жойлари соз ҳолатда ушланиши керак: ўз вақтида таъмирланиши, қиш вақтида қордан тозаланиши, яхмалакларга қум сочилиши, кечаси ёритилиши керак.
36. Ҳудудда автотранспортнинг, бошқа механизмларнинг, ўтиш йўлларининг торайган жойларида ва ўт ўчириш оператив режаси бўйича ёнғин техникаси жойлаштириладиган жойларда, тўхтаб туришига йўл қўймайдиган тегишли йўл белгилари ва тушунтириш ёзувлари ўрнатилган бўлиши керак.
37. Автомашиналар, тракторлар, юк кўтариш-ташиш ва қурилиш механизмларининг портлари ва ёнғин хавфли цехлар ва қурилмалар ҳудудига киришига фақат мазкур цехлар, қурилмалар раҳбарларининг рухсати бўйича, тўхташ жойлари, уларнинг ҳаракати ва хавфсизлик чоралари кўрсатилиб, йўл қўйилади.
38. Ёнувчан буғлар ёки газлар тўпланиши мумкин бўлган корхона ҳудудининг участкаларидан автомобиллар, тракторлар, мотоцикллар ва бошқа транспортларнинг учқун ўчирувчи мосламасиз ўтиши тақиқланади.
39. Доимий ўрнатилган ёнғин нарвонлари, ҳамда бинолар томларидаги ёнмайдиган тўсиқлар яроқли ҳолда ушлаб турилиши керак.
40. Корхона ҳудуди бўйича транспорт ҳаракати, бурилишлар, тўхташлар, кириш ва чиқишлар ва бошқа кўрсатилган транспорт ва йўловчилар оқимлари ҳаракатининг схемалари бўйича ташкил қилиниши керак.
41. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришининг барча бинолари ва иншоотларига эркин кириш таъминланган бўлиши керак. Биноларга ва ўт ўчириш сув манбаларига ўтиш ва яқинлашиш жойлари, шунингдек ёнғинга қарши инвентарга, ускуналарга ва резервуарларга яқинлашиш жойлари махсус майдончалар билан жиҳозланган ва мунтазам бўш бўлиши керак, қиш вақтида қордан ва муздан тозаланган, тунги вақтда ўтиш хавфсизлигини таъминлаш учун ёритилган бўлиши керак. Бинолар орасидаги ёнғинга қарши узилиш жойларини материалларни, ускуналарни омборхонада сақланишига ва автотранспорт туришига рухсат берилмайди.
42. Ёнғин ўчириш инвентаридан тезликда фойдаланиш учун шароит яратиш мақсадида ушбу воситалар махсус ёнғин постларида ўрнатилиши ва тунги вақтда ёритилиши керак. Кўринарли жойларда ёнғинга қарши курашувчи хизматни чақириш тартиби тўғрисидаги ёзувлар осиб қўйилиши керак.
43. Завод ичидаги темир йўл излари, ўтиш жойлари ва улардан ўтиш воситаларининг ўрнатилиши, темир йўл хўжалигини ташкил қилиш ва эксплуатацияси ҚМҚ 2.05.01 «Темир йўллар, тор темир йўллар» ва СНиП 2.05.07 «Саноат транспорти» талабларини қондириши керак.
44. Темир йўл ва автомобиль транспортининг корхона ҳудуди бўйича ҳаракатланиш тезлиги учун ГОСТ 10807 «Йўл белгилари» бўйича махсус осиб қўйилган (чиқариб қўйилган) йўл белгиларида, тезлик кўрсаткичларида ва ГОСТ 12.4.026 «Сигнал ранглари ва хавфсизлик белгилари» бўйича хавфсизлик белгиларида кўрсатилган бўлиши керак.
45. Ҳар бир ишлаб чиқариш биносига санитар-техник паспорт тузилган бўлиши керак, унда фойдаланиш учун зарур бўлган бино тўғрисидаги маълумотлар, ўтказилган таъмирлаш ва кўриклар ҳақидаги белгилар ёритилган бўлиши керак.
47. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришининг асосий жараёнларига тегишли ҳамма ишлаб чиқариш ва омбор хоналардаги поллар, деворлар ва шифтлар намга чидамли, ҳўллаб тозалашга ва чангдан осон тозалашга йўл қўядиган бўлишлари керак. Поллар ва деворлар силлиқ ва чоксиз бўлиши керак; деворлар чанг тўпланишига йўл қўядиган сатҳларга эга бўлмаслиги керак. Деворлар ва пол юзасининг ранги ажраладиган чанг-рангидан фарқ қилиши керак.
48. Поллар текис, ёриқларсиз, ўймаларсиз ва қавариқ жойларсиз бўлиши ва ҚМҚ 2.03.13 «Поллар» талабларига мувофиқ бажарилган бўлиши керак.
49. Ёнғинга қарши деворларда ва бинолар ва иншоотларнинг бостирмаларига ўрнатилган ёнғинга қарши эшиклар, сув пардалари, тўсиқлар, шиберлар, тутунга қарши қурилмалар соз ҳолатда ушлаб турилиши керак.
50. Технологик жараёнлар ўрнатилган тартибда тузилган ва тасдиқланган технологик регламентлар бўйича амалга оширилишлари керак.
51. Буғлар, чанг ва зарарли газлар ажралиши билан олиб бориладиган жараёнлар аппаратлари газлар атмосферага чиқариб юбормасдан аввал тутқичлар ва махсус тозаловчи қурилмалар билан жиҳозланиши керак.
52. Электр индукцияси ёрдамида иситиладиган реакторлар электр қурилмалари сифатида қаралади ва уларга «Электр қурилмалар тузилиши Қоидалари» тааллуқлидир.
53. Юқори температурада қайновчи органик иссиқлик ташувчи билан иситувчи қозон қурилмалари «Буғ ва сув иситиш котеллари тузилиши ва хавфсиз эксплуатацияси Қоидалари»га мувофиқ бўлишлари керак.
54. Қувурўтказгичларда ҳаракатланувчи ёнувчан маҳсулотларнинг тезлиги, босими ва ҳароратининг йўл қўйиладиган қийматлари ҳаракатлантирилаётган моддаларнинг портлаш хавфли тавсифлари ва физик-кимёвий хоссалари ҳисобга олинган ҳолда ўрнатилади.
55 Қотиб қолувчи маҳсулотлар ва кристалланиш қобилиятига эга қуюқ эритмаларни (фтал ва малеин ангидридлар, канифол ва бошқалар) қувурўтказгичлар бўйича ҳаракатлантириш иситиладиган «қувур қувурда» туридаги қувурўтказгичлар бўйича ва йўлдош иссиқлик ташувчилар билан қувурўтказгичларда тиқилиб қолишга йўл қўймайдиган режимда амалга оширилиши керак.
Иситиш ва иссиқлик ташувчи тури ҳаракатлантирилаётган моддаларнинг физик-кимёвий ва ёниш портлаш хавфлилиги хоссаларини ҳисобга олиб танланилади.
56. Кристалланиб қолган маҳсулотни иситиш (эритиш) учун очиқ оловдан фойдаланиш тақиқланади. Иситишдан аввал иситиладиган участкани босим манбаидан (манбаларидан), қувурўтказгичлар ва аппаратларнинг туташ участкаларидан дастлаб узиб ва беркитиб қўйилиши зарур.
57. Насослар ва компрессорлар учун конструкциясини ва конструкция материалларини танлаш амалдаги меъёрий-техник ҳужжатлар бўйича ҳаракатлантирилаётган муҳит ва жараённинг ишчи параметрларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.
58. Ҳаракатлантирилаётган газ муҳитидан суюқлик фазасини ажратиш учун компрессор, вакуум-насос, газодувка сўриш линиясига сепараторлар, ресиверлар, томчи терувчилар ўрнатилади, улар зарур ҳолларда сатҳ назорати асбоблари, максимал даража бўйича сигнализация ва блокировка воситалари билан жиҳозланади.
59. Вакуум остида ўтказиладиган ва ЕАС қўллаш билан боғлиқ технологик жараёнларда вакуумни тартибга солиш ва олиб ташлаш инерт газлар билан бажарилади.
60. Қувурўтказгичлар ва аппаратларининг ички юзаларида смолаланиш полимеризация, поликонденсация маҳсулотлари ўтириб қолиши мумкин бўлган ёнувчан моддалар ва газлар узатиш тизимларида ушбу қолдиқлардан тозалашнинг самарали ва хавфсиз усуллари ва воситалари кўзда тутилади, ҳамда ушбу ишларни ўтказилиши даврийлиги ўрнатилади.
62. Сульфат ва бошқа кислоталар учун резервуарлар кислотага чидамли материаллардан тайёрланган тагликка эга бўлишлари керак. Резервуарлар ботирилувчи насослар ёки сифонлар ёрдамида бўшатилиши керак.
63. Чангланувчан сочма материалларнинг транспортировкаси учун чанг ажралишига йўл қўймайдиган қурилмаларни қўллаш лозим. Пигментлар ишлаб чиқаришларида сочма ва чангланувчи материаллар транспортировкаси зичланган транспорт воситаларида бажарилиши керак.
