LexUZ sharhi
Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2021-yil 2-iyuldagi 43-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan qabul qilingan ayrim idoraviy normativ-huquqiy hujjatlarni o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish to‘g‘risida”gi buyrug‘iga (ro‘yxat raqami 3316, 30.07.2021-y.) asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni asosida va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 22-sentabrdagi “Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va Auditorlik tekshirishlari rolini oshirish to‘g‘risida” 365-son qarori, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi to‘g‘risidagi nizomga muvofiq buyuraman:
1. Ilova qilinayotgan “Moliya hisobotida xatolar aniqlanganda auditorlik tashkilotining harakatlari” O‘zbekiston Respubltikasi auditorlik faoliyati milliy standarti (24-son AFMS) tasdiqlansin.
2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgach kuchga kiradi.
Mazkur Standart O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 22-sentabrdagi 365-son “Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq ishlab chiqilgan va O‘zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini normativ tartibga solish elementi hisoblanadi.
1. Mazkur Standartning maqsadi auditorlik tekshiruvi chog‘ida moliyaviy hisobotda buzilishlar aniqlangan hollarda auditorlik tashkilotining harakatlarini belgilab berish hisoblanadi.
2. Mazkur Standart talablari auditorlik faoliyatini amalga oshirishda barcha auditorlik tashkilotlari uchun majburiy hisoblanadi.
3. Moliyaviy hisobotning buzilishi deb xo‘jalik yurituvchi subyekt xodimlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritish, moliyaviy hisobotni tuzish qoidalarini hamda soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash tartibini buzish oqibatida moliyaviy hisobotda ma’lumotlarni noto‘g‘ri aks ettirish va taqdim etish hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tuzish qoidalaridan chetlanishlarga yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan hollarda, agar ular asoslangan bo‘lsa va hisob siyosatida va yillik moliyaviy hisobotga tushuntirish xatida belgilangan tartibda aks ettirilgan bo‘lsa, auditor tomonidan moliyaviy hisobotlarning buzilishi deb qaralmasligi lozim.
4. Auditorlik tekshiruvini rejalashtirishda auditorlik tashkiloti tekshirilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotida buzilishlar mavjudligini inobatga olishi kerak va shundan kelib chiqqan holda auditorlik tartib-taomillarini ishlab chiqishi lozim.
5. Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvining tartib-taomillarini shunday tashkil etishi lozimki, bunda auditorlik tekshiruvi natijalariga ko‘ra moliyaviy hisobotdagi barcha muhim buzilishlarni aniqlash mumkin bo‘lsin.
6. Auditorlik tekshiruvini o‘tkazayotganda auditorlik tashkiloti moliyaviy hisobotda buzilishlar ehtimoli borligini ko‘rsatadigan bir qator omillar mavjudligini inobatga olish kerak Bunday omillar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
a) xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini samarali boshqarishni tashkil qilish masalalari bo‘yicha rahbariyatning layoqatliligiga shubha bilan qarash;
b) auditorning so‘rovnomalariga xodimlarning to‘la asoslanmagan javoblar berishi yoki javob berishdan qochishi;
v) xo‘jalik yurituvchi subyektning tarkibiy tuzilmasiga yoki faoliyat turiga xos bo‘lmagan operatsiyalarning mavjudligi;
j) boshlang‘ich hujjat ma’lumotlari va hisob registrlari ma’lumotlarning (kompyuter ma’lumotlarining) nomuvofiqligi;
z) hisob registrlari ma’lumotlari (kompyuter ma’lumotlari) va moliyaviy hisobot ma’lumotlarining nomuvofiqligi.
7. Auditorlik tashkiloti moliyaviy hisobotda buzilishlarni aniqlagan hollarda, ularning tekshirilayotgan hisobotning ishonchligiga ta’sirini baholashi kerak. Agarda auditorlik tashkiloti buzilish faktlari moliyaviy hisobotning ishonchligiga sezilarli tarzda ta’sir etadi deb hisoblasa, u holda auditorlik tashkiloti tomonidan o‘z fikriga ishonch hosil qilishi uchun qo‘shimcha tartib-taomillar o‘tkazadi.
Qo‘shimcha tartib-taomillar, tekshirilayotgan masalaning mohiyatidan kelib chiqqan holda auditorlik tashkiloti tomonidan belgilanadi va auditorning professional layoqatidan tashqarida bo‘lishi mumkin emas.
Agarda qo‘shimcha tartib-taomillar moliyaviy hisobotdagi buzilish faktlarining mavjudligini tasdiqlasa, auditorlik tashkiloti buzilish faktlarining tegishli auditorlik xulosasini tayyorlashga ta’sirini har tomonlama tahlil qilib chiqishi kerak.
8. Moliyaviy hisobotda muhim buzilishlar aniqlanganda, auditorlik tashkiloti amaldagi ichki nazorat tizimining xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotida buzilishlarning yuzaga kelishiga olib keladigan turli qoidabuzarliklarning paydo bo‘lishiga qanchalik qarshilik ko‘rsatishi bo‘yicha samarali ishlayotganligini baholashi kerak.
Agar auditorlik tashkiloti moliyaviy hisobotda buzilishlar paydo bo‘lishining oldini olishga ichki nazorat tizimining imkoniyati past degan xulosaga kelsa, auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik hisobotida ichki nazorat tizimidagi kamchiliklar bilan birga, uni takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar ham aks ettiriladi.
9. Auditorlik tashkiloti xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbariyatini, moliyaviy hisobotda aniqlangan buzilish faktlari to‘g‘risida iloji boricha tezroq xabardor etishi kerak, agarda:
buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi aktivlarni saqlab qolish uchun shart-sharoitlar yaratishga va moliyaviy hisobotlarni buzib ko‘rsatishga qarshilik qilishga qodir emasligi aniqlansa;
xo‘jalik yurituvchi subyektga uning xodimlari tomonidan yetkazilgan zararlar to‘g‘risida aniq guvohlik beradigan faktlar aniqlansa.
10. Auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan moliyaviy hisobotning buzilish faktlari va ularni bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik hisobotida aks ettirishi shart.
11. Xo‘jalik yurituvchi subyekt auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan moliyaviy hisobotdagi buzilishlarni bartaraf etmaganligi uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda javobgar bo‘ladi.
xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbariga xo‘jalik yurituvchi subyektga yetkazilgan zararni aniq ko‘rsatuvchi faktlar to‘g‘risida xabar bermaganligi;
auditorlik hisobotida va auditorlik xulosasida aks ettirilgan ma’lumotlarning to‘laligi va to‘g‘riligi;
xo‘jalik yurituvchi subyektning yozma roziligisiz moliyaviy hisobotda aniqlangan buzilish faktlarini boshqa shaxslarga oshkor qilganligi.