LexUZ sharhi
Ushbu Qonun O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2002-yil 12-dekabrdagi 437-II-sonli “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga kiritish tartibi haqida”gi qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan.
Muqobil xizmat — O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari o‘taydigan davlat xizmatining alohida turidir. Bu xizmat fuqaroning korxonalardagi, muassasalardagi, xalq xo‘jaligi tashkilotlaridagi, yuqori malaka talab etilmaydigan (yordamchi) ishlarni yoki o‘z malakasiga mos ishlarni, shu jumladan falokat, fojia, tabiiy ofat va boshqa favqulodda holatlarning oqibatlarini bartaraf etishga oid ishlarni bajarish bilan bog‘liqdir. Muqobil xizmat fuqarolarni harbiy ishga o‘rgatishni hamda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari uchun zaxiradagi jangchilar tayyorlashni ko‘zda tutadi.
Muqobil xizmat to‘g‘risidagi qonunlar ushbu Qonundan hamda O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir.
Muqobil xizmatni o‘tash tartibi ushbu Qonun bilan hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan Muqobil xizmatni tashkil etish va uni o‘tash tartibi to‘g‘risidagi nizom bilan belgilanadi.
Muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqarolar mehnat huquqlarini va vazifalarini amalga oshirish chog‘ida yuzaga keluvchi munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining mehnat to‘g‘risidagi qonunlari bilan tartibga solinadi.
O‘zbekiston Respublikasining 18 yoshdan 27 yoshgacha bo‘lgan, harbiy hisobda turadigan, muddatli harbiy xizmatga chaqirilishi lozim bo‘lgan fuqarolari, basharti ular:
xizmatga chaqirilayotgan shaxsdan tashqari 16 yoshga to‘lmagan to‘rt va undan ortiq bolali oiladan bo‘lsalar;
harbiy xizmatni o‘tash davrida nogiron bo‘lib qolgan ota-onasi yoki aka-uka (opa-singil)lari bo‘lsa;
diniy ta’limoti qurol ishlatishga va Qurolli Kuchlarda xizmat qilishga yo‘l qo‘ymaydigan ro‘yxatdan o‘tgan diniy tashkilotlarning a’zosi bo‘lsalar, muqobil xizmatni o‘tash huquqiga ega bo‘ladilar.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi muqobil xizmatni o‘tash huquqiga ega bo‘lgan fuqarolarning o‘zga toifalarini ham belgilashi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari muqobil xizmatni O‘zbekiston Respublikasi korxonalari, muassasalari, xalq xo‘jaligi tashkilotlarida o‘taydilar. Muqobil xizmat o‘taladigan vazirliklarning, idoralarning, shunday xizmat qo‘llanadigan sohalarning hamda bajariladigan ish turlarining ro‘yxatini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydi.
Chaqiruvchilar muqobil xizmatni o‘tashi mumkin bo‘lgan korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ro‘yxatini Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimiyatlari tasdiqlaydi.
Muqobil xizmat xizmatchilari ishchi ixtisosini o‘rganishi uchun xalq ta’limi tizimi, tarmoq vazirliklari va idoralari, korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning o‘quv yurtlariga yuborilishi mumkin.
Muqobil xizmat xizmatchilari O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi tomonidan belgilanadigan dasturlar asosida harbiy tayyorgarlik yig‘inlariga (mashg‘ulotlariga) chaqiriladilar, shu yig‘inlar (mashg‘ulotlar) vaqtida harbiy hisobdagi ixtisosni egallaydilar.
Muqobil xizmat xizmatchilari O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi tomonidan belgilanadigan tartibda harbiy qasamyod qiladilar.
Muqobil xizmatdan bo‘shatilgan fuqarolar O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari zaxirasi hisobiga kiritiladilar.
O‘zbekiston Respublikasida muqobil xizmatga rahbarlikni O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi huzuridagi Muqobil xizmat boshqarmasi amalga oshiradi.
Viloyatlar va Toshkent shahrida muqobil xizmat tuzilmalariga rahbarlikni mudofaa ishlari bo‘yicha tegishli boshqarmalar huzuridagi muqobil xizmat bo‘limlari amalga oshiradilar.
Ayrim nohiyalarda (shaharlarda) mudofaa ishlari bo‘yicha tegishli bo‘limlar qoshida muqobil xizmat bo‘linmalari (guruhlari) tuzilishi mumkin.
Tasarruflaridagi korxonalarda, tashkilotlarda, muassasalarda muqobil xizmat xizmatchilaridan foydalanayotgan vazirliklar, idoralar, konsernlar, ularni joylashtirish, o‘qitish-o‘rgatish uchun, ish joylarida mehnatni muhofaza qilish, xavfsizlik qoidalari talablarini bajarishlari, barcha turdagi tibbiy yordam, imtiyozlar, tovon puli, ustama haq va yordam puli, shu jumladan ish qobiliyatini vaqtincha yo‘qotganlik sababli yordam puli olishlari uchun kerakli sharoit yaratib berishlari shart.
Muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqarolarning ish haqidan ushlab qolinayotgan pullar muqobil xizmat boshqaruv idoralarining hisobiga o‘tkaziladi. Korxonalar, tashkilotlar va muassasalar ham muqobil xizmat idoralarining ta’minoti uchun hamda muqobil xizmat shaxsiy tarkibiga ishchi kasblarini o‘rgatish uchun muqobil xizmat idoralarining hisobiga tegishli shartnomalarda belgilangan hajmlarda pul o‘tkazadilar.
Fuqarolarni muqobil xizmatga chaqirish muddatli xizmatga chaqirilayotganlar uchun belgilangan tartibda amalga oshiriladi, bu ishni tashkil etish va o‘tkazish vazifasi esa nohiya (shahar) chaqiruv komissiyalari va hokimiyatlari zimmasiga yuklanadi.
fuqaro muqobil xizmatni o‘tashdan bosh tortgan hollar to‘g‘risida, korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning tugatilishi, ish o‘rinlari va xodimlar miqdori qisqartirilishi haqida kamida ikki oy oldin muqobil xizmat boshqaruv idoralarini xabardor qilishi;
muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqaroga, u halok bo‘lgan hollarda esa, uning oilasiga, ishlab chiqarish falokati oqibatida, ular xizmat (mehnat) vazifasini bajarayotgan chog‘da mehnatni muhofaza qilish hamda xavfsizlik qoidalari talablarining bajarilishini ta’min etmaganlik oqibatida uning salomatligiga yetkazilgan zarar uchun bir marta beriladigan nafaqa hamda tovon puli to‘lashi shart.
ish joyida barcha nafaqalar, ustama haqlar va yordamlar, shu jumladan mehnat qobiliyatini vaqtincha yo‘qotganlik uchun nafaqalar olish;
xizmatga chaqirilgunga qadar o‘zi ishlagan yoki o‘qigan korxonaga, muassasaga, tashkilotga avvalgi ishiga yoki avvalgisiga teng lavozimga, shuningdek o‘quv yurtiga qaytish;
boshqa xizmat joyiga o‘tkazish, muqobil xizmatdan muddatidan avval bo‘shashga oid masalalar bo‘yicha, boshqa mazmundagi arizalar, shikoyatlar va takliflar bilan muqobil xizmat boshqaruvi davlat idoralariga murojaat etish huquqiga ega.
ushbu Qonunda, harbiy nizomlarda belgilangan talablarni, shuningdek ish joyida amal qilib turgan ichki mehnat tartib-qoidalarini so‘zsiz bajarishi;
harbiy bilimlarni sabot bilan egallashi, ishlab chiqarish topshiriqlarini o‘z vaqtida va sifatli qilib bajarishi shart.
Muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqarolar halokat, falokat va tabiiy ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish uchun jalb etilgan taqdirda, ular yuzaga kelgan vaziyatdan kelib chiqadigan hamda ana shu oqibatlarni bartaraf etish yuzasidan komissiya yoki shtablarning joylardagi rahbarlari belgilaydigan maxsus vazifalarni bajaradilar.
tegishli mansabdor shaxsning ruxsati bo‘lmagani holda xizmat joyidan va ishdan ketib qolish huquqiga ega emas.
Muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqarolar harbiy xizmatni bajarishga majbur fuqarolar uchun belgilangan tartibda harbiy tayyorgarlikni o‘tash, harbiy qasamyod qilish va harbiy hisobdagi ixtisosni egallashi uchun zarur bo‘lgan vaqtga ishlardan ozod etiladilar.
Chaqiruv komissiyalari tomonidan tibbiy tekshiruvdan o‘tish uchun dispanser, ambulatoriya va statsionarga yuboriladigan fuqarolar tibbiy muassasalarda bo‘lgan davrlarida ularning ish joylari, egallab turgan vazifalari va o‘rtacha ish haqlari saqlanib qoladi.
Muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqaro har yili 15 ish kuniga teng muddatga ta’til olish huquqiga egadir.
Muqobil xizmatni o‘tash chog‘ida mehnat qobiliyatini yo‘qotgan fuqarolar hamda shu asnoda halok bo‘lgan fuqarolarning oilalari, shuningdek ularning qaramog‘ida bo‘lgan shaxslar amaldagi qonunlarga muvofiq, muddatli xizmat harbiy xizmatchilari uchun belgilangan tarzda nafaqalar olishga va pensiya ta’minoti huquqiga egadirlar.
Muqobil xizmatning belgilangan muddatini ado etgan fuqarolar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori asosida O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirining buyrug‘i bilan xizmatdan bo‘shatiladilar.
Fuqaro oilaviy sharoiti o‘zgarganligi munosabati bilan, basharti, bu hol unga amaldagi qonunlarga muvofiq xizmatni kechiktirish yoki xizmatdan ozod bo‘lish huquqini bersa, muqobil xizmatdan muddatidan ilgari bo‘shatilishi mumkin.
Fuqaro O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi davolash muassasalarining harbiy-shifokorlar komissiyalari tomonidan salomatligiga ko‘ra xizmatni davom ettirishga qodir emas deb topilgan hollarda ham muddatidan ilgari xizmatdan bo‘shatilishi mumkin.
Muqobil xizmatdan muddatidan ilgari bo‘shatish to‘g‘risidagi qarorni O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi qabul qiladi.
Chaqiruv komissiyalarining a’zolari, muqobil xizmat boshqaruv idoralarining mansabdor shaxslari, korxonalar, tashkilotlar va muassasalarning rahbarlari Qonunga xilof qarorlar chiqarganliklari hamda muqobil xizmat to‘g‘risidagi qonunlarni o‘zgacha tarzda buzganliklari uchun amaldagi qonunlarga muvofiq javobgar bo‘ladilar.
Muqobil xizmatdagi xizmatchilar harbiy nizomlarda hamda O‘zbekiston Respublikasida muqobil xizmatni o‘tash to‘g‘risidagi nizomda belgilab berilgan muqobil xizmatni o‘tash, harbiy tayyorgarlik va xizmatdan bo‘shash tartibini buzganlari taqdirda amaldagi qonunlarga muvofiq javobgarlikka tortiladilar.
Muqobil xizmatdagi xizmatchilar bitimdagi majburiyatlarini buzganlarida, korxonalar, tashkilotlar va muassasalarga zarar yetkazganlarida O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tarzda moddiy, intizomiy, ma’muriy va jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
Muqobil xizmatdagi xizmatchilarga oid jinoiy ishlar prokuratura idoralari tomonidan tergov qilinadi va respublika sudlari tomonidan ko‘rib chiqiladi.
Muqobil xizmat to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi qonunlarining ijrosini nazorat qilish vazifasi O‘zbekiston Respublikasining prokuratura idoralari zimmasiga yuklanadi.