Oliy xo‘jalik sudining 2013-yil ikkinchi yarim yillik ish rejasiga asosan 2010 — 2012-yillar va 2013-yilning birinchi yarmi davomida sud qarorlarini ijro qilish jarayonida yuzaga kelgan nizolarni hal qilishga oid sud amaliyoti xo‘jalik sudlari tomonidan taqdim qilingan (724 ta) xo‘jalik ishlari va umumlashtirishlar asosida o‘rganib chiqildi.
Mazkur toifadagi ishlar xo‘jalik sudlari tomonidan O‘zbekiston Respublikasining Xo‘jalik protsessual kodeksi (bundan buyon matnda XPK deb yuritiladi), “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi Qonun (bundan buyon matnda Qonun deb yuritiladi), O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar haqida”gi № 06/196-son qarori asosida hal etilmoqda.
Ishlar asosan sud ijrochilarining xatti-harakatlari (harakatsizligi)ni noqonuniy deb topish, sud ijrochisining chiqargan qarorini haqiqiy emas deb topish, ijro jarayonida yetkazilgan zararni undirish, xatlangan mol-mulkni ro‘yxatdan chiqarish to‘g‘risidagi da’vo arizalari (arizalari) asosida ko‘rib chiqilgan.
1. Sud ijrochisining xatti — harakatlari (harakatsizligi) ustidan beriladigan ariza (shikoyat)larning sudga taalluqliligi masalasi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi Qonun normalari talablariga rioya etilgan holda hal etiladi.
Jizzax davlat markaziy o‘rmon xo‘jaligi sudga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, Sud ijrochilari G‘allaorol tuman bo‘limi va Sud departamentining viloyat hududiy boshqarmasidan 791 280 so‘m moddiy zararni undirish, Sud ijrochilari G‘allaorol tuman bo‘limining “Ijro hujjatini undiruvchiga qaytarish va ijro ishi yuritishni tamomlash to‘g‘risida”gi qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo qisman qanoatlantirilib, Sud ijrochilari G‘allaorol tuman bo‘limining “ijro hujjatini undiruvchiga qaytarish va ijro ishi yuritishni tamomlash to‘g‘risida”gi qarori haqiqiy emas deb topilgan. Da’voning qolgan qismini qanoatlantirish rad etilgan.
Ish hujjatlariga ko‘ra Fuqarolik ishlari bo‘yicha Jizzax tumanlararo sudining hal qiluv qarori bilan Jizzax markaziy o‘rmon xo‘jaligi foydasiga X. Dobilovdan 1 318 800 so‘m undirilgan. Sudning hal qiluv qaroriga asosan ijro varaqasi berilgan va ijro qilish uchun Sud ijrochilari G‘allaorol tuman bo‘limiga taqdim qilingan.
Sud ijrochilari G‘allaorol tuman bo‘limi sud ijrochisining “ijro hujjatini undiruvchiga qaytarish va ijro ishi yuritishni tamomlash to‘g‘risida” gi qaroriga asosan ijro varaqasi ijrosiz qaytarilgan.
Qarordan ko‘rinishicha ijro varaqasiga asosan amalga oshirilgan ijro harakatlari natijasida X. Dobilovning undiruv qaratilishi mumkin bo‘lgan mol-mulklari aniqlanmagan.
Lekin da’vo arizasiga ilova qilingan ma’muriy huquqbuzarlik sodir qilinganligi yuzasidan to‘plangan hujjatlarga ko‘ra Jizzax davlat markaziy o‘rmon xo‘jaligiga qarashli yaylovga X. Dobilovga tegishli 120 bosh qo‘y, 14 bosh echki zarar yetkazganligi aniqlangan.
Xo‘jalik sudi da’vo arizani ish yurituvga qabul qilib, uni mazmunan ko‘rib chiqish to‘g‘risida barvaqt xulosaga kelganligi ko‘rinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar haqida”gi 06/196-sonli Qarorining 15-bandida sudlarning e’tibori ijro ish yurituviga bog‘liq munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarning taalluqliligi masalasini hal etishda har doim ijro hujjati qaysi sud tomonidan berilganligi aniqlanishi lozimligiga qaratilgan.
Plenum qarorining 15-bandi 7-xatboshisida Qonunning 861-moddasiga ko‘ra, xo‘jalik sudi tomonidan berilgan ijro hujjati bo‘yicha sud ijrochisining chiqargan qarori ustidan undiruvchi yoki qarzdor tomonidan ijro hujjatini bergan xo‘jalik sudiga yoki bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga, mansabdor shaxsga qaror chiqarilganligi haqida xabar qilingan kundan e’tiboran o‘n kunlik muddatda shikoyat berilishi mumkinligi, 8-xatboshisida esa ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilmagan hollarda sud ijrochisining qarori ustidan qaror chiqarilganligi haqida xabar qilingan kundan e’tiboran o‘n kunlik muddatda sud ijrochisi joylashgan joydagi umumiy yurisdiksiya sudiga yoki bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga, mansabdor shaxsga shikoyat berilishi belgilangan.
Ushbu holatda, X. Dobilovga nisbatan ijro varaqasi Fuqarolik ishlari bo‘yicha Jizzax tumanlararo sudining hal qiluv qaroriga asosan berilgani sababli ijro ish yurituvi bilan bog‘liq nizo ko‘rib chiqish uchun umumiy yurisdiksiya sudining sudloviga taalluqli bo‘lib, birinchi instansiya sudi XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan nizo xo‘jalik sudida ko‘rish uchun tegishli bo‘lmagan.
2. Xo‘jalik sudi hujjati asosida qo‘zg‘atilgan ijro ishi jarayonida xatlangan mol-mulkni ro‘yxatdan chiqarish haqidagi talab xo‘jalik sudiga taalluqlidir.
Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan AT “Ipoteka bank”ning da’vo arizasi qanoatlantirilib, “Mirikulol” xususiy korxonasidan 211 916 500 sum kredit qarzi undirilgan va undiruv garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulk obyektiga qaratilgan.
Hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgach ijro varaqasi berilgan. Sud departamenti Buxoro shahar bo‘limining sud ijrochisi ijro ishini qo‘zg‘atib, garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulkni ro‘yxatga olgan va xatlagan.
Ijro jarayonida Bank, “Mirikulol” va “Baken qurilish montaj” xususiy korxonalari o‘rtasida kelishuv bitimi tuzilgan. Mazkur bitimga ko‘ra “Baken qurilish montaj” xususiy korxonasi bank oldidagi kredit summasini to‘lab berish, “Mirikulol” xususiy korxonasi esa ko‘chmas mulkning bir qismini “Baken qurilish montaj” xususiy korxonasiga topshirish majburiyatini olgan.
Sud ijrochilari Buxoro shahar bo‘limida mavjud bo‘lgan boshqa ijro ishi jarayonida “Mirikulol” xususiy korxonasining garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulki xatlangan. Bundan tashqari, sud ijrochisi tomonidan mutaxassis tayinlash to‘g‘risida qaror qabul qilingan va mutaxassis zimmasiga ko‘chmas mulkning bozor narxini aniqlash majburiyati yuklangan.
AT “Ipoteka bank” Sud ijrochilari Buxoro shahar bo‘limiga nisbatan sudga murojaat qilib, sud ijrochining mutaxassis tayinlash to‘g‘risidagi qarorini haqiqiy emas deb topishni va ko‘chmas mulkni ro‘yxatdan chiqarishni so‘ragan.
Ishni ko‘rish jarayonida Sud departamentining Buxoro viloyat hududiy boshqarmasi ishga qo‘shimcha javobgar sifatida jalb qilingan.
Sudning hal qiluv qarori bilan sud ijrochisining qarorini haqiqiy emas deb topish haqidagi talabni qanoatlantirish rad etilgan, da’voning ko‘chmas mulkni ro‘yxatdan chiqarish qismi bo‘yicha ish yuritish tugatilgan.
Birinchi instansiyasi sudi da’voning ko‘chmas mulkni ro‘yxatdan chiqarish to‘g‘risidagi talab bo‘yicha ish yuritishni asossiz tugatgan. Chunki, nizoning xo‘jalik sudiga taalluqliligi masalasini hal etishda XPKning 23-moddasining talablaridan kelib chiqish lozim: agar nizo iqtisodiyot sohasida yuridik shaxslar, yuridik shaxs tuzmagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan va yakka tartibdagi tadbirkor maqomini qonunda belgilangan tarzda olgan fuqarolar o‘rtasidagi fuqaroviy, ma’muriy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqqan bo‘lsa, bunday nizolar xo‘jalik sudiga taalluqlidir.
3. Qarzdorning mol-mulkini ro‘yxatga olish va xatlash to‘g‘risidagi dalolatnomani haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi arizalar xo‘jalik sudiga taalluqli emas.
“Imkon Sarvari” shu’ba korxonasi xo‘jalik sudiga da’vo ariza bilan murojaat qilib, Sud ijrochilari Andijon shahar bo‘limining qarzdorning mol-mulkini ro‘yxatga olish va xatlash to‘g‘risidagi dalolatnomani haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan Sud ijrochilari Andijon viloyat boshqarmasi ishga daxldor javobgar hamda “Maynaxon jannati” xususiy korxonasi manfaatdor taraf sifatida jalb qilingan.
Ish hujjatlaridan aniqlanishicha, xo‘jalik sudining hal qiluv qaroriga ko‘ra “Imkon sarvari” shu’ba korxonasidan “Maynaxon jannati” xususiy korxonasi foydasiga 11 000 000 so‘m asosiy qarz, 3 000 000 so‘m penya undirilgan.
Mazkur ish bo‘yicha berilgan ijro varaqasiga asosan ijro ishi qo‘zg‘atilib, Sud ijrochilari Andijon shahar bo‘limi xodimi tomonidan 15 dona oshxona stollari, 40 dona yumshoq stullar, 3 komplekt divan, 2 dona muzlatkichlar, 1 dona vitrina ko‘rinishidagi muzlatkichlar xatlangan. Bu haqda dalolatnoma tuzilgan.
Sud majlisida aniqlanishicha, 40 dona yumshoq stullar, 15 dona oshxona stollari, 3 komplekt divanlar, 1 dona muzlatgich va 1 dona vitrina muzlatgichi ijara shartnomasi asosida fuqaro B.Ayupov tomonidan ashyolarni tekinga foydalanishga berish shartnomasiga asosan “And sarvari” MChJga berilgan. “Mehnat pivo” MChJ va “Imkon sarvari” ShK o‘rtasida tuzilgan dastgohlar bilan ta’minlash shartnomasi asosida “Imkon sarvari” ShKga 2 ta muzlatkichlar vaqtincha foydalanishga berilgan.
Sud ijrochilari Andijon shahar bo‘limi tomonidan xatlangan mulklar ijro varaqasida ko‘rsatib o‘tilgan qarzdor “Imkon sarvari” ShKga tegishli emasligi sababli, da’vo birinchi instansiya sudi tomonidan qanoatlantirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi XPK 24-moddasining birinchi qismi 9-bandiga ko‘ra, davlat organlari va fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmagan, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan hujjatlarini (butunlay yoki qisman) haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi nizolar hal etilishi belgilangan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi Qonunning 23-moddasiga ko‘ra, sud ijrochisi undiruvchining arizasiga binoan yoki o‘z tashabbusi bilan mulkiy undiruv bo‘yicha ijro ishi yuritishni qo‘zg‘atish to‘g‘risida qaror chiqarish bilan bir vaqtda qarzdorning mol-mulkini ro‘yxatga olib, ularni xatlashga haqli bo‘lib, bu haqda mazkur qarorda ko‘rsatib o‘tadi. Ijro ishi yuritishni qo‘zg‘atish to‘g‘risidagi qaror ustidan shikoyat qilish yoki protest bildirish mumkinligi belgilangan.
Qarzdorning mol-mulkini ro‘yxatga olish va xatlash to‘g‘risidagi dalolatnoma esa qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmagan, tashkilotlar va fuqarolarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan hujjat hisoblanmaydi va shu sababli ushbu dalolatnomani haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi arizalar xo‘jalik sudiga taalluqli emas. O‘zbekiston Respublikasi XPK 86-moddasining birinchi qismi 1-bandiga ko‘ra, nizo xo‘jalik sudida ko‘rish uchun tegishli bo‘lmasa, ish yuritish tugatilishi lozim.
4. Baholovchi tashkilotning baholash to‘g‘risidagi hisobotini haqiqiy emas deb topish haqidagi ishlar xo‘jalik sudiga taalluqli emas. Sud tomonidan faqatgina baholash to‘g‘risidagi hisobotni ekspertizadan o‘tkazish natijalari bo‘yicha tuzilgan xulosa ko‘rib chiqiladi.
Xo‘jalik sudining Kogon tuman yo‘l xo‘jaligi pudrat ta’mirlash foydalanish korxonasidan (bundan buyon matnda qarzdor deb yuritiladi)dan undiruvchi “Shoxrud trans” MChJ foydasiga 12 851 406 so‘m undirish to‘g‘risidagi ijro hujjatining ijrosini ta’minlash maqsadida Sud departamenti Kogon tuman bo‘limining sud ijrochisi qarzdorga tegishli bo‘lgan “DAMAS”, “Tiko” va “UAZ 31512” - rusumli avtotransport vositalarini xatlagan va ularni baholash uchun mutaxassis tayinlash haqida qaror chiqarib, qaror ijrosini “Fazilat nuri plyus” baholash tashkilotiga yuklagan.
Sud ijrochisining ushbu qaroriga asosan baholovchi tashkilot tomonidan “DAMAS” rusumli avtomashina 5 885 130 so‘mga, “Tiko” rusumli avtomashina 4 021 652 so‘mga, “UAZ 31512” rusumli avtomashina 1 570 338 so‘mga boholangan va bu haqda hisobot tuzilgan.
Sud ijrochilari Kogon tuman bo‘limi qarzdorga bildirishnoma yuborib, unda xatlangan uchta avtotransport vositalari “Fazilat nuri plyus” baholash tashkiloti tomonidan baholanganligi va ular Respublika Ko‘p tarmoqli “Agro Sanoat Birjasi” orqali savdoga chiqarilganligini ma’lum qilgan.
Baholovchi tashkilot tomonidan aniqlangan narxlardan norozi bo‘lib, qarzdor sudga Sud ijrochilari Kogon tuman bo‘limi va “Fazilat nuri plyus” baholash tashkilotiga nisbatan da’vo arizasi bilan murojaat qilib, sud ijrochisining ijro ishi yuritishda mutaxassis tayinlash haqidagi qarorni hamda transport va texnika vositalarini baholash bo‘yicha hisobotni haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan da’vo talabining sud ijrochisinig qarorini haqiqiy emas deb topish qismini qanoatlantirish rad etilgan, baholash hisobotini haqiqiy emas deb topish qismi bo‘yicha ish yuritish tugatilgan.
Qonun 20-moddasining birinchi qismiga ko‘ra, ijro harakatlarini amalga oshirayotganda yuzaga keladigan, maxsus bilimlarni talab qiladigan masalalarni tushuntirib berish uchun sud ijrochisi o‘z tashabbusiga yoki taraflarning iltimosiga binoan o‘zining qarori bilan mutaxassis tayinlashi mumkin. Shuningdek, mazkur qonun 54-moddasining ikkinchi qismiga binoan sud ijrochisi mol-mulkni baholash uchun baholovchi tashkilotni jalb etadi.
“Baholash faoliyati to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 18-1-moddasida zarur bo‘lgan holda, baholash to‘g‘risidagi hisobotning ishonchliligini tekshirish uchun mazkur hisobot qonun hujjatlarida belgilangan tartibda boshqa baholovchi tashkilot tomonidan shartnoma asosida ekspertizadan o‘tkazilishi mumkinligi, baholash to‘g‘risidagi hisobotning ishonchliligini ekspertizadan o‘tkazish natijalari ekspert xulosasi bilan rasmiylashtirilishi, buyurtmachi baholash to‘g‘risidagi hisobot ishonchliligi to‘g‘risida olingan ekspert xulosasiga rozi bo‘lmagan taqdirda, nizo sudda ko‘rib chiqilishi kerakligi belgilangan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Baholovchi tashkilotlar faoliyatini yanada takomillashtirish va ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati uchun ularning mas’uliyatini oshirish to‘g‘risida”gi 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-son qarori bilan tasdiqlangan “Baholovchi tashkilotlar va baholovchilar to‘g‘risida”gi Nizomning 38-bandiga ko‘ra, zarurat bo‘lganda, baholovchi tashkilotning baholash to‘g‘risidagi hisoboti haqqoniyligini tekshirish uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda baholash to‘g‘risidagi mazkur hisobot shartnoma asosida boshqa baholovchi tashkilot tomonidan ekspertizadan o‘tkazilishi mumkin.
Ushbu Nizomning 39-bandiga asosan baholash to‘g‘risidagi hisobotni ekspertizadan o‘tkazishning buyurtmachisi olingan xulosaga rozi bo‘lmagan taqdirda ushbu bahs sud tomonidan ko‘rib chiqiladi.
Bundan ko‘rinadiki, baholovchi tashkilotning baholash to‘g‘risidagi hisobotining qonuniyligi yoki asosliligi sud tomonidan baholanmaydi. Uni haqqoniyligi boshqa baholovchi tashkilot tomonidan ekspertiza o‘tkazish yo‘li bilan tekshiriladi. Buning natijasida tuzilgan ekspertiza xulosasini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi da’vo xo‘jalik sudiga taalluqlidir.
Shu bois birinchi instansiyasi sudi da’vo talabining sud ijrochisinig qarorini haqiqiy emas deb topish qismini qanoatlantirishni rad etish, baholash hisobotini haqiqiy emas deb topish qismi bo‘yicha ish yuritishni tugatish haqida asosli xulosaga kelgan.
5. Xo‘jalik sudining qarorini ijro etish jarayonida sud ijrochisining shaxsni ma’muriy javobgarlikka tortish haqidagi qarori ustidan faqat javobgarlikka tortilgan shaxs yoki uning qonuniy vakili ma’muriy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudyasiga shikoyat qilishi mumkin.
Xo‘jalik sudining qarzdor “O‘zbekyengilsanoat” DAKdan undiruvchi O‘zbekiston Respublikasi TIF Milliy banki foydasiga 7 466 483,52 AQSh dollari undirish to‘g‘risidagi sud hujjati ijrosini ta’minlash maqsadida Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasining sud ijrochisi tomonidan ijro ishi yuritishni qo‘zg‘atish to‘g‘risida qaror chiqarilib, unda ijro hujjatida ko‘rsatilgan talablarni ixtiyoriy bajarish uchun qarzdorga bir kun muddat belgilangan.
Biroq qarzdor tomonidan belgilangan muddatda ijro hujjatida ko‘rsatilgan talablar ixtiyoriy bajarilmagan va shu bois sud ijrochisining qarori bilan qarzdorning rahbari A. Kasimov va bosh hisobchisi A. Gafforov O‘zbekiston Respublikasi MJtKning 283-moddasiga asosan ma’muriy javobgarlikka tortilib, ularga eng kam ish haqining 15 (o‘n besh) barobari miqdorida, ya’ni 565 200 so‘mdan jarima solingan.
Sud ijrochisining ma’muriy javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi qaroridan norozi bo‘lib, qarzdor Toshkent shahar xo‘jalik sudiga Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasiga nisbatan ariza bilan murojaat qilib, sud ijrochisining qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan ariza qanoatlantirilib, Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi sud ijrochisining ma’muriy javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi qarori haqiqiy emas deb topilgan.
O‘zbekiston Respublikasi MJtKning 314-moddasiga ko‘ra ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish yuzasidan chiqarilgan qaror xususida ustidan shu qaror chiqarilgan shaxs, jabrlanuvchi, shuningdek ularning qonuniy vakillari va advokat tomonidan shikoyat berilishi mumkin.
Ushbu Kodeks 315-moddasining birinchi qismiga muvofiq ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish yuzasidan chiqarilgan qaror ustidan yuqori turuvchi organga (mansabdor shaxsga) yoki ma’muriy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudyasiga shikoyat qilinadi.
Sud ijrochisining ma’muriy javobgarlikka tortish haqidagi qarori ustidan faqat “O‘zbekyengilsanoat” DAKning rahbari A. Kasimov va bosh hisobchisi A. Gafforov yoki ularning qonuniy vakillari hamda bunday talab bilan xo‘jalik sudiga emas, balki ma’muriy ishlar bo‘yicha tuman (shahar) sudyasiga shikoyat qilishi mumkin.
6. Qonun 483-moddasining ikkinchi qismiga binoan tegishli qarzdor yuridik shaxslarga nisbatan ijro harakatlarini amalga oshirishda undiruvni xususiy korxona mulkdori, muassasa mulkdori, fermer xo‘jaligining rahbari, dehqon xo‘jaligining a’zolari, ishlab chiqarish kooperativining a’zolari, qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat ishtirokchilari, to‘liq shirkat ishtirokchilari, shuningdek kommandit shirkatdagi to‘liq sheriklar pul mablag‘lariga va boshqa mol-mulkiga qaratish ijro hujjatini ijro etish tartibi hamda usulini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan “Registon” MChJning mol-mulki hisobidan 2 328 664 000 so‘m miqdordagi soliq qarzi undirilgan. Hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgach ijro varaqasi berilgan va ijro ishi qo‘zg‘atilgan.
Ijro ishi yuritish jarayonida qarzdor korxonaning pul mablag‘lari va mol-mulki mavjud emasligi aniqlangan.
Jinoyat ishlari bo‘yicha Buxoro viloyat sudining hukmida “Registon” MChJ rahbari M. Huseynov va boshqalar tomonidan yetkazilgan zarar M. Huseynovga tegishli bo‘lgan kottedj, xususiy tadbirkor N. Safarovga tegishli bo‘lgan 16 ta savdo do‘konlari hamda avtomashina, “Elektr Payvandlash Invest” xususiy korxonaga tegishli bo‘lgan savdo va maishiy xizmat uyi binosi, “Buxoro Global” MChJga tegishli bo‘lgan avtosaroy, fuqaro Q.Gulamovga tegishli bo‘lgan 2 ta avtomashinalar hisobidan qoplanishi ko‘rsatilgan.
Sud ijrochilari Buxoro shahar bo‘limi xo‘jalik sudiga murojaat qilib, xo‘jalik ishi yuzasidan qabul qilgan hal qiluv qarorining ijro usuli va tartibini o‘zgartirib, “Registon” MChJning soliq qarzi undiruvini hukmda ko‘rsatilgan mulklarga qaratishni so‘ragan.
Viloyat xo‘jalik sudining ajrimi bilan ariza qanoatlantirilgan va hal qiluv qarorining ijro usuli hamda tartibi o‘zgartirilib, “Registon” MChJning soliq qarzining undiruvi hukmda ko‘rsatilgan mulklarga qaratilgan.
Sud hal qiluv qarorining ijro usuli hamda tartibini o‘zgartirish to‘g‘risidagi ajrimni chiqarishda Qonun 483-moddasining ikkinchi qismini asos qilib ko‘rsatgan. Qonunning ko‘rsatilgan normasiga ko‘ra tegishli qarzdor yuridik shaxslarga nisbatan ijro harakatlarini amalga oshirishda undiruvni xususiy korxona mulkdori, muassasa mulkdori, fermer xo‘jaligining rahbari, dehqon xo‘jaligining a’zolari, ishlab chiqarish kooperativining a’zolari, qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat ishtirokchilari, to‘liq shirkat ishtirokchilari, shuningdek kommandit shirkatdagi to‘liq sheriklar pul mablag‘lariga va boshqa mol-mulkiga qaratish ijro hujjatini ijro etish tartibi hamda usulini o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
Vaholanki, ushbu moddada ko‘rsatilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ro‘yxatida MChJ nazarda tutilmagan.
Bundan tashqari, undiruv xo‘jalik ishi bo‘yicha taraf bo‘lmagan shaxslarning mulklariga qaratilgan va bu bilan ularning huquq va qonuniy manfaatlari buzilgan.
7. Agar ariza (shikoyat) yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan Sud departamentining hududiy boshqarmasiga nisbatan emas, balki uning tuman bo‘limiga nisbatan taqdim etilgan bo‘lsa, u holda XPKning 38-moddasiga muvofiq Sud departamenti hududiy boshqarmasi ishda ishtirok etishga jalb qilinadi.
Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan “Dilfayz servis” MChJning da’vo talablari qanoatlantirilgan va javobgar “Yer tuzish va ko‘chmas mulk kadastri” davlat unitar korxonasi zimmasiga bir oy muddat ichida Toshkent shahar, Chilonzor mavzesi, Lutfiy ko‘chasi 6-uydagi maydoni 777 kv.m iborat bo‘lgan noturar binoga “Dilfayz servis” MChJning bo‘lgan huquqini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish majburiyati yuklatilgan. Hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgach ijro varaqasi berilgan va ijro varaqasi “Dilfayz servis” MChJ tomonidan Sud ijrochilari Uchtepa tuman bo‘limiga ijro etish uchun taqdim qilingan.
Ijro xujjati qonunda belgilangan muddatda ijro etilmaganligi sababli, “Dilfayz servis” MChJ xo‘jalik sudiga Sud departamenti Uchtepa tuman bo‘limiga nisbatan ariza (shikoyat) bilan murojaat qilib, sud ijrochilarining xatti-harakati (harakatsizligi)ni noqonuniy deb topishni va sud ijrochisining zimmasiga sud hujjatini qonunda belgilangan muddatda ijro etish majburiyatini yuklashni so‘ragan.
Birinchi instansiyasi sudining ajrimi bilan ish yuritish XPK 86-moddasining 1-bandiga asosan, ya’ni nizo xo‘jalik sudida ko‘rish uchun taalluqli bo‘lmaganligi sababli tugatilgan.
Sudning ajrimiga ko‘ra ish yuritishni tugatishga Sud ijrochilari Uchtepa tuman bo‘limi yuridik shaxs maqomiga ega emasligi asos bo‘lgan.
Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2007-yil 15-iyundagi “Birinchi instansiya sudida ishlarni ko‘rishda O‘zbekiston Respublikasi Xo‘jalik protsessual kodeksining qo‘llanilishi to‘g‘risida”gi 162-sonli qarori 9-bandining ikkinchi xatboshisiga ko‘ra, agar da’vo yuridik shaxsning o‘ziga emas, balki uning alohida bo‘linmasiga nisbatan taqdim etilgan bo‘lsa, u holda yuridik shaxsning o‘zini ishda ishtirok etishga jalb qilish sud tomonidan XPKning 38-moddasiga muvofiq hal etiladi.
XPK 38-moddasining birinchi qismiga asosan xo‘jalik sudi da’vo taqdim etish huquqiga ega bo‘lmagan shaxs tomonidan yoki da’vo bo‘yicha javob berishi lozim bo‘lmagan shaxsga nisbatan taqdim etilganini aniqlasa, hal qiluv qarori qabul qilingunga qadar, da’vogarning roziligi bilan dastlabki da’vogar yoki javobgarning ishga daxldor da’vogar yoki javobgar bilan almashtirilishiga yo‘l qo‘yishi mumkin.
8. Sud ijrochisining xatti-harakatini noqonuniy deb topish hamda u tomonidan ijro jarayonida chiqarilgan qarorni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi arizani mazmunan ko‘rib chiqish natijasi bo‘yicha sud ajrim emas, balki hal qiluv qarori chiqaradi.
Xo‘jalik sudining qarzdor “To‘qimachi Boboteks” MChJdan undiruvchi “O‘zbekqog‘ozta’minot” MChJ foydasiga 85 789 335 so‘m undirish to‘g‘risidagi sud hujjati ijrosini ta’minlash maqsadida Sud departamenti Yakkasaroy tuman bo‘limining sud ijrochisi tomonidan ijro ishi yuritishni qo‘zg‘atish to‘g‘risida qaror chiqarilib, unda ijro hujjatida ko‘rsatilgan talablarni ixtiyoriy bajarish uchun qarzdorga besh kunlik muddat belgilangan.
Sud ijrochisining qaroridan norozi bo‘lib, qarzdor xo‘jalik sudiga Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi va Sud ijrochilari Yakkasaroy tuman bo‘limiga nisbatan ariza bilan murojaat qilib, sud ijrochisining xatti-harakatini noqonuniy hamda qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar haqida”gi 06/196-sonli qarorining 17-bandi mazmuniga ko‘ra, sud ijrochisining xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin, shikoyat qilish FPK va XPKning 15-boblarida nazarda tutilgan talablarga rioya qilingan holda ariza (shikoyat) berish yo‘li bilan amalga oshiriladi, qayd etilgan arizalar (shikoyatlar) ayrim xususiyatlari inobatga olingan holda, ma’muriy-huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarni hal qilish tartibida ko‘rib chiqilishi kerak.
Bundan ko‘rinib turibdiki, birinchi instansiya sudi qarzdorning arizasini qanoatlantirishni rad etish haqida ajrim emas, balki hal qiluv qarori qabul qilishi lozim edi.
Shu bois apellatsiya instansiyasi sudining 2012-yil 26-apreldagi qarori bilan birinchi instansiyasi sudining ajrimi bekor qilinib, ish yangidan ko‘rish uchun birinchi instansiya sudiga yuborilgan.
9. Nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibi sud ijrochisining xatti - xarakatlari (harakatsizligi) ustidan sudga shikoyat qilishga taalluqli emas.
“Toshkent oziq-ovqat zaxirasi” davlat korxonasi Sud departamentining Toshkent shahar hududiy boshqarmasiga nisbatan xo‘jalik sudiga ariza bilan murojaat qilib, sud ijrochilarining harakatsizligini noqonuniy deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining ajrimi bilan arizachi nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibiga rioya qilmaganligi sababli, ariza ko‘rmasdan qoldirilgan.
Ish hujjatlariga ko‘ra, “Toshkent oziq-ovqat zaxirasi” davlat korxonasi foydasiga “KARAVELLA KAPITAL SERVIS” MChJ dan 8 958 277 so‘m, “UMID PAY SERVIS” MChJ dan 6 882 300 so‘m, “UCHQUNBEK HOJI OTA SAVDO” xususiy korxonasidan 4 475 030 so‘m undirish to‘g‘risidagi ijro varaqalar ijro qilish uchun Sud ijrochilari Chilonzor tuman bo‘limiga yuborilgan. Lekin ariza berilganga qadar ushbu ijro varaqalarning ijrosi ta’minlanmagan.
Birinchi instansiya sudi arizani nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibiga rioya qilinmaganligi sababli ko‘rmasdan qoldirib noto‘g‘ri xulosaga kelgan.
XPK 6-moddasining ikkinchi qismiga ko‘ra, agar qonunda ayrim toifadagi nizolar uchun ularni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibi belgilangan yoxud bu tartib shartnomada nazarda tutilgan bo‘lsa, taraflar o‘zaro munosabatlarini ixtiyoriy ravishda hal qilish choralarini ko‘rganlaridan so‘nggina xo‘jalik sudida ish qo‘zg‘atish mumkin. Ijro jarayonida yuzaga keladigan nizolar shartnomaviy munosabatlardan emas, balki sud hujjatining ijrosi yuzasidan vujudga keladi. Shu sababli nizoni sudgacha hal qilish tartibi shartnomada belgilangan bo‘lishi mumkin emas.
Qonun 88-moddasining birinchi qismiga ko‘ra sud ijrochisining xatti-harakatlari ustidan bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga (mansabdor shaxsga) yoki sudga shikoyat qilish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar haqida”gi 06/196-son qarorining 17-bandi talabiga ko‘ra sud ijrochisining xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. Sud ijrochisining qonuniy kuchga kirgan sud hujjatining ijrosi bo‘yicha chora ko‘rmaganligi yoki boshqa g‘ayriqonuniy harakatlarni sodir etganligi sudga beriladigan shikoyatning obyekti bo‘lishi mumkin.
Yuqoridagilarga ko‘ra, sud ijrochisining xatti - harakatlari (harakatsizligi) ustidan sudga shikoyat qilishdan oldin nizoni sudgacha hal qilish (talabnoma yuborish) tartibi qonunda ham nazarda tutilmagan.
10. Sud ijrochisining xatti - harakatlari (harakatsizligi) ustidan kelib tushgan ariza (shikoyat) to‘liq yoki qisman qanoatlantirilganda sudning qarorida yo‘l qo‘yilgan qonun buzilish holatini bartaraf etish uchun bajarilishi lozim bo‘lgan aniq harakatlar ko‘rsatilishi lozim.
“Jahon Tekstil Lyuks” MChJ xo‘jalik sudiga Sud departamenting Farg‘ona viloyat hududiy boshqarmasiga va Toshloq tuman bo‘limiga nisbatan ariza bilan murojaat qilib, Sud ijrochilari Toshloq tuman bo‘limi sud ijrochilarining harakati (harakatsizligi)ni g‘ayriqonuniy deb topishni va sud ijrochilariga nisbatan jinoyat ishi qo‘zg‘atish masalasini hal etish uchun xususiy ajrim chiqarishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan ariza qanoatlantirilgan va Farg‘ona viloyat “Paxtasanoat” hududiy aksiyadorlik birlashmasiga nisbatan xususiy ajrim chiqarilgan.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, xo‘jalik sudining sud buyrug‘iga asosan “Jahon Tekstil Lyuks” MChJ foydasiga “Toshloq paxta tozalash zavodi” OAJdan 96 255 000 so‘m undirilgan, sudning ijro hujjati Sud ijrochilari Toshloq tuman bo‘limiga ijro uchun taqdim qilingan.
Xo‘jalik ishida mavjud bo‘lgan Sud ijrochilari Toshloq tumani bo‘limi katta sud ijrochisi E. Botirovning MChJ rahbariga yo‘llagan javob xatida ushbu ijro hujjatini majburiy ijro qilish davomida qarzdorning banklardagi barcha hisob raqamlariga band solinganligi, natijada iyun-iyul oylarida undiruvchining hisob-raqamiga jami bo‘lib 50 000 000 so‘m o‘tkazib berilganligi, bundan tashqari, qarzdorning 124 592 765 so‘mlik mulklari ro‘yxatga olinganligi, “Toshloq paxta tozalash zavodi” OAJning budjet oldida katta qarzdorligi mavjud bo‘lganligi sababli undirilgan pul mablag‘lari Qonunning 80-moddasiga asosan taqsimlanayotganligi ko‘rsatilgan.
Birinchi instansiya sudi arizani ko‘rib chiqish natijasi bo‘yicha sud ijrochining xatti-harakatini g‘ayriqonuniy deb topgan, lekin yo‘l qo‘yilgan huquq buzilish holatini bartaraf etish uchun bajarilishi lozim bo‘lgan aniq xarakatlarni ko‘rsatmagan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalar haqida”gi 06/196-son qarorining 17-bandi talabiga ko‘ra sud, shikoyatni asosli ekanligini aniqlasa, xatti-harakat (harakatsizlik)ni, qarorni noqonuniy deb topadi va bekor qiladi. Bildirilgan talab asossiz bo‘lsa, sud uni rad qiladi. Kelib tushgan ariza (shikoyat) to‘liq yoki qisman qanoatlantirilganda sudning qarorida yo‘l qo‘yilgan huquq buzilish holatini bartaraf etish uchun bajarilishi lozim bo‘lgan aniq xarakatlar ko‘rsatilishi lozim.
Shuningdek, xususiy ajrimda asosan sud ijrochisi tomonidan ijro hujjatini ijro qilish uchun qonunda belgilangan muddatda chora-ko‘rilmaganligi to‘g‘risida xulosa qilingan bo‘lsada, uni muhokama qilish “Paxtasanoat” hududiy aksiyadorlik birlashmasiga yuborilgan.
11. Ijro hujjati bo‘yicha undiruv qaratilgan mol-mulkni ro‘yxatdan chiqarish (xatlashdan ozod qilish) to‘g‘risida sudga da’vo ariza berilganda ijro ishini yuritish to‘xtatib turilishi shart.
“Asaka don mahsulotlari” OAJ xo‘jalik sudiga da’vo ariza bilan murojaat qilib, Sud ijrochilari Asaka tuman bo‘limi tomonidan 2005-yil 9-avgustdagi qarzdorning mol-mulklarini ro‘yxatga olish va xatlash to‘g‘risidagi dalolatnomasidan ishlab chiqarishga zarur bo‘lgan moddiy boyliklarni ro‘yxatdan chiqarishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan O‘zbekiston Respublikasi TIF Milliy banki qo‘shimcha da’vogar sifatida, shuningdek Sud ijrochilari Andijon viloyat hududiy boshqarmasi ishga daxldor javobgar sifatida jalb qilingan.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, Andijon viloyat xo‘jalik sudining 2005-yil 10-maydagi hal qiluv qaroriga ko‘ra “FAM” qo‘shma korxonasi va qo‘shimcha javobgar “Asaka don mahsulotlari” OAJdan O‘zbekiston Respublikasi TIF Milliy banki foydasiga 2 208 461,61 AQSh dollari miqdorida kredit qarzi undirilgan va ijro varaqasi berilgan.
Ijro varaqasining ijrosini ta’minlash maqsadida Sud ijrochilari Asaka tuman bo‘limi tomonidan qo‘shimcha javobgar “Asaka don mahsulotlari” OAJning garovga qo‘yilgan 108 turdagi mol-mulklari ro‘yxatga olinib, xatlangan. Bu haqda dalolatnoma tuzilgan.
Shunga ko‘ra, “Asaka don mahsulotlari” OAJ da’vo ariza bilan murojaat qilib, qarzdorning mol-mulklarini ro‘yxatga olish va xatlash to‘g‘risidagi dalolatnomasidan ishlab chiqarishga zarur bo‘lgan moddiy boyliklarni ro‘yxatdan chiqarishni va da’voni ta’minlash chorasi sifatida mazkur nizo sud tomonidan hal etilgunga qadar ijro ishi yuritishni vaqtinchalik to‘xtatib turishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudi tomonidan “Asaka don mahsulotlari” OAJning ijro ishi yuritishni vaqtinchalik to‘xtatib turish to‘g‘risidagi arizasi muhokama qilinmagan hamda da’voni ta’minlash choralari ko‘rmasdan qoldirilgan. Vaholanki, Qonunning 34-moddasi birinchi qismining 5-bandiga asosan ijro hujjati bo‘yicha undiruv qaratilgan mol-mulkni ro‘yxatdan chiqarish (xatlashdan ozod qilish) to‘g‘risida sudga da’vo arizasi berilganda ijro ishi yuritish sud tomonidan to‘xtatib turilishi shart.
Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalari haqida”gi 06/196-sonli Qarorining 11-bandida ham tushuntirish berilgan.
Shuningdek, XPKning 76-moddasiga ko‘ra, da’voni ta’minlash to‘g‘risidagi ariza tushganidan keyingi kundan kechiktirmasdan nizoni hal etayotgan xo‘jalik sudi tomonidan ko‘rilishi, arizani ko‘rish natijalari bo‘yicha ajrim chiqarilishi belgilangan.
XPK 77-moddasi birinchi qismining 5-bandida mol-mulkni xatlashdan ozod qilish to‘g‘risida da’vo taqdim etilgan taqdirda uni realizatsiya qilishni to‘xtatib turish da’voni ta’minlash choralaridan biri sifatida belgilangan.
12. Sud ijrochisining nokonuniy xatti-harakati (harakatsizligi) natijasida yetkazilgan zarar Sud departamenti hududiy boshqarmasidan undiriladi.
Da’vogar Toshkent shahar hokimligi Binolardan foydalanish Departamenti xo‘jalik sudiga da’vo arizasi bilan murojaat qilib, javobgar Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasidan 3 585 114 sum miqdorida yetkazilgan zararni undirishni so‘ragan.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha, xo‘jalik sudining 2004-yil 31-maydagi ijro varaqasiga asosan “BARS SAVDO UYI” MChJdan undiruvchi Toshkent shahar hokimligi Binolardan foydalanish Departamenti foydasiga 3 585 114 sum undirilgan. Ijro varaqasi Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasiga 2004-yil 24-iyunda ijro etish uchun undiruvchi tomonidan topshirilgan. Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi ijro varaqasini Yakkasaroy tuman sud ijrochilari bo‘limiga yuborgan. Yakkasaroy tuman sud ijrochilari bo‘limi tomonidan esa ijro varaqasi Mirzo-Ulug‘bek tuman sud ijrochilari bo‘limiga yuborilgan.
Ijro varaqasi ijro organiga topshirilganiga 6 yildan ortiq vaqt o‘tgan bo‘lishiga qaramasdan, u ijro etilmagan.
Undiruvchining yuzaga kelgan holat bo‘yicha xizmat tekshiruvi o‘tkazishni so‘rab Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasiga qilgan murojaatlari javobsiz qoldirilgan.
Yakkasaroy tuman hokimiyati tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatdan o‘tkazish inspeksiyasining ma’lumotiga ko‘ra, “BARS SAVDO UYI” MChJ 2009-yilda davlat reyestridan chiqarilgan.
Shu sababli, ijro organining aybi bilan qarz summasini qarzdordan undirish imkoniyati yo‘qotilgan. Natijada da’vogarga zarar yetkazilgan.
Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan da’vogarning da’vo talablari qanoatlantirilgan va javobgar Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi hisobidan da’vogar foydasiga asosli ravishda 3 585 114 so‘m zarar summasi undirilgan. Chunki, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 15-moddasiga ko‘ra, davlat organlari, fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari yoki ushbu organlar mansabdor shaxslarining g‘ayriqonuniy harakatlari (harakatsizligi), shu jumladan davlat organi yoki fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari tomonidan qonun xujjatlariga muvofiq bo‘lmagan xujjat chiqarilishi natijasida fuqaroga yoki yuridik shaxsga yetkazilgan zarar davlat tomonidan yoki fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan to‘lanishi kerak.
13. Ijro hujjati bo‘yicha sud ijrochisining chiqargan qarori ustidan undiruvchi yoki qarzdor tomonidan shikoyat qilinishi mumkin.
AT “Ipak yo‘li” banki Sag‘bon filiali bosh ishonchnoma asosida xo‘jalik sudiga da’vo ariza bilan murojaat qilib, Sud ijrochilari Olmazor tuman bo‘limi sud ijrochisining qarorini haqiqiy emas deb topishni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan sud ijrochisi tomonidan ijro harakatlari qonun normalariga asoslangan holda amalga oshirilganligi sababli da’vo arizani qanoatlantirish rad etilgan.
Ish hujjatlaridan ko‘rinishicha Sud ijrochilari Olmazor tuman bo‘limi AT “Ipak yo‘li” banki Sag‘bon filialiga undiruvni qarzdorning hisob raqamidagi chet el valyutasidagi pul mablag‘lariga qaratish to‘g‘risidagi qarorni ijro etish uchun yuborgan. Mazkur qarorga asosan sud ijrochisining ish yurituvida ijro ishi mavjud bo‘lib, unga ko‘ra qarzdor “Geoltexta’minot” davlat korxonasidan uchta xorijiy kompaniyalarning foydasiga jami 206 363,16 AQSh dollarini undirish bo‘yicha ijro harakatlarini olib borish lozim bo‘lgan.
Bank tomonidan “Geoltexta’minot” davlat korxonasining ijro varaqasida ko‘rsatilgan maxsus hisob raqamidan pul ko‘chirish mumkin emas degan vaj bilan ijro ta’minlanmagan. Shundan so‘ng AT “Ipak yo‘li” banki Sag‘bon filiali xo‘jalik sudiga sud ijrochisining ijroni qarzdorning hisob raqamidagi chet el valyutasidagi pul mablag‘lariga qaratish to‘g‘risidagi qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risida da’vo ariza bilan sudga murojaat qilgan.
Biroq sud ijrochisining qarorini qabul qilinishiga asos bo‘lgan Toshkent shahar xo‘jalik sudi tomonidan berilgan ijro varaqasida AT “Ipak yo‘li” banki Sag‘bon filiali undiruvchi yoki qarzdor sifatida ko‘rsatilmagan. Sud esa, bunga e’tiborini qaratmasdan, AT “Ipak yo‘li” banki Sag‘bon filialining da’vo arizasini ish yurituvga qabul qilib, uni mazmunan ko‘rib chiqib, hal qiluv qarori qabul qilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi va Oliy xo‘jalik sudi Plenumining 2009-yil 10-apreldagi “Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonunini qo‘llashda sud amaliyotida vujudga keladigan ayrim masalalari haqida”gi 06/196-sonli qarorining 15-bandi beshinchi xatboshisida Qonunning 861-moddasiga asosan, xo‘jalik sudi tomonidan berilgan ijro hujjati bo‘yicha sud ijrochisining chiqargan qarori ustidan undiruvchi yoki qarzdor tomonidan shikoyat berilishi mumkinligi belgilangan.
Bunday holatda, birinchi instansiya sudi sud ijrochisining qarorini haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi shikoyat uni berish xuquqiga ega bo‘lmagan shaxs tomonidan berilganligi sababli shikoyatni rad qilishi lozim edi.
14. Yuridik va jismoniy shaxslar sud ijrochisining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyatlari bo‘yicha davlat bojini to‘lashdan ozod qilinganligi sababli bunday arizani qanoatlantirish rad etilganda arizachidan davlat boji undirilmaydi, ariza qanoatlantirilgan taqdirda esa - davlat boji javobgardan davlat budjetiga undiriladi.
Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan “Asbobsoz” MChJdan (qarzdor) “Shodlik” MChJ (undiruvchi) foydasiga 110 846 117 so‘m undirilgan. Xal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgach sud ijro varaqasi berilgan va u undiruvchi tomonidan Sud ijrochilari Yunusobod tuman bo‘limiga ijro etish uchun taqdim qilingan.
Biroq ijro hujjati ijroga taqdim qilinganidan so‘ng 2 oydan ortiq vaqt o‘tgan bo‘lsada, sud ijrochisi tomonidan sud hujjati ijro qilinmagan. Shu bois undiruvchi xo‘jalik sudiga Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi va Sud ijrochilari Yunusobod tuman bo‘limiga nisbatan ariza (shikoyat) bilan murojaat qilib, sud ijrochilarni xatti-harakati (harakatsizligi)ni noqonuniy deb topishni va ularning zimmasiga sud hujjatini qonunda belgilangan muddatda ijro etish vazifasini yuklashni so‘ragan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan ariza (shikoyat) qanoatlantirilib, Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi sud ijrochilarining harakatsizligi noqonuniy deb topilgan hamda ularning zimmasiga ijro hujjatini amaldagi qonun hujjatlarida belgilangan tartib va muddatda ijro qilish vazifasi yuklatilgan. Shuningdek, javobgar - Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasidan respublika budjeti (Sud va adliya organlari rivojlantirish jamg‘armasi)ga 572.000 so‘m miqdorida davlat boji undirilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 330-moddasining 25-bandiga ko‘ra yuridik va jismoniy shaxslar sud ijrochisining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyatlari bo‘yicha xo‘jalik sudlarida davlat bojini to‘lashdan ozod qilinadi.
Soliq kodeksi 337-moddasining o‘ninchi qismiga binoan da’vogar davlat bojini to‘lashdan ozod etilgan taqdirda da’vo qanoatlantirilsa, davlat boji javobgardan (agar u davlat bojini to‘lashdan ozod etilmagan bo‘lsa) davlat daromadiga belgilangan da’vo summasiga muvofiq undiriladi.
Undiruvchining arizasi qanoatlantirilganligi sababli birinchi instansiya sudi javobgardan asosli ravishda davlat daromadiga eng kam ish haqining o‘n barobari, ya’ni 572 000 so‘m miqdorida davlat boji undirgan.
15. Sud ijrochisining xatti-harakati (harakatsizligi)ni noqonuniy deb topish to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirilganda javobgardan davlat bojini to‘lash bilan bog‘liq xarajatlar arizachi foydasiga undiriladi.
Xo‘jalik sudining hal qiluv qarori bilan “O‘zbekiston temir yo‘llari” DATYKdan Toshkent shahar moliya boshqarmasi foydasiga 6 488 738 630 so‘m undirilgan. Hal qiluv qarori asosida ijro varaqasi berilgan va u undiruvchi tomonidan Sud ijrochilari Mirobod tuman bo‘limiga ijro etish uchun taqdim qilingan.
Sud hujjati ijrosini ta’minlash maqsadida Sud ijrochilari Mirobod tuman bo‘limining sud ijrochisi tomonidan undiruvni qarzdorning hisob raqamlaridagi pul mablag‘lariga qaratish to‘g‘risida qaror chiqarilib, u ijro etish uchun O‘zbekiston Respublikasi TIF Milliy bankining Mirobod filialiga yuborilgan. Bank qarzdorning hisob raqamidan 4 800 000 000 so‘mni Sud ijrochilari Mirobod tuman bo‘limining depozit raqamiga o‘tkazgan.
Qarzdor xo‘jalik sudiga apellatsiya shikoyati bilan murojaat qilib, ijro ishi yuritishni ish apellatsiya bosqichida ko‘rilgunga qadar to‘xtatishni so‘ragan.
Sudning ajrimi bilan apellatsiya shikoyati ish yuritishga qabul qilingan va ijro ishi yuritish ish apellatsiya bosqichida ko‘rilgunga qadar to‘xtatilgan.
Apellatsiya instansiyasi sudining qarori bilan birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori o‘zgartirilib, da’voning penya undirish qismini qanoatlantirish rad etilgan hamda 6 390 000 000 so‘m qarz summasini to‘lash taraflar o‘rtasida kelishilgan grafik asosida amalga oshirilishi belgilangan.
Apellatsiya instansiyasi sudining qaroriga asosan qarzdor Sud ijrochilar Mirobod tuman bo‘limiga murojaat qilib, depozit raqamidagi 1 554 000 000 so‘mni undiruvchiga o‘tkazib berishni so‘ragan.
Biroq qarzdorning murojaati oqibatsiz qoldirilgan. Shundan so‘ng qarzdor Toshkent shahar xo‘jalik sudiga Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi va Mirobod tuman bo‘limiga nisbatan ariza bilan murojaat qilib, sud ijrochilarining xatti-harakati (harakatsizligi)ni noqonuniy deb topishni so‘ragan. Bunday toifadagi arizalar bo‘yicha arizachi davlat boji to‘lashdan ozod etilgan bo‘lsada, qarzdor ixtiyoriy ravishda 572 000 so‘m miqdorda davlat boji to‘lagan.
Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori bilan ariza qanoatlantirilib, Sud departamenti Toshkent shahar hududiy boshqarmasi sud ijrochilarining harakatsizligi noqonuniy deb topilgan hamda ular zimmasiga depozit raqamidagi 1 554 000 000 so‘mni undiruvchiga o‘tkazib berish vazifasi yuklangan. Biroq sudning hal qiluv qarorida sud harajatlarini taqsimlash masalasi hal etilmagan.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 330-moddasining 25-bandiga asosan yuridik va jismoniy shaxslar sud ijrochisining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyatlari bo‘yicha xo‘jalik sudlarida davlat bojini to‘lashdan ozod qilinadi.
Soliq kodeksi 337-moddasining o‘ninchi qismiga asosan da’vogar davlat bojini to‘lashdan ozod etilgan taqdirda da’vo qanoatlantirilsa, davlat boji javobgardan (agar u davlat bojini to‘lashdan ozod etilmagan bo‘lsa) davlat daromadiga belgilangan da’vo summasiga muvofiq undiriladi.
Shuningdek, XPK 95-moddasining birinchi qismiga asosan sud xarajatlari ishda ishtirok etuvchi shaxslarga ularning qanoatlantirilgan da’vo talablari miqdoriga mutanosib ravishda yuklanadi.