LexUZ sharhi
Ushbu qaror O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 11-fevraldagi “Xodimlarga ularning mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq holda jarohatlanishi, kasb kasalliklariga chalinishi yoki salomatlikning boshqa xil shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararni to‘lash qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 60-sonli qarori bilan o‘z kuchini yo‘qotgan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga kiritish tartibi haqida” 1993-yil 6-maydagi 840-son qarorini bajarish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Ilova qilinayotgan Xodimlarga ularning mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq holda jarohatlanishi, kasb kasalliklariga chalinishi yoki salomatlikning boshqa xil shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararni ish beruvchilar tomonidan to‘lash Qoidalari tasdiqlansin.
2. SSSR Ministrlar Sovetining “Ishchi va xizmatchilarga ularning mehnat burchlarini o‘tash bilan bog‘liq holda mayiblanish yoki salomatlikka boshqa xil shikastlanish orqali yetkazilgan zararni korxonalar, muassasalar, tashkilotlar tomonidan to‘lash Qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida” 1984-yil 3-iyuldagi 690-son qarori yuzasidan O‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining 1984-yil 19-iyuldagi 370-son qarori (O‘zSSR QT, 1984-y., 7-son, 34-modda) o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.
1. Xodimlarga ularning mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq holda jarohatlanishi, kasb kasalliklariga chalinishi yoki salomatlikning boshqa xil shikastlanishi* tufayli yetkazilgan zararni ish beruvchilar tomonidan to‘lash bilan bog‘liq munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining qonunlari, Oliy Kengashning boshqa qarorlari, boshqa qonun hujjatlari hamda mazkur Qoidalar bilan tartibga solinadi.
2. Ish beruvchi* uning aybi bilan ish beruvchining hududida va uning tashqarisida, shuningdek, ish beruvchining transportida ishga kelish yoki ishdan ketish vaqtida xodimlarning salomatligiga yetkazilgan mehnat jarohati uchun moddiy javobgar bo‘ladi.
3. Ish beruvchi, mehnat burchlarini bajarish davomida xavf darajasi yuqori bo‘lgan manba tomonidan xodim salomatligiga yetkazilgan zararni, agar u yetkazilgan zarar yengib bo‘lmaydigan kuch yoki jabrlanuvchining qasdi oqibatida sodir bo‘lganini isbotlab berolmagan taqdirda, xodimga yetkazilgan zararni to‘la miqdorda to‘lashi shart.
Ish beruvchi yetkazilgan zarar uchun o‘zining aybdor emasligini isbotlab bergan taqdirda, zarar to‘lovini to‘lashdan ozod qilinadi.
Ish beruvchi tomonidan qulay va xavfsiz mehnat sharoitlari (mehnatni muhofaza qilish, texnika xavfsizligi, sanoat sanitariyasi va shu kabi qoidalarga rioya qilmaslik) yaratib berilmaganligi oqibatida olingan mehnat jarohati uning aybi bilan sodir etilgan deb hisoblanadi.
Oldingi tahrirga qarang.
4. Hujjatlar va guvohlarning ko‘rsatmalari ish beruvchining yetkazilgan zarar uchun aybdorligini va javobgarligini isbotlovchi dalil bo‘lishi mumkin, chunonchi: ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisa haqida dalolatnoma, sud hukmi va qarori, prokuratura, surishtiruv va dastlabki tergov organining qarori, mehnatni muhofaza qilish va mehnat haqidagi qonunchilikka rioya etilishini, salomatlikka yetkazilgan zarar sabablarini nazorat qilishni amalga oshiruvchi mehnat-texnika inspektorining yoki boshqa mansabdor shaxslar (organlar)ning xulosasi; kasb kasalligi to‘g‘risida tibbiy xulosa aybdor shaxslarga ma’muriy yoki intizomiy jazo berish to‘g‘risidagi qaror; mehnat jarohati tufayli xodimga vaqtincha mehnatga layoqatni yo‘qotganlik uchun nafaqa to‘lovi bilan bog‘liq xarajatlarni qoplash uchun ish beruvchi tomonidan davlat ijtimoiy sug‘urta budjetiga pul o‘tkazish to‘g‘risidagi kasaba uyushma qo‘mitasining, tuman (shahar) davlat soliq inspeksiyalari qarorlari.
(4-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 1-martdagi 103-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2001-y., 5-son, 20-modda)
5. Jabrlanuvchining qo‘pol ehtiyotsizligi zararning kelib chiqishiga yoki uning ko‘payishiga sabab bo‘lgan taqdirda, zararning to‘lov miqdori jabrlanuvchining aybi darajasiga qarab tegishli ravishda kamayib boradi.
Jabrlanuvchining qo‘pol ehtiyotsizligi tufayli hamda ish beruvchining aybi bo‘lmagan holda, ham zararni to‘lash miqdori tegishli ravishda kamayib boradi. Bunday holda zararni to‘lashdan bosh tortishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Jabrlanuvchining aybi darajasini aniqlashda korxona, muassasa, tashkilot* kasaba uyushmasi qo‘mitasining yoki boshqa vakil qilingan vakolatli organning mazkur masala bo‘yicha xulosasi ko‘rib chiqiladi.