64. Юзалардан ёнувчан чангни сиқилган ҳаво ёки бошқа сиқилган газ билан, шунингдек чанг кўтаришга ва портлаш хавфли чанг-ҳаво аралашмалари ҳосил бўлишига олиб келувчи бошқа усуллар билан тозалашга йўл қўйилмайди.
65. Пигмент ишлаб чиқарилишида чангланувчи маҳсулотни тўкиш ва траснпортировка жойлари зичланган ва аспирацион вентиляция қурилмаларига уланган пана жойлар билан таъминланган бўлишлари керак.
Аспирацион ҳаво юриш қурилмаларининг маҳаллий сўриш воронкаларидаги ҳаво тезлиги 2 m/s дан ошмаслиги керак.
66. Элеваторлар, ёпиқ конвейерлар, бу жиҳозларнинг ишлаётганлиги ҳақида ёруғлиқ товуш берувчи сигнализация билан жиҳозланган бўлиши керак.
67. Тасмали транспортёрлар, уларда илашадиган (ёпишадиган) материаллар узатилганда тасмани тозалаб туриш учун мосламага эга бўлиши керак.
Қўрғошин ва хромли пигментларни, ҳамда қуруқ ва паста кўринишидаги хавфлилиги 1-синфга кирувчи заҳарли материалларни тасмали транспортёрларда узатилишига йўл қўйилмайди.
68. Бункерларни ускуналардан узиб қўйиш учун улар орасида шиберлар ёки тўкма материаллар оқимини тўсиб қўювчи беркитувчи қурилмалар ўрнатилган бўлиши керак.
69. Чангушлагич камералардан маҳсулотни тушириб олиш одатда механизациялашган ва зичлашган бўлиши керак.
70. Пигментлар ишлаб чиқаришларида сочма хом ашёни транспортировкаси ва юкланиши билан боғлиқ қурилмалар ва асбоб-ускуналар, асосий ускуналар тўхтатилганда материалларни ва ёқилғини берилишини тўхтатувчи автоблокировкалар билан жиҳозланган бўлишлари керак.
71. Меҳнат хавфсизлигини максимал даражада ошириш мақсадида технологик . жараённи, ускуналар ва қувурўтказгичларга хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш, атроф муҳитни қўриқлаш, ҳимоя воситаларидан фойдаланиш бўйича ҳамма ишлар ушбу турдаги ишларни регламентлайдиган техник ҳужжатлар, қоидалар ва меъёрларга мувофиқ ўтказилиши керак.
хоналар ҳавосида моддаларнинг заҳарли ва ёнғин портлаш хавфли концентрациясини мунтазам назорат қилиш;
ускуналар айланувчи қисмлари, иш майдончалари, қудуқлар, чуқуролди, эшик, дераза ўринлари ва бошқа тўсиқларининг созлиги;
73. Лок бўёқ ишлаб чиқаришида қўлланиладиган ҳамма органик эритувчилар, транспортировка қилинишида, аралаштирилишида, оқим зарбасида ва бошқа разряди алангаланишга ва портлашга олиб келиши мумкин бўлган статик электрнинг хавфли потенциалини тўплаш қобилиятини ҳисобга олиб, «Кимё саноати ишлаб чиқаришларида статик электрдан ҳимоялаш Қоидалари» талабларига қатъий риоя қилиниши керак.
қувурўтказгичлар кесишган ва ўзаро ёки металлконструкциялар билан 0,1 метрдан кам масофага яқинлашган жойларда улагичлар билан уланиши керак;
аппаратлардаги локлар, смолалар, эритувчилар юзасида сузиб юрувчи предметлар бўлишига йўл қўймаслик керак;
технологик ускуналарнинг металл ва ток ўтказувчи нометалл қисмлари, статик электрдан ҳимоянинг бошқа усуллари қўлланишидан қатъий назар, ерга уланган бўлиши керак;
қувурўтказгичларнинг, аппаратларнинг фланецли бирикмаларида, корпусларнинг қопқоқлар билан беркитишда диэлектрик материаллардан ва ток ўтказмайдиган бўёқлар билан бўялган шайбалар қўлланиши тақиқланади;
сочма маҳсулотларни (фтал ангидриди, канифоллар, содалар) бевосита қоғоз, полиэтилен ва бошқа турдаги қоплардан суюқликка эга аппаратлар люкларига тўкиш, агар муҳит температураси суюқликнинг чақнаш температурасидан юқори бўлса, тақиқланади;
фтал ангидриди, канифол чангларини ерга тушишига, ташлаб юборилишига, чанг тўзонлари ва уларнинг ўрамалари ҳосил бўлишига йўл қўймаслик керак;
мунтазам равишда, ҳафтасига камида бир марта ускуналар, коммуникациялар, қурилиш конструкцияларига ўтирган чангларни тозалаш;
ҳажмлар ва аппаратлар ичида электрланувчи материаллардан тикилган махсус кийимда иш бажариш тақиқланади.
фтал ангидриди, канифол қувурўтказгичларидаги «тиқинларни» йўқотишни буғ ёрдамида ёки учқун бермайдиган материаллардан ясалган мосламаларни қўллаб механик тарзда йўқотиш лозим;
ишчи температурадан оширмаслик ва унинг кўтарилиш тезлигини 1 градус/min дан кўп бўлмаган ҳолда ошириш;
оқиб чиқишлар аниқланганда маҳсулот берилишини дарҳол тўхтатиш, қувурўтказгични инерт газ билан тозалаш, носозликни йўқотиш, тўкилган маҳсулотни олиб ташлаш керак;
қабул қилувчи аппаратлар тўлдирилишини диққат билан кузатиш, бошқарувчи асбоб ишламай қолса, маҳсулотнинг берилган миқдорини етказишни тўхтатиш, операцияни қўлда бажариш керак.
76. Шарли тегирмон ишлаётганида бахтсиз ҳодисани олдини олиш учун тегирмон тўсиғининг эшиги ва маҳсулот солиш люки очиқлигида, тегирмон шундай блокировкаланиши керакки, двигателга ток келиши тўхтаб, тегирмон ишлашдан тўхтатиши керак.
77. Конденсацион смолалар асосида эмаллар олиш цехида санитария лабораторияси томонидан ҳаво таркибида заҳарли ва портлаш ёнғин хавфли моддалар концентрациясининг мунтазам назорати ташкил қилинган бўлиши керак.
78. Ускуналарни жойлаштиришда қуйидагилар кўзда тутилиши керак: ишловчилар ҳар доим бўладиган жойларда эни 2 метрдан кам бўлмаган асосий йўлаклар;
насос ускуналар, маҳаллий назорат-ўлчов асбобларига хизмат кўрсатиш фронти бўйича эни 1,5 метрдан кам бўлмаган йўлаклар;
аппаратлар орасида, ҳамда аппаратлар билан хоналар деворлари орасида айланма хизмат кўрсатиш зарур бўлса эни 1 метрдан кам бўлмаган йўлаклар;
машиналар ва аппаратларга, ҳамда НЎА ва А асбобларига даврий кўрик ўтказиш ва хизмат кўрсатиш учун, алоҳида турувчи насослар орасида эни 0,8 метрдан кам бўлмаган йўлаклар;
айланма хизмат кўрсатишни талаб қилмайдиган ускуналар бир биридан ва қурилиш конструкцияларидан камида 0,2 метр узоқликда туриши керак.
79. Айланувчи печларнинг ва қуритгичларнинг баланд таянчлари таянч тепасидан 300 mm дан кўп бўлмаган масофада жойлашган хизмат кўрсатиш майдончалари билан таъминланган бўлиши керак.
80. Турли ёқилғилар билан ишловчи агрегатлардан ёниш маҳсулотларини битта мўрига чиқарилишига йўл қўйилмайди.
81. Хоналарда жойлашган аппаратлар узатмаларини, хонада чанг тўпланиши мумкин бўлса, электрдвигателлар билан битта валда бажариш ёки ёпиқ редукторлар қўллаш лозим. Айрим ҳолларда типовой ускуналарни ўрнатишда қийиқ тасмали узатмалар қўлланишига йўл қўйилади. Силлиқ тасмали узатмалар қўлланишига йўл қўйилмайди.
82. Газ ёқилғисида ишловчи доимий ўчоқлар қобиғида ва айланувчи печлар каллачаларида сақлагич клапанлар ва ёрилувчан мембраналар қўйилиши керак.
83. Темир йўл цистерналарига қуйиш (тўкиш) учун эстакадалар темир йўлнинг тўғри боши берк участкасида жойлашиши керак ва бир томонли, шунингдек икки томонли бўлиши мумкин, яъни темир йўл боши берк иккита параллел участкалари орасида жойлашиши мумкин.
84. Бир томондан тўкиш-қуйиш қурилмалари билан жиҳозланган тўкиш-қуйиш эстакадаларини йўлнинг радиуси 200 метрдан кам бўлмаган эгри участкасида жойлаштиришга рухсат берилади.
85. Ёнғин ҳолатида таркибни узиш имконияти учун темир йўл берк участкасининг узунлиги таркибнинг охирги цистернасидан таянч ходагача масофа ҳисоблангандан 30 метрга узайтирилиши керак. Тирговуч брусда ёнувчи таркибни ажратиш учун механик узатма билан лебёдка ўрнатилиши керак.
86. Эстакада узунлиги тўкиш-қуйиш қурилмалари ва бир вақтнинг ўзида тўкишга (қуйишга) бериладиган цистерналар миқдори билан белгиланади.
87. Эстакадалар тагига авария ҳолатларда (тасодифан) тўкилган суюқ маҳсулотларни йиғиш учун уларни сақланадиган жойларга насос билан узатишга чуқурчали тагликлар ўрнатилган бўлиши керак.
Тагликлар қопламасининг материалга қуйиладиган маҳсулотнинг агрессив таъсирига чидамли бўлиши ва ушбу маҳсулотлар келиб тушганида портлаш ва алангаланиш келтириб чиқармаслиги керак.
88. Темир цистерналарини ТАС ва ЁС ларни (қуйишга) қўйиш тартиби ишлаб чиқариш йўриқномасида кўзда тутилган ёнгинга қарши режимга қатъий риоя қилиниб, ушбу операцияларни хавфсиз ўтказилишини таъминлаши керак, шу жумладан:
вагон-цистерналарни бириктириш, узиш ва саралаш ишлари тўкиш-куйиш пунктларидан ташқарида ўтказилиши керак;
темир йўллардаги тўкиш-қуйиш қурилмаларининг иккала томонида (иккита икки ўқли ёки битта тўрт ўқли вагон узунлигида) локомотивларнинг киришини тақиқловчи сигнал белгилар бўлиши керак;
темир йўл цистерналарини тормозлаш учун тормозлаш пайтида учқун бермайдиган материалдан тагликлар қўлланиши керак;
тўкиш-қуйиш операциялари вақтида қўлланиладиган асбоблар урилганда учқун бермайдиган металлдан тайёрланган бўлиши керак.
89. Биринчи ва иккинчи синф хавфлилигига эга моддаларни қабул қилиш учун эстакадалар фақат устки томондан тўкиш қурилмалари билан бошқа моддаларга эса ҳам устки, ҳам пастки томондан тўкиш қурилмалари билан жиҳозланган бўлиши керак.
90. Тўкиш қурилмаларининг сони ва конструкцияси, юкларни ташишга меъёрий-техник ҳужжатлар талабларида ўрнатилган, темир йўл цистерналаридан маҳсулотларни тўкиш муддатларини таъминлаши керак.
91. Тўкиш эстакадаси тагида ёпишқоқ қотиб қолувчи маҳсулотлар, чақнаш температураси 28° С дан юқори ЁС ва ТАС (шу жумладан ксилол) учун тўкиш насосларини жойлаштирилишига йўл қўйилади, хавфсизлик чоралари таъминланган ҳолда.
92. Ёпишқоқ қотиб қолувчи маҳсулотлар учун уларни тўкишдан аввал темир йўл цистерналарида қиздиришни таъминловчи ускуналар кўзда тутилиши керак.
93. Тез алангаланувчан ва ёнувчан суюқликлар сақлаш учун резервуарлар маҳсулотларнинг физик-кимёвий хусусиятлари ва эксплуатациясининг муайян шартларини ҳисобга олиниб танланиши керак.
94. Ер устидаги резервуарлар (ер усти сақлаш) ҳам вертикал, ҳам горизонтал ҳолатда бўлишлари мумкин.
95. Агар резервуардаги суюқликнинг энг баланд сатҳи ён атрофдаги майдоннинг энг паст нуқтасидан камида 0,2 метрга паст бўлса, резервуарлар ер ости резервуари ҳисобланадилар (ерга кўмилган ёки тупроқ билан ёпилган - ер ости сақлаш).
96. Резервуар парклари сиғими «Нефть ва нефть маҳсулотлари омборлари» КМК 2.09.14 талабларига мувофиқ қабул қилинади.
97. Резервуарлар саройлари ташқи тўсиқларга (марза билан ўралган) эга бўлишлари керак. Марза ичидаги майдончалар режалаштирилган бўлиши керак. Бунда сақланаётган маҳсулотларнинг ерга ўтиб кетишини олдини оладиган чоралар кўзда тутилиши керак.
98. Қуёш нурлари таъсирини олдини олиш учун ТАС ли ер усти резервуарлари ёрқин рангга бўялган бўлиши керак.
99. Иситиш талаб қиладиган маҳсулотни сақлашда резервуар ташқи иссиқлик изоляцияси билан қопланади, у ёнмайдиган материалдан бўлиши керак.
Резервуарнинг ва иссиқлик изоляцияси гилофининг ташқи юзасининг температураси 60° С дан юқори бўлмаслиги керак.
100. Резервуарлар эксплуатацияси жараёнида уларнинг зичлиги, сифонли жўмраклар, фланецли бирикмалар қистирмалари ҳолатининг завод йўриқномасига мувофиқ доимий назорати ўрнатилиши керак.
101. Ўхшаш физик-кимёвий хоссали маҳсулотларни сақлаш учун мўлжалланган резервуарлар гуруҳида авария ҳолати учун резервуар ўрнатилиши кўзда тутилган бўлиши керак.
Бунда ушбу гуруҳ резервуарларининг технологик коммуникациялари ишчи резервуарни авария резервуарига алмаштириш имкониятлари билан жойлаштирилиши керак. Авария резервуарининг сиғими энг катта ҳажмли резервуарникидан кам бўлмаслиги керак.
102. Резервуарлар кўрикдан ўтказилиш, намуна олиш ёки суюқлик сатҳини ўлчаш вақтида фақат портлашдан ҳимояланган аккумуляторли ёритгичлар қўлланишига йўл қўйилади, ишлатилаётган асбоблар учқун чиқармайдиган бўлишлари керак.
103. Кислоталар ва ишқорлар сақлаш учун резервуарлар ён деворчалар билан жиҳозланган, занглашга қарши ҳимояли тагликка эга бўлишлари керак.
104. Кислоталар учун резервуарлар конструкцияси ҳар бир резервуарнинг ҳамма юзасини кўрикдан ўтказишга ва зарур ҳолларда мумкин бўлган оқишларни йўқотишга имкон берувчи пойдеворларга ўрнатилиши лозим.
105. Резервуарлар жараён параметрларини назорат қилиш ва бошқариш воситалари билан жиҳозланган бўлишлари керак.
106. 12 метрдан баланд деворли ер усти резервуарлари (ёнмайдиган материаллардан тайёрланган иссиқлик изоляциясили резервуарлардан ташқари) доимий совутиш қурилмалари - сув билан суғориш халқалари билан жиҳозланган бўлишлари керак.
107. ТАС ва ЁС учун ер усти резервуарлардан темир йўл цистерналари учун қуйиш-тўкиш қурилмаларигача масофа нефт ва нефт маҳсулотларига мувофиқ қабул қилиниши лозим.
108. Резервуарлар саройи ва насослар иншооти (ёки тепляк) орасида паст таянчларда қувурўтказгичлар етказилганда ёнғин машиналарига ушбу комплексни айланиб ўтишга йўл қўйилади.
109. Ер ости резервуарларини тупроқ билан кўмиш кенглиги резервуар деворидан тарзда юзасигача масофа 3 метрдан кам бўлмаслиги ҳисобидан белгиланади.
110. Насос станцияларини бош планда жойлаштиришда нефт ва нефт маҳсулотлари омборларига қурилиш меъёрлари ва қоидалари талабларига ва саноат ташкилотлари бош планларига қўйиладиган талабларга риоя қилиниши зарур.
111. ТАС ва ЁСни ҳайдаш учун насослар биноларда ҳам, майдонларда (очиқ ёки бостирма тагида) ҳам жойлаштирилишлари мумкин.
112. Майдончаларда конструкцияси ва двигателларини очиқ ҳавода эксплуатациясига йўл қўйиладиган насосларни жойлаштириш лозим.
113. Насосларни атмосфера таъсирларидан ҳимоялаш учун енгил тўсиқ конструкциялари, бостирмалар, ғилофлар (кожухлар) кўринишидаги махсус ҳимоя пана жойлар (доимий ва қисмларга ажратиладиган) қўлланилиши мумкин.
115. Насос станциялари хоналаридаги поллар учун учқун ҳосил қилмайдиган, ҳамда ҳайдалаётган муҳитлар таъсирига чидамли материаллар қўлланилиши керак.
116. Насос турини танлаш ҳайдалаётган маҳсулотларнинг физик-кимёвий хоссалари, зарур ишлаб чиқариш унумдорлиги, напор ва маҳсулот олинадиган ва узатиладиган ҳажмларнинг баландлиги билан аниқланади.
117. Турли чақнаш температурасига эга маҳсулотларни ҳайдаш учун насосларни битта хонада ўрнатилишида хона ва унда жойлашган ускуналар энг хавфли маҳсулот бўйича ўрнатилган талабларга мувофиқ бўлишлари керак.
118. Зулфинлар узелларини (бошқариш тароқлари), агар ушбу хонада асосий ишчи насослар (чақнаш температураси 120° С дан юқори бўлмаган маҳсулотлар учун) сони ўнтадан кўп бўлмаса, насослар билан бир хонада жойлаштирилишига рухсат берилади.
119. Сиғимларга қуйиб бериш, қадоқлаш, тарқатиш хоналарини климатик шароитлар ва маҳсулот турларига боғлиқ ҳолда биноларда ёки майдончаларда (очиқ ёки пана қилинган) жойлаштириш лозим.
120. Суюқ маҳсулотни бўш идишга қуйишни ўлчов жиҳозлари (ҳажмий, оғирлик бўйича) ва суюқлик счётчиклари ёрдамида амалга ошириш лозим. Қуйиш жойларини яқинлаштирилган вентиляция сўрғичлари билан, қадоқлаш агрегатлари (камералари) маҳаллий сўрғичлар билан таъминланган бўлиши керак.
122. ТАС ва ЁС идишларда сақлашни биноларда ёки майдончаларда (очиқ ёки усти ёпиқ) иқлимий шароитларга ва маҳсулотларнинг физик-кимёвий хоссаларига боғлиқ равишда жойлаштириш кўзда тутилиши лозим.
123. Бино бир қаватли ва ёнмайдиган деворлар билан (тўсиқлар) ажратилган, ТАС учун ҳар бирининг сиғими 200 m3 дан кўп бўлмаган ва ёнувчан суюқликлар учун 1000 m3 дан кўп бўлмаган омбор секцияларига эга бўлиши керак.
124. Битта омборхона биносининг умумий сиғими ТАС учун 1200 m3 дан, ЁС учун 6000 m3 дан ошмаслиги керак.
125. ТАС ва ЁСларни идишда бир вақтда сақловчи омборхона биносининг сиғими қуйидаги ҳисоблаш бўйича аниқланган келтирилган сиғим бўйича ўрнатилади:
126. Омборхона биноларини ўт ўчиришнинг автоматик қурилмалари билан жиҳозланганда ҳар бир секциянинг ва бир бинонинг умумий сиғимини уч мартага кўпайтиришга йўл қўйилади. Бунда хом ашё ва тайёр маҳсулотли тагликлар сўриларда (стеллажларда) олти ярусгача тахланиши мумкин (механизациялаштирилган) тахлашларда.
127. Темир йўл юклаш-тушириш рампалари (саҳналари) устидаги том (навес) темир йўл ўқини 0,5 метрга беркитиб туриши, автомобил рампалари устидаги том рампа четидан камида 1,5 метрни беркитиб туриши керак.
128. Юклаш-тушириш рампалари камида иккита бир биридан айрим зиналарга ёки пандусларга эга бўлишлари керак.
131. Технологик жараёнларни, автоматик, автоматлаштирилган ва масофадан бошқаришни, шу жумладан ускуналар билан жамланган ҳолда етказиб берилганларини, назорат қилиш тизими ушбу Қоидалар, амалдаги меъёрий-техник ҳужжатлар, лойиҳалар, регламентлар талабларига жавоб беришлари ва технологик параметрларни берилган аниқликда ушлаб турилишини, технологик жараёнлар ўтказилишининг ишончлилигини ва хавфсизлигини таъминлаши керак.
132. Назорат-ўлчов асбоблари хизмат кўрсатиш ва кузатиш учун қуйидаги қулай жойларга ўрнатилиши керак: тегишли параметрларни (босим, сатҳ ва бошқалар) тартибга соладиган беркитувчи қурилмалар ва бошқа арматура ўрнатилган жойлар яқинида.
133. Ишлаб чиқариш жараёнида тўхташи аварияга олиб келиши мумкин бўлган аралаштиргичли аппаратлар аралаштиргич тўхтаганини билдирувчи сигнализацияга эга бўлиши керак.
134. Таркибига асбоблар, тартибга солувчилар, сигнализаторлар ва бошқа автоматлаштириш ва масофадан бошқариш воситалари кирадиган технологик жараёнларни автоматлаштириш учун қурилмалар мажмуаси қуйидагиларни бажариши керак:
зарарли моддалар ажралиб чиқиши эҳтимоли билан кечадиган жараённи хавфсиз назорат қилиш ва бошқаришни таъминлаши;
хизмат кўрсатилаётган цех бўйича ортиқча ҳаракатланишини олдини олиш учун назорат ва бошқарувни марказлаштириши.
135. Портлаш хавфли технологик объектлар алоқа тизими билан жиҳозланади. Алоқа ўрнатиладиган ишлаб чиқариш хоналари, алоқа тури лойиҳа ишлаб чиқувчи томонидан технологик жараённинг ўзига хос жиҳатлари, ишлаб чиқариш шароитлари, унинг портлаш хавфлилиги тоифаси ва бошқа омилларни ҳисобга олиб белгиланади.
Хабар бериш мослама ва усулларининг зарурияти «Бинолар ва иншоотларга ёнғин пайтида хабар бериш тизим мосламаси ва одамларни эвакуациясини (олиб кетилишини) бошқариш бўйича таклифлар»га мувофиқ лойиҳалаштиришда аниқланади.
136. Барча ишлаб чиқариш цехлари хом ашё, тайёр маҳсулот омборлари, қўшимча-ёрдамчи цехлар, корхона диспетчерлик хизмати, маъмурий билан телефон алоқасига эга бўлишлари керак.
Ишлаб чиқариш цехларида шунингдек бўлимлар ва технологик қурилмалар орасида тўғридан тўғри телефон алоқаси бўлиши керак.
137. Ёнғин тўғрисидаги хабарни тез ва аниқ узатиш учун ёнғин хавфли хоналар ёнғин сигнализацияси билан жиҳозланган бўлишлари керак.
138. Цехлар ичида ва цехлараро алоқа ва сигнализация, ҳамда телефонлаштириш воситалари ўрнатиладиган хоналар тоифасига мос бўлишлари керак. Портлаш хавфли хоналарда алоқа ва автоматик сигнализация воситаларининг электр ускуналари портлашдан ҳимояланган турда бўлиши керак.
139. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришида электр тармоқларининг, электр ўтказишнинг ва электр қурилмаларининг тузилиши, монтажи ва эксплуатациясини танлаш амалдаги «Электр қурилмалари тузилишининг қоидалари», «Истеъмолчиларнинг электр қурилмаларини эксплуатация қилинишида хавфсизлик техникаси қоидалари», қурилиш меъёрлари ва қоидалари, давлат стандартлари ва ушбу Қоидалар талабларига мувофиқ бўлиши керак.
140. Электр мосламаларни, назорат ва бошқарув тизими аппаратураларини, шунингдек портлаш хавфи бор ва ёниш хавфи бор жойларда алоқа ва сигнализацияни танлаш ва жойлаштириш улар учун электр жиҳозларни жойлаштириш ва конструктив расмийлаштириш, ЭМҚ нинг 7.3 ва 7.4 боблари билан аниқланади.
Портлаш хавфи бор жойларда ўрнатилаётган электр жиҳозларни, электраппаратуралар ва уларнинг айрим қисмларини портлашдан ҳимояланиш даражаси, портлаш хавфи бор тоифасига ва гуруҳларига мос бўлиши ёки янада юқори бўлиши керак.
Электр жиҳозлардан портлаш хавфи бор зонада фойдаланиш эҳтимолида, портлаш ҳимоясининг керакли даражасида уларни бажарилиши мос келмаса, ЭМҚ 7.3 бобида белгиланган шартлар билан аниқланади.
141. Ишлаб чиқариш, маъмурий ва маиший бино ҳудудларининг ёритилиши ҳамда ишлаб чиқариш иш жойлари ҚМҚ 2.01.05 нинг «Табиий ва сунъий ёритиш» ва «Электр қурилмаларнинг тузилиш қоидалари» (ЭТҚ) талабларига мувофиқ бўлиши керак.
142. Ёнғин ва портлаш хавфли ишлаб чиқаришлар учун тақсимловчи шахобчалар, ишга туширувчилар, автоматлар ва бошқалар бунинг учун махсус мўлжалланган нормал муҳитли электр хоналарида жойлаштирилишлари ёки ташқи технологик қурилмаларнинг портлашдан хавфсиз зоналаридан ташқарига чиқарилган бўлиши керак.
143. Кимёвий фаол ёки чангли муҳитга эга ишлаб чиқаришларида бошқарув станцияларининг кучланиш шчитлари ва релели шкафларнинг бир қисми махсус, ёпиқ, ҳаво киритилган электр хоналарига жойлаштирилиши керак. Ушбу ишлаб чиқаришлар хоналарида ўрнатиладиган бошқарув шчитлари зичловчиларга ва ҳаво киритиш жойларига эга бўлиши, аппаратура эса (бошқариш, тақиқлаш, ўчириш кнопкалари ва бошқалар) чанг кирмайдиган қилиб тайёрланган бўлиши керак.
144. Чақмоқ (яшин)нинг тўғридан тўғри уришидан, уларнинг иккинчи бор намоён бўлишидан портлаш хавфи бор зоналардаги бинолар, иншоотлар ва ташқи қурилмаларнинг ҳимояси ва статистик электр токи лойиҳалаштиришда аниқланади ва ЭМҚга, «Бинолар ва иншоотларни яшиндан ҳимоя қилиш қурилмалари бўйича йўриқнома»га РҲ 34.21.122 ва «Кимёвий, нефть кимёвий ва нефтни қайта ишлаш саноати корхоналарида статистик электр токидан ҳимояланиш қоидалари»га мувофиқ бажарилиши керак.
145. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришларининг ишлаб чиқариш хоналарини иситувчи, вентиляция ва кондиция қилувчи қурилмалар ҚМҚ 2.04.05 «Иситиш, вентиляция ва кондициялаш»га мувофиқ бўлиши керак.
146. Биноларнинг ва иншоотларнинг ишлаб чиқариш хоналаридаги вентиляция, иситиш ва кондициялаш ускуналари доимий иш ўринларида ва иш зоналарида асосий ва таъмирлаш (ёрдамчи) ишларини бажариш вақтида меъёрланган иқлимий шароитларни (температура, ҳавонинг нисбий намлигини ва ҳаракатланиш тезлигини), шунингдек ҳавода зарарли моддалар миқдорини ГОСТ 12.1.005 «Ишчи зона ҳавосига умумий санитария-гигиеник талаблар»га мувофиқ таъминлашлари керак.
147. Лок-бўёқ ишлаб чиқариш корхоналарида ҳавони иситиш ва кондициялаш (оқиб келувчи тизим) билан вентиляция тизимларининг, шунингдек сўрувчи вентиляция тизимларининг, тўхтовсиз ва авариясиз ишлашини таъминловчи тартиб ўрнатилган бўлиши керак. Вентиляция қурилмаларига хизмат кўрсатиш, уларни юргизиш ва тўхтатиш, самарали ишлашини назорат қилиниши топшириладиган шахслар буйруқ билан тайинланадилар.
148. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришлари учун, агар технологик жараёнлар қиздириш ёки босим остида олиб бориш билан боғлиқ бўлса, аварияли вентиляция кўзда тутилиши зарур.
149. Эксплуатация жараёнида ҳаво билан бирга газлар, буғлар ёки чангларнинг портлаш хавфли аралашмалари тушиши мумкин бўлган вентиляция ускуналари, клапанлар, фильтрлар ва вентиляция ва ҳавони кондициялаш тизимининг бошқа ускуналари портлаш ва учқундан хавфсиз конструкцияли бўлишлари керак ва электр ускуналари тузилишига ва портлашдан ҳимояланган вентиляторларни хавфсиз эксплуатация қилишга меъёрий-техник талабларга мувофиқ бўлишлари керак.
150. Идишдаги лок-бўёқ материаллари учун иситилмайдиган омборхоналар, сақланаётган лок-бўёқ материалларининг миқдоридан қатъий назар, соатига камида бир марта ҳаво алмашишини таъминловчи табиий сўрувчи вентиляцияга (дефлекторлар билан) эга бўлишлари керак.
151. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришлари бинолари ва иншоотларининг сув таъминоти ва канализацияси ҚМҚ 2.04.01 «Биноларнинг ички водопроводи ва канализацияси», ҚМҚ 2.04.02 «Сув таъминоти. Ташқи тармоқлар ва иншоотлар», ҚМҚ 2.04.03 «Канализация. Ташқи тармоқлар ва иншоотлар», ГОСТ 12.3.006 «Водопровод ва канализация иншоотлари ва тармоқларининг эксплуатацияси» талабларига мувофиқ равишда бажарилиши керак.
152. Водопроводнинг (ишлаб чиқариш, ёнғин, ичимлик сувига) ва канализациянинг барча тизимларига тармоқлар ва иншоотларнинг тўлиқ тавсифига эга ижро этиш чизмалари бўлиши керак.
153. Хўжалик-ичимлик эҳтиёжларига ишлатиладиган совуқ ва иссиқ сувлар сифати 0'2 081 950-2000 «Ичимлик суви» талабларини қондириши керак.
154. Иссиқ сув таъминоти тизимининг қувурларини технологик эҳтиёжлар учун ичимлик бўлмаган сифатли иссиқ сувни берадиган қувурлар билан бирлаштириш, ҳамда технологик ускуналар билан бевосита тўқнаштиришга йўл қўйилмайди.
Шаҳар водопровод тармоғидан таъминланадиган ичимлик суви қувурлари бошқа маҳаллий манбадан ичимлик суви оладиган қувурлар билан бирикмага эга бўлиши керак эмас.
155. Хўжалик-ичимлик водопроводларини канализация қувурлари билан биргаликда ётқизилишига фақат ўтиш каналларида йўл қўйилади, бунда канализация қувурлари сув қувурларидан пастда жойлаштирилади.
156. Ичимлик суви фавворачалари ёки газланган сув билан таъминлаш қурилмалари иш жойларидан 75 метрдан узоқ бўлмаган биноларда жойлаштирилиши керак. Ичимлик учун хом сувни ишлатишга фақат санитария назорати органлари рухсати билан йўл қўйилади.
157. Техник эҳтиёжлар учун сув жўмраклари олдида бу сувни хўжалик-ичимлик мақсадларига ишлашини тақиқловчи ёзувлар бўлиши керак.
159. Маҳаллий тозалаш иншоотларининг оқавалар кириш ва чиқиш жойлари портлаш хавфли маҳсулотлар миқдорини назорат қилувчи воситалар ва концентрацияларнинг йўл қўйилган қийматлари ошганлиги тўғрисида сигнализация билан жиҳозланиши керак.
Бунда портлаш хавфлилигининг барча тоифадаги объектлари учун тозалаш иншоотлари портлаш ёнғин хавфли маҳсулотларни канализацияга бараварига ташланишида автоматик назорат тизимига ва сигнализациясига эга бўлиши керак.
Қолган вазиятларда назорат усуллари, унинг даврийлиги ишлаб чиқаришнинг муайян шароитларини, ушбу назоратнинг самарадорлигини.
160. Ўт ўчириш жиҳозлари ўрнатиладиган водопровод тармоғи ўт ўчириш мақсадлари учун ҳисобланган сув миқдорини ўтказиши ва талаб қилинадиган сув босимини таъминлаб бериши керак. Объектларда сув босими етарли бўлмаса босим оширувчи насослар ўрнатилиши керак.
Ўт ўчириш гидрактлари ёки кранлари ўрнатилган водопровод участкасини вақтинча ўчириб қўйиш, ҳамда тармоқда сув босимини керак бўлганидан пасайтириш ёнғиндан қўриқлаш хизматини огоҳлантириш орқали йўл қўйилади.
Ўт ўчириш гидрантлари яқинида «ПГ» индексли кўрсаткич тахтача ўрнатилиши керак, рақамли қийматлар билан кўрсаткичдан гидрантгача бўлган масофа метрларда ва қувурларнинг ички диаметри миллиметрларда кўрсатилиши керак.
162. Ўт ўчириш ер ости гидрантлари қудуқларининг қопқоқлари мунтазам равишда лойдан, муздан ва қордан тозаланиб туриши, гидрант тикка қувури сувдан бўшатилиб туриши керак.
163. Ўт ўчириш гидрантлари, гидрант-колонкалар ва ўт ўчириш кранлари камида олти ойда техник хизмат кўрсатишдан ўтказилиши ва ишлаш қобилияти сув чиқариш йўли билан текширилиши, текшириш натижалари махсус журналда қайд этилиши керак.
164. Ички ўт ўчириш кранлари асосан кириш жойлари олдида, зинаполлар катакларининг иситиладиган майдончаларида, вестибюлларда, ўтиш жойларида, йўлакларда ва бошқа қулай жойларда ўрнатилиши, бунда уларнинг жойлашиши одамларнинг эвакуация қилинишига халал бермаслиги керак.
Ўт ўчириш кранларини пломба қўйишга ва очмасдан визуал кўрик ўтказишга мослашган шкафчаларда ўрнатиш лозим.
Брезент матодан ясалган ўт ўчириш ичаклари (рукава) қуруқ, яхши ўралиб тахланган ва кранларга ҳамда стволларга уланган бўлиши керак.
Ўт ўчириш крани шкафчасининг эшигида ўт ўчириш кранининг тартиб рақами, хавфли индекс «ПК», энг яқин ўт ўчириш қисмининг телефон рақами кўрсатилиши керак.
165. Ўтиш жойлари, майдончалар, нарвонлар, очиқ қудуқлар, чуқурчалар, ўтиш кўприклари баландли 1 метрдан кам бўлмаган тўсиқларга эга бўлиши керак. Томлардаги монтаж дарчалари баландлиги камида 0,14 метр бўлган таги бўйича узлуксиз тўсиққа эга бўлиши керак.
166. Пол ёки хизмат кўрсатиш майдончаси сатҳидан камида 2 метр баландликда жойлашган машина ва аппаратларнинг барча ҳаракатланувчи ва айланувчи қисмлари (валлар, муфталар, узатмалар ва бошқалар) яхлик ёки тўрсимон тўсиқларга эга бўлиши керак.
Барабанлар, ҳамда тасмали транспортерларнинг узатиш ва тортиш мосламалари жойлашиш баландлигидан қатъий назар тўсилган бўлиши керак.
167. Шарли тегирмонлар ва тегирмон устидаги томларда ёки майдончалардаги люклар қопқоқлари тегирмон ишлаётганида (айланаётганида) уларни олинишига ёки очилишига йўл қўймайдиган блокировкаларга эга бўлиши керак.
168. Хизмат кўрсатиладиган ускуналар 1,8 метрдан юқори баландликда жойлашганида уларга чиқиш учун 45 градус қияликка, ушлагичларга ва ўралган майдончага эга нарвонлар ўрнатилган бўлиши керак. Нарвоннинг эни 0,7 метрдан кам, зиналар оралиғи 0,25 метрдан ошиқ, зина кенглиги 0,12 метрдан кам бўлмаслиги керак.
3 метрдан баланд бўлмаган камдан-кам хизмат кўрсатиладиган ускуналарга яқинлашиш учун 60 градус қияликка эга нарвонлар ўрнатилишига, айрим ҳолларда эса кўчма нарвонлар ишлатилишига йўл қўйилади.
169. Аппаратларга хом ашёнинг қаттиқ турларини юклаш учун мўлжалланган юклаш мосламалари (бункерлар, воронкалар, оғзи воронкасимон қувурлар ва бошқалар) юклаш вақтидан ташқари доимо берк турадиган қопқоқларга эга бўлиши керак.
170. ГОСТ 12.1.003 «Шовқин. Хавфсизликнинг умумий талаблари»га асосан технологик жараёнларни ишлаб чиқаришда, машиналарни ва жиҳозларни, ишлаб чиқариш биноларини ва иншоотларни лойиҳалаштиришда, тайёрлашда ва эксплуатация қилишда, ҳамда иш жойларини ташкил қилишда инсонга таъсир қилувчи шовқинни, «Иш жойларидаги шовқинни санитар меъёрларида рухсат берилган даража» СанҚваМ 0120-01га мувофиқ рухсат берилган чегарадан ошмайдиган (қиймат) рақамга қадар пасайтириш бўйича барча зарурий чораларни қабул қилиши шарт:
жамоа ва якка тартибдаги ҳимоя воситалари ва усулларини қўллаши (ГОСТ 12.1.029 «Шовқиндан ҳимоя қилиш воситалари ва усуллари. Классификация» ва ГОСТ 12.4.051 «Эшитиш органларининг якка тартибдаги ҳимоя воситалари. Синовнинг умумий техник талаблари ва усуллари»).
171. Доимий иш жойларида шовқиннинг рухсат берилган охирги чегара даражаси (РБОЧД) 80 dBдан кўп бўлмаслиги керак ва меҳнатнинг оғирлигига ва (қувват) кучлилигига боғлиқ ҳолда пасайиши керак.
172. Товуш босими 135 dBдан юқори даража бўлган ҳар қандай октан чегарада (полосада)ги зоналарда шилаётганлар бўлишига рухсат берилмайди.
174. Иш жойларидаги шовқинни ўлчаниши ГОСТ 12.1.050 «Иш ўринлардаги шовқинни ўлчаш усуллари» ва СанҚваМ 0120-01га мувофиқ олиб борилиши керак.
175. Асбоб-ускуналарни танлашда, уни ишлатиш бўйича (раҳбарлик) амал қилиш (инструкция) ёки бошқа йўлланма ҳужжатларга, унинг паспортида кўрсатилган шовқинлик тавсифини ҳисобга олиш керак.
176. Асбоб ускуналарини ишлатишда шовқинни камайтириш учун айланувчи элементларнинг балансировкасини бузилишига, деталларнинг меъёрлардан ортиқ емирилишига (износ), юзаларнинг ишқаланишда ёмон мойланишига, айрим (алоҳида) узелларни бир-бири билан маҳкамланишининг бўшашига ва барча агрегатларни фундаментга, полга ва бошқа қурилиш конструкцияларининг ва бошқаларнинг маҳкамланишининг бўшашига йўл қўйиб бўлмайди.
177. Аэродинамик келиб чиқишидаги шовқинни бартараф этиш учун (Ҳавони вентиляция ва кондиционлаштириш тизимларида ҳавони ҳаракатланиш даврида сўриб олиш орқали ва айниқса (алоҳида) тешиклар орқали оқиб чиқиши орқали) ҳавонинг ҳаракати йўлидаги тўсиқларни бартараф этиши (масалан: панжаралар-решётки), оқиб чиқиш тешикларидан ҳавонинг оқиш тезлигини камайтириши, ҳавонинг тўғри йўналишга имкон берувчи конуссимон патрубколарни ўрнатилиши шарт.
Вентиляцион камераларгача ва кондиционерларгача ҳамда ҳавонинг ундан кейинги ҳаракати йўналиши бўйича шовқинни тарқалишини камайтириш учун товушни ютувчи материалдан глушител (товуш ютгич) ўрнатиш тавсия этилади, масалан, юмшоқ маталардан ёки ойна толали (стекловолокно) ярим қаттиқ плиталар, улар перфорирлашган металл листларга ўрнатилади.
шовқинни генерацияловчи жиҳозлар билан хоналарнинг деворларини, (потологини) шипини ва тўсинлари (тўсиқлари)ни товуш ютувчи облицовка ётқизилиши билан товуш босими даражаси камайтирилади.
179. Товуш даражаси зонаси ёки товуш даража эквиваленти 80 dBдан юқори бўлса, ГОСТ 12.4.026 «Сигнал ранглари ва хавфсизлик белгилари» бўйича хавфсизлик белгилари билан белгиланган бўлиши керак. Бу зоналарда ишлаётганларни ГОСТ 12.4.051 «Эшитиш органларининг якка тартибдаги ҳимояловчи воситалари. Синовларнинг умумий техник талаблари ва усуллари» бўйича таъминланади.
180. Тебранишнинг хавфсиз меҳнат шароитлари таъминланиши ГОСТ 12.1.012 «Тебраниш. Умумий талаблар» бўйича ва СанҚваМ 0122-01 «Иш жойларида тебранишнинг санитар меъёрлари» бўйича амалга оширилиши керак.
181. Тебраниш даражасини камайтириш учун механик жиҳозлар амортизацияланган прокладка билан (ўрнотилган) фундаментга ўрнатилиши керак.
Стационар ўрнатилган жиҳозлар учун фундаментлар қурилиш конструкциялардан алоҳида (изоляцияланган) тупроққа жойлаштириш керак.
Жиҳозларни коммуникацияларга бирлаштиришда (юмшоқ) эгилувчан вставкалар ёрдамида амалга ошириш керак.
182. Ишлатилаётган тебранишда хавфли жиҳозлар ўз вақтида режали ва огоҳлантирувчи таъмирланишдан ўтказилиши керак, унда таъмирланишдан кейин тебраниш тавсифида (ТТ) назоратда мажбурий ўтказилиши керак.
Тебраниш тавсифлари жиҳознинг паспортидаги ёки техник шартлардаги кўрсатилган (ТТ) мос бўлиши керак.
184. Ускуналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича ишларни ташкил қилиш ва ўтказиш тартиби ускуналарни эксплуатация қилишнинг муайян шароитларини ҳисобга олган ҳолда «Технологик ускуналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизими» меъёрий-техник ҳужжат билан белгиланади.
185. Юқори даражада қайновчи иссиқлик ташувчилар ёки электр индукция билан иситиладиган ва сув билан совитиш учун ички змеевикка эга, 5,0 МРа ишчи босимга ҳисобланган, аппаратларда йилига камида икки марта, ҳамда оралиқ ва капитал таъмирлашларда змеевикни зичликка синовини ўтказиш керак.
186. Таъмирлашга топширилишдан аввал ускуналар ташқарисидаги лой ва балчиқдан тозаланиши; маҳсулотлардан батамом бўшатилиши; эритувчи, ишқор ва сув билан ювилиши; аввал инерт-газ билан, сўнгра тоза ҳаво билан пуфланиши; босим манбаи ва бошқа агрегатлар уловчи қувурлардан тиқинлар билан ажратилиши керак. Электр энергиясининг электр қабул қилгичларга берилишини узилиши керак, ишга тушириш мосламаларига «Уланмасин одамлар ишламоқда» деган ёзувлар осиб қўйилиши керак.
187. Асбоб-ускуналарни (жиҳозларни) таъмирлашга тайёрлаш ва таъмирлашни ўтказиш билан боғлиқ газ хавфи бор ишлар, меъёрий-техник ҳужжатлар талабларига ва «Газ хавфи бор ишларни хавфсиз ўтказилишини ташкил қилиш бўйича намунавий йўриқномаси (инструкцияси)»га мувофиқ олиб борилиши керак.
188. Очиқ алангани (оловни) қўллаш билан таъмирлаш ишлари амалдаги меъёрий ҳужжатларга мувофиқ олиб борилиши керак.
189. Ишлаб чиқариш хоналарида иш (меҳнат)нинг меъёрдаги санитар шароитларини ташкил қилиш учун, ҳавони чиқарувчи ва сўрувчи вентиляция, кондиционерлаш, иситиш тизимлари, ёритиш мосламалари хизмат қилади (Ушбу Қоидаларнинг IX, XI боблари).
191. Ҳар бир бўлинманинг кўзга ташланадиган жойида зарур бўладиган дори-дармонлар ва материаллари набори билан аптечка бўлиши керак, шунингдек бахтсиз ҳодиса бўлганида биринчи тез ёрдам кўрсатиш учун нейтраллайдиган моддалар бўлиши керак.
Ўрта оғирликдаги ишлар тоифаси учун ишлаб чиқариш хоналарининг иш минтақасида рухсат берилган ҳарорат меъёрлари, нисбий намлик, ҳавонинг, шовқиннинг ва тебранишнинг ҳаракат тезлиги қуйидагича бўлиши керак (II-а, ІІ-6):
Ҳарорат (оптимал), °С: | II-а | II-б |
йилнинг совуқ даврида | 18 — 20 | 17 — 19 |
йилнинг иссиқ даврида | 23 — 25 | 22— 24 |
Нисбий намлик (оптимал), % | 40 — 60 | 40 — 60 |
Ҳавонинг ҳаракат тезлиги, т/з: | ||
йилнинг совуқ даврида | 0,2 | 0,2 |
йилнинг иссиқ даврида | 0,3 | 0,3 |
Шовқин даражаси, dВ | 70 | 70 |
Тебраниш даражаси, dВ, кўп эмас | 92 | 92 |
192. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришларини (КЕО, ёритгичда рухсат берилган кўзни олиш кўрсаткичи ва пульсация коэффициенти биргаликда, ёритиш меъёрлари) ишлаб чиқарувчи ва ёрдамчи биноларда ва хоналарда табиий ва сунъий ёритилишга бўлган талабларни кўриш ишларини бажариш тавсифидан ҳамда сунъий ёритилишга боғлиқ ҳолда ишлаб чиқариш ҳудудларида «Табиий ва сунъий ёритиш» ҚМҚ 2.01.05 бўйича қабул қилиш керак.
193. Овқатланиш учун махсус хоналар жиҳозланади. Сувни фақатгина (ичиш) фонтан (фаввора)чилардан ёки газли сув автоматидан ичишга рухсат берилади.
Ишчиларга авария пайтида теккан (тушган) кимёвий моддаларни ювиш учун, ўз-ўзига ёрдам берувчи раковина билан авария душлари ёки сув захира учун металл бакли ўз-ўзига ёрдам берувчи ванна билан раковиналар назарда тутилиши керак.
194. Санитар-маиший хоналар таркибига қуйидагилар киради: гардеробхона (кийим-кечак хона), душхона, ичимлик суви таъминоти қурилмалари учун жой, ювиниш жойи (умивальний), ҳожатхона (уборные), иситиш учун хона, шунингдек махсус кийимларни сақлаш ва тарқатиш учун хона. Маиший хоналарнинг таркиби сони, ва майдони, «Корхонанинг маъмурий ва маиший бинолари» ҚМҚ 2.09.04.га мувофиқ, ишларнинг миқдори, оғирлик тоифасидан ва тананинг ифлосланишидан келиб чиққан ҳолда лойиҳа билан аниқланади (4-Илова).
195. Ишлаб чиқариш биноларидаги иш жойларидан ҳожатхонагача, чекиш жойигача, иситиш учун хоналаргача, душ хонагача, сув таъминоти қурилмалари хонасигача масофа 75 m дан кўп бўлмаган, иш жойидан ишлаб чиқариш майдонигача — 150 m дан кўп бўлмаган масофа қабул қилиниши керак.
196. Гардероб хонанинг, душ хона ва душ олди хонанинг, ювиниш хонасининг, ҳожатхонанинг, қуритиш учун хонанинг махсус кийимларни чангдан тозалаш хонасининг деворлари ва тўсиқлари (перегородки) 2 m дан кам бўлмаган материаллардан, уларни ювиш воситалари билан иссиқ (қайноқ) сувда ювишга рухсат материаллардан бажарилган бўлиши керак. Кўрсатилган хоналарнинг деворлари ва тўсиқлари 2 m дан юқори кўрсаткичда бўлса, шунингдек шип(потолок)лар сувга чидамлик қопламадан иборат бўлиши керак.
197. Барча санитар-маиший хоналар тоза бўлиши керак. Бу, тозалашни доимо (системали) ва тўғри ташкил қилишда, ва ўз вақтида таъмирлаш ишларини олиб борилишда, амалга оширилади.
198. Хоналарни тозалашда, (намли) сув қўллаб амалга ошириш керак. Бунинг учун хоналар иссиқ ва совуқ сувларни олиб келиб, сувни ажратувчи кранли қувурлар ва ифлосланган сув учун қувурлар билан таъминланган бўлиши керак.
Ойналарни, ёритувчи арматураларни тозалашда меткалар ёрдами билан ёки тахтачали ёки металли штокларга маҳкамланган резинали валиклар ёрдами билан ва ювиш учун воситалардан фойдаланиб, махсус совунли эритмалар ёрдами билан амалга оширилади.
199. Деворларни ва шахсий (якка ўзига тегишли) шкафларни тозалаш керак. Душ хоналарнинг полларини ювишда дезинфекция воситалар ёрдамидан фойдаланиш керак.
Резинали гиламчаларни (коврик) дезинфекция воситалар билан ишлов бериш зарур, бу замбуруғли (грибковий) касалликларни тарқалишини олдини олиш учун зарур.
200. Маиший хоналарни тозалаш, ҳар бир иш сменалардан кейин олиб борилиши керак. Маиший хоналарни зарурий санитар ҳолатда сақлаш, бу ўз шахсий гигиенасини сақлаб туриш, ишчанликни тиклаш ва ўз соғлиғини сақлаш учун ишчилар улардан тўлиқ фойдаланиш имконини таъминлайди.
201. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришларининг ҳамма ишлаб чиқариш, омбор ва бошқа ёрдамчи хоналари ўт ўчиришнинг бирламчи воситалари ва ўт ўчириш жиҳозлари билан амалдаги тармоқ «Ёнгин хавфсизлиги Қоидалари»га мувофиқ таъминланган бўлиши керак.
202. Ёнғинга қарши ускуналар соз ҳолатда ушлаб турилиши ва қулай жойларда жойлашган бўлиши керак. Ёнғинга қарши ускуналарни ва жиҳозларни ўт ўчириш билан боғлиқ бўлмаган ишларда фойдаланиш тақиқланади.
барча ишчи ва муҳандис-техник ходимлар томонидан ёнғин хавфсизлиги қоидаларини ўрганишни ва бажаришни ташкил қилиш;
ишлаб чиқаришнинг ёнғин ва портлаш хавфлилигини камайтиришга йўналтирилган қарорларни ишлаб чиқиш ва жорий қилинишини таъминлаш;
ишлаб чиқаришнинг барча бўлинмаларида қатъий ёнғинга қарши режимни ўрнатиш (чекиш учун жойларни белгилаш ва жиҳозлаш, хом ашё ва тайёр маҳсулотни бир вақтда сақлаш учун жойларни ва йўл қўйиладиган миқдорини белгилаш, олов билан бажариладиган ишларни ўтказишнинг аниқ тартибини ўрнатиш, ишлар тамомлангандан сўнг хоналарни кўрикдан ўтказиш ва беркитиш тартибини белгилаш) ва унинг бажарилишини доимий назорат қилиш;
ёнғинга қарши йўриқномаларни ўрганишни ва ёнғинга қарши техник минимум бўйича машғулотларни ўтказишни ташкил қилиш.
ёнғин хавфсизлиги қоидаларини билиш ва бажариш, қўлланиладиган муҳитларнинг ёнғин портлаш хавфли ва заҳарли хусусиятларини билиш;
ўт ўчириш воситалари жойлашган жойларни билиш, уларнинг бутлигини кузатиш ва улардан фойдаланишни билиш;
205. Чекишга рухсат берилган жойларда тегишли плакатлар осиб қўйилиши керак. Чекиш жойлари «Ёнғин хавфсизлиги Қоидалари»га кўра жиҳозланган бўлиши керак.
206. Электр ускуналари ёниб кетганида, уларни даставвал электр токидан узиш керак. Ёниш ўчоғини ўчириш учун қуруқ қум ёки углекислотали ўт ўчириш қурилмасини қўллаш керак.
207. Ишлаб чиқариш хоналарида ёнғин ўчоғи пайдо бўлганида дарҳол вентиляцияни ўчириш, ҳарбийлаштирилган ёнғин ўчириш қисмига хабар бериш ва лок-бўёқ ишлаб чиқаришларида ёнғин хавфсизлиги бўйича йўриқномага биноан ёниш ўчоғини тугатишга киришиш зарур.
210. Лок-бўёқ ишлаб чиқаришларини эксплуатация қилинишида кам чиқиндилик ва чиқиндисиз технологиялардан фойдаланиб, табиий ресурслардан тўлиқ фойдаланиб, ҳамда зарарли отилмалар ва чиқиндиларни ушлаш, зарарсизлантириш ва утилизация қилиш чора-тадбирларини қўллаб табиатни муҳофаза қилиш қонунлари талабларига риоя қилиниши, ифлослантирувчи моддалар чиқиб кетишини максимал равишда камайтириш бўйича чора-тадбирлар қабул қилиниши керак.
211. Табиий ресурслар муҳофазасининг асосий вазифаларидан бири атмосфера ҳавосини саноат корхоналарининг чиқиндилари билан ифлосланишидан муҳофаза қилишдир.
Ўзбекистон Республикасининг «Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш тўғрисида»ги Қонунига биноан, атмосфера ҳавоси, табиий ресурсларнинг таркибий ресурси сифатида умум миллий бойлик ҳисобланади ва давлат томонидан қўриқланади. Корхонани ўраб турган ва ёнида жойлашган аҳоли пунктларининг атмосфера ҳавосидаги ифлослантирувчи моддалар концентрацияси, амалдаги санитария меъёрлари, қоидалари ва гигиеник нормативларда ўрнатилган қийматлардан ошмаслиги керак.
Атмосфера ҳавосини тозалаш бўйича планировка характеридаги чора-тадбирлар ҳаво ҳавзасини муҳофаза қилиш муаммосини тубдан ҳал қила олмайдилар: газларни қувур орқали юқорига чиқариб ташлаш зарарли газларнинг миқдорини камайтирмайди, фақат уларни ёйиб юборади холос, санитария-ҳимоялаш зоналарини кенгайтириш эса катта иқтисодий қийинчиликлар яратади.
Шунинг учун саноат чиқиндиларини камайтиришга қаратилган технологик жараёнларни рационализация қилиш, ҳамда зарарли моддалар ажралишига манбага бўлган ускуналарни зичлаштириш ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади.
212. Ифлосланиш даражаси нормативда ўрнатилгандан юқори бўлган ҳудудларда атмосферани зарарлантириш манбаи бўлган корхоналарни эксплуатация қилиш тақиқланади. Ишлаётган (амалдаги) объектларни қайта таъмирлаш, кенгайиши ва техник қайта жиҳозланиши фақат шундай ҳудудларга рухсат бериладики, унда давлат экология экспертизасининг атроф муҳитга таъсирини баҳолашда ижобий хулосаси бор лойиҳаларга ва келажакда ривожланишини ҳисобга олган ҳолда чиқиндиларнинг атмосферага отилиб чиқишининг охирги рухсат берилганига қадар қисқартириш шароитида рухсат берилади.
213. Ўзбекистон Республикасининг «Атмосфера ҳавосини муҳофазаси тўғрисида»ги Қонунига биноан фаолияти атмосферага ифлослантирувчи моддаларни чиқарилиши билан боғлиқ корхоналар томонидан қуйидаги ишлар амалга оширади:
ифлослантирувчи моддалар чиқариб юборилишини камайтиришга, чиқиндиларни тозалаш ва уларни назорат қилиш учун иншоотлар, ускуналар ва аппаратларни тўхтовсиз самарали ишлашини ва соз ҳолатда ушлаб туришни таъминлашга йўналтирилган, табиат муҳофазаси ва давлат санитария назорати органлари билан келишилган ташкилий-техник режалар ёки бошқа чора-тадбирлар ишлаб чиқиш;
атмосферага чиқарилаётган ифлослантирувчи моддалар миқдори ва таркибининг доимий ҳисобини ва назоратини амалга ошириш;
атмосферани ифлослантирувчи моддаларнинг чегаравий-йўл қўйиладиган миқдорини ишлаб чиқишни ва уларни ўз вақтида ўрнатилган тартибда келишувини таъминлаш;
селитеб ҳудудлар атмосфера ҳавосини ифлосланиши назоратини таъминлаш. Ифлослантирувчи моддалар рўйхати, намуна олиш даврийлиги ва нуқталари табиатни муҳофаза қилиш ва санитария-эпидемиология хизматлари органлари билан келишилиши керак;
атмосфера ҳавосининг ва атроф табиий муҳитнинг бошқа объектлари ҳолатини кузатиш, мулкий шаклларидан қатъий назар, фаолияти атмосфера ҳавоси ҳолатининг ёмонлашувига олиб келувчи корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, бирлашмалар томонидан амалга оширилади;
табиат муҳофазаси ва санитария-эпидемиология хизмати органлари билан технологик жараёнларнинг ва ускуналарнинг ҳамма ўзгартиришларини келишиш (ишлаб чиқариш қувватини ошириш, ишлаб чиқариш жараёнларини интенсивлаштириш ва тасдиқланган лойиҳадан бошқа оғишлар);
атмосфера ҳавосига зарарли қўшилмаларни бирданига чиқарилган барча ҳолатлар ҳақида табиат муҳофазаси ва санитария назорати органларини хабардор қилиш, ўхшаш ҳолатларни олдини олиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш.
атмосфера ҳавосига зарарли қўшилмаларни бирданига чиқарилган барча ҳолатлар ҳақида табиат муҳофазаси ва санитария назорати органларини хабардор қилиш, ўхшаш ҳолатларни олдини олиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш.
214. Чиқариб юборилаётган газлар ҳажмини ва улардаги зарарли моддалар концентрациясини ошиши билан бирга кечадиган технологик агрегатлар унумдорлигини ошириш, газ чанг ушлаб қолувчи қурилмаларнинг қайта тикланишисиз, тақиқланади.
215. Чегаравий-йўл қўйилган чиқариб юборишлар даражасида замонавий воситалари билан эришиш имкони бўлмаганида ушбу ифлослантиришни қисқартириш ёки йўқотиш бўйича, технологик жараёнларни ўзгартириш йўли билан, чора-тадбирлар ва аниқ муддатлар кўзда тутилган бўлиши керак.
216. Ташқи муҳитни муҳофазасига албатта сув ҳавзаларини, тупроқни, ерни муҳофаза қилиш омиллари киради.
Саноат оқова сувларини зарарсизлантириш барча корхоналар учун мажбурийдир. Санитария-маиший фойдаланишга мўлжалланган сув ҳавзалари сувидаги зарарли моддалар концентрацияси амалдаги санитария меъёрлари ва қоидаларида кўрсатилган катталикдан ошмаслиги керак.
217. Оқова сувларни очиқ сув ҳавзаларига ва ер устига ташлаш тақиқланади. Оқова сувларни шаҳар канализация тармоғига ташлашда санитария меъёрлари ва қоидалари ҳисобга олинади.
Атроф муҳитга чиқиндиларнинг таъсирини олдини олиш учун, оқова сувларнинг кўп босқичли тизимнинг тинимсиз ишлаши, у тиндиргичдан, нейтралитордан, флотациялаш қурилмасидан, қумли фильтрлар, жала оқимларининг тиндиргичлари билан таъминланган бўлиши керак.
218. Оқова сувларни шаҳар канализация тармоғига ташлаш, ўрнатилган тартибда бериладиган, махсус сувдан фойдаланишга рухсатнома ва шаҳар канализация тармоғига оқова сувларни ташлашга коммунал-экологик норматив асосида амалга оширилади.
219. Сувдан фойдаланувчилар оқова сувларни мунтазам ҳисоб-китобини ва тозаловчи иншоотлар ишини, оқова сув сифатини шаҳар канализациясига туширилишидаги лаборатория назорати ўтказилишини таъминлашлари керак.
220. Санитария муҳофазаси бўйича чора-тадбирлар нафақат атмосферага чиқариб ташлашни йўқотишни, балки ишлаб чиқариш маданиятини ошириш мақсадида ҳудудни ифлослантиришга олиб келадиган сизиб чиқишлар, тошиб чиқишлар ва бошқа омилларни чегаралашни ҳам кўзда тутиши керак.
Корхона ҳудудида чиқиндиларни вақтинчалик олти ойдан ошмаган муддатда йиғилишини, улардан келажакда фойдаланилишини (утилизация қилиш) ёки бошқа махсуслаштирилган ташкилотларга берилишини назарда тутиш керак.
Зарарли моддаларга эга ишлаб чиқариш чиқиндиларини йиғиш ва сақлаш жойлари тупроқни, ер ости сувларини ва атмосфера ҳавосини ифлосланишини: тўлалигича олдини оладиган қурилмаларга эга бўлиши керак. Бу жойларни бегона шахслар киришидан изоляция қилиш керак.
Ушбу Қоидалар Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги, Ўзбекистон ёқилғи-энергетика комплекси, кимё саноати ва геология ходимлари Касаба уюшмалари Марказий Кенгаши, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Ўзбекистон Республикаси табиатни муҳофаза қилиш бўйича Давлат қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси архитектура ва қурилиш бўйича Давлат қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг ёнғин хавфсизлиги бўйича Бош бошқармаси, «Ўзкимёсаноат» Давлат акциядорлик компанияси билан келишилган.