Zararni to‘lashning qo‘shimcha turlariga, bir yo‘la nafaqa to‘lashga, shuningdek, boquvchisining vafoti tufayli yetkazilgan zarar to‘lovlariga nisbatan aralash javobgarlik qo‘llanilmaydi.
6. Zararni to‘lash mehnat jarohati tufayli mehnatga layoqatsizlik darajasiga qarab ish haqi (yoki uning tegishli qismi) miqdorida jabrlanuvchiga pul to‘lashdan; salomatlikning yomonlashuvi bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarni qoplashdan; belgilangan hollarda bir yo‘la nafaqa to‘lashdan iborat.
7. Jabrlanuvchilarning mehnat jarohati tufayli mehnatga layoqatsizlik darajasi Davolash-mehnat ekspertiza komissiyasi tomonidan belgilanadi.
Kasb bo‘yicha mehnatga layoqatsizlik darajasini belgilash bilan bir vaqtda, asoslar mavjud bo‘lganda, nogironlikning tegishli guruhi belgilanadi hamda jabrlanuvchining yordamning qo‘shimcha turlariga bo‘lgan muhtojligi aniqlanadi.
Mehnat jarohati tufayli mehnatga layoqatsizlik darajasi O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi bilan o‘rnatilgan tartibda belgilanadi.
8. Mazkur Qoidalarga muvofiq zararni to‘lash uchun zarur bo‘lgan pullar, qo‘shimcha xarajatlarni qoplash hamda bir yo‘la to‘lanadigan nafaqa miqdori tomonlarning kelishuviga ko‘ra yoki jamoa shartnomasi (bitimlari) asosida oshirilishi mumkin.
9. Zararni qoplash uchun to‘lanadigan summa turmush darajasining oshib borishi munosabati bilan qonunda belgilangan tartibda indeksatsiya qilinadi.
Eng kam ish haqi markazlashtirilgan tartibda oshirilganda zararni qoplashning barcha summalari mutanosib ravishda ko‘paytiriladi.
10. Ko‘rilgan zararni to‘lash miqdori jabrlanuvchining mehnat jarohati olguniga qadar oladigan ish haqiga nisbatan foizlarda, ularning kasb bo‘yicha mehnatga layoqatsizlik darajasiga qarab belgilanadi.
Ish haqi yoki uning bir qismi to‘lanayotganda, jarohat olish tufayli tayinlangan nogironlik pensiyalari, shuningdek, mehnat jarohati olgunga qadar va undan keyin tayinlangan pensiyalarning boshqa turlari yetkazilgan zararni to‘lashda hisobga olinmaydi. Shuningdek, jabrlanuvchining jarohat olgandan keyingi ish haqi ham zararni to‘lashda hisobga olinmaydi. Bunda jabrlanuvchilarga — mehnat jarohati bo‘yicha nogironlarga zararni qoplash uchun to‘lanadigan pul O‘zbekiston Respublikasida belgilangan eng kam ish haqi miqdorining 50 foizidan kam bo‘lmasligi kerak.
11. Zararni qoplash miqdori hisoblab chiqariladigan ish haqi tarkibida (turli ko‘rinishdagi bir yo‘la to‘lovlardan tashqari) ish (xizmat), shu jumladan, ish vaqtidan ortiqcha, bayram va dam olish kunlarida hamda o‘rindosh sifatida ishlaganlik uchun barcha to‘lovlar hisobga olinadi (foydalanilmagan ta’til uchun kompensatsiyalar, ishdan bo‘shatish vaqtidagi yordam puli va boshqalar bundan mustasno). Vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik hamda homiladorlik va tug‘ish munosabati bilan beriladigan ta’til davri uchun to‘lanadigan nafaqa hisobga olinadi.
Mualliflik haqi ham boshqa ishlar uchun to‘lanadigan mehnat haqlari bilan bir qatorda hisobga olinadi.
O‘qish davrida to‘lanadigan stipendiya (zararni qoplash to‘g‘risida murojaat qiluvchining xohishiga ko‘ra) ish haqiga tenglashtiriladi.
12. O‘rtacha oylik ish haqi mehnat jarohati olish yoki mehnat jarohati tufayli mehnatga layoqatsizlik, yoxud mehnatga layoqat darajasi pasayishidan (fuqaroning tanlovi bo‘yicha) oldingi 12 oy mobaynidagi ish (xizmat, muddatli harbiy xizmatdan tashqari) yakuni bo‘yicha aniqlanadi. Kasb kasalligiga chalingan taqdirda o‘rtacha oylik ish haqi ham bunday kasallikka sabab bo‘lgan ishni to‘xtatishdan oldingi 12 oy bo‘yicha belgilanishi mumkin.
O‘rtacha oylik ish haqi hisoblab chiqariladigan oylar sonidan (fuqaroning xohishiga ko‘ra) ish oyning birinchi kunidan boshlanmaganligi yoki to‘xtatilmaganligi munosabati bilan to‘liqsiz ish oylari hamda uch yoshgacha bo‘lgan bolani parvarish qilish munosabati bilan beriladigan ta’til oylari (shu jumladan, to‘liq bo‘lmagan oylar), shuningdek, fuqaro nogiron hisoblangan yoki mehnat jarohati tufayli yetkazilgan zarar to‘lovini olib kelgan, 1 guruh nogironni, 16 yoshgacha bo‘lgan nogiron bolani yoki davolash muassasasining o‘zganing parvarishiga muhtojlik haqidagi xulosasiga ko‘ra qariyalarni parvarish qilish mobaynidagi ish vaqti chiqarib tashlanadi. Bunda chiqarib tashlangan oylar bevosita oldingi oylar bilan almashtiriladi.
13. Mazkur Qoidalarning 12-bandida ko‘rsatilgan davr uchun, shuningdek, ish 12 oydan kam vaqt davom etganda, o‘rtacha oylik ish haqi o‘rtacha oylik ish haqini aniqlash bo‘yicha amaldagi yo‘riqnomalar asosida hisoblab chiqiladi.
Ish davri to‘liq bir kalendar oydan kam vaqtni tashkil qilgan taqdirda, zararni to‘lash miqdori shartli oylik ish haqi miqdoridan kelib chiqqan holda hisoblab chiqiladi. U quyidagi tartibda aniqlanadi: butun ishlangan vaqt davomida olingan ish haqi ishlangan kunlar soniga bo‘linadi, hosil bo‘lgan summa bir yil uchun o‘rta hisobda hisoblab chiqilgan bir oydagi ish kunlari soniga ko‘paytiriladi. Bu holda zararni to‘lash uchun hisoblab chiqilgan ish haqi miqdori eng kam ish haqining uch baravar miqdoridan oshmasligi kerak.
Haqiqiy ish haqi miqdori to‘g‘risidagi hujjatlarni olish imkoniyati bo‘lmagan taqdirda zararni to‘lash miqdori zararni to‘lash to‘g‘risida murojaat qilingan vaqtda belgilangan eng kam ish haqi miqdoridan kelib chiqqan holda hisoblab chiqiladi. Jabrlanuvchining o‘rtacha oylik ish haqi eng kam ish haqi miqdoridan ko‘p bo‘lmagan hollarda ham yetkazilgan zararni to‘lash miqdori xuddi shu tartibda hisoblab chiqiladi.
14. Agar bir ish beruvchida ishlangan davrda mehnat jarohati takroran olingan taqdirda o‘rtacha oylik ish haqi jabrlanuvchining xohishiga ko‘ra birinchi yoki takroriy mehnat jarohati olingandan ilgarigi tegishli davrlar bo‘yicha hisoblab chiqiladi. Zararni to‘lash miqdori birinchi va takroran jarohatlanish yig‘indisi bo‘yicha kasbga doir mehnatga layoqatsizlikning umumiy foiziga qarab hisoblab chiqiladi.
Agar mehnat jarohatlari turli ish beruvchilarda ishlashda olingan bo‘lsa, u holda zararning to‘lov miqdorini aniqlash har bir ish beruvchi tomonidan, tegishli mehnat jarohati bo‘yicha kasbga doir mehnatga layoqatsizlik foiziga qarab alohida amalga oshiriladi.
15. Chet ellarda ishlagan fuqarolarning o‘rtacha oylik ish haqi chet elda ishlaganlik uchun to‘lovlarni qo‘shmagan va 9-bandni hisobga olgan holda umumiy asoslarda hisoblab chiqiladi.
16. Amaliy ishlab chiqarish ta’limini (amaliy mashg‘ulotni) o‘tash davrida mehnat jarohati olgan fuqarolarning o‘rtacha oylik ish haqi jabrlanuvchining qaysi kasb (mutaxassislik) bo‘yicha o‘qiganligiga qarab, shu kasb (mutaxassislik) stavkasi (maosh)dan kelib chiqqan holda (ammo 2-razryaddan past emas) hisoblab chiqiladi. O‘qish (amaliy mashg‘ulot) davomida ish haqi olgan shaxslarga, ularning xohishiga ko‘ra, o‘rtacha oylik ish haqi shu davr uchun hisoblab chiqiladi. Jabrlanuvchilarning xohishiga ko‘ra, o‘rtacha oylik ish haqi o‘qish davrida to‘langan stipendiya bo‘yicha ham hisoblab chiqilishi mumkin.
17. Mehnat jarohati tufayli o‘zining roziligi bilan vaqtincha yengilroq, xam haq to‘lanadigan ishga o‘tkazilgan jabrlanuvchiga ish haqi mehnatga layoqati tiklangunga yoki kasb bo‘yicha mehnatga layoqati uzoq muddatga yoki doimiy yo‘qotilganligi aniqlangunga qadar mehnat jarohati olgandan avvalgi o‘rtacha ish haqidan kam bo‘lmagan miqdorda to‘lanadi.
Boshqa ishga o‘tkazish zarurligi, uning davom etish muddati (bir yil doirasida) va tavsiya etiladigan ish turi to‘g‘risidagi xulosa Davolash-mehnat ekspertiza komissiyasi (DMEK) tomonidan beriladi.
Ko‘rsatilgan davr mobaynida ish beruvchi tomonidan tegishli ish berilmagan taqdirda jabrlanuvchiga uning mehnat jarohati olgungacha olgan o‘rtacha oylik ish haqi to‘lanadi.
Bu holda, shuningdek, Qoidalarning 8-bandida ko‘rsatilgan holda oldingi ishi bo‘yicha o‘rtacha oylik ish haqi mehnat jarohati boshlangandan oldingi ikki oy bo‘yicha amaldagi qonunchilik bilan belgilangan tartibda aniqlanadi.
18. Agar jabrlanuvchi mehnat jarohati tufayli avvalgi ishini bajara olmagan taqdirda ish beruvchi jabrlanuvchini uning roziligi bilan, DMEK xulosasiga muvofiq, o‘z hisobidan yangi kasbga o‘qitishga majburdir.
Yangi kasbga o‘qitish davrida unga avvalgi ishida olgan o‘rtacha oylik ish haqi to‘lanadi. Mazkur davr mobaynida zararni qoplash summasini to‘lash umumiy asoslarda amalga oshiriladi.
19. Etkazilgan zarar uchun javobgar bo‘lgan ish beruvchi jabrlanuvchiga, o‘rtacha oylik ish haqidan tashqari, mehnat jarohati tufayli qilingan qo‘shimcha xarajatlarni ham to‘lashga majburdir. To‘lanadigan bunday xarajatlarga protezlash, jabrlanuvchini parvarish qilish, sanatoriy-kurortda davolanish, shu jumladan, davolanish joyiga borish va kelish yo‘l xarajatlari, zarur hollarda esa jabrlanuvchini kuzatib boruvchi shaxsning ham yo‘lkira xarajatlari, maxsus transport vositalari va boshqalarni sotib olish, (agar u DMEK tomonidan yordamning ushbu turlariga muhtoj deb topilgan va ularni tegishli tashkilotlardan bepul olmagan taqdirda), shuningdek, jabrlanuvchi bilan ish beruvchi o‘rtasida zararni to‘lash bo‘yicha baxs paydo bo‘lganda hamda baxs jabrlanuvchi foydasiga hal bo‘lgan hollarda advokat yollash uchun davlat baholari bo‘yicha qilingan xarajatlar kiradi.
1 guruh nogironlari uchun DMEKning o‘zganing parvarishiga muhtojlik haqidagi xulosasi talab qilinmaydi (ular maxsus tibbiy parvarishga muhtoj bo‘lgan hollar bundan mustasno).
Yordamning bir nechta turlariga muhtoj bo‘lgan jabrlanuvchiga yordamning har bir turini olish bilan bog‘liq xarajatlar to‘lanadi.
20. Qo‘shimcha xarajatlar miqdori tegishli tashkilotlarning schyotlari va boshqa hujjatlar asosida yoxud jabrlanuvchi tomonidan ushbu xarajatlar qilingan vaqtdagi narxlarga muvofiq aniqlanadi.
Maxsus tibbiy parvarishga muhtoj bo‘lgan jabrlanuvchilar uchun qo‘shimcha xarajatlar eng kam ish haqining ikki baravari miqdorida belgilanadi.
Uy sharoitida parvarish qilish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlar eng kam ish haqining 50 foizi miqdorida belgilanadi.
Ham maxsus tibbiy, ham uy sharoitidagi parvarishga muhtoj bo‘lgan jabrlanuvchiga uy sharoitidagi parvarish bilan bog‘liq xarajatlar maxsus tibbiy parvarish xarajatlariga qo‘shimcha ravishda to‘lanadi.
Jabrlanuvchini parvarish qilish uchun qo‘shimcha xarajatlar, ularning kim tomonidan amalga oshirilishidan qat’i nazar, to‘lanadi.
Maxsus transport vositalarini sotib olish va ularni asosli tuzatish uchun xarajatlar ularning qiymati doirasida to‘lanadi.
21. Jabrlanuvchining sanatoriy-kurortda davolanishga muhtojligi haqida DMEK xulosasi mavjud bo‘lgan taqdirda unga, har yilgi mehnat ta’tilidan tashqari, davolanish uchun qo‘shimcha ta’til beriladi. Davolanish uchun berilgan ta’til vaqti uchun to‘lov har yilgi ta’til to‘lovi uchun belgilangan qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi. Davolanish davridagi zararni to‘lash umumiy asoslarda amalga oshiriladi.
Jabrlanuvchi, shuningdek, uni kuzatib boruvchi shaxsning yo‘lkira xarajatlarini to‘lash miqdori xizmat safari to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda aniqlanadi.
22. Yo‘qotilgan ish haqini to‘lashdan, zararni to‘lashning boshqa turlaridan tashqari, ish beruvchi jabrlanuvchiga bir yo‘la beriladigan nafaqa to‘laydi.
Bir yo‘la beriladigan nafaqa miqdori jamoa shartnomasi (bitimi) bilan belgilanadi va u jabrlanuvchining bir yillik ish haqidan kam bo‘lmasligi kerak.
23. Vafot etgan shaxsning qaramog‘ida bo‘lib kelgan mehnatga layoqatsiz yoki boquvchining vafot etgan kunigacha undan nafaqa olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolar, marhumning vafotidan so‘ng tug‘ilgan farzand, shuningdek, ota-onalaridan biri, umr yo‘ldoshi yoki oilaning ishlamaydigan va vafot etganning 3 yoshga to‘lmagan bolalari, ukalari, singillari yoki nabiralari parvarishi bilan band bo‘lgan boshqa a’zosi zarar to‘lovini olish huquqiga egadir.
Quyidagilar mehnatga layoqatsiz hisoblanadilar: 16 ga to‘lmagan balog‘atga yetmaganlar yoki 16 yoshga to‘lgunga qadar nogiron bo‘lib qolgan mazkur yoshdan oshgan fuqarolar; 60 yoshga to‘lgan erkaklar, 55 yoshga to‘lgan ayollar, yoxud belgilangan tartibda nogiron deb e’tirof etilganlar.
Oila a’zosining mehnatga layoqatsizligi boshlangan vaqt (boquvchining vafotigacha yoki vafotidan keyin) uning zarar to‘lovini olish huquqiga ta’sir etmaydi.
16 va undan katta yoshdagi o‘quvchilar o‘quv yurtlarining kunduzgi bo‘limlarida o‘qishni tugatgunlariga qadar, ammo ko‘pi bilan 18 yoshgacha zarar to‘lovini olish huquqiga egadirlar.
24. Vafot etgan boquvchining qaramog‘ida bo‘lgan va boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan mehnatga layoqatsiz fuqarolar uchun zarar miqdori vafot etgan shaxsning o‘rtacha oylik ish haqi miqdoridan uning o‘ziga va qaramog‘idagi mehnatga layoqatli, ammo zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lmagan fuqarolarga to‘g‘ri keladigan ulushni chegirib tashlagan holda belgilanadi.
Zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarning har biriga beriladigan zarar to‘lovlari miqdorini aniqlash uchun boquvchi ish haqining ko‘rsatib o‘tilgan fuqarolarning hammasiga to‘g‘ri keladigan ulush ularning soniga taqsimlanadi.
Mehnatga layoqatsiz, vafot etgan shaxsning qaramog‘ida bo‘lgan, ammo zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lganlar uchun zarar to‘lovi miqdori quyidagi tartibda belgilanadi: agar nafaqa mablag‘lari sud orqali undirilgan bo‘lsa, u holda zarar to‘lovlari sud tomonidan tayinlangan summa miqdorida belgilanadi; boshqa hollarda zarar to‘lovi ishga layoqatsiz fuqarolarning moddiy ahvolini hamda vafot etgan shaxsning hayot vaqtidagi ularga yordam ko‘rsatish imkoniyatini hisobga olgan holda belgilanadi.
Vafot etgan shaxsning qaramog‘ida bo‘lgan va bo‘lmagan mehnatga layoqatsiz fuqarolar ayni bir vaqtda zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lishgan taqdirda zarar to‘lovlari miqdori eng avvalo, vafot etgan shaxsning qaramog‘ida bo‘lmagan fuqarolar uchun belgilanadi. Ular uchun belgilangan zarar to‘lovi summasi boquvchining ish haqidan chegirib tashlanadi, so‘ng ish haqining qolgan miqdoriga qarab vafot etgan shaxsning qaramog‘ida bo‘lgan fuqarolar uchun zarar to‘lovi miqdori mazkur bandning birinchi va ikkinchi xatboshida nazarda tutilgan tartibga muvofiq belgilanadi.
Boquvchini yo‘qotganlik tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolar uchun ularga boquvchi vafoti tufayli tayinlangan pensiya, shuningdek, boshqa pensiyalar, ish haqi, stipendiyalar va boshqa daromadlar zarar to‘lovi hisobiga kiritilmaydi. Bunda qaramog‘da bo‘lgan har bir shaxs hisobiga beriladigan zarar to‘lovi miqdori O‘zbekiston Respublikasida belgilangan eng kam ish haqi miqdorining 50 foizidan kam bo‘lishi mumkin emas.
25. Ish haqining Qoidalarning 24-bandiga muvofiq hisoblab chiqilgan, boquvchi vafot etgan vaqtda ko‘rsatib o‘tilgan fuqarolarning har biriga to‘g‘ri keladigan qismi keyinchalik qayta hisob-kitob qilinmaydi. Boquvchining vafotidan so‘ng tug‘ilgan bola va vafot etgan boquvchining ota-onalaridan biriga, umr yo‘ldoshiga yoki farzandlarini, ukalarini, singillarini, nevaralarini uch yoshga qadar parvarish qilish bilan band bo‘lgan marhumning boshqa oila a’zosiga zarar to‘lovlari belgilangach (to‘xtatilgan) hollar bundan mustasno.
Mazkur hollarda boquvchi ish haqining zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan oila a’zosining har biriga to‘g‘ri keladigan qismi bunday oilaning a’zolari sonining ko‘payishi yoki kamayishini hisobga olgan holda qayta hisoblab chiqiladi.
26. Boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga ish beruvchi vafot etgan shaxsning 6 ta o‘rtacha yillik ish haqi miqdoridan kam bo‘lmagan miqdorda bir yo‘la beriladigan nafaqa to‘laydi.
27. Zararni undirish haqidagi ariza olingan mehnat jarohati tufayli ko‘rilgan zarar uchun javobgar bo‘lgan ish beruvchi (korxona ma’muriyati)ga beriladi.
28. Korxona tugatilgan yoki qayta tashkil etilgan (qo‘shilgan, birlashgan, bo‘lingan, ajralib chiqqan qaytadan tuzilgan) taqdirda ariza uning huquqiy vorisiga beriladi.
Oldingi tahrirga qarang.
Tugatilgan korxonaning huquqlari va majburiyatlari huquqiy vorisiga o‘tmagan taqdirda korxona o‘zining to‘lovga qurbi yetmasligi to‘g‘risida ma’lum qilishi hamda zarar to‘lovlariga tegishli bo‘lgan summani O‘zbekiston Respublikasining Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga o‘tkazishga majburdir. Tugatish hisoboti kelgusida zararni to‘lash uchun zarur bo‘lgan summa Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga o‘tkazilgandan keyingina tasdiqlanadi. Moliya vazirligi huzuridagi budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi jabrlanganlarga zarar to‘lovini, jamg‘armaga o‘tkazilgan summa doirasida, qonunchilikda belgilangan miqdorda ijtimoiy ta’minot bo‘limlari orqali to‘laydi.
(28-bandning ikkinchi xatboshi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 27-yanvardagi 35-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2005-y., 5-6-son, 32-modda;)
Korxona tugatilgan taqdirda zararni qoplash summasini o‘tkazish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Agar korxona tugatilganda zararni qoplash to‘lovlari summasi yetkazilmagan taqdirda zararni undirish bo‘yicha da’vo tugatilgan korxonaning huquqiy vorisiga yoki uning yuqori xo‘jalik organiga beriladi.
29. Chet elda ishlagan davrda mehnat jarohati olgan xodimlar va ularning oila a’zolari tomonidan zarar to‘lovini olish to‘g‘risidagi ariza chet elga ishga yuborgan vazirlikka, idoraga, tashkilotga, korxonaga, chet elda ishlashga qabul qilinganlar tomonidan esa tuzilgan kontraktga binoan, jarohat yetkazgan korxona egasiga beriladi.
30. Zararni undirish to‘g‘risidagi arizaga DMEKning kasb bo‘yicha mehnatga layoqatsizlik darajasi to‘g‘risidagi hamda tegishli hollarda jabrlanuvchining qo‘shimcha yordam turlariga muhtojligi haqidagi xulosasi ilova qilinadi.
Zarar to‘lovlarini olish muddatini uzaytirish uchun ham yuqorida qayd etilgan hujjatlar taqdim qilinadi.
31. DMEKda sog‘liqni tekshiruvdan o‘tkazish ish Beruvchining, baxtsiz hodisa yuz bergan korxona kasaba uyushmasi qo‘mitasining yoxud xodimlar tomonidan vakil qilingan vakolatli organning, sudning yo‘llanmasi bo‘yicha yoki jabrlanuvchining ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa haqidagi dalolatnoma yoxud mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq baxtsiz hodisa haqida boshqa hujjatlar taqdim etilgan holda bergan arizasi hamda davolash-profilaktika muassasasining yo‘llanmasi bo‘yicha amalga oshiriladi.
Sog‘liqni qayta tekshiruvdan o‘tkazishning belgilangan muddati kelgach DMEK tomonidan qayta tekshiruvidan o‘tkazish jabrlanuvchining yoki boshqa manfaatdor shaxslarning arizasiga binoan amalga oshiriladi.
32. Boquvchisini yo‘qotganlik tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga zararni to‘lash haqidagi arizaga quyidagi hujjatlar ilova qilinadi:
a) nikohni qayd qilib, nikoh xati beruvchi hamda o‘lgan va tug‘ilganlarni ro‘yxat qiluvchi idora (ZAGS) tomonidan boquvchining vafoti to‘g‘risida berilgan guvohnoma nusxasi;
b) turar joydan foydalanish organining yoki fuqarolar yig‘ini raisining yoxud mahalla qo‘mitasi raisining vafot etgan shaxsning oila a’zolari tarkibi, shu jumladan, uning qaramog‘ida bo‘lganlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomasi (yoki boshqa hujjatlar) yoki sudning tegishli qarori nusxasi;
v) turar joydan foydalanish organining yoki fuqarolar yig‘ini raisining yoxud mahalla qo‘mitasi raisining vafot etgan shaxsning 3 yoshga to‘lmagan bolalari, ukalari, singillari yoki nevaralarini parvarish qilish bilan band bo‘lgan ota-onasi, umr yo‘ldoshi yoki boshqa sila a’zosining ishlamayotganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnomasi;
g) o‘quv muassasasining zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan, yoshi 16 dan 18 gacha bo‘lgan fuqarolarning o‘quv yurtlarining kunduzgi bo‘limlarida o‘qishi to‘g‘risidagi ma’lumotnomasi.
To‘lovni olish muddatini uzaytirish uchun zarar to‘lovlarini kelgusida ham olish huquqini tasdiqlovchi hujjatlar (o‘qishi to‘g‘risida ma’lumotnomalar va boshqalar) taqdim etiladi.
33. Turar joydan foydalanish tegishli organining yoki fuqarolar yig‘ini raisining yoxud mahalla qo‘mitasi raisining boquvchining oila a’zolari tartibi, shu jumladan, vafot etgan shaxsning qaramog‘ida bo‘lganlar haqidagi ma’lumotnomasida (yoki boshqa hujjatlarda) oila har bir a’zosining familiyasi, ismi, otasining ismi, tug‘ilgan yili va oyi ko‘rsatiladi.
Zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan, mulk huquqi bilan o‘ziga tegishli bo‘lgan uylarda istiqomat qiluvchi shaharlik fuqarolarga tegishli ma’lumotnoma mahalla qo‘mitasi raisi tomonidan tasdiqlanadi.
Tegishli hujjatlar bo‘lmagan hamda ularni tiklash imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, shuningdek, manfaatdor fuqaro ma’lumotnomadan norozi bo‘lgan taqdirda qaramog‘ida bo‘lganlik fakti sud tomonidan aniqlanishi mumkin.
34. Ish beruvchi arizachiga zararni undirish to‘g‘risida talablar qo‘yish uchun kerakli hujjatlarni olishda ko‘maklashishga, tegishli hollarda esa ularni boshqa tashkilotlardan talab qilib olishga majburdir.
35. Jabrlanuvchining yoki boshqa manfaatdor fuqarolarning iltimosiga ko‘ra korxona kasaba uyushmasi qo‘mitasi yoki xodimlar tomonidan vakil qilingan boshqa vakolatli organ ish beruvchi bilan muzokaralarda jabrlanuvchi tomonidan qatnashish uchun o‘z vakilini ajratadi yoxud jabrlanuvchi ish beruvchi hisobidan advokat yollashi mumkin.
36. Ish beruvchi zararni undirish to‘g‘risidagi arizani o‘n kun muddatda ko‘rib chiqishi va tegishli qaror qabul qilishi shart.
Qaror korxona ma’muriyatining buyrug‘i (farmoyishi) bilan rasmiylashtiriladi. Buyruq asoslangan bo‘lishi kerak, unda zarar to‘lashi kerak bo‘lgan fuqarolar, uning har bir oila a’zosi hisobiga to‘g‘ri keladigan miqdorlari va to‘lov muddatlari ko‘rsatiladi.
Ish beruvchining zararni to‘lash to‘g‘risidagi buyrug‘ining nusxasi yoki asoslangan yozma ravishdagi rad javobi manfaatdor fuqarolarga barcha zarur hujjatlar bilan birga ariza topshirilgan kundan boshlab o‘n kun muddatda topshiriladi.
Belgilangan muddatda arizani ko‘rib chiqmaslik yoki buyruq nusxasini topshirmaslik zararni to‘lashni rad etish hisoblanadi.
37. Manfaatdor shaxs ish beruvchining qaroridan norozi bo‘lgan yoki belgilangan muddatda javob olinmagan taqdirda da’vo sud tomonidan ko‘rib chiqiladi. Korxonaning kasaba uyushmasi yoki xodimlar tomonidan vakil qilingan boshqa vakolatli organ manfaatdor fuqarolarning roziligiga ko‘ra ariza bilan sudga murojaat qilishi va sud ishida qatnashishi mumkin.
Zararni undirish haqidagi ariza, arizachining xohishiga ko‘ra, ish beruvchi joylashgan yerdagi yoki o‘zining turar joyidagi yoxud jarohat olingan joydagi sudga beriladi.
Xodimlarning mehnat vazifalarini bajarish vaqtida ularga yetkazilgan shikastlar yoki boquvchining vafoti tufayli zararni undirish haqidagi talablariga da’vo qo‘zg‘atish muddati tatbiq etilmaydi.
a) jabrlanuvchilarga — ular mehnat jarohati oqibatida kasb bo‘yicha mehnatga layoqatini to‘liq yoki qisman yo‘qotgan kundan boshlab;
b) boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga — boquvchining vafot etgan kunidan, ammo faqat zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lingan vaqtdan boshlab to‘lanadi.
Zararni undirish to‘g‘risida ariza jabrlanuvchining mehnat jarohati tufayli kasb bo‘yicha mehnatga layoqati yo‘qotilgandan yoki boquvchining vafotidan 3 yildan keyin berilgan taqdirda zararni to‘lash bu haqda murojaat qilingan kundan boshlab amalga oshiriladi.
39. Zarar to‘lovlarini olish muddatini uzaytirish, jabrlanuvchi va boshqa manfaatdor shaxslarning ish beruvchiga murojaat qilgan vaqtidan qat’i nazar, avvalgi to‘lovlar muddati tugagan kundan boshlab amalga oshiriladi. Bunda o‘tgan vaqt uchun zarar to‘lovlari summasi jabrlanuvchining shu davr mobaynidagi mehnatga layoqatsizligi tasdiqlangan, shuningdek, zarur hujjatlar taqdim etilgan taqdirda beriladi. Salomatlikka yetkazilgan zarar tufayli qo‘shimcha xarajatlar to‘lovlari ham xuddi shunday shartlar asosida amalga oshiriladi.
40. Ish haqining yo‘qotilgan qismi bo‘yicha zararni to‘lash mehnat jarohati tufayli jabrlanuvchi kasb bo‘yicha mehnat layoqatini yo‘qotganlik belgilangan muddat uchun, qo‘shimcha xarajatlarni to‘lash esa ularga muhtojlik belgilangan muddat davomida amalga oshiriladi.
Boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga to‘lov mazkur qoidalarning 23-bandiga muvofiq to‘lanadi.
Jabrlanuvchiga, shuningdek, boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga zarar to‘lovlari, ularning daromadlaridan qat’i nazar, to‘lanaveradi.
41. Jabrlanuvchining kasb bo‘yicha mehnatga layoqatsizlik darajasi yoki zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolar soni o‘zgargan taqdirda to‘lovlarning miqdori qayta hisoblab chiqiladi.
Zarar to‘lovini oluvchi zarar to‘lovi miqdorini qayta hisoblashga ta’sir etishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar haqida korxonaga yozma ravishda ma’lum qilishi shart.
Zarar to‘lovlari summasini oluvchiga yetkazib berish va jo‘natish xarajatlari yetkazilgan zarar uchun javobgar bo‘lgan ish beruvchi hisobidan amalga oshiriladi. Ushbu summalar, oluvchilarning xohishiga ko‘ra, ularning bankdagi schyotiga o‘tkazilishi mumkin.
zarar to‘lovlari miqdorini oshirish huquqi vujudga kelganda — jabrlanuvchi zarar to‘lovi miqdorini qayta hisoblab chiqish haqida barcha zarur hujjatlar bilan murojaat qilgan oydan keyingi oyning birinchi kunidan boshlab;
to‘lov miqdorining kamaytirilishiga sabab bo‘luvchi holatlar yuzaga kelganda — tegishli holatlar yuzaga kelgan oydan keyingi oyning birinchi kunidan boshlab.
44. Zarar to‘lovlarini berish tayinlangan (fuqaro qariyalar yoki nogironlar uyiga joylashtirilgan taqdirda unga zarar to‘lovi miqdori bilan u yerdagi parvarish qilish qiymati o‘rtasidagi farq to‘lanadi, ammo u zarar to‘lovlari summasining 25 foizidan kam bo‘lmasligi kerak.
Ko‘rsatib o‘tilgan fuqarolarning qaramog‘ida bo‘lgan mehnatga layoqatsiz kishilarga zarar to‘lovi quyidagi tartibda to‘lanadi: qaramog‘idagi mehnatga layoqatsiz bir kishi hisobiga — belgilangan to‘lov summasining chorak qismi, ikki kishi hisobiga — uchdan bir qismi, uch va undan ko‘p kishi hisobiga yarmi to‘lanadi. To‘lovning qolgan qismi qariyalar va nogironlar uyida parvarish qilish qiymatini chegirib tashlagan holda, ammo zarar to‘lovi miqdorining 25 foizidan kam bo‘lmagan miqdorda, jabrlanuvchining o‘ziga to‘lanadi.
45. Sud hukmi bilan ozodlikdan mahrum etilib, jazo muddatini o‘tash davrida zarar to‘lovining to‘lanishi kerak bo‘lgan summasi oluvchining maxsus schyotiga o‘tkaziladi va unga ozodlikdan mahrum etilgan joydan chiqqandan keyin to‘lanadi.
46. Zarar to‘lovi tayinlangan, ammo jabrlanuvchi yoki zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolar tomonidan o‘z vaqtida olinmagan to‘lov uni olish haqida murojaat qilingan oldingi 3 yildan ko‘p bo‘lmagan vaqt uchun to‘lanadi.
Zarar uchun javobgar bo‘lgan ish beruvchining aybi bilan o‘z vaqtida olinmagan zarar to‘lov summasi biron-bir muddat bilan chegaralanmagan holda o‘tgan davr uchun to‘lanadi.
47. Jabrlanuvchiga yoki boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarga tegishli bo‘lgan va vafot etish tufayli ular tomonidan to‘liq olinmay qolgan zarar to‘lovi summasi umumiy asoslarda ularning merosxo‘rlariga to‘lanadi.
Vafot etgan shaxsning dafn etish marosimini amalga oshirayotgan oila a’zolariga ushbu summalar merosxo‘rlik huquqi to‘g‘risidagi guvohnoma olingungacha ham to‘lanaveradi.
48. Jabrlanuvchi yoki boquvchining vafoti tufayli zarar to‘lovini olish huquqiga ega bo‘lgan fuqarolar tomonidan zarar to‘lovlari hisobidan olingan summalar faqat ularni to‘lash manfaatdor shaxslar tomonidan taqdim qilingan qalbaki hujjatlarga yoki ular bergan soxta ma’lumotlarga asoslangan, shuningdek, hisoblashda xatoga yo‘l qo‘yilgan yoki zarar to‘lovi miqdorini aniqlashga ta’sir etuvchi ma’lumotlar yashirilgan hollardagina ish beruvchi tomonidan qaytarib olinishi mumkin.
Noto‘g‘ri olingan zarar to‘lovlari summasini ish beruvchi tomonidan qaytarib olish mehnatga haq to‘lash summasidan chegirib qolishda qonunchilik bilan belgilangan kafolatlarga rioya qilingan holda amalga oshiriladi.
49. Zarar to‘lovlarini tayinlash to‘g‘risida ish beruvchi buyrug‘ining (xalq sudi qarorining) nusxasi, jabrlanuvchining va boshqa manfaatdor fuqarolarning zarar to‘lovlarini tayinlash to‘g‘risidagi arizasi barcha zarur hujjatlar bilan birgalikda ish beruvchi tomonidan har qaysi oluvchi uchun yuritilgan alohida hujjatlar yig‘majildida saqlanadi. Ish beruvchi ushbu hujjatlarning saqlanishini ta’minlashga majburdir.
Zarar summasini to‘lash davrida jabrlanganlarning ularga to‘lovni tayinlash to‘g‘risidagi hujjatlari yig‘majildi ish beruvchining buxgalteriyasida saqlanadi.
Zarar summasini to‘lash to‘xtatilgandan ikki yil keyin ko‘rsatib o‘tilgan hujjatlar yig‘majildlari ish beruvchining arxiviga doimiy saqlash uchun topshiriladi